Pełniejsze opracowania poetyki pojawiły się właśnie w wieku XVI. Panowało wówczas przekonanie, że właściwe rozumienie poezji stworzyli starożytni, wobec czego stosowano się do tego co już zostało napisane w czasach antycznych. Świadomie lub też nie, czerpali z poetyk średniowiecza, ponieważ to z nich wyrośli, mimo tego, że starali się od niej oderwać.

Warto podkreślić, że podstawowym problemem, nad którym zatrzymywano się w poetykach odrodzenia jest technika pisania: formy, chwyty, litery i sylaby, akcenty stopy itd, zaczerpnięte z antyku bądź średniowiecza, lub stworzone już w epoce renesansu. Ogólnoteoretyczne zagadnienia zajmowały mniej miejsca. Analizowano każdy sposób pisania, nazywano go. Starano się twórczość poetycką zracjonalizować jak najbardziej.

Wyróżniamy 4 podstawowe źródła poetyk renesansowych: Platon, Arystoteles, Horacy oraz podręczniki retoryki (platonicy, arystotelicy , horacjanie, cyceronianie).

Myśl Platona nie była pełna, nie wytworzyła więc własnego kierunku w retoryce renesansowej, wzięto z niej głównie myśl o szkodliwości poezji i furor poeticus. Natomiast przeciwne kierunki utworzono na podstawie Horacego i Arystotelesa.

Horacego w całości znano wcześniej niż Arystotelesa. Horacy podobał się humanistom, mimo tego ze nie był uczonym, a przygotowanie estetyczne miał dość słabe; pociągał ich jednak wierszem który się posługiwał. W 1500 roku niejaki Badius Ascensius wydal książkę która była wykładem myśli Horacego, tym samym rozpoczął okres nowożytnego zainteresowania poetyką w ogóle. Wyróżnione w niej zostały 3 style poezji – wielki, średni, niski, 3 postacie decorum -odpowiedniość rzeczy, slow, osób, 3 rodzaje poetyckie - narracyjny, dramatyczny i mieszany oraz 3 cele poezji – przyjemność, pożytek, katharsis. Jeden z ważniejszych komentarzy napisał Pomponius Gauricius. Najważniejszym zagadnieniem estetycznym w renesansowych poetykach jest oczywiście pytanie o definicję poezji.

Dla wcześniejszej horacjańskiej fazy typowe było znaczenie, stworzone przez L. G. Giraldiego „poezja jest rzeczą natchnienia, traktuje o rzeczach wielkich mowa wiązaną (czyli wierszem), w sposób budzący podziw”.

Większe zainteresowanie poetyką Arystotelesa zaczęło się od wydania w 1549 roku przekładu na język włoski, wcześniej (w 1531 ukazała się napisana przez Parrasja próba uzgodnienia poetyk Horacego i Arystotelesa). Jeden z największych komentarzy napisał Robortello w 1548r. Tak więc okres przejęcia założeń Arystotelesa przypada na drugą połowę XVI w.

Arystotelesa znali głównie w przekładzie arabskiego filozofa Awerrosa, który niestety poetykę Arystotelesa skrzywił. Nie wiedział bowiem czym jest tragedia, a Arystoteles przecież o tragedii pisał. Humaniści jednak zauważyli pewne niezgodności w dziele Awerrosa, nie podobało im się chicażby pojecie mimesis rozumiane jako kopiowanie. Definicja poezji - główną jest definicja Denoresa, która jest w rzeczywistości arystotelesowską definicją tragedii. Poezja jest sztuką, a jej rysem szczególnym jest katharsis, wymaga mowy wiązanej.

Genus Proximum poezji:

Poezja w renesansie najczęściej zaliczana jest do sztuk , ale w znaczeniu dawniejszym – sztuki jako pewnej umiejętności. Poezja zaliczana była do sztuk słownych, inaczej instrumentalnych, która tworzy słowa, w przeciwieństwie do sztuk realnych , które wytwarzają rzeczy. Taka definicja budziła pewne wątpliwości z powodu poglądów Platona o poetyckim szale. Ten miał jednak tyle zwolenników co i przeciwników.

Inne stanowisko, reprezentowane m.in. przez Tomitana przyporządkowywało poezję do filozofii. Zakładało ono ze poezja jest nie tylko umiejętnością ale także wiedza. Wyróżnia ją to, że posługuje się metaforą i tym rożni się od filozofia od sensu stricto. Częstsze było jednak traktowanie poezji jako narzędzia filozofii moralnej.

Byli także zwolennicy (np.Scaliger) którzy zaliczali poezje do historii, ponieważ przedstawia charaktery i czyny tak jak ona.

DiFFERENTIA SPECIFICA

• Cechą , która wyróżniała poezje od innych czynności ludzkich zwolennicy Horacego widzieli w sposobie jej działania: łączeniu przez nią pożytku z przyjemnością. Wyróżnia ją także rodzaj tego pożytku tj. pożytek duszy. Jest on podwójny: poucza ale i wzrusza.

• Z kolei zwolennicy Arystotelesa wyróżniali poezję na podstawie funkcji a nie działania: wyróżnia ją imitatio, naśladownie. Od innych sztuk naśladowczych czyli rzeźby czy malarstwa wyróżnia ją fakt, że posługuje się mową.

• Robortello za d.s. poezji uznaje fakt, że ukazuje fałsz.

Prawda a fałsz, arystotelesowska zasada mimesis.

Zakładano za Horacym , Platonem i Arystotelesem, że poezja czerpie z rzeczywistości, jest jej naśladowaniem, ale rozumieli, że nie chodzi o proste kopiowanie rzeczy. Ponieważ zaś do poezji zaliczano także bajkę, która przecież operuje pewną fikcją, przejęto ze średniowiecza pojęcie alegorii. W ten sposób poezja zawierała prawdę ale ukrytą. Ponieważ ceniono prawdę nad wyraz, wobec tego w sytuacji, gdy poezja nie może oddać pełnej prawdy, nakazywano zbliżanie się do niej tak bardzo jak to jest możliwe, stosowanie zasady prawdopodobieństwa.

CEL POEZJI

Zwolennicy Horacego, jak już wspominałam brali za cel poezji dawanie przyjemności i pożytku. Częsty był podział: pożytek poezji pochodzi z treści natomiast przyjemność ze slow. Były także poglądy, wskazujące na zależność przyjemności i pożytku. Pierwszy mówił ze poezja jest pożyteczną bo przyjemną, drugi, ze przyjemną bo pożyteczną.

W drugiej Polowie XVI wieku nastąpił rozłam na 2 prądy: moralistyczny, którego przedstawicielem był Scaliger – twierdził ze w poezji chodzi tylko o pożytek - i hedonistyczny, za cel poezji uznający jedynie przyjemność. To stanowisko Castelvetro jest bliskie przekonaniu, że poezja sama w sobie jest celem. Jeśli natomiast daje pożytek to tylko akcydentalnie.

Do pożytków poezji zaliczano:

• Naukę życia

• kierowanie uczuciami – wstrząs nimi i oczyszczenie

• spokój duszy

• Katharsis

Do przyjemności:

• Rozpoznawanie w tragedii losów i uczuć jakie znamy z życia

• Doznanie uczucia litości

• Obcowanie z pięknem (wdzięk słów itd.)

• Naśladownie przez nią rzeczywistości

• Kunszt poety

• Płoszenie nudy

Castelvetro pisze, że poezja cieszy ludzi gdy ich uczy, gdy zdaje się urzeczywistniać pragnienia, gdy mogą jej treść odnieść do siebie, utożsamiż siebie z bohaterem.

Treść i forma poezji

Dwoistość poezji polegała na podziale na słowa i rzeczy – rzeczy stanowią treść poezji, a słowa jej formę. Postały tez dwa prądy – jeden skupiony wokół Scaligera, twierdził, że najważniejsze jest odpowiednie przedstawienie rzeczywistości, natomiast drugi, do którego należał min Robortello, zwracał uwagę głównie na formę – dobór słów, styl. Ten prąd umacniał się w miarę rozwoju renesansu.

Reguły poezji

Jak już wspominałam, starano się reguły poezji jak najbardziej zracjonalizować. Arystotelesowskie reguły dla tragedii były dogmatami epoki renesansu tj, reguła jedności czasu i miejsca, natomiast reguła jedności akcji nie była przestrzegana, lubowano się w wielowątkowości.

Jeśli zaś chodzi o wartość poezji, to za najwyższą uważano decoro (odpowiedniość) Miała ona 3rodzaje: odpowiedniość układu wątku, budowy charakterów i doboru słów.

koniec