Profilaktyka samobójstw w starości

• Starość to okres w życiu człowieka, w którym rozmyślania o śmierci pojawiają się w sposób naturalny.

• Świadomość zbliżającego się końca własnej egzystencji budzi refleksję nad przebiegiem kończącego się życia. Prowadzi to do rozważań nad własną przeszłością, ale i przyszłością.

• Przygotowanie się do śmierci, to jedno z ważniejszych zadań stojących przed człowiekiem starym, stanowiące warunek osiągnięcia integralności.

• W zależności od oceny własnego życia oraz rozpoznania własnych możliwości na przyszłość, człowiek stary może odmiennie ustosunkowywać się do śmierci.

• Może traktować śmierć jako coś naturalnego, lub wywołującego lęk i obawy.

• Może unikać myśli o śmierci lub myśleć o niej nieustannie oczekując jej, jak wybawienia.

• Może również rozważać decyzję o wcześniejszym zakończeniu własnego życia

Uwarunkowania zachowań suicydalnych

• Wg E. Durkheima samobójstwo jest zjawiskiem społecznym, warunkowanym cechami grup społecznych, typem społeczeństwa.

Rodzaje samobójstw wg E. Durkheima

• samobójstwo anomiczne – jest przejawem zakłócenia ładu społecznego, dezintegracji społecznej.

• samobójstwo egoistyczne -jest wynikiem słabej integracji jednostki z grupą i społecznością (alienacja, samotność);

• samobójstwo altruistyczne - skutek zbyt silnej integracji ze środowiskiem, zbyt silnej identyfikacji z celami i oczekiwaniami grupy;

• samobójstwo fatalistyczne będące wynikiem sytuacji jednostki, zwłaszcza sytuacji tragicznej bez perspektywicznych rozwiązań

• /Rozwinąć w odniesieniu do ludzi starych/

samobójstwo protestujące

• Samobójstwo protestujące jest wyrazem trudności z adaptacją do własnej starości, braku akceptacji dla zauważalnych u siebie zmian związanych z procesem starzenia się w wymiarze fizycznym, psychicznym i społecznym.

• W starożytnym Rzymie - fala samobójstw, popieranych przez idee stoicyzmu.

• Seneka – „Nie odstąpię od starości, jeśli całego mnie zachowa dla mnie, całego, gdy chodzi o ową część lepszą; lecz jeśli zacznie osłabiać mój umysł, odbierać mi go po cząstce, jeżeli nie pozostawi mi życia, a tylko możność oddychania, to wyskoczę ze zgniłego i walącego się domu”

samobójstwo wyprzedzające

• Z samobójstwem wyprzedzającym mamy do czynienia wówczas, kiedy jednostka była świadkiem traumatycznej śmierci, zwłaszcza bliskiej sobie osoby. Poczucie bezradności, wspomnienie cierpienia, sprawia, że nie chce ona znaleźć się w podobnej sytuacji, co może prowadzić do decyzji o wcześniejszym zakończeniu własnego życia.

• D. Clark uważa, że większość samobójstw popełnianych przez ludzi starych posiada podobne przyczyny do tych, z powodu których samobójstwa popełniają ludzie młodzi.

• Są to ukryte przyczyny o podłożu zaburzeń psychiatrycznych, typowych depresji, często połączonych z nadużywaniem substancji uzależniających.

specyficzne przyczyny samobójstw ludzi starych

• - przewlekłe choroby somatyczne lub psychiczne, pogarszający się stan zdrowa, cierpienie, ból;

• - zła sytuacja materialna, trudne warunki socjalne – brak środków do życia, niemożność wykupienia lekarstw;

• - nieudana próba adaptacji do starości – trudności w zaakceptowaniu lub brak akceptacji dla zachodzących zmian w sferze fizycznej (ograniczenia organizmu), sferze psychicznej i społecznej (ograniczanie stosunków międzyludzkich, śmierć bliskich, niska pozycja społeczna człowieka starego w środowisku;

• -nieporozumienia rodzinne.

czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa przez człowieka starego

• - utrata w ostatnim czasie współmałżonka, bliskiej osoby lub zwierzęcia;

• - osłabiające lub groźne dla życia choroby;

• - towarzyszący chorobom ból, zwłaszcza chroniczny i/lub nieunikniony;

• - utrata niezależności i możliwości poruszania;

• - niemożność samodzielnego życia;

• - problemy finansowe;

• - utrata zatrudnienia lub innego rodzaju aktywności;

• - nadużywanie alkoholu i/ lub uzależnienie;

• - utrata pozycji w rodzinie i społeczeństwie;

• - fizyczna, społeczna i emocjonalna izolacja

sygnały ostrzegawcze

• inicjowanie rozmów na temat śmierci i samobójstwa;

• - czytanie materiałów na temat śmierci i samobójstw;

• - wyrażanie opinii o beznadziejności własnej sytuacji życiowej i własnej bezradności;

• - zakłócenie dotychczasowego rytmu snu;

• - nadużywanie alkoholu lub leków;

• - gromadzenie leków;

• - społeczne wycofanie, pisanie listów pożegnalnych;

• - pośpieszne sporządzanie lub poprawianie testamentu;

• - nieukrywane groźby samobójcze

• sygnały werbalne zamiaru samobójczego (oświadczenia ustne lub pisemne, bezpośrednie lub pośrednie);

• sygnały behawioralne (konkretne zachowania),

• sygnały sytuacyjne (niekorzystna sytuacja życiowa, śmierć współmałżonka, choroba);

• sygnały syndromatyczne (ciężka depresja, samotność, poczucie beznadziejności, zależność, brak satysfakcji z życia)

Samobójstwa ludzi starych w województwie zachodniopomorskim w latach 2003-2006

• Do 2002 roku włącznie, samobójstwa ludzi starych odnotowywano w dwóch kategoriach wiekowych: 50-69 i 70 i więcej lat;

• Dopiero od 2003 r. mamy do czynienia z wyodrębnieniem kategorii wiekowych ściśle odpowiadających okresowi starości, tj. 60-64; 65-69; 70 i więcej lat.

• w latach 2003 -2006 w województwie zachodniopomorskim odnotowano 157 prób samobójczych podjętych przez osoby powyżej 60-tego roku życia, z czego 141 prób zakończonych zostało zgonem.

• W okresie 2003-2006, w województwie zachodniopomorskim podjęto ogółem 1125 prób samobójczych, z których 790 zakończyło się śmiercią.

• podejmowane próby samobójcze przez ludzi starych stanowią 13,9% spośród wszystkich prób samobójczych, we wszystkich grupach wiekowych.

• Próby te jednak, częściej kończą się zgonem, o czym może świadczyć to, że wśród wszystkich prób samobójczych zakończonych zgonem, 17,8% odnosi się do ludzi starych.

• mężczyźni (77%) w wieku powyżej 60 r. życia zdecydowanie częściej podejmują decyzję o zakończeniu własnego życia niż kobiety (23%), co odpowiada tego rodzaju tendencji we wszystkich grupach wiekowych, zarówno w Polsce, jak i na świecie.

• Dysproporcja ta zwiększa się, kiedy analizie poddane zostają próby zakończone zgonem: 80,9% mężczyzn; 19,1% kobiet.

• wyraźnie zwiększa się liczba popełnianych samobójstw u mężczyzn powyżej 70-tego.

• Wraz z wiekiem wzrasta odsetek samobójstw dokonanych, co można łączyć ze słabszym systemem odporności ludzi starych.

• W przypadku osób starych, zwłaszcza mieszkających samotnie mniejsze też są szanse wczesnej interwencji

powody podejmowania prób samobójczych przez ludzi starych

• przewlekła choroba (18,3%)

• i choroba psychiczna (11,6%).

• trudne warunki ekonomiczne (4,3%)

• nieporozumienia rodzinne (4,3%)

• śmierć bliskiej osoby (2,4%);

• trwałe kalectwo (0,6%);

• dokonanie przestępstwa lub wykroczenia (0,6%).

• śmierć bliskiej osoby była u 3,3% mężczyzn powodem podejmowanych prób samobójczych. U kobiet przyczyna ta nie została odnotowana.

• W przypadku 48,8% osób powód popełnienia samobójstwa nie został ustalony.

• Przyczyny popełnienia samobójstw w przypadku 39,1 % osób, podane zostały przez rodzinę, a w 9,6% ustalone zostały w oparciu o zeznania innych osób. 7,8% osób pozostawiło list pożegnalny, w którym określone zostały powody decyzji o samobójstwie. W 43,4% przypadków wskazano na inne źródła informacji lub brak danych

• Zdaniem M. Preville, można przypuszczać, że statystyki dotyczące samobójstw ludzi starych są zaniżone. Lekarze podają jako powód śmierci fizyczny stan zdrowia, dzięki czemu unikają „papierkowej roboty”, sekcji zwłok i nie wchodzą w konflikt z rodziną

• Czy tak jest również w Polsce?

sposoby popełnienia samobójstw przez ludzi starych,

• powieszenie się (80,8%),

• utopienie się (5,8%);

• rzucenie się z wysokości (5,1%).

• Są to główne sposoby popełniania samobójstw przez ludzi starych, we wszystkich grupach wiekowych, z tą jednak różnicą, że u mężczyzn wyraźnie dominuje powieszenie się, u kobiet, proporcjonalnie dotyczy mniejszej liczby osób, wyższy natomiast jest odsetek kobiet, które utopiły się lub rzuciły się z wysokości

• Prowadzone przez policję statystyki nie są wystarczająco szczegółowe, np. przyczyny popełnienia samobójstw nie są analizowane wieloczynnikowo, często brak informacji na ten temat

Zapobieganie i pomoc

• M. Preville poddał analizie dwanaście miesięcy życia, poprzedzających śmierć samobójczą u 100 osób starych (średnia wieku 69.9). 75% ofiar dzieliło się swoimi myślami o śmierci z rodziną a 54% rozmawiało o tym z lekarzem około dwóch tygodni przed śmiercią .

• brak psychologicznych narzędzi pozwalających na rozpoznanie nastawień samobójczych oraz brak programu prewencji, nastawionego na wspomaganie osób starych, doświadczających myśli samobójczych;

• W polskiej rzeczywistości można dodać likwidację oddziałów geriatrycznych oraz ograniczanie możliwości kształcenia specjalistów z zakresu geriatrii.

Zapobieganie i pomoc

• 1. człowiek stary, ale i otoczenie społeczne, muszą posiadać świadomość ogólnych czynników ryzyka i sygnałów ostrzegawczych właściwych dla zamiaru śmierci samobójczej.

• 2. wiedza o działalności profesjonalnych instytucji mogących nieść pomoc w sytuacjach zagrożenia śmiercią samobójczą, łącznie z otwartą, szczerą rozmową z osoba, która zamierza popełnić samobójstwo.

Bariery

• Ludzie nie poruszają tematu samobójstw w obawie przed lekceważącym nastawieniem lub odrzuceniem.

• Osoby, które chcą udzielić pomocy sądzą błędnie, że rozmowa na temat samobójstw, może wyzwolić akt samobójstwa.

• Osoby wspierające nie wiedzą jak rozmawiać z osobą, która rozważa akt samobójczy i w jaki sposób można jej pomóc.

• Brak instytucjonalnego systemu wsparcia

Profilaktyka

• wdrażanie programów zapobiegania samobójstwom poprzez wczesną diagnozę symptomów depresji,

• - uczęszczanie na warsztaty zdrowia dla osób z symptomami depresji i samobójczym ryzyku, wyjaśniające depresyjne uwarunkowania zamachów samobójczych;

• - dostarczanie wiedzy na temat rozpoznawania sygnałów świadczących o depresji, pokazywanie możliwości terapii stanów depresyjnych;

• - wypracowanie standardów interwencji kryzysowej w sytuacjach ryzyka targnięcia się na własne życie. Odpowiednio wczesna interwencja redukuje zachowania samobójcze wśród ludzi starych.

To człowiek człowiekowi najbardziej potrzebny jest do szczęścia

/Paul Holbach/