Definicja teologii pastoralnej jako nauki. Przedmiot, cel, metoda.
Teologia pastoralna – ściśle teologiczna refleksja nad działalnością pasterską Kościoła i jej głównymi formami (słowo – sakrament –duszpasterstwo w szerokim znaczeniu).
Wypracowywanie i ocena form głoszenia ewangelii oraz realizacji zbawczego dzieła Chrystusa w teraźniejszości i na przyszłość.
Naukowa refleksja nad przeszłością i niezmienną istotą Kościoła, ale też nad jego teraźniejszością będącą początkiem budowania w przyszłość.
Teologia pastoralna jest nauką (jedną z dyscyplin teologii) ponieważ:
* posiada jednolity przedmiot badań,
* posiada własną metodę badań,
* stosuje precyzyjny, naukowy język,
* jest uporządkowanym metodycznie zbiorem uzasadnionych naukowo twierdzeń,
* posiada charakter praktyczny (formułuje praktyczne wnioski i postulaty odnośnie duszpasterskiej działalności Kościoła), toteż nazywa się ją także teologią praktyczną.
Teologia pastoralna nie jest jedynie zbiorem praktycznych wskazań dla duszpasterstwa (swoistym vademecum duszpasterstwa), budowaniem „techniki duszpasterzowania”.
Przedmiotem badań teologii pastoralnej jest realizacja posłannictwa Kościoła, życie i działalność Kościoła jako wspólnoty Ludu Bożego. Przy czym różni autorzy kładą różne akcenty i zwracają na różne aspekty owej
działalności, np. eklezjologiczne, prakseologiczne, budowanie wspólnoty, wartości antropocentryczne, społeczno polityczne. Refleksja pastoralna zmierza do opracowania kryteriów, wskazań, postulatów dotyczących praktycznej działalności Kościoła celem jej nieustannej dynamizacji.
Cel teologii pastoralnej
Różne koncepcje historyczne celu teologii pastoralnej:
* F.S. Rautensrauch – pozostaje w sferze przyrodzonej, moralizowanie w oparciu bardziej o ludzkie doświadczenie przygotowanie duchownych bardziej do roli urzędników państwowych niż spełniania funkcji pasterskiej (wyprowadzony nie tyle z Objawienia co z zadań państwa);
* Nurt „klerykalistyczny” – wypracowywanie skutecznych środków do „ratowania dusz”;
* Nurt teocentryczny – służba realizacji zbawczego dzieła Chrystusa;
* Współczesne ujęcie eklezjologiczne
kształtowanie samoświadomości aktualnie działającego Kościoła w oparciu o naukowe kryteria;
nieodzowne do skutecznego planowania działalności Kościoła we współczesnej epoce i na przyszłość;
formowanie duszpasterzy i świeckich apostołów, przygotowanie ich do posługi w Kościele.
Metoda
= świadomie i systematycznie stosowany sposób ekonomicznego i
skutecznego działania
= świadomy dobór czynności w celu racjonalnego zdobywania,
uzasadniania i systematyzowania prawd naukowych
= plan badań
Najważniejsze typy metod naukowych:
1. Dedukcyjna – stosowana w naukach apriorycznych, wyprowadza
twierdzenia z przyjętych aksjomatów; tu lokuje się najczęściej teologia
wyprowadzająca swe twierdzenia z Bożego Objawienia przyjętego jako
niezmienny aksjomat
2. Indukcyjna – stosowana w naukach empirycznych (ustalanie faktów
przez obserwację, ankietę, eksperyment oraz ich interpretacja,
uzasadnianie i porządkowanie wyników).
Rodzaj stosowanej w nauce metody (także w teologii) decyduje
przedmiot materialny i formalny danej gałęzi nauki.
Proces zbawczy a pośrednictwo zbawcze.
Ogólnie rzecz ujmując, pośrednictwo zbawcze jest to wszelkie działanie Kościoła, a
szczególnie kerygmatyczne i liturgiczno – sakramentalne. Celem pośrednictwa zbawczego
jest urzeczywistnienie dzieła zbawczego Jezusa Chrystusa w jednostkach i zbiorowościach za pośrednictwem trzech funkcji Chrystusa: nauczycielskiej, kapłańskiej i pasterskiej/ królewskiej. Można powiedzieć, że pośrednictwo zbawcze to inaczej duszpasterstwo, które jest sprawowane w tym celu, aby aktualizować osobowe spotkanie człowieka z Bogiem w wierze przez słowo i sakrament.
Przez proces zbawczy rozumie się osobowe zjednoczenie człowieka z Bogiem, które realizuje się przez wiarę i miłość lub wiarę ożywioną miłością.
Stosunek pośrednictwa zbawczego do procesu zbawczego zamyka się w pytaniu: Jakie znaczenie i jaka funkcja przysługuje kościelnym działaniom: przepowiadanie wiary, czynności liturgiczno – sakramentalne, karność kościelna i kierownictwo duchowe w całokształcie procesu zbawczego dokonującego się między Bogiem i człowiekiem?
Pośrednictwo zbawcze Kościoła jest działaniem w celu urzeczywistnienia dzieła
zbawczego Jezusa Chrystusa w jednostkach i zbiorowościach. Za pośrednictwem trzech
głównych funkcji: nauczycielskiej, kapłańskiej i pasterskiej to pośrednictwo ma być realizowane. Pośrednictwo zbawcze, czyli duszpasterstwo, musi być sprawowane w tym
celu i w taki sposób, aby aktualizowało osobowe spotkanie człowieka z Bogiem w wierze przez słowo i sakrament.
Proces zbawczy jest to osobowe zjednoczenie z Bogiem, które realizuje się przez wiarę i miłość, względnie wiarę ożywioną miłością. Duchowa siła wiary jednoczy człowieka z Bogiem. Wiara przy tym jest rozumiana personalistycznie, jako odpowiedź człowieka na wezwanie Boże całą swoją osobą. Pośrednictwo zbawcze pozostaje w zależności do tak rozumianego procesu zbawczego, ma ono służyć procesowi zbawczemu.
Definicja duszpasterstwa. Cel. Duszpasterstwo a wzrost Kościoła.
Definicja:
„Działalność całego Kościoła lub strategia Kościoła, który na podstawie naukowo
wypracowanych modeli teologicznych, imperatywów i programów działania
rozwija inicjatywy zmierzające do zaktualizowania zbawczego działania Chrystusa
w jednostkach i wspólnotach ludzkich” (ks. W. Piwowarski)
„Zorganizowana działalność zbawcza Kościoła urzeczywistniająca w służbie
człowieka zbawcze dzieło Chrystusa przez głoszenie słowa Bożego, liturgię,
posługę pasterską i świadectwo życia chrześcijańskiego”
(Ks. R. Kamiński).
Postawa Chrystusa wobec uczniów
Rola Kapłanów (biskupów, prezbiterów, diakonów) w Kościele
ich specyficzne funkcje
kierowanie
głoszenie słowa
szafowanie sakramentów
Podmiot duszpasterstwa
CHRYSTUS (najwyższy i jedyny pasterz)
hierarchia (papież, biskupi, kapłani, diakoni)
świeccy
zakonnicy
osoby
instytucje
Stolica Apostolska
Konferencja Episkopatu
Kuria biskupia
itp.
grupy
stowarzyszenia
ruchy odnowy
grupy duszpasterskie
zespoły nieformalne
itp.
Duszpasterstwo w Kościele, a więc pasterzowanie na wzór
i sposób Chrystusa to służba w duchu miłości. Chrystus . Dobry
Pasterz, oddający swoje życie w prawdziwej ofierze kapłañskiej celem rozszerzania swojego królestwa w sercach ludzkich, ukazuje się dla kościelnego duszpasterstwa jako jedyny
i pełny wzór do naśladowania.
Samoświadomość Kościoła decydująca bezpośrednio o kształcie duszpasterstwa koncentrująca się na komunii najpełniej
wyjaśnia, iż Kościół w swojej rzeczywistości niewidzialnej jest
komunią każdego człowieka z Ojcem przez Chrystusa w Duchu
Świętym oraz z ludźmi współuczestniczącymi w Boskiej
naturze (por. 2 P 1, 4), w cierpieniu z Chrystusem (por. 2 Kor
1, 7), w tej samej wierze (por. Ef 4, 13; Flm 6) i w tym samym
duchu (por. Flp 2, 1).
Istota Kościoła wg. SWII
KDK 11. (Trzeba odpowiedzieć wezwaniom Ducha Świętego). Lud Boży pobudzany wiarą w to, że prowadzi go Duch Pański napełniający okrąg ziemi, stara się w wydarzeniach, potrzebach i pragnieniach, w których uczestniczy z resztą ludzi naszej doby, rozpoznać, jakie w nich mieszczą się prawdziwe znaki obecności lub zamysłów Bożych. Wiara bowiem rozjaśnia wszystko nowym światłem i ujawnia Boży zamysł odnośnie do pełnego powołania człowieka; dlatego kieruje ona umysł do rozwiązań w pełni ludzkich.
Sobór zamierza rozeznać w owym świetle przede wszystkim te wartości, które dziś najwięcej się ceni, oraz odnieść je do ich Bożego źródła. Te bowiem wartości, jako pochodzące z twórczego ducha danego człowiekowi przez Boga, są bardzo dobre; ale z powodu zepsucia serca ludzkiego są odwracane od należytego swego porządku i dlatego potrzebują oczyszczenia.
Co Kościół myśli o człowieku? Co wydaje się godne zalecenia dla budowy dzisiejszego społeczeństwa? Jaki jest ostateczny sens działalności ludzkiej na całym świecie? Na te pytania oczekuje się odpowiedzi. Uwidoczni ona bardziej, że Lud Boży i ludzkość, w którą on jest włączony, świadczą sobie wzajemnie usługi, tak że misja Kościoła okazuje się religijną i przez to samo najbardziej ludzką.
Instucjonalny i wspólnotowy wymiar kościoła
Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, 1
Kościół jest w Chrystusie niejako sakramentem, czyli znakiem i narzędziem wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego.
J 17, 21
... aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, aby
i oni stanowili w Nas jedno..
Jako instytucja, Kościół przejawia się w sposób niezwykle zróżnicowany. Posiada określoną strukturę i bogatą tradycję, przejawem jego instytucjonalności jest podział na parafie i diecezje, cała różnorodność zakonów i duszpasterstwa specjalistycznego, kościoły i rozmaite gmachy kościelne, instytucje charytatywne, uczelnie i wydawnictwa. Ale na instytucjonalność Kościoła składa się również liturgia i teologia, prawo kanoniczne i zwyczaje lokalne, sztuka kościelna i tradycje językowe.
Urząd i charyzmat w kościele
Rz 12, 6-8
Mamy zaś według udzielonej nam łaski różne dary: bądź dar proroctwa – (do stosowania) zgodnie z wiarą; bądź to urząd diakona – dla wykonywania czynności diakońskich; bądź urząd nauczyciela – dla wypełniania czynności nauczycielskich; bądź dar upominania – dla karcenia.
Charyzmaty, czy to nadzwyczajne, czy też proste i pokorne, dzięki Duchowi Świętemu, który w nich jest, działają zawsze, pośrednio lub bezpośrednio, dla dobra Kościoła, wnosząc — zgodnie ze swym przeznaczeniem — wkład w budowanie, w powiększanie ludzkiego dobra i w zaspokajanie potrzeb świata.
Kościół uniwersalny a partykularny (lokalny)
KKK 833: „Przez Kościół partykularny, którym jest diecezja (lub eparchia), rozumie się wspólnotę wiernych chrześcijan w jedności wiary i sakramentów z ich biskupem
wyświęconym w sukcesji apostolskiej. Kościoły partykularne są uformowane «na wzór Kościoła powszechnego; w nich istnieje i z nich składa się jeden i jedyny
Kościół katolicki» (KK 23)”.
Aby zrozumieć różnicę między kościołem lokalnym a kościołem uniwersalnym, musimy przedstawić definicje każdego z nich. Kościół lokalny stanowi grupa ludzi wierzących w Jezusa Chrystusa, którzy regularnie się spotykają w jakimś określonym miejscu. Kościół uniwersalny stanowią ludzie na całym świecie, którzy wierzą w Jezusa Chrystusa. Termin ‘kościół’ wywodzi się co najmniej od dwóch słów. Jedno z tych słów dotyczy spotykania się wielu osób lub „zgromadzenia powołanych” (1 Tesaloniczan 2.14; 2 Tesaloniczan 1.1). Ten wyraz odnosi się do Bożej pracy zbawiania i uświęcania wierzących jako „powołanych.” Drugie znaczenie wskazuje na stan posiadania i dosłownie oznacza „należący do Boga.” To słowo jest obecne w dzisiejszym znaczeniu słowa „kościół.” Ten grecki wyraz użyty tylko dwa razy w Nowym Testamencie, nigdy bezpośrednio nie odnosi się do kościoła (1 Koryntian 11.20; Objawienie św. Jana 1.10).
Kościół lokalny jest zazwyczaj definiowany jako lokalne zgromadzenie wszystkich, którzy deklarują wiarę i uniżenie względem Chrystusa. Najczęściej używa się greckiego słowa ‘ekklesia’, które odwołuje się do zgromadzenia (1 Tesaloniczan 1.1; 1 Koryntian 4.17; 2 Koryntian 11.8). Niekoniecznie istnieje jeden, określony kościół lokalny na jakimś terenie. W większych miastach istnieje wiele lokalnych kościołów (zborów).
Kościół uniwersalny jest nazwą kościoła występującego na całym świecie. W tym sensie kościół nie odwołuje się tak bardzo do zgromadzenia, lecz raczej konstytuuje jego występowanie. Kościół jest kościołem nawet jeśli nie odbywają się żadne spotkania.
Partykularność
Swoja kultura, język, zwyczaje
Własny sposób odczuwania
Pamięć odrębnej przeszłości
Własne sposoby modlitwy, wyrażania miłości
Silne związanie z tym co lokalne – „zakorzenienie”
Podstawowe funkcje urzeczywistnienia się kościoła
Na drodze prostego wyliczenia funkcji, które faktycznie widzimy w życiu Kościoła, dochodzi ona do ustalenia sześciu tych funkcji podstawowych. Są nimi: przepowiadanie słowa Bożego (w znaczeniu najszerszym, obejmującym wszelkie formy proklamowania Słowa i nauczania prawdy Bożej), sprawowanie misterium Kościoła w kulcie i liturgii, zwłaszcza eucharystycznej, szafarstwo sakramentów świętych, kierowanie Kościołem jako społecznością przy pomocy dyscypliny prawnej, urzeczywistnianie życia chrześcijańskiego w wierze, nadziei i miłości, oraz caritas jako wykonywanie społecznej służby miłości. Jak widać wyliczenie to, uwzględniające również eklezjologiczną wartość życia chrześcijańskiego i miłości, jest o wiele bogatsze niż ujęcie tradycyjne, znające tylko, w następstwie utożsamiania całej działalności Kościoła z aktywnością hierarchii, trzy podstawowe funkcje Kościoła: nauczanie (urząd nauczycielski), uświęcanie (urząd kapłański) i kierowanie (urząd królewski wzgl. pasterski).
Działalność kościoła ad intra i ad extra.
Ad intra: W dzieło misyjne powinien być zaangażowany cały Kościół, a więc każdy ochrzczony i żyjący wiarą poddaną Chrystusowi. Nie zależnie od wieku i od wykształcenia, jak też od zajmowanej pozycji społecznej, czy nawet kościelnej. Na każdym spoczywa ten "zaszczytny obowiązek" ewangelizowania wszelkiego stworzenia (por. Mk 16,15). Jednak, aby dobrze mógł być spełniony ów obowiązek ewangelizacji (por. 1Kor 9,16), konieczne jest, aby cały Kościół prowadził wobec siebie samego misję odnowy i powrotu do pierwotnej gorliwości i miłości (por. Ap 2,4n) Tego, który "umiłowawszy swoich na świecie, do końca ich umiłował" (J 13,1).
Ad extra: Wszyscy ochrzczeni są powołani, aby być narzędziami w owym "zbawczym dziele Kościoła". Każdy na swój, sobie właściwy sposób powinien uczestniczyć w ewangelizacji "ad gentes", bo jak uczy Sobór - "czym dusza jest w ciele, tym niechaj będą w świecie chrześcijanie" (KK 38). Jan Paweł II w swojej encyklice Redemptoris missio jeszcze bardziej to podkreślił pisząc: "Misje bowiem odnawiają Kościół, wzmacniają wiarę i tożsamość chrześcijańską, dają życiu chrześcijańskiemu nowy entuzjazm i nowe uzasadnienie. Wiara umacnia się, gdy jest przekazywana!" Dlatego też, każdy ewangelizator nie tylko ewangelizuje, ale i sam jest ewangelizowany i prowadzony przez Ducha Świętego. Tu urzeczywistnia się spotkanie ewangelizacji "ad extra" z ewangelizacją "ad intra", gdyż wierzący może i powinien dzielić się swoją wiarą, której mu w miarę dzielenia będzie przybywać. Jego wiara będzie bardziej dojrzała i mocna.
Podstawy chrystologiczne duszpasterstwa
wprowadzenie w głęboką więź z Chrystusem, by człowiek został przekształcony
przez moc Chrystusa i otrzymał jego łaski, odnowienie człowieka w Chrystusie, metanoia
Łaska
Podstawy pneumatologiczne duszpasterstwa
Charyzmatyczne działanie Ducha Świętego w Kościele
Duch Święty
Wyciska niezatarte znamię (pieczęć) na ochrzczonym
odradza go łaską, czyni świętym
ustanawia duchową świątynią, czyli napełnia świętą obecnością Boga
Namaszcza, czyli posyła, by spełniał apostolskie zadania (misję prorocką, kapłańską i królewską)
Podstawy eklezjologiczne duszpasterstwa
Ważna jest wspólnota
Problem podmiotu duszpasterstwa
Współczesna sytuacja w Polsce stawia nas wyraźnie w obliczu konieczności dotarcia do osób, które oddaliły się od Kościoła (re-ewangelizcja). Indywidualne oddziaływanie jest może nie jedynym, ale z pewnością jednym z ważniejszych środków dotarcia do zagubionych. Siłami samego duchowieństwa nie da się tego zadania wykonać. Trzeba zdecydowanych kroków w kierunku przygotowania duszpasterskich współpracowników i apostołów świeckich, którzy znakomicie mogą pełnić rolę na tym polu.
Urzyczywistnianie się kościoła w diecezji
wspólnota wierzących (biskup + współpracujący kapłani + zakonnicy +
świeccy)
zjednoczenie
jedną wiarą (Ewangelia)
sakramentami (Eucharystia)
wokół biskupa – pasterza wyświeconego w sukcesji
apostolskiej
„duchowe spoidło” - Duch Święty
„widzialne spoidło” - biskup - pasterz diecezji
konkretne urzeczywistnienie Kościoła powszechnego
„dotykalne” wszystkie elementy Kościoła powszechnego
jeden - ta sama wiara, te same sakramenty ...
święty - uświęca i konkretnie realizuje świętość
apostolski - biskup wyświęcony w sukcesji apostolskiej
Urzyczywistnianie sie kościoła w parafii
Katechizm Kościoła Katolickiego, 2179:
„Parafia jest określoną wspólnotą wiernych, utworzoną na sposób stały w Kościele partykularnym, nad którą troskę pasterską, pod władzą biskupa diecezjalnego, powierza
się proboszczowi jako jej własnemu pasterzowi(KPK 515, 1). Jest ona miejscem, gdzie wszyscy wierni mogą się zgromadzić na niedzielną celebrację Eucharystii. Parafia wprowadza lud chrześcijański do uczestniczenia w życiu liturgicznym i gromadzi go
podczas tej celebracji; głosi zbawczą naukę Chrystusa; praktykuje miłość Pana
w dobrych i braterskich uczynkach:
Nie możesz modlić się w domu tak jak w kościele, gdzie jest wielka rzesza
i gdzie wołanie do Boga unosi się z jednego serca. Jest w tym jeszcze coś
więcej: zjednoczenie umysłów, zgodność dusz, więź miłości, modlitwy
kapłanów (św. Jan Chryzostom, De incomprehensibili Dei natura seu contra
Anomaeos 3, 6”).
Urzyczywistnianie się kościoła w stowarzyszeniach, wspólnotach, i grupach, ruchach
Ruchy, zgromadzenia muszą być utworzone( jeśli już są) w zgodzie z nauką kościoła i poprzez Głowę kościoła oraz o działalnosci musi być poinformowany proboszcz miejscowej parafii. Powinny mieć jeden cel i służyć dobru swojego zbawienia i dobru parafii.
Ruchy i wspólnoty charyzmatyczne w kościele. Specyfika, zasady rozwoju.
Najbardziej czytelnym tego przejawem są wszelkie ruchy, przez Ducha powołane w Kościele w celu jego ożywienia. Aby owe ruchy mogły funkcjonować potrzeba charyzmatyków, a więc ludzi w szczególny sposób otwartych na działanie Ducha, którzy oddadzą swoje życie na posługę dla wspólnoty. Wszelkie ruchy katolickie wymagają posługi kapłanów, ale kapłanów którzy rozumieją ich specyfikę formacji i działania, którzy identyfikują się z tym konkretnym ruchem. Inaczej naruszona zostanie wewnętrzna jedność pomiędzy urzędem a charyzmatem, co skończy się rozłamem, czyli największym zgorszeniem (umniejszeniem) w łonie Kościoła. Nie wystarczy tu być widzem, jakimś cenzorem, strażnikiem czy opiekunem. Tu specyfiką jest kroczenie konkretną i konsekwentną drogą formacji.
Kryteria eklezjalności zrzeszeń i grup religijnych
Stawianie na pierwszym miejscu powołania do świętości (zrzeszenie miejscem
wychowania do świętości, na pierwszym miejscu łączność między wiara a życiem
praktycznym; zasada światło-życie).
Odpowiedzialność za wyznawanie prawdziwej wiary (z jednej strony chodzi
o zgodność z nauką Kościoła, z drugiej o to, iż zrzeszenie winny być miejscem
głoszenia wiary i formacji w wierze).
Karmienie się słowem Bożym.
Świadectwo trwałej komunii z pasterzami.
Zgodność z apostolskim celem Kościoła i udział w jego realizacji (zrzeszenie ma
stawać się coraz bardziej podmiotem ewangelizacji).
Wkorzenienie w Kościół miejscowy.
Uznanie, że nie tylko oni adresatami ewangelii, uznanie zróżnicowania w Kościele,
innych inicjatyw, ruchów, stowarzyszeń, szacunek i gotowość współpracy ze
wszystkimi formami apostolstwa w Kościele
Zaangażowana obecność w ludzkiej społeczności (w świetle społecznej nauki
Kościoła), szczególnie służba na rzecz godności człowieka
Nie uleganie duchowi kontestacji
Rodzina w procesie urzyczywistnienia sie kościoła
Rodzina drogą Kościoła - Jan Paweł II – list do rodzin
2. Pośród tych wielu dróg rodzina jest drogą pierwszą i z wielu względów najważniejszą. Jest drogą powszechną, pozostając za każdym razem drogą szczególną, jedyną i niepowtarzalną, tak jak niepowtarzalny jest każdy człowiek. Rodzina jest tą drogą, od której nie może on się odłączyć. Wszak normalnie każdy z nas w rodzinie przychodzi na świat, można więc powiedzieć, że rodzinie zawdzięcza sam fakt bycia człowiekiem. A jeśli w tym przyjściu na świat oraz we wchodzeniu w świat człowiekowi brakuje rodziny, to jest to zawsze wyłom i brak nad wyraz niepokojący i bolesny, który potem ciąży na całym życiu. Tak więc Kościół ogarnia swą macierzyńską troską wszystkich, którzy znajdują się w takich sytuacjach, ponieważ dobrze wie, że rodzina spełnia funkcję podstawową. Wie on ponadto, iż człowiek wychodzi z rodziny, aby z kolei w nowej rodzinie urzeczywistnić swe życiowe powołanie. Ale nawet kiedy wybiera życie w samotności — to i tutaj rodzina pozostaje wciąż jak gdyby jego egzystencjalnym horyzontem jako ta podstawowa wspólnota, na której opiera się całe życie społeczne człowieka w różnych wymiarach aż do najrozleglejszych. Czyż nie mówimy również o „rodzinie ludzkiej”, mając na myśli wszystkich na świecie żyjących ludzi?
Realizacja apostolatu hierarchicznego
Świeccy, czy to samorzutnie się poświęcając, czy też zaproszeni do działania i bezpośredniej współpracy z apostolstwem hierarchicznym, prowadzą działalność pod zwierzchnim kierownictwem samej hierarchii, która może nawet zatwierdzić tę współpracę przez wyraźne udzielenie im mandatu. Organizacje, które zdaniem hierarchii posiadają wszystkie te cechy, należy uważać za Akcję Katolicką, chociaż zależnie od potrzeb miejscowych czy narodowych przybierają różne formy i nazwy. Święty Sobór gorąco zaleca te instytucje, ponieważ odpowiadają one bez wątpienia potrzebom apostolskim Kościoła w wielu krajach. Zachęca kapłanów i świeckich w nich współpracujących, by wyżej wymienione cechy charakterystyczne coraz bardziej wprowadzali w życie i zawsze współpracowali po bratersku ze wszystkimi innymi formami apostolstwa w Kościele.
Apostolstwo świeckich oraz zróżnicowanie form apostolatu świeckich
Podkreśla się, że o uznaniu charakteru kościelnego zrzeszeń laikatu decydują cztery nierozdzielne cechy wskazane przez Sobór Watykański II, a mianowicie: apostolski cel Kościoła, własna odpowiedzialność świeckich w kierowaniu organizacjami, działanie w zjednoczeniu na wzór żywego organizmu, działanie pod zwierzchnim kierownictwem samej hierarchii, w bezpośredniej współpracy z pasterzami. /DA 20/
Personalistyczny i wspólnotowy wymiar duszpasterstwa
PERSONALISTYCZNY WYMIAR DUSZPASTERSTWA STRUKTURA AKTU WIARY
BÓG
wezwanie
wolna odpowiedź
CZŁOWIEK
PROCES ZBAWCZY = DIALOG ZBAWCZY
ZBAWIENIE = ZJEDNOCZENIE Z BOGIEM PRZEZ
OSOBOWĄ MIŁOŚĆ
Kościół na Soborze Watykańskim II, określając siebie, używa słowa wspólnota. Ten wspólnotowy wymiar Kościoła jest bardzo istotny. Po Soborze w łonie Kościoła powstały i nadal powstają różne małe wspólnoty, ruchy, nowe stowarzyszenia.
Cechy kultury stabilnej. Cechy kultury rozwojowej
Kultura stabilna – społeczeństwo tradycyjne, dominowała w niej rodzina wielopokoleniowa, zawód dziedziczono po rodzicach, charakterystyczne było tępienie wszelkich zmian, brak dynamizmu i migracji (stabilność zamieszkania), stabilność duchowa. Mentalność ludzi pochodzących z kultury stabilnej oparta była o tradycyjność i zamknięta na nowinki. Specyficzne więzi i relacje społeczne nakładały się na siebie. Polegało to na powiązaniu różnych sfer życia z konkretnymi osobami (proboszcz, lekarz, nauczycielka). Panująca stałość i wręcz skostnienie myślenia prowadziło do utrwalania się konformistycznego światopoglądu.
Wraz z uprzemysłowieniem (połowa XIX w.)pojawia się konieczność zatrudniania mas robotniczych. Proces migracji z mniejszych środowisk do miast wstrząsnął społeczeństwem tradycyjnym. Relacje z osobowych zmieniły się w relacje poprzez spełnianie funkcji. W tym okresie szczególnie znaczące zmiany to: demokratyzacja i masowość procesów społecznych, rewolucja w środkach informacji i komunikacji, przemiany modelu rodziny (w kult. stabilnej duża ilość dzieci była znakiem błogosławieństwa).
Kultura rozwojowa – społeczeństwo nowoczesne, cechuje ją bardzo szybka asymilacja zmian i modyfikacja standardów zachowań. Różne środowiska promują nowe standardy, które w bardzo krótkim czasie ulegają kolejnym przeobrażeniom, równie szybko akceptowanym przez społeczeństwo – zanika wszelka stabilność. Charakterystyczna jest także wielość i konkurencja wśród różnorodnych systemów wartości. Stają się one towarem na rynku światopoglądowym. Wielość i konkurencja (pluralizm) ujawnia się na dwóch płaszczyznach: kultury (pluralizm kulturowy:systemy wartości, filozofia, religie) oraz struktur społecznych (pluralizm strukturalny).
Obszary ukazujące najitensywniejsze zmiany w kulturze rozwojowej
Opisz mechanizm legimityzacji wartości
Termin "legitymizacja" (uprawomocnienie) pochodzi od Maxa Webera, który stosował go szeroko w swoich pracach z zakresu socjologii polityki. W sensie najogólniejszym oznacza proces, poprzez który nasze działania zostają uznane za uzasadnione i w pewnym sensie usprawiedliwione poprzez wspólne albo nadrzędne cele. Uprawomocnienie wskazuje jednostce, dlaczego powinna podjąć takie działania a nie inne, powiada jej ono także, dlaczego rzeczy są takimi, jakimi są. Odnosi się także do porządku instytucjonalnego, który staje się dla jednostki obiektywnie dostępny i subiektywnie uznany. Ten proces wyjaśnia i uzasadnia to właśnie uprawomocnienie. W uprawomocnieniu instytucji "wiedza" wyprzedza "wartości". Przeciwieństwem legitymizacji systemu społecznego, instytucji, działań itp. jest delegitymizacja.
Pluralizm społeczno – kulturowy a duszpasterstwo
SEKULARYZACJA to przeciwieństwo sakralizacji, oznacza proces stopniowego wyzwalania się różnych dziedzin życia spod wpływów instytucji religijnych i religijnych systemów znaczeń. Na tle społecznym sekularyzacja zauważalna jest w odsunięciu Kościoła z obszarów życia, które dotychczas podlegały jego wpływom: rozdział Kościoła od państwa. Konsekwencją: rozdział i uniezależnienie poszczególnych dziedzin życia społecznego od wpływów Kościoła. (polityka, gospodarka, nauka, kultura). Przyjmują one własne wartości, normy i wzorce zachowań. Autorytet Kościoła się nie liczy. Państwo przez aprobatę procesów emancypacyjnych stało się rzecznikiem pluralizmu.
wywłaszczenie posiadłości kościelnych.
emancypacja szkolnictwa spod władzy Kościoła.
Pluralizm jest procesem, polegającym na wielości, zróżnicowaniu i konkurencji, który występuje w ludzkiej świadomości i znajduje wsparcie w stosunkach społecznych.
Pluralizm kulturowy dotyczy występowania konkurencji i współzawodnictwa w obszarze światopoglądów, filozofii życia, systemów znaczeń i pozyskiwania dla nich zwolenników.
Pluralizm społeczny (strukturalny) dotyczy sytuacji, w której poszczególni ludzie, grupy i instytucje społeczne powiązane ze sobą w strukturze społecznej, wzajemnie konkurują ze sobą i walczą, preferują i próbują urzeczywistniać własne systemy znaczeń, poprzez uzyskanie jak największych wpływów społecznych i politycznych. Prawo stoi na straży dobra wspólnego, tworzy odpowiednią przestrzeń do istnienia, działania i autonomii podmiotów społecznych.
Kościół losu a kosciół wyboru
Volkskirche- kościół ludu:
- Ścisły związek, zlewanie się narodu, państwa, kościoła,
- homogenizm
- dopasowanie sie struktur kościoła do struktur społecznych
- kościół angażował się we wszystkie problemy świeckie np. polityka
- afilacja kulturowa do kościoła, automatyczne przechodzenie na religię
- silne przekształcenie wrażiwości (tendencje rozszczeń władczych)
SKUTKI:
-integracja, spajanie życia społecznego, zasada łącząca, wspieranie socjalizacji
-masowość, dużo czegoś, duszpasterstwo, zwyczaje, rytuały
- urzędowość, uniformacja myślenia, prawo, dyrygowanie, indeksy do bierzmowania, biuro a nie kancelaria
- ekspansywność, nacisk, zawłaszczanie, afilacja naturalna
- opiekuńczość, w imieniu narodu, pokrzywdzonych
KOŚCIÓŁ WYBORU:
Kościół jedną z wielu struktur spełecznych
Sekularyzacja- wyzwalanie się obszarów świeckich spod wpływów religijnych
Konkurencja sakralności ze świeckością
Urzedowośc schodzi na dalszy plan, bardziej liczy się charyzmat
Przekonywanie, a nie zmuszanie do wyboru wartości
Diakonia
Przynależnosć oparta na inicjacji religijnej, nawrócenniu, osobistym zaangazowaniu
Ważną rolę odgrywa wspólnota, rodzina nie jest srodowiskiem religijnym
Religijność selektywna ( wybiera się to co, co sie podoba, resztę odrzuca – religijność koktajlowa)
Religijność dojrzała (świadoma)
Specyfika zmiany miejsca i zadań duszpasterstwa kościoła w polsce w latach 1989 – 2005
Zdecydowana większość społeczeństwa miała do Kościoła zaufanie. Zgodnie z danymi z sondaży TNS OBOP w latach 1994-2004 odsetek osób darzących Kościół zaufaniem mieścił się w przedziale 71-79 proc., a odsetek badanych deklarujących nieufny stosunek - w przedziale 18-26 proc. Kościół na zewnątrz prezentował się jako jednolity, zwarty, oparty na autorytecie kleru i hierarchicznym uporządkowaniu działania.
Parafie, zwłaszcza miejskie, stały się już w okresie komunistycznym centrami – coraz bardziej odmiennego od tradycyjnego – życia religijnego związanego z pojawianiem się i rozwojem szeregu nowych ruchów religijnych (tj.: Ruch Światło-Życie, Oaza). W ramach wszystkich parafii, w tym także wiejskich, realizowano szereg działań o charakterze kulturalnym (wystaw, przedstawień, itd.) oraz społecznym (kolportaż prasy, miejsce spotkań, itd.), niezwiązanych bezpośrednio z religią. W efekcie parafia stała się wyróżnionym miejscem w przestrzeni publicznej, lokalną areną spotkania dającą możliwość dyskusji, wyrażenia potrzeb i emocji. Parafia wciąż była w centrum życia lokalnego, było to jednak już inne centrum i innymi więziami łączyło ze sobą parafian.
Kolejne zmiany w obrębie roli parafii nastąpiły po przywróceniu demokracji w Polsce w 1989 r., kiedy wielorakie potrzeby społeczne, kulturalne i edukacyjne ludności zaczęły być zaspokajane przez nowopowstające instytucje, świadczące usługi publiczne, a także przez wolne media oraz wolnorynkowych usługodawców. Należy podkreślić, że tempo przemian parafii było zróżnicowane w zależności od jej położenia – z pewnością na terenach wiejskich funkcja parafii jako ośrodka pozwalającego zaspokoić potrzeby nie tylko religijne, przetrwała po transformacji w znacznie większym stopniu niż w miastach. Utrzymywanie się tej funkcji opóźniło też w jakimś stopniu modernizację wiejskiej parafii rozumianą jako przenikanie wzorów bardziej zindywidulizowanej religijności. Owo utrzymywanie się dawnych funkcji wynika z dosyć znacznego zapóźnienia infrastrukturalnego terenów wiejskich, a upadek komunizmu jak pokazują publiczne statystyki, przyniósł wręcz głęboki regres pod względem liczby bibliotek wiejskich, świetlic, ośrodków kultury, przedszkoli i tym podobnych centrów usług o charakterze socjalnym. Było to najbardziej dotkliwe na terenach, gdzie uprzednio istniały państwowe gospodarstwa rolne.
Na obszarach byłych PGR-ów po ich upadku w latach 1992-1994 praktycznie jedynymi instytucjami, jakie pozostały w niezredukowanym kształcie, były parafie. Jak pokazuje studium przypadku popegeerowskiego Korytowa w województwie zachodniopomorskim, niektóre parafie przejęły niegdyś gwarantowaną przez państwo funkcję zapewniania elementarnych usług socjalnych dla pozbawionej dostępu do nich ludności z byłych PGR-ów. Nie było to jednak regułą i najczęściej zależało przede wszystkim od dobrej woli i aktywności proboszcza danej parafii.
Zmiana sytuacji społeczno-politycznej po 1989 r. postawiła przed polskim Kościołem nowe problemy, w tym konieczność przeorientowania modelu duszpasterstwa. Dotychczasowe tradycyjne duszpasterstwo parafialne, z uwagi na swą masowość, było skierowane do tzw. przeciętnego katolika. Nacisk systemu ograniczał społeczną aktywność i dlatego główną rolę w życiu eklezjalnym odgrywali księża, przy niewielkim zaangażowaniu laikatu. W efekcie cechą dominującą polskiego katolicyzmu stała się powierzchowność i bierność, co przełom roku 1989 obnażył bardzo wyraźnie. Problem polskiej parafii i polskiego Kościoła nie tkwi w tym, czy Komunię św. można przyjmować na rękę i na stojąco, w odnowieniu Nabożeństwa Godzinek, ale w trudzie budowy świadomości i odpowiedzialności u wszystkich ochrzczonych, że są Kościołem. Długo jeszcze podstawowym problemem będzie przełamanie utartego stereotypu, że Kościół i parafia to nie tylko duchowieństwo — „my — księża”, ale również „my — świeccy”. Problemy ogniskują się w słabości, fikcyjności lub braku parafialnych rad duszpasterskich i ekonomicznych; w wielu parafiach osoby świeckie nie są dopuszczane do funkcji lektorów, kantorów czy szafarzy nadzwyczajnych Komunii św., a z drugiej strony kapłani skarżą się na bierność, postawę krytyczno-roszczeniową i usługowe traktowanie parafii przez laikat (por. DS, s. 19, p. 29). Potrzeba czasu, cierpliwości i być może większej zachęty ze strony kapłanów, aby parafianie w praktyce poczuli się współodpowiedzialni za wspólnotę parafialną, którą tworzą, poczuli się Kościołem (por. DS, s. 22-23, p. 45).
Autonomia rzeczywistości ziemskich a urzeczywistnienie się kościoła
Kościół jest tym co czynią poszczególni parafianie czy to świccy czy duchowni, czy tez osoby zycia konsekrowanego dające świadectwo zwiazani profesją rad ewangelicznych i wykonując zadania powierzone przez biskupa i parafię. Autonomiczny charakter parafii jest dodatkowo wzmacniany przez Konkordat, który nadaje osobowość prawną instytucjom kościelnym, wśród których znajduje się parafia. Status osoby prawnej daje każdej parafii w Polsce rozległe możliwości prowadzenia samodzielnej działalności w rodzaju tej, jakie mają wszystkie stowarzyszenia. Z prawnego punktu widzenia parafia ma także duże możliwości prowadzenia aktywności ekonomicznej, wynika to z bardzo korzystnych dla Kościoła przepisów Konkordatu, które zapewniają kościelnym osobom prawnym znaczące przywileje podatkowe (między innymi możliwość odpisywania od podatku darowizn na cele kościelne, brak opodatkowania dochodów z tzw. tacy).
Kościół a kultura
Opinia publiczna ma prawo wygłosić swoje myśli jeśli media wygłaszają swoje opinie niezgodne z opinią i nauką kościoła.
Kościół a świat. Dialog Kościoła ze światem
O dialog można mówić kiedy są spełnione warunki takie jak: dobra wola rozmówcy, uczciwość w prezentowaniu zdań u obu rozmówców czy tez stwarzanie okazji do dialogu a nie nie dopuszczanie rozmówcy do wypowiedzenia swojego zdania. Potrzebny jest prawy umysł i dobra wola
Inkulturacja kościoła, jego uniwersalne i narodowe korzenie
O potrzebie dostrzegania i doceniania wartości rodzimych wielokrotnie i wyraziście mówił
Jan Paweł II.
Kościół “zgodnie ze swoja istotą— mówiła soborowa konstytucja Gaudium et spes — nie powinien wiązać się z żadną formą kultury" (KDK n. 42). Dziś można powiedzieć więcej: inkulturacja pozwala Kościołowi wzrastać w każdej kulturze. “Procesem inkulturacji należy kierować i pobudzać go, ale nie przyspieszać, by nie powodować u chrześcijan reakcji negatywnych[...]”
Największy problem mają misjonarze w Afryce, np. podczas wprowadzania do języka ludów afrykańskich języka religijnego: Jak z terminem “Eucharystia", który zdecydowali się stosować misjonarze w Zairze, ale który—jak się okazało —jest bardzo bliski wyrażeniu uka-risa-tija oznaczającemu w tamtejszym języku lele “wsadzić kobietę do ognia".
Funkcja kierownicza kościoła. Etapy działalnosci zorganizowanej
Jezus Chrystus jako niewidzialna głowa kościoła
Biskup- episkopus, pasterzowanie, nauczanie, kierowanie, uświecanie, Apostolstwo pierwotne- biskupi i apostolstwo podstawowe – wszyscy
Kuria- kolegium konsultorów, rada kapłanska
Rada duszpasterska
Sąd biskupi, seminarium duchowne, caritas polska, kancelaria biskupia z wydziałami, wikariusze biskupi
Prezbiterzy- szafarz, głosiciel słowa, przewodnik dla wspólnoty, dialog
Diakoni; stały (przetrwał w funkcji liturgicznej w kosciele prawosławym i czasowy- w przyszłości prezbiterzy
CHL 21
Sobór Watykański II ukazuje posługi i charyzmaty jako dary Ducha Świętego,
które służą budowaniu Chrystusowego Ciała i spełnianiu jego posłannictwa
w świecie. Ten sam bowiem Duch, który kieruje Kościołem i mu przewodzi,
uposaża w rozmaite dary hierarchiczne i charyzmatyczne wszystkich
ochrzczonych, wzywając każdego z nich do tego, by był w sobie właściwy
sposób aktywny i współodpowiedzialny.