Starość

Liczne badania potwierdzają, ze starzenie się ludności świata następuje szybciej, niż wzrost jej liczby. Jest to zjawisko globalne, charakterystyczne również dla wielu państw wysoko rozwiniętych, w tym także i Polski.

Polscy seniorzy to specyficzna kategoria w społeczeństwie.

Pokolenie doświadczone bolesną okupacją, a później tworzeniem kwestionowanej dziś koncepcji organizacji państwa i gospodarki. Odbudowując kraj z wojennych zniszczeń, wielokrotnie rezygnowali z własnych aspiracji, a marzenia o lepszym życiu wciąż musieli odkładać na przyszłość. Transformacja zastała seniorów w najbardziej niekorzystnym dla nich czasie, już ukształtowanych przez minioną epokę, nieprzygotowanych do radykalnej zmiany środowiska swojego życia i modyfikacji rządzących nim zasad.

Spowodowała gwałtowne pogorszenie się sytuacji materialnej. Charakterystyczna dla tego okresu pogoń za sukcesem odsunęła na margines ludzi starzejących się. Zrodziło to w nich frustracje, załamanie i poczucie krzywdy. Zmieniające się otoczenie społeczne, dawne środowisko pracy, świat młodych i dorosłych, żyjących w nerwowym pospiechu, gwałtowne zmiany w gospodarce, technice, polityce, spowodowały, że osoby starsze poczuły się zagubione, może nie potrzebne.

Szczególne w krajach postkomunistycznych, w których dokonują się zmiany społeczne, ludzie starzy postrzegani są jako obciążenie i przeszkoda w osiąganiu postępu i dobrobytu. Większym uznaniem darzy się maksymalną wydajność w pracy, spryt, inicjatywę, przedsiębiorczość ,charakteryzujące młodych, aniżeli mądrość starych ludzi, ich doświadczenie.

S. Golinowska tak określa sytuację życiową polskiego seniora: podupada na zdrowiu, żyje w rodzinie, pomaga dzieciom i wnukom, jest słabo wykształcony, nie dysponuje żadnym znacznym kapitałem i od ubóstwa ratuje go

tylko emerytura. Jest osobą religijną, uczestniczy w wyborach ,lecz nie prowadzi żadnej czynnej działalności politycznej. Czuje bezradność wobec instytucji, wreszcie, mimo iż ma większe potrzeby zdrowotne, jego dostęp do opieki lekarskieji leków jest trudniejszy niż reszty społeczeństwa. Starszy człowiek, napotykając na różne trudności, na ogół potrzebuje pomocy i wsparcia. Przewlekłe choroby, pogłębiające się zniedołężnienie, a nierzadko również samotność, utrudniają codzienne życie. Często staje wobec problemów przekraczających możliwość samodzielnego ich rozwiązania, szuka wsparcia w instytucjach pomocowych.

W naszych czasach konieczne są gruntowne zmiany w zakresie przywrócenia ludziom starszym miejsca w społeczeństwie, zapewnienie prawa do wolności, sprawiedliwości i godnego życia. Potrzebna jest polityka społeczna państwa gwarantująca im dobro, poszanowanie zasady pomocniczości, dowartościowanie działania wolontariatu oraz inicjatywy pozarządowego sektora, kierującego się miłością. Także zapewnienie odpowiedniej opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, dostosowanej do indywidualnych potrzeb jednostki.

Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej – pomoc społeczna to instytucja polityki społecznej państwa, mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.

Osoby starsze to jedna z grup, znajdujących się w kręgu zainteresowania pomocy społecznej. Mogą one korzystać z szerokiego katalogu świadczeń, zarówno pieniężnych, jak i rzeczowych oraz usług. Pomoc obejmuje miedzy innymi różne zasiłki, usługi opiekuńcze, pomoc rzeczową oraz poradnictwo dotyczące zaspokajania codziennych potrzeb życiowych.

Podkreślić należy, że to jednak rodzina jest podstawową społeczną jednostką wsparcia osoby starszej i niepełnosprawnej. Ze względu na charakter powiązań i istotę związków między jej członkami, żadna z instytucji, które pomagają rodzinie, nie jest w stanie jej zastąpić. Wzajemne relacje i kontakty obejmują miłość, opiekę i pomoc, bycie ze sobą we wszystkich radosnych i bolesnych momentach życia. Codzienne czynności, praca, prowadzenie gospodarstwa domowego, troska o zdrowie i opieka w chorobie, wspólny czas wolny i wspólne świętowanie wzmacniają i utrwalają rodzinne więzi.

W sytuacji, gdy któryś z członków rodziny nie jest w stanie wykonywać podstawowych czynności (z powodu wieku czy choroby ), rodzina staje się naturalnym i najbliższym źródłem pomocy i wsparcia wykonując konieczne usługi i świadczenia w możliwie pełnym zakresie. Pobyt w zakładzie, a nie we własnym domu lub z rodziną, ludzie starzy często przeżywają jako poniżający, równoznaczny ze społeczną degradacją i negacją całego ich dorobku życiowego.

Osoby, które nie mają możliwości uzyskania pomocy w postaci usług opiekuńczych ze strony rodziny lub gminy w miejscu zamieszkania, mogą ubiegać się o skierowanie do domu pomocy społecznej (DPS).

DPS na podstawie obowiązującego standardu świadczy usługi osobom wymagającym ciągłej opieki z powodu wieku, niepełnosprawności, choroby. Są to usługi bytowe, opiekuńcze i wspomagające, dostosowane do indywidualnych potrzeb jednostki. DPS pośredniczy w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych. W DPS obowiązują zasady pełnego upodmiotowienia mieszkańców, poszanowania ich prawa do wolności, intymności, godnego

traktowania, możliwości dokonywania wyborów, zapewnienia bezpieczeństwa.

Biorąc przykład z rozwiązań stosowanych w krajach Unii Europejskiej, DPS funkcjonuje według obowiązującego standardu usług. Ideą konstruowania tego standardu było stworzenie warunków zbliżonych do panujących w domach rodzinnych, a ponadto zapewnienie pensjonariuszom opieki, możliwości korzystania z różnych form aktywizacji i rehabilitacji.

Mieszkańcy powinni mieć zapewnione warunki do rozwoju samorządności, nawiązywania kontaktów

z krewnymi i środowiskiem, a także do bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych i przedmiotów

wartościowych oraz przestrzegania swoich praw.

W opracowywaniu indywidualnego planu wspierania ważny jest udział mieszkańca. Planowanie własnego życia jest jednym z trudniejszych elementów terapii. Ma ona na celu wzmocnienie lub kształtowaniepoczucia odpowiedzialności za własne działania, za własne życie.

Dobrze skonstruowany plan aktywizuje mieszkańca, jest motorem działań, sprawia że czuje się potrzebny.

Mimo to, często w opinii społeczeństwa, DPS nie jest w stanie spełniać funkcji domu zastępczego . Wielu ludzi postrzega go nadal jako instytucję ”totalitarną”, odizolowaną od społeczeństwa i rodziny. Decyzja o oddaniu członka rodziny pod opiekę zakładu postrzegana jest jako ostateczność i budzi silne poczucie winy.

Nadal pokutuje obiegowa opinia, że najgorsza rodzina jest lepsza od DPS.

Na jakoś życia ludzi starszych, ich adaptacją do nowych warunków, ogromny wpływ ma atmosfera placówki, jej wygląd i profesjonalna pomoc ze strony personelu. Całościowy proces opieki nad pacjentem cechować powinna świadoma orientacja na podopiecznego, myślenie w kategoriach jego dobra. Właściwa strategia postępowania z mieszkańcem to autentyczne i uważne wsłuchiwanie się w jego głos.

Fachowo pomagający powinien rozumieć, że pod podobnymi objawami ludzkiego cierpienia, takimi jak: depresja, smutek, obsesje, agresja, bieda i bezradność, kryją się różne problemy, które wymagają zróżnicowanych strategii udzielania pomocy.

Konieczna jest zatem wnikliwa diagnoza sytuacji i problemu podopiecznego.

Szczególnie ważną sprawą jest troska o adaptację podopiecznego do warunków panujących w DPS. Proces ten trwa niekiedy długo i nie zawsze kończy się sukcesem.

Na adaptację do nowych warunków w DPS mają wpływ:

• Pochodzenie mieszkańca

• Jego wiek

• Stan zdrowia

• Cechy charakteru

• Biografia

• Zainteresowanie

• Przyczyny zamieszkania w placówce

• Do głównych przyczyn zamieszkania seniorów w DPS należą choroby i niepełnosprawność. Kolejne to : zła sytuacja materialna, utrata mieszkania i zanik więzi rodzinnych. Zła sytuacja mieszkaniowa w Polsce często zmusza przedstawicieli różnych pokoleń do życia pod jednym dachem. Na skutek waśni i konfliktów rodzinnych z mieszkań wyprowadzają się ludzie starzy. Następną istotna przyczyną ubiegania się o miejsce w DPS jest fakt, że ludzie młodzi pracujący zawodowo nie mogą zapewnić koniecznej, całodobowej i specjalistycznej opieki swoim rodzicom.

• Starość niesie ze sobą tak wiele problemów, niedogodności, że oczywiste musi być wychodzenie naprzeciw wszelkim oczekiwaniom starego człowieka, zapewnienie mu maksymalnego komfortu, ciepła, pomimo prezentowanych niekiedy przez niego trudnych do zaakceptowania form zachowania np. przyjmowania postawy wrogości wobec personelu i współlokatorów, bądź też wycofanie się, odizolowanie. Trzeba się z tym uporać w DPS, próbując zrozumieć przyczyny co niewątpliwie przyniesie wymierne korzyści dla mieszkańca, współmieszkańców i personelu.

• Umiejętna praca z podopiecznym to wytworzenie takiej z nim relacji, aby nie czuł się stale kontrolowany i oceniany.

• Każdy musi mieć poczucie wpływu na własne życie , a zarazem stosunkowo szerokie pole podejmowania samodzielnych wyborów. Jakkolwiek proces pomagania wiąże się często z ingerencją w życie podopiecznego, to jednak ingerencja ta nie może przekroczyć granicy wyznaczonej zakresem kompetencji pomagającego.

• Warunkiem prawidłowego rozwoju każdej jednostki jest aktywność dostosowana do możliwości danej osoby. Umożliwia ona prowadzenie twórczego i harmonijnego życia, jest podstawą leczenia wielu chorób i opóźnia starzenie się i jej brak skutkuje przekonaniem o własnej nie przydatności, prowadzi do poczucia krzywdy, izolacji i osamotnienia.

• Aktywność zapewnia seniorowi utrzymanie sprawności fizycznej i psychicznej, uczy współżycia w grupie oraz rozwija osobowość. DPS powinien zatem stwarzać warunki do wprowadzania różnych form aktywizacji mieszkańców, np. organizować pracownie terapii zajęciowej.

• Przestrzeń życiowa osoby mieszkającej w DPS ulega ograniczeniu, jest determinowana szeregiem okoliczności materialnych i społecznych. Istniejące tu warunki życia różnią się w istotny sposób od naturalnych, jakie ma człowiek w rodzinie, środowisku zamieszkania.

• Pomoc w DPS często zamiast przywracać starego człowieka społeczeństwu, izoluje go ze środowiska. Gwarantując dobre warunki, usuwa go równocześnie poza nawias normalnego, wspólnego życia z innymi grupami wiekowymi.

• Żaden człowiek nie egzystuje w próżni. Ilość, a przede wszystkim jakość kontaktów społecznych, ma ogromny wpływ na stan psychiczny człowieka i jego nastawienie do życia.

• Człowiek w starszym wieku, z uwagi na stan zdrowia oraz swoje specyficzne potrzeby i oczekiwania, ma nadzieję na życie w niekrepującym środowisku, zachowanie intymności i poczucia prywatności. Zapewnienie tego seniorowi wpływa korzystnie na jego adaptację, samopoczucie i zakres tak bardzo potrzebnej swobody. Niestety, nie zawsze jego oczekiwania mogą być tu spełnione.

• Inna trudność adaptacyjna wiąże się z przyczyną zamieszkania w DPS. Jeżeli decyzja o przenosinach do DPS została podjęta przez mieszkańca samodzielnie, po przeanalizowaniu własnej sytuacji zdrowotnej, materialnej, społecznej jest wysoce prawdopodobne, że u takiej osoby proces aklimatyzacji przebiegnie pomyślnie. Często jednak decyzję o zamieszkaniu w DPS senior podejmuje po presją rodziny. W takiej sytuacji trudno oczekiwać że jakakolwiek osoba, postawiona wobec narzuconych jej warunków życia przeżywając utratę własnej niezależności, łatwo zaakceptuje zmianę środowiska zamieszkania. Taka ”pomoc” oferowana bez potrzeby jest ingerencją w swobodę człowieka, wyzwala negatywne zmiany w funkcjonowaniu starszej osoby.

• Stan zdrowia i samopoczucie ma na co dzień ogromne znaczenie dla każdego mieszkańca DPS. Częste dolegliwości i przewlekłe choroby w różnym stopniu dezorganizują życie starszej osoby, sprzyjają depresją, pesymistycznym poglądom na świat, budzą niepokoje. Większość mieszkańców DPS charakteryzuje się słabym stanem zdrowia. Najczęstszymi schorzeniami na które cierpią są : zaćma i inne choroby oczu, reumatyzm, nadciśnienie tętnicze i choroba wieńcowa, choroby płuc, miażdżyca, prostata, osteoporoza, cukrzyca, znaczny odsetek pensjonariuszy ma tez przytępiony słuch. Wielu z nich cierpi na demencję starczą, ma ograniczone możliwości poruszania się, często są to osoby leżące w łóżku lub poruszające się na wózku inwalidzkim. Różna jest też ich sprawność psychiczna.

• W pracy z ludźmi starszymi należy wystrzegać się też nadopiekuńczości. Wyręczanie podopiecznych w wielu czynnościach może prowadzić do pogłębienia ich niepełnosprawności, uzależnienia od pomocy innych osób. Tym samym zakłóca to normalny proces adaptacji seniora do warunków życia w DPS.