Diagnoza w Resocjalizacji (ćw.)

Temat: Podstawowe pojęcia z obszaru patologii.

1. Przedmiot patologii społecznej – takie formy ludzkiej aktywności, które postrzegane są, jako: społeczne zło, zaburzenie ładu społecznego a także są społecznie nieakceptowane. Patologię społeczną definiuje się, jako negatywne zjawisko społeczne, które charakteryzują następujące cechy: naruszenie norm i wartości, destruktywność zachowania (mierzoną skalą potępienia społecznego), występowanie w większej zbiorowości (lub w skali masowej), konieczność wykorzystania zbiorowej siły – w celu poradzenia sobie z tym problemem

2.Patologia społeczna (A. Podgórecki) to: „ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury, który pozostaje w zasadniczej, niedającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane”. Według J. Malca: patologią społeczną jest ogół przypadków śmiertelnych, obniżenia poziomu moralnego, pogorszenia samopoczucia i strat materialnych spowodowanych naruszeniem reguł prakseologicznych, moralnych i prawnych oraz postępowanie autodestruktywne”. Według tej definicji, jako patologiczne traktuje się te zachowania, które przynoszą człowiekowi cierpienie (ofierze, czy sprawcy) – natomiast wyłącza się z tej grupy (i akceptuje) te, które są osobistym wyborem dorosłej (dojrzałej) jednostki i współuczestników relacji, których one dotyczą i jest tak nawet wówczas, gdy nie mieszczą się one w normach obyczajowych czy stereotypach ról społecznych.

3. Dewiacja społeczna – to wszelkie odchylenie od normy społecznej, czy społecznych wzorców obowiązujących w danej społeczności. Kwaśniewski wyodrębnił dwa typu dewiacji: pozytywną i negatywną. Pierwsza z nich dotyczy takiego naruszenia norm, które nie ma na celu wyrządzenia szkody, lecz przeciwnie – rozwój, dobrostan. Utożsamiana jest z takimi zachowaniami jak: nonkonformizm, twórczy niepokój, altruizm, pozytywne nieprzystosowanie. Charakteryzują ją następujące cechy: odstępstwo od normy powinności, nieegoistyczna motywacja, bunt i pozytywna reorganizacja w sferze skutków. Dewiacja negatywna natomiast jest odstępstwem od normy obowiązku, jest szkodliwa i destruktywna zarówno w sferze motywacji, jak i konsekwencji. Dewiacja pierwotna i wtórna (Lemert), pierwsza z nich polega na przekroczeniu przez jednostkę normy, nierzadko w wyniku zadziałania pewnych mechanizmów zewnętrznych. Z kolei wtórna rozpoczyna się z chwilą pojawienia się reakcji społecznej na owe naruszenie normy i stanowi właściwy proces stygmatyzowania (naznaczania). Cechą charakterystyczną tego procesu jest to, że jednostka zaczyna reagować na to, co na jej temat sądzą i głoszą inni ludzie. Nierzadko efektem jest dostosowanie się do owych ocen, które wyznaczają status dewianta.

4. Dezorganizacja i Dezintegracja

Dezorganizacja (odnosi się do zaburzenia struktur) i dezintegracja (odnosi się do zaburzeń w stosunkach międzyludzkich, jednak związanych z funkcjonowaniem w grupach). Według F. Znanieckiego symptomami dezintegracji są: istnienie konkurencyjnych norm i wartości (pozostających w konflikcie), rozluźnienie więzi grupowych, izolacja i wyalienowanie członków grupy, rozwój techniki, spadek znaczenia instytucji religijnych, wzrost postaw roszczeniowych w zakresie praw i wartości, wzrost nałogów i unikanie społecznej kontroli, wzrost indywidualizmu – jednoczesny zanik konformizmu, wzrost preferencji hedonistycznych (przyjemnościowych), poszerzania wolności osobistej oraz popularność sukcesu materialnego i jednoczesny wzrost postaw rywalizacyjnych.

5. Norma – pozwala orzekać o patologii, w tym sensie, że jej naruszenie pociąga za sobą zaistnienie określonej reakcji społecznej prowadzącej do zakwalifikowania danego zjawiska, jako patologiczne. Wyróżniamy normy rozwojowe, statystyczne, społeczne, prawne, obyczajowe, kulturowe i religijne a także stanu zdrowia i pewnego stanu idealnego.

6. Nieprzystosowanie a Niedostosowanie społeczne – Pomiędzy tymi pojęciami występuje różnica stopnia dewiacji. Niedostosowanie społeczne polega na takich zaburzeniach w zachowaniu, które występują trwale w stopniu silnym i głębokim. Uniemożliwia to jednostce normalne współżycie z innymi ludźmi. Może ono być uwarunkowane biologicznie, psychicznie bądź środowiskowo. Niedostosowanie społeczne wyraża się w negatywnym stosunku oraz negatywnym zachowaniu wobec norm społecznych, cechuje je znaczna trwałość postaw aspołecznych lub antyspołecznych. Nieprzystosowanie społeczne także przejawia się w konfliktach dziecka z otoczeniem, jednak kontakty społeczne i uczuciowe nie zostały tutaj trwale naruszone, zaś zaburzenie, jeśli wystąpi jest stosunkowo łatwo odwracalne, bo nie zdołało się jeszcze utrwalić.

7. Dysfunkcjonalność rodziny – ma miejsce wówczas, gdy rodzina nie wypełnia należycie, którejś z przypisanych jej funkcji, jest, zatem w jakimś stopniu ograniczona w zakresie swego działania, jej członkowie mają zablokowane możliwości zaspokojenia swoich potrzeb.

8. Uprzedzenie jest wrogą lub negatywną postawą wobec pewnej wyróżniającej się grupy ludzi, opartą wyłącznie na ich przynależności do tej grupy

9. Stereotyp jest to generalizacja odnosząca się do pewnej grupy ludzi, polega ona na tym, że identyczne charakterystyki przypisuje się wszystkim bez wyjątku członkom tej grupy, nie dostrzegając rzeczywistych różnic pomiędzy nimi

10. Dyskryminacja jest to nieusprawiedliwione, negatywne lub krzywdzące działanie skierowane przeciwko członkowi pewnej grupy, uruchamiane tylko, dlatego, że jest on członkiem tej grypy. Może mieć postać działaniową lub werbalną.

11.Przyczyny uprzedzeń:

• Kategoryzacja społeczna, – czyli schematyczne postrzeganie rzeczywistości, z podziałem na grupę własną i grupę cudzą-obcą, gdzie w stosunku do własnej grupy żywi się uczucia pozytywne i wyróżnia się jej członków. Związane jest to z potrzebą podtrzymywania wysokiej własnej samooceny poprzez identyfikowanie się z tą specyficzną grupą, którą jednostka uznaje za nadrzędną wobec innych grup.;

• Błąd logiczny – polega to na tym, że człowiek mający określone przekonania na temat pewnej grupy, nie zmienia ich nawet wtedy, gdy fakty im przeczą – natomiast zniekształca te fakty lub je ignoruje. Poza tym więcej uwagi poświęci tym informacjom na temat innych grup, które są zgodne z jego wyobrażeniami i tym samym zyskuje argumenty na poparcie swego stanowiska. A zatem, jeżeli jakiś członek pewnej grupy zachowuje się w taki sposób, jakiego od niego oczekujemy – spodziewamy się po nim takiego zachowania, to jego zachowanie potwierdza i tym samym utrwala nasz stereotyp.;

• Aktywizacja stereotypów – polega na tym, że gdy znamy jakiś stereotyp, to nawet jeśli nie zgadzamy się z nim, to jednak przychodzi on na myśl podczas zetknięcia z osobą, czy sytuacją, której ten stereotyp dotyczy. Wszystko zależy w tym przypadku od tego, czy działamy automatycznie, czy też kontrolujemy nasze stereotypy. Ludzie, którzy nie są głęboko uprzedzeni, kontrolują te procesy i potrafią stłumić lub pominąć stereotypy.;

• Korelacja pozorna, – czyli tendencja do spostrzegania związków pomiędzy zdarzeniami, które nie są ze sobą powiązane.

W celu osłabienia stereotypów należy organizować kontakt grup mniejszościowych i większościowych, na zasadzie jednakowego statusu oraz oparty na dążeniu do wspólnych celów. Warunki osłabienia uprzedzeń poprzez kontakt: stworzenie sytuacji, w których przedstawiciele obu grup są od siebie zależni, ponieważ założony, pożądany wspólny cel zostanie osiągnięty dopiero wówczas, gdy będą ze sobą współpracować; przedstawiciele obu grup muszą posiadać jednakowy status i władzę; zorganizowanie przyjacielskich, nieformalnych warunków, gdzie każdy z członków jednej grup może wchodzić w interakcję ze wszystkimi przedstawicielami drugiej grupy; lepsze (poprzez wzajemny kontakt) niż tylko powierzchowne, lub tylko „zasłyszane” poznanie członków pewnej grupy pozwala na poznanie, że dotychczasowe przekonania na ich temat były błędne; ważne jest, aby normy społeczne, które podtrzymują i promują równość grup regulowały daną sytuację kontaktu

12. Anomia – (beznormie), rozdźwięk pomiędzy normami i wartościami, jest to taka sytuacja, w której nie można osiągnąć wartości, jeśli nie naruszy się norm, zaś przestrzeganie norm nie gwarantuje osiągnięcia wartości. Dla Mertona anomia jest patologią strukturalną (dotyczy społeczeństwa). Przyczyna zachowań dewiacyjnych tkwi w wadliwości samego systemu normatywnego. Chodzi tutaj o taką sytuację, gdy pożądanych, istotnych dla człowieka, uznawanych wartości nie można osiągnąć za pomocą dostępnych i uznanych społecznie norm, (czyli sposobów działania) – wówczas może dojść do złamania norm (sposobów działania), jeśli cel (wartość) jest dla jednostki bardzo ważny. Bądź inaczej, jeśli skupi się ona na normach (zdecyduje się przestrzegać społecznie uznawanych sposobów działania) – to nie osiągnie wartości (ważnego celu). Pojęcie anomii można rozumieć, jako: sytuację społeczną, w której normy przestają regulować zachowania członków społeczności; wymiar psychicznego funkcjonowania jednostki, w którym normy przestają stymulować jej osobiste doświadczenia społeczne; czy rozregulowanie systemu normatywnego, w którym normy i wartości nie są spójne i przestają regulować realizację ludzkich potrzeb. Zdaniem Mertona człowiek może w takiej sytuacji (dysharmonii norm i wartości) wybrać następujące strategie trwania: odrzucić jeden z elementów (normy lub wartości) systemu i skoncentrować się na drugim; bądź odrzucić oba i stworzyć własny system norm i wartości i wreszcie trzeci sposób to – odrzucić oba systemy i wycofać się. Ryzyko związane z tymi strategiami to status dewianta. Jeszcze jedną z dróg jest konformizm, czyli takie zachowanie lub postawa jednostki, które odzwierciedla wartości uzyskane przez innych członków grupy lub regulowane na zasadzie jednomyślności z grupą przez normy grupowe i przepisy roli. Im lepiej zorganizowane społeczeństwo, tym bardziej zachowania anomijne są marginalne.

Wśród strategii adaptacji jednostki do sytuacji anomijnej Merton wyróżnia:

Innowację, – która jest wyborem wartości, zaś odrzuceniem usankcjonowanych społecznie norm ich osiągania. Często wybierana jest ona w społeczeństwach przemian, ale także rozwoju – gdzie kładzie się nacisk na osiągniecie sukcesu oraz dochodzi do destabilizacji społecznej a także, gdzie regulacje prawne nie nadążają za zmieniającą się rzeczywistości społeczno – ekonomiczną.

Rytualizm – wybierany jest przez ludzi, którzy boją się wszelkich przemian i nastawieni są na asekurację. Polega on na silnym przywiązaniu do norm, – czyli sposobów osiągania wartości, tak silnym, że wobec konfliktu – jednostka rezygnuje z wartości, tym samym pozbawiając się szansy sukcesu.

Wycofanie – polega na rezygnacji zarówno z określonych kulturowo celów i środków ich realizacji. Przykładem może być uzależnienie, bezdomność, czy nawet samobójstwo.

Bunt – stanowi sposób adaptacji do anomii, najbardziej ryzykowny, ale zarazem stwarzający największą szansę na osiągnięcie sukcesu. Polega na odrzuceniu istniejących norm i wartości i wprowadzeniu w ich miejsce nowych – własnych.

13. Teoria neutralizacji opiera się na założeniu, że w każdym społeczeństwie o sprawnej strukturze obowiązują dwa systemy wartości, tj. system wartości oficjalnych – dominujących, uznawanych społecznie i takich, do, których warto (należy) się przyznać oraz system wartości podskórnych – ukrytych (funkcjonujących w tzw. prywatnej koncepcji życia i interpretacji rzeczywistości poszczególnych jednostek). Chodzi o to, że ludzie mogą wyznawać te dwa systemy wartości równocześnie np. głosić hasła o równości wszystkich, ale wewnętrznie, (czyli faktycznie) wyznawać przekonanie, że grupa, którą reprezentują jest „bardziej równa”. Zdarza się, że nurt wartości podskórnych zyskuje na popularności, a im powszechniejsze staje się ich występowanie, zaś ich obecność spotyka się z akceptacją grupy, tym łatwiej wprowadzić je, jako obowiązujące do kultury konwencjonalnej. Naruszenie istniejących norm i wartości nawet przez tzw. porządnych obywateli jest możliwe z tego powodu, że potrafią oni zneutralizować (wyjaśnić, uzasadnić) je wiarygodnym usprawiedliwieniem. Pozwala to zachować się patologicznie bez ponoszenia kosztów psychicznych w postaci rozdźwięku moralnego (rozdarcia pomiędzy poczuciem powinności działania lub zaniechania a samym działaniem). Niebezpieczeństwo technik neutralizacji polega na tym, że skutecznie osłabiają one kontrolę wewnętrzną jednostki, pogłębiają proces demoralizacji całych grup oraz obniżają wartość istniejących norm i sprzyjają tworzeniu się dystansu społecznego między ludźmi.

Autorzy teorii wymieniają następujące stosowane przez ludzi łamiących normy społeczne – techniki neutralizacji:

Zaprzeczenie odpowiedzialności – polega na rozerwaniu związku pomiędzy sprawcą a czynem, zwłaszcza gdy uczestników zajścia, bądź sprawców było wielu i trudno jest jednoznacznie wskazać poziom i zasięg indywidualnej odpowiedzialności.

Zaprzeczenie szkody - polega na rozerwaniu związku pomiędzy czynem a jego konsekwencjami. Sprawcy nie zaprzeczają, że naruszyli normy, ale kwestionują negatywne konsekwencje, które z tego wynikają

Zaprzeczenie ofiary – polega na odmówieniu prawa ofierze do takiego jej określenia. Chodzi tutaj przede wszystkim o zminimalizowanie roli ofiary a nawet do zanegowania jej istnienia. Polega to na takim przedstawieniu sytuacji, czy zajścia, aby możliwe było wyjaśnienie własnego działania jako aktu zemsty, czy wymierzania sprawiedliwości – słusznej kary. W ten sposób sprawca przedstawia siebie jako egzekutora wymiaru sprawiedliwości, zaś ofiarę traktuje jako zasługującego na karę złoczyńcę.

Potępianie potępiających – polega na odbieraniu prawa potencjalnym sędziom do wydawania sądów o danym występku. Chodzi tutaj o przesunięcie uwagi z potępianego zachowania, na motywy tych, którzy tego potępienia dokonują. Przypisuje się im wówczas wolę zakamuflowania własnych słabych stron, przewinień, lub przypisuje im się brak dostatecznej wiedzy na temat rzeczy, o której mówią.

Odwoływanie się do wyższych racji – jest możliwe dzięki przewartościowaniu swojego zachowania i uczynieniu z niego wartości. W ten sposób jednostka zachowuje się tak jakby musiała dokonać wyboru pomiędzy dwoma wartościami, z jednej strony jest to ta wartość, którą naruszyła zaś z drugiej strony jej czyn służył wyższym racjom. Nie jest konieczne, aby racje te były powszechnie traktowane, jako wyższe, wystarczy, że taki status nadał im sam sprawca.

14. Stygmatyzacja (naznaczenie, etykietyzacja, labelizacja, piętnowanie) – nadanie jednostce statusu dewianta. Dewiantem nie jest ten, kto narusza normy, lecz ten, kto zostanie nazwany dewiantem przez jednostki czy grupy dysponujące społeczną siłą. Naznaczenie może mieć charakter prywatny lub publiczny, może być wyrażone werbalnie lub poprzez działanie.

15. Stygmat (E. Goffman) to „fizyczna cecha, skaza, ale także zdarzenia i sytuacje w życiu jednostkowym (np. skazanie i wiezienie, przebyta choroba psychiczna), które są dostrzegane i rozpoznawane przez otoczenie jednostki. Określenie cechy, jako stygmatu wywiera na jednostkę silną presję, która zmienia i wypacza jej samoakceptację i identyfikację”. Teorię tę stosowano głownie w kryminologii i socjologii dewiacji. Na gruncie pedagogiki zwraca się przede wszystkim uwagę na naznaczające wpływy środowisk wychowawczych, w tym szkoły. Zjawisko to występuje najczęściej przy słabej znajomości uczniów, przez ich nauczyciela. Poza tym negatywne opinie na temat uczniów najczęściej budowane są na podstawie złych stopni, złego zachowania, czy informacji na temat środowiska rodzinnego. Negatywne oceny o uczniach bardzo szybko rozpowszechniają się w szkole i stają się powszechnie obowiązującą opinią, którą nauczyciele przyjmują bez zastrzeżeń, i która wyznacza ustosunkowanie wobec ucznia. Przejawem tego ustosunkowania są działania nauczyciela oraz przekazy werbalne, które często prowadzą do upokorzenia ucznia, co może skutkować niechęcią do szkoły, nauki, wagarowaniem, przynależnością do negatywnych grup subkulturowych a nawet podejmowaniem prób samobójczych.

16. Typy dewiacji: pierwotna i wtórna.

Lemert założył istnienie dwóch typów dewiacji, (które choć mogą być wywołane przez inne czynniki motywacyjne, to jednak ze względu na konsekwencje istnieje między nimi ścisły związek), chodzi tutaj o:

Dewiację pierwotną, – która przejawia się naruszeniem norm. Ze społecznego punktu widzenia nie zmienia ona sytuacji człowieka, który nadal może cieszyć się społecznym szacunkiem, pomimo naruszenia norm (nawet wówczas, gdy inni mają świadomość tego naruszenia), gdyż wszystko zależy tutaj od zdefiniowania normy i patologii w tej konkretnej sytuacji, (czyli ważne jest, kto złamał normę, w jakich okolicznościach, kto poniósł szkodę oraz kto ocenia).

Dewiację wtórną – jest wynikiem odepchnięcia, odrzucenia społecznego, które jest reakcją na to naruszenie norm. Warto zaznaczyć, że dewiacja nie jest cechą czynu popełnionego przez osobę, ale raczej skutkiem zastosowania przez innych pewnych reguł i sankcji wobec „przestępcy”. Dewiant to ten, któremu ta etykieta została skutecznie przylepiona, zaś dewiacja to zachowanie, które ludzie tak nazwali. Etykiet służących stygmatyzacji dostarczają różne źródła, np. kodeks karny, ale także rozliczne uprzedzenia i stereotypy. Również w sytuacji, gdy jednostka pragnie uwolnić się od roli dewianta, musi wielokrotnie potwierdzać swoim postępowaniem rolę „poprawionego” człowieka. W przeciwnym razie społeczeństwo nadal postrzegać ją będzie, jako dewianta. Społeczność ma duże opory przed zaakceptowaniem na stałe powrotu do normalności kogoś, kto wcześniej normy złamał, często zdarza się oczekiwanie, że „naprawiony” powróci do przestępczości, czy nałogu. Utrudnia to uzyskanie przez te osoby samoakceptacji i wysokiej samooceny i rzeczywisty powrót do społeczeństwa.

17. Czynniki powodujące naznaczenie społeczne: ważne jest to, kto naruszył normę – im wyższa pozycja społeczna sprawcy, tym większa społeczna wyrozumiałość (Należy tu wskazać pewien element niesprawiedliwości społecznej, a mianowicie: różne traktowanie członków społeczeństwa, naruszających normy społeczne w zależności od ich statusu społecznego oraz możliwości przetargowych pozostających w dyspozycji jednostki); kto stał się ofiarą naruszenia normy – stopień naznaczenia jest wyższy, gdy szkoda dotyczy osób znaczących, cieszących się autorytetem albo np. dzieci czy innych osób objętych szczególną troską społeczną; jaka norma została naruszona oraz w jakim czasie – reakcje społeczne są silniejsze wówczas, gdy naruszenie normy ma miejsce w czasie, gdy stała się ona przedmiotem szczególnej wrażliwości społecznej; kto ocenia naruszenie normy – wiarygodność ocen formułowanych przez „sędziego” wzrasta, gdy cieszy się on autorytetem, ma wysoką pozycję społeczną i jest uznawany za eksperta; poza tym występuje pewna grupa stygmatów, które mają znaczenie dla łatwości naznaczania piętnem dewianta, chodzi tu o – deformacje fizyczne i niepełnosprawność, wady charakteru oraz tzw. stygmaty plemienne (narodowość, religia).

18. Nabywanie statusu dewianta – w przypadku osoby naruszającej normy rozpoczyna się wówczas, gdy zostanie ona nazwana dewiantem (np. złodziejem, czy prostytutką). Kolejne etapy składają się z takich zachowań społecznych i zdarzeń, którym jest trudno przeciwstawić się a mogą one nawet doprowadzić do zaakceptowania przez jednostkę roli dewianta. Proces ten przebiega wg schematu: Na początku jednostka traci społeczne zaufanie i np. prawo do prywatności, szacunek itp. Następnie zostaje odizolowana od tzw. porządnych obywateli, np. straci pracę, grono przyjaciół, sąsiedzi zaczną przekazywać werbalne i niewerbalne komunikaty sygnalizujące jej, że jest gorsza. W wyniku tego jednostka traci dotychczasowe punkty odniesienia, traci stabilizację życiową, dotychczasowe plany, pojawiają się konflikty i niska samoocena. W obawie przed utratą poczucia własnej wartości (pomniejszeniem swojej wartości) jednostka zaczyna uruchamiać mechanizmy obronne lub odreagowuje, np. zaczyna oskarżać otoczenie o swoje niepowodzenia albo zacznie przystosowywać się do roli dewianta. W sytuacji wyizolowania z dotychczasowego środowiska życia, jednostka zaczyna szukać kontaktu z innymi grupami, które mogłyby ją zaakceptować. Niewykluczone, że w takiej sytuacji zdecyduje się na przebywanie z dewiantami, którzy nie tylko udzielą jej wsparcia, ale również przekażą cały szereg usprawiedliwień dla naruszenia normy oraz potępienia tzw. uczciwych obywateli. Nadanie statusu dewianta polega na zmianie jego statusu głównego (statusu, przez który człowiek definiowany jest w grupie) i podporządkowanie mu wszystkich innych statusów. Nazywane jest to „ceremonią degradacji statusu”.

19. Warunki skuteczności naznaczania społecznego- Sprawca i zdarzenie są przedstawiani, jako nietypowi oraz niegodziwi; Oskarżyciel musi wystąpić jako obrońca spraw publicznych (nie prywatnych), jest wówczas bardziej wiarygodny; Oskarżyciel musi przekonać świadków, że nie chodzi o incydent lecz o zasadę i wartości nadrzędne; Oskarżyciel musi przekonać o swoim prawie do oskarżania czy do obrony wartości – najlepiej jeśli sam jest wzorem do naśladowania; Oskarżyciel musi zaakcentować swój dystans wobec oskarżonego, tzn. wykazać, że nic nie łączy go ze sprawcą oraz, ze nie o sprawcę tutaj chodzi lecz o sprawę; Sprawcę należy odseparować od dotychczas zajmowanego miejsca (w porządku normatywnym) i wyraźnie wskazać, ze jest on inny niż reszta społeczeństwa.

20. Teoria napięcia: główne typy oraz źródło napięcia.

Teoria napięcia – O ile inne teorie koncentrują się na braku powiązań lub na powiązaniach pozytywnych z innymi jednostkami, o tyle teoria napięcia wyjaśnia zachowania niezgodne z normami poprzez akcentowanie powiązań negatywnych. Chodzi tutaj o takie związki, których jednostka sobie nie życzy. Są one blokadą w jej dążeniach do osiągnięcia pozytywnie wartościowanych celów ale napięcie wynika także z braku możliwości legalnego usunięcia negatywnych sytuacji. Złamanie normy jest tutaj rozumiane jako rezultat nacisku. Kluczowe pojęcie „relatywnej deprywacji” (wyobcowanie, brak czynników istotnych dla zaspokojenia potrzeby) odnosi się nie tylko do sytuacji materialnej, ale także innych celów np. dobrych wyników w nauce, czy i popularności wśród rówieśników. Teoria ta rozciąga się na stosunki interpersonalne, w których „inni” przedstawiają jednostce szkodliwe lub negatywne bodźce, źle wpływają na jednostkę. Doświadcza ona wówczas silnych, afektywnych stanów, takich jak np. gniew i one prowadzą do zachowań mających na celu zlikwidowanie stanu napięcia. Mogą one polegać na: podejmowaniu nielegalnych sposobów osiągania celów, atakowaniu lub ucieczce od tych negatywnych źródeł, używaniu środków odurzających.

Główne typy napięcia, pojawiające się w relacjach jednostki z innymi osobami polegają na tym, że: inni mogą uniemożliwić jednostce osiąganie pozytywnych celów, inni mogą zagrażać pozbawieniem bodźców pozytywnie wartościowanych przez jednostkę, inni mogą zagrażać zastosowaniem szkodliwych bodźców.

W przypadku napięcia powstałego, jako efekt niepowodzeń w osiąganiu pozytywnie wartościowanych celów wyróżnia się: rozbieżności pomiędzy aspiracjami (pewne cele, życzenia, dążenia idealne) i oczekiwaniami a aktualnymi osiągnięciami. Napięcie może wynikać z rozbieżności między oczekiwaniami a aktualnymi osiągnięciami. Oczekiwania powstają zazwyczaj na bazie dotychczasowych doświadczeń jednostki oraz porównywania się z osobami odniesienia, (u których jednostka dostrzega cechy podobne do tych, które sama posiada). Rozbieżności oczekiwania – osiągnięcia budzą większe emocje niż rozbieżności aspiracje – osiągnięcia. Wyjaśnienie opiera się na poczuciu sprawiedliwości, gdy jednostka ocenia, że inni, którzy w daną sytuację wnieśli taki sam wkład jak ona, osiągnęli wyższe efekty. Rodzi to poczucie gniewu wściekłości, czy nieszczęścia.

Napięcie jest wynikiem rozbieżności między zasadą sprawiedliwości a rzeczywistymi osiągnięciami (poczucie niesprawiedliwości). Najważniejsze jest tutaj przestrzeganie zasad równości. Jednostka wchodząc w interakcje oczekuje, że będę w nich obowiązywały sprawiedliwe reguły, określające rozdział uzyskanych wyników. Chodzi tutaj o adekwatność (równowartość) zysków wobec poniesionego wkładu. Jednostki porównują także wkład i zyski innych ludzi. Jeśli proporcje między wkładem a zyskiem są odpowiednie i dotyczą wszystkich – wówczas jednostka ma poczucie sprawiedliwości, nawet przy niskich zyskach końcowych. W przeciwnym przypadku wyzwala się poczucie niesprawiedliwości (tym większe, jeżeli w grę wchodzi niedowartościowanie). To poczucie niesprawiedliwości może doprowadzić do przekroczenia norm, celem jest tutaj doprowadzenie do sprawiedliwości. Jednostka może w takiej sytuacji zachować się różnie np. zwiększyć swoje zyski (kradzież), zmniejszyć swój wkład (wagary), zmniejszyć zyski innych (wandalizm), zwiększyć wkład innych (brak dyscypliny w zachowaniu), zrezygnować z interakcji (uciec z domu) lub zmusić innych do „opuszczenia pola”.

Napięcie jest rezultatem pozbawienia pozytywnie ocenianej stymulacji. Chodzi tutaj o zdarzenia, które pozbawiają wartościowych celów oraz takie, w których prezentowane są bodźce szkodliwe (np. utrata partnera, śmierć lub choroba przyjaciół, rozwód rodziców, czy zmiana miejsca zamieszkania). Rzeczywista lub spodziewana utrata tych pozytywnych bodźców może prowadzić do przestępczości, która staje się próbą zabezpieczenia się przed utratą tej wartościowej stymulacji, znalezienia wartości zastępczej lub poszukiwania zemsty na tych osobach, które są za tę utratę odpowiedzialne.

Napięcie, jako wynik prezentacji negatywnych bodźców. Chodzi tutaj przede wszystkim o brak możliwości wykorzystania konwencjonalnych sposobów ucieczki od szkodliwych bodźców. Szkodliwe bodźce prowadzą do przestępczości, gdy młodzi ludzie próbują uciec od negatywnych bodźców, przetrwać te negatywne bodźce, szukać zemsty na źródle tych negatywnych bodźców. Wśród owych negatywnych czynników wymienić można m.in. zaniedbywanie, stosowanie przemocy wobec dziecka, negatywne związki z rodzicami bądź rówieśnikami, werbalne grożenie i obrażanie, hałas czy przeludnienie.

21. Strategie adaptacji do napięcia:

Poznawcze – polegają na tym, że jednostka na nowo interpretuje wyznaczony sobie cel, tym samym zyskuje nowe przekonania. Jednocześnie minimalizuje odczuwaną szkodą. Dokonuje tego poprzez: ignorowanie – pomniejszenie znaczenia doznanej szkody (wymiaru nieszczęścia). Jednostka wmawia sobie, że dany cel, który dotychczas był dla niej ważny, w gruncie rzeczy staje się nieważny w sensie absolutnym np. „pieniądze są dla mnie nieważne” lub w porównaniu z innymi wartościami np. „pieniądze są ważne, ale rodzina jest ważniejsza”. Akcentowanie pozytywnych wyników – pomniejszanie wyników negatywnych. Chodzi o to, że jednostka obniża standardy użyte do oceny wyników swojego działania, np. „obniża wartość rzeczy, którą pragnie uzyskać” – chce mniej. Polega to także na tym, że ktoś twierdzi, że jego sytuacja nie jest wcale gorsza od sytuacji innych lub nie jest gorsza w porównaniu z czasem przeszłym. Inna możliwość to koncentracja wyłącznie na tych celach, które jednostka jest w stanie osiągnąć, żeś pomijanie celów trudnych. Strategia ta stosowana jest zwłaszcza wtedy, gdy zagrożona jest samoocena jednostki. Przejęcie odpowiedzialności za niepowodzenia – jednostka przekonuje samą siebie, że zasługuje na los, który ją spotkał np. jest odpowiedzialna za powstałą szkodę. Wobec tego zasłużyła na cierpienie. Zasłużone cierpienie jest odczuwane, jako mniej dotkliwe. Jednostka ta stosuje taką strategię lub minimalizuje własny wysiłek (robi mniej niż powinna), akcentuje swój wkład negatywny, zwiększa pozytywny wkład innych (np. „oni zrobili więcej”) lub pomniejsza negatywny wkład innych.

Behawioralne – dotyczą konkretnych działań. Mogą polegać na: akcentowaniu pozytywnych wyników i pomniejszaniu wyników negatywnych – jednostka dąży do osiągnięcia wartościowych celów, stara się je odzyskać, przetrwać lub uciec od negatywnych sytuacji. Zachowania takie mogą mieścić się w ramach konwencjonalnie przyjętych lub przestępczych. Zachowania odwetowe (rewanż, zemsta) – mogą mieć formę konwencjonalną lub przestępczą (ta druga jest bardziej prawdopodobna). Jednostka zmierza do zminimalizowania pozytywnych wyników ludzi, których obwinia, zwiększa ich wyniki negatywne lub zmusza do zwiększenia wysiłku.

Emocjonalne – celem jest tutaj zmiana sytuacji powodującej powstawanie negatywnych emocji. Przykładem może być zażywanie narkotyków, medytacje, relaksacje itp. Zazwyczaj stosowane są przez młodzież, dla której pozostałe grupy strategii są trudniejsze do przeprowadzenia.

22. Prostytucja: etiologia, zjawisko, typologia i geografia prostytucji.

Prostytucja to „zjawisko o skali społecznej polegające na tym, że większa lub mniejsza liczba osób, będących członkami danej społeczności, uprawia proceder polegający na świadczeniu usług seksualnych w zamian za korzyści materialne”.

Etiologia zjawiska – Prostytucja powodowana jest splotem czynników o charakterze: społecznym, psychologicznym, ekonomicznym i kulturowym. Żaden z nich nie powinien być uznawany za wyłączną determinantę zjawiska, ani też odrzucany, jako nieistotny dopóki nie dokona się dokładnej analizy przypadku. Najczęściej przecież jest tak, że działa wiele czynników jednocześnie. McCaghy (1976) ta wymienia trzy czynniki, które sprzyjają rozwojowi prostytucji, a są to: wczesne podjęcie współżycia, pierwszy stosunek w wieku 10-13 lat; przyswojenie werbalnych motywów korzystnych dla prostytucji, tj. kontakt z prostytutkami i trybem ich życia i wreszcie zauważenie wysokich korzyści finansowych. Inne to: brak więzi emocjonalnych w rodzinie, dezorganizacja i dezintegracja rodziny, wzrost patologii w rodzinie, dysfunkcjonalność rodziny, częsta zmiana środowiska wychowawczego, wczesna inicjacja seksualne (gwałt nawet w okresie dzieciństwa). Należy równocześnie zaznaczyć, że poglądy na temat czynników etiologicznych nierządu zróżnicowane są ze względu na rozwarstwienie prostytutek. Brunon Hołyst zwraca uwagę na to, że w gronie przyczyn wymienić należy: brak możliwości społecznego awansu, gdy kobiety decydują się na znacznie większe zarobki, jako prostytutki, niemniejszą rolę odgrywają alkohol i narkotyki. Wówczas z jednej strony nierząd jest sposobem na zdobycie środków, które mogą zostać przeznaczone na zakup środków odurzających. Z drugiej, natomiast uzależnienie prostytutek ułatwia sutenerom kontrolę nad nimi i finansowy wyzysk. Stąd nierzadko są one celowo uzależniane od narkotyków. Pewna grupa prostytutek w trakcie tego typu aktywności zarobkowej zaspokaja własne preferencje seksualne. Najistotniejszym wszakże jest czynnik ekonomiczny, wzmocniony erozją społecznie uznawanego systemu wartości i znaczenia rodziny. Wymieniane są także przypadek, czy chęć przeżycia przygody.

Zjawiska związane z prostytucją- Prostytucja w myśl prawa polskiego nie jest karana. Kodeks karny (art. 202, 203, 204, 205 K.K.) przewiduje jednak kary za sutenerstwo (czerpanie korzyści majątkowych z prostytucji), stręczycielstwo (nakłanianie do nierządu), kuplerstwo (ułatwianie prostytucji), handel ludźmi (art. 253 K.K) . Kwestię tę regulują także akty prawa międzynarodowego: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji, w sprawie eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet.

Typologia prostytutek (wg B. Hołysta): Call girls (współcześnie także prostytutki internetowe), oferujące usługi seksualne w hotelach i nocnych klubach, uliczne, działające w agencjach towarzyskich, trudniące się nierządem okazjonalnie oraz tzw. damy do towarzystwa. Podział ten podyktowany jest rozwarstwieniem prostytutek. Osoby uprawiające prostytucję obecnie reprezentują różne środowiska społeczne (ekologiczne-wymiar środowiska życia np. miasto, czy wieś). Stąd nie jest możliwe wskazanie podziału osób uprawiających prostytucję ze względu na to kryterium.

Geografia prostytucji – duże aglomeracje miejskie, centra handlowe, gospodarcze, kulturalne, tereny przygraniczne, najczęściej uczęszczane drogi krajowe, miejscowości portowe, wypoczynkowe i turystyczne. Choć osoby uprawiające prostytucję pochodzić mogą z bardzo różnych środowisk (miejsc zamieszkania), to jednak najwyższa podaż występuje we wskazanych powyżej miejscach-ośrodkach ze względu na cechujące je znaczny liberalizm obyczajowy, stosunkowo dużą anonimowość oraz popyt na usługi prostytucyjne.