PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA – EGZAMIN:
AD 1: ASPEKTY ROZWOJU:
ilogeneza–rozwój gatunkowy,ewolucja istot żywych,od najprostszych do powstania człowieka;
antropogeneza–wycinekf ilogenezy–rozwój homosapiens przezróżne formacje społeczno–historyczne,aż do ukształtowania się współczesnego człowieka i jego świadomości;
ontogeneza–rozwój osobniczy,rozwój jednostkowy organizmu od poczęcia do śmierci
AD 2: ZMIANA ROZWOJOWA:
Istotą rozwoju są zmiany. Jednak nie każda zmiana jest zmianą rozwojową .Zmiany rozwojowa prowadzi do zapewnienia jednostce coraz lepszej równowagi z otoczeniem. Ma charakter progresywny,postępowy.
Pojęciem zmiany rozwojowej obejmuje się na ogół zmiany jednokierunkowe, nieodwracalne, trwałe, autonomiczne tzn. Spowodowane działaniem czynników tkwiących w całości lub dominującej części wewnątrz ewoluującegoukładu
AD 3: AKCELERACJA:
akceleracja–ogólne przyspieszenie rozwoju. Polega na tym, że współczesne pokolenie dzieci osiąga wcześniej określone stadia czy etapy rozwojowe niż osiągali je ich rodzice i dziadkowie
AD 4 : DOJRZEWANIEI UCZENIE SIĘ:
Dojrzewanie pochodzi znauk biologicznych, przez długi czas było utożsamiane z rozwojem. Stosowane jest teraz dookreślania tych aspektów rozwoju, które są niezależne od nabywania doświadczenia indywidualnego.
Dojrzewanie–to proces fizycznego wzrostu doprowadzający do takiego stopnia dojrzałości organizmu, który warunkuje od strony somatycznej i neurofizjologicznej rozwój w zakresie danej funkcji lub całego zachowania się jednostki, czyli rozwój określonych czynności regulacyjnych.
Uczeniesię–proces wytwarzania się, przekształcania, utrwalania tych czynności, które człowiek zdobywa w toku funkcjonowania pod wpływem bodźców środowiska zewnętrznego i aktywności własnej,a zatem podczas działania i Ćwiczenia
AD 5: GOTOWOŚĆ ROZWOJOWA ( BEZ CECH):
Okresy gotowości rozwojowej to czas, kiedy uczenie przynosi największe korzyści.
Okresy krytyczne–dany rodzaj bodźców wywołuje głębsze zmiany w zachowaniu osobnika wyłącznie w określonym, stałym czasie. Gdy mija okres krytyczny jednostka staje się niewrażliwa na określone pobudzenia.
0kresy sensytywne–dana kategoria bodźców wywiera szczególnie silny wpływ w określonym czasie, kiedy indziej oddziałuje słabiej i proces nabywania doświadczeń staje się mniej skuteczny.
AD 6: PRZYKŁADY ZMIAN (BEZ ZMIAN UNIWERSALNYCH):
- Zmiany wielkości – zanikanie dawnych właściwości
- Zmiany proporcji – nabywanie nowych właściwości
zmiany wspólne
-są wynikiem pewnych charakterystycznych doświadczeo grupy ludzi o podobnych doświadczeniach żyjących w tym samym czasie i miejscu
-kohorta-grupa osób żyjąca w tym samym czasie i miejscu
zmiany indywidualne
-wywołane czynnikami, które działają tylko na indywidualna jednostkę
AD 7: PERIODYZACJA ŻYCIA CZŁOWIEKA ( OKRESY ROZWOJU BEZ PROBLEMU):
Okresy rozwoju:
Okres prenatalny
·okres postnatalny:
okres wczesnego dzieciostwa 0-3
okres średniego dzieciostwa 4-6
okres późnego dzieciostwa 7-12
okres dorastania 13-18
okres młodości 19-25
okres wieku dorosłości 26-60
okres dojrzałości >60
AD 8: ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY:
ROZWÓJPSYCHORUCHOWY–rozwój ruchowy ściśle powiązany z psychiką, zwłaszcza we wczesnych stadiach ontogenezy /dziecko myśli jak czymś manipuluje, trudności w motoryce w rysowaniu sygnałem upośledzenia umysłowego/.
tempo,rytm,dynamika
AD 9: RÓŻNE INTERPRETACJE POJĘCIA NORMY (3 POJĘCIA):
Statystyczne pojęcie normy–zachowanie, które jest charakterystyczne dla większości ludzi to norma. Miarą tej normy jest średnia, a odchylenie (o1 odchylenie standardowe) od średniej wskazuje na odchylenie od przeciętnej tj. Od normy. Wyklucza to jakościową interpretację zachowania ludzi. IQ wysokie w tym ujęciu to „nienormalne”?
kliniczno-społeczne ujęcie–przydatne do opisu zaburzeń. Norma psychiczna to brak symptomów zaburzeń, czyli brak normy to zachowania odbiegające od społecznych standardów, nieoczekiwane, a przez to niezrozumiałe i wywołujące negatywne emocje u obserwatorów. Wada–niezwraca uwagi na różnice kulturowe.
idealne, teoretyczne ujęcie normy–odnosi się do tego co najbardziej pożądane, poszukiwane i wartościowe z różnych punktów widzenia
AD 10: PROGI (II W):
I próg –rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej, objawy:
1.w zachowaniu /polepszenie-większa samodzielnośd/, /pogorszenie-płaczliwośd, nadpobudliwośd/
2.wystąpienie lub nasilenie reakcji nerwicowych
3.czasem b. nasilone –szok szkolny
II próg –przejście od nauczania początkowego do systematycznego
III próg -rozpoczęcie nauki w szkole ponadpodstawowej
AD 11: PRZEJAWY RODZINY PRAWIDŁOWEJ I NIEPRAWIDŁOWEJ:
RODZINA –pierwsze i najdłużej oddziaływujące środowisko
Najważniejsze funkcje rodziny:
prokreacyjna -zaspokojenie potrzeb seksualnych i zasilenie rodziny nowymi osobami,
produkcyjna -nowonarodzeni członkowie społeczeostwa, po dorośnięciu stają się nową „siłą roboczą”,
usługowo-opiekuńcza -zaspokaja potrzeby pojawiające się w życiu codziennym, czyli głodu, pragnienia, czystości, "dachu nad głową", czy odzieży, itp., jak również dzięki niej członkowie rodziny, którzy nie potrafią działad samodzielnie, czego przyczyną jest np. wiek, choroba, kalectwo itp. mogą liczyd na zadbanie o nich i ich potrzeby,
socjalizacyjna -polega na przekazywaniu dzieciom języka, wzorów zachowania, obyczajów, zasad moralnych, norm,
psychohigieniczna -zapewnia członkom rodziny odpowiedni rozwój psychiczny m.in. poprzez dawanie poczucia bezpieczeostwa przyczynia się do budowania poczucia własnej wartości, skuteczności itd.
PRZEJAWY NIEPRAWIDŁOWEGO FUNKCJONOWANIA RODZINY:
niewypełnienie podstawowych zadao opieki nad dzieckiem lub delegowanie jej na inne osoby,
separacja emocjonalna między poszczególnymi członkami rodziny, lub pomiędzy rodziną a innymi ludźmi,
nadmierna symbioza między członkami rodziny, niewypuszczanie dziecka z pola oddziaływao rodziny,
zaburzenia komunikacji:
-wszyscy musza wszystko wiedzied, brak intymności
-brak przepływu informacji między członkami rodziny
-podwójne wiązanie –komunikaty werbalne sprzeczne z pozawerbalnymi
erotyzacja stosunku rodzic –dziecko /obdarzanie dziecka rolą współmałżonka/,
opór przeciwko ujawnianiu konfliktów, zaprzeczaniu ich istnieniu,
generalnie –nieprawidłowe postawy rodzicielskie, nieprawidłowe więzi.
AD 12: FAZY ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO ( BEZ ORALNEJ I FIKSACJI):
Stadium oralne
Stadium analne
-2-3 rok życia,
-dojrzewanie kontroli nad zwieraczami,
-główne zadanie –trening czystości
stadium analne
koncentracja na wypróżnianiu, wstrzymywanie i uwalnianie stanowiące cykl doznao –napięcie-ulga;
-dojrzewanie polega na uzyskiwaniu kontroli nad tymi czynnościami;
-skuteczny trening czystości wyznacza pewien stopieo opanowania instynktu seksualnego, ponieważ libido zostaje podporządkowane uznanym społecznie zasadom;
-tworzą się zręby autonomii i panowania nad sobą, samokontroli, przyczynia do powstania poczucia sprawczości /typ produktywny/;
rodzice nadmiernie surowi –fiksacja na odraczaniu –typ analno-retensyjny /skłonnośd do zatrzymywania uczud, gromadzenia przedmiotów, upór, skąpstwo, pedanteria sztywnośd, kompulsywna samokontrola/;
fiksacja
Stadium falliczne
4-5r.ż.
Zainteresowania skoncentrowane na problematyce seksualnej, penis budzi największe zainteresowania u dzieci obojga płci
Główne zadanie-kompleks Edypa
stadium falliczne
koncentracja ne regionie genitalnym, w rozwoju dziecka rozgrywa się kompleks Edypa;
przy niewłaściwym rozwiązaniu kompleksu Edypa tworzy się typ falliczno-narcystyczny/mężczyzną kieruje obsesja potwierdzania swojej męskości poprzez sukcesy, powodzenie u kobiet, posiadanie wielu dzieci/ –u jego podłoża leży lęk kastracyjny;
u kobiet osobowośd histeryczna /nadmierna koncentracja na kobiecości, flirtującą, ale nie potrafi wchodzid w głębokie relacje intymne/;
Latencja
5,6 – 11,13 r.ż
Okres utajony, spokojny, wzbogacanie pojęcia ja, nasilenie interakcji z grupą rówieśniczą,
Główne zadanie –rozwój mechanizmów obronnych
Popęd seksualny ustępuje miejsca zabawie, aktywności poznawczej, kontaktom z rówieśnikami;
Przy prawidłowym rozwoju wygasa autoerotyzm, miłość o charakterze narcystycznym. Rozwija się natura heteroseksualna, altruistyczna.
Stadium genitalne
11, 13 –18
W tym czasie odkrywanie nowych doznań seksualnych,
Rozwój pociągu do płci odmiennej,
Narodziny romantycznej miłości,
Główne zadanie –usamodzielnienie się, uwolnienie od zależności, dojrzała intymność seksualna
AD 13: ERIK ERIKSONA (OGÓLNIE):
TEORIA PSYCHOSPOŁECZNA:
Zastosowanie teorii psychoanalitycznych do problemów wychowawczych;
Biologiczne podłoże z uwzględnieniem roli interakcji dziecka ze środowiskiem;
Ego a nie id główną siłą napędową;
nie!!! Dziecięcej seksualności;
teoria obejmująca całe życie człowieka
Proces socjalizacji w danej kulturze dokonuje się stopniowo w miarę przechodzenia jednostki przez osiem genetycznie zdeterminowanych stadiów –stadia rozwoju psychospołecznego
Główna teza:
Rozwój ego i zdolnośd ego do rozwiązywania kryzysów, które napotyka człowiek w ciągu swego życia.
Etapy:
0-1r.ż. podstawowa ufność - nieufność
2-3r.ż. autonomia a wstyd i zwątpienie
4-5r.ż. inicjatywa a poczucie winy
6-11r.ż. przedsiębiorczość lub poczucie niższości
12-18r.ż. tożsamość a rozproszenie /niepewność roli/
19-25r.ż. intymność a izolacja
26-65r.ż. kreatywność /produktywność/ a zainteresowanie sobą i stagnacja
>65r.ż. integralność ego a rozpacz
AD 14: KONCEPCJE POZNAWCZE PIAGET’A ( SCHEMAT, ADAPTACJA, OPERACJA I ASYMILACJA):
KONCEPCJE POZNAWCZO-ROZWOJOWE:
PODSTAWOWE ELEMENTY:]
Pomiędzy procesami poznawczymi dziecka i dorosłego istnieje brak ciągłości, jakościowo odmienne rozumienie świata.
Istnieją 4 stadia rozwoju poznawczego, występują u różnych dzieci w różnym wieku ale nie można ich ominąć, przeskoczyć, zmienić kolejności. Tempo przechodzenia przez te stadia zależy od indywidualnych czynników biologicznych, motywacji, doświadczeń z zakresu uczenia się.
Poszczególne funkcje myślenia pojawiają się dzięki niezadowalającej interakcji dziecka ze środowiskiem –niepełnej równowagi.
Struktura intelektu przedstawiona w kategoriach schematów i operacji.
Schemat–wewnętrzna, często wrodzona reprezentacja określonych czynności fizycznych lub umysłowych np. Schemat patrzenia chwytania, ssania. Stopniowo schematy integrują się i stają się bardziej rozwinięte.
Operacja–struktura wyższego rzędu, pojawia się w wieku szkolnym. Pozwalają zrozumieć bardziej złożone reguły funkcjonowania otoczenia, są odwracalne. Operacja–czynność umysłowa, która może zostać odwrócona –wykonana w kierunku powrotnym.
Schematy i operacje-zmieniają się wraz z wiekiem–zmienne struktury poznawcze.
Podstawowe dla rozwoju są pojęcia:
organizacji –zdolność do porządkowania i klasyfikowania w umyśle nowych doświadczeo /schematów/
adaptacji–aby przeżyd organizm musi zaadaptowad się do wymagao środowiska.
Rozwój poznawczy polega na adaptacjistruktur poznawczych /schematów i operacji/ do wymagao środowiska.
Adaptacja zachodzi dzięki asymilacji/ bardziej prymitywny proces umysłowy, nowy przedmiot lub idea zostaje zrozumiany w kategoriach pojęd lub czynności jaki dziecko już zna/ i akomodacji/bardziej zaawansowana forma adaptacji, umożliwia modyfikowanie pojęd i czynności tak by pasowały do nowych sytuacji, przedmiotów, informacji/.
AD 15: WSZYSTKIE FAZY:
stadiumII: przedoperacyjne, 2–7r.ż,
-stadium najszerzej badane,
-rozwija się tu przede wszystkim myślenie konkretno–wyobrażeniowe,
-kończy się pojawieniem myślenia operacyjnego,
-główne osiągnięcie–rozwój zdolności do wewnętrznego przedstawiania zewnętrznego świata za pomocą symboli.
Ograniczenia,którepojawiająsięwtymstadium:
egocentryzm
nieodwracalnośd
animizm
centracja
artyficjalizm
AD 17: KOMPONENTY EMOCJI, CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE EMOCJE:
Komponenty emocji:
czynnik lub wydarzenie, który je wzbudza;
fizjologiczne procesy związane z działaniem mózgu i pozostałych części układu nerwowego;
znak –pozytywne lub negatywne doświadczenie związane np. z motywacją do działania;
reakcje behawioralne wraz z ekspresja mimiczną;
komponent poznawczy /np. myśli o zagrożeniu/;
treść
Czynniki wywołujące emocje:
czynniki neuronalne -mogą wywoływad emocje niezależnie od stymulacji środowiskowej np. hormony czy neuroprzekaźniki mogą powodowad depresję, ubytki w korze mózgowej mogą prowadzid do występowania ciągłego śmiechu
stymulacja sensomotoryczna –emocje u niemowląt wywoływane np. przez głaskanie, kołysanie;
stymulacja hedonistyczna –np.. emocje mogą byd wywoływane przez słodkie albo kwaśne substancje
systemy motywacyjne -cele, dążenia, potrzeby, popędy np. głód, pragnienie, popęd seksualny.
procesy poznawcze –np. doświadczenia estetyczne związane z formą i treścią dzieł sztuki.
Wymienione czynniki mogą wywoływad określone emocje na zasadach wyłączności lub współwystępują ze sobą.
AD 16: KONSTRUKTYWIZM SPOŁECZNY:
Podkreślanie roli kultury w kształtowaniu się emocji
np. istnieją emocje nie mające odpowiednika w innym języku
/jap. Amae -dorosły który cieszy się względami innych w dziecięcy sposób, szwedz. skadekladje –radośd z powodu nieszczęścia kogoś innego/.
Istnieją różnice międzykulturowe –prawdopodobnie częstośd sytuacji wzbudzającej określone emocje wpływa na doświadczane emocji.
Istnieją emocje pojawiające się w przeżyciach współcześnie żyjących coraz rzadziej.
AD 18: FISHER KONCEPCJE POZNAWCZO-ROZWOJOWE:
Łączy w sobie różne koncepcje, dziecko rodzi się z kilkoma specyficznymi emocjami. Mówi też o ocenie poznawczej wyznaczającej emocje.
Emocje pojawiają się w momencie dostrzeżenia i oceny ważnej zmiany dla jednostki. Jeśli wydarzenie prowadzi do realizacji celu –wzbudzane są emocje pozytywne, jeżeli uniemożliwia osiągniecie celu pojawiają się emocje negatywne.
Podstawowe kategorie emocji negatywnych: złośd, smutek, lęk;
Podstawowe kategorie emocji pozytywnych: miłośd, radośd;
Każda z nich dzieli się na kategorie podrzędne.
np. smutek –udręka, żal, poczucie winy, samotnośd.
Kategorie podstawowe są uniwersalne, niezależne od warunków kulturowych. Kategorie podrzędne różnią się w zależności od warunków kulturowych i rozwijają się później niż kategorie podstawowe.
AD 19: ROZWÓJ EMOCJONALNY WE WCZESNYM DZIECIŃSTWIE:
Początkowo mało emocji, małe ich zróżnicowanie
Niezróżnicowane podniecenie?
Zdaniem innych od razu po urodzeniu noworodki wyrażają podstawowe emocje takie jak: uśmiech, wstręt, niepokój
Uśmiech dowolny –odpowiedź na kreacje dorosłego do dziecka, 4-6 tydzieo życia. Początkowo na różne bodźce: twarz ludzka, dźwięk dzwonka
Przed ukooczeniem I-go m.ż emocje wywoływane przede wszystkim przez bodźce wewnętrzne, głównymi źródłami emocji sa dyskomfort fizyczny, pobudzenie, ból
2 m-c –związki społeczne staja się coraz ważniejsze w regulowaniu afektów, uśmiech początkowo endogenny staje się zależny od sytuacji społecznej /egzogenny/
3-5 m.ż. potrafią rozróżniad u innych ludzi takie emocje jak: lęk, złośd, smutek /nie zrozumied, ale rozróżnid/
7-9 m.ż –lęk przed obcymi –rozwój pamięci
Po ukooczeniu 8 m.ż –są zdolne do poszukiwania emocji u innych /”społeczne porównywanie”/
12 m.ż –lęk przed rozstaniem
18 m.ż –lęk społeczny
Pomiędzy 1 a 2 r.ż –dzieci potrafią interpretowad stany emocjonalne innych
2 r.ż –duża labilnośd emocjonalna, łatwo rozproszyd uwagę np. nagrodą odwrócid uwagę płaczącego dziecka od nieszczęścia
Pierwszy opór-pierwszy wiek przekory
Dziecko odkrywa że posiada własna wolę, która często pozostaje w konflikcie z życzeniami rodziców, w efekcie czego pojawiają się negatywne emocje
2-3 r.ż –poczucie winy, wstyd, zażenowanie
AD 20: GRUPY LĘKÓW ( 4 GRUPY):
1. leki niemowlęce –jako normalny etap rozwoju /przed rozłąką, hałasem, upadkiem/
2. lęki w wieku przedszkolnym /przed zwierzętami, ciemnością/
3. lęki niezależne od wieku –przed wężami i burzą
4. lęki nie będące częścią normalnego rozwoju /fobie, zaburzenia emocjonalne/
AD 21: ZABAWA-ROZWÓJ ZABAWY I CELE (FUNKCJE I WARTOŚCI):
Zabawa dzieci
zabawa tematyczna, naśladowanie pozwala zająd w wyobraźni miejsce jakiejś osoby i odgrywania jej roli.
Dziecko przez to uczy się rozumied innych –sprzyja to przełamaniu dziecięcego egocentryzmu i spojrzenia na siebie oczami innych
charakterystyczne składnik zachowania wszystkich dzieci,
ma bardzo duże znaczenie dla ich psychicznego rozwoju,
z punktu widzenia dziecka celem jest czysta przyjemnośd, ze społecznego –wyraźna sekwencja rozwojowa
›do 18 m-cy, 2 r.ż –przeważa zabawa samotna, z wykorzystaniem rożnych przedmiotów
›3 r.ż –zabawa równoległa /paralelna/, obserwacja, naśladowanie, bez prawdziwych interakcji
›ok. 4 r.ż –zabawa zbiorowa –początkowo sporadyczne interakcje, początkowo dośd sztywne razem, ale bez podziału ról i funkcji
›5-6 r.ż -zabawy zespołowe –wspólny cel, podział ról, przywódca, wykonawcy zadao
Udział w grach
pojawiają się zasady, gra przygotowuje dziecko do f-nia w organizacji,
uczy się m.in. współzależności w osiąganiu celów grupowych
rodzaje zabaw:
manipulacyjne,
konstrukcyjne,
tematyczne /przygotowawcze do zabaw w rolę/,
w rolę /świadome odgrywanie roli i utrzymywanie się w tej roli przez dłuższy czas/
Funkcje i znaczenie zabaw:
Wartości wychowawcze –forma uczenia się, zdobywania wiadomości, sprawności, doświadczeo
Wartości poznawcze –utrwala i doskonali sposoby myślenia i działania, rozwój wyobraźni
Zabawy konstrukcyjne –planowanie i projektowanie, umiejętnośd dokonywania analizy i syntezy, poczucie łady, sprawczości
Kształtowanie uczud
Socjalizowanie –nauka dostosowywania się do norm i zasad, psychokorekcja dla dzieci agresywnych, nadpobudliwych, nieśmiałych, zalęknionych
Dla nauczycieli terapeutów –wartośd diagnostyczna
AD 22: ROZWÓJ MORALNY KOHLBERGA:
Model uniwersalnych stadiów rozumowania moralnego Lawrence’aKohlberga.
Koncepcja oparta o wyniki badao podłużnych, prowadzonych przez 10 lat.
W badaniach wykorzystana została Skala Moralnych Osądówzawierającą 9 dylematów i uwzględniającą 25 podstawowych wartości moralnych.
Badani dokonywali moralnej oceny czynu zrealizowanego przez bohatera historyjki, a także uzasadniali wydawane przez siebie sądy.
Kohlbergwyróżnia trzy poziomy moralne:
I. przedkonwencjonalny,
II. moralności konwencjonalnej
III. moralności postkonwencjonalnej
W każdym z tych poziomów wyodrębnia po dwa stadia rozwoju
Poziom 1
moralnośd przedkonwencjonalna
/wiek przedszkolny i młodszy szkolny/
Stadium I –egocentryczny punkt widzenia -orientacja moralna oparta na karze i posłuszeostwie.
Podporządkowanie się wymaganiom innych wypływa z lęku przed karą.
Ten posiada rację, kto dysponuje siłą.
Nie ma zobowiązania czy respektu dla autorytetu.
Perspektywę społeczną cechuje branie pod uwagę tylko własnego punktu widzenia
stadium II –konkretny, indywidualny punkt widzenia
Słuszne jest zaspokojenie własnych potrzeb i interesów.
Pojawia się świadomośd posiadania przez innych ludzi różnych interesów, które mogą być ze sobą w konflikcie.
Potrzeby innych są brane pod uwagę pod warunkiem, że rezultat działania jest korzystny Z punktu widzenia własnego dobra.
Poziom 2
moralnośd konwencjonalna
/13-16 r.ż/
Stadium III –perspektywa jednostki pozostaje w związku z innymi jednostkami.
Istnieje tendencja do upodabniania swoich ocen i poglądów do innych.
Zachowanie ocenione jako dobre lub złe ze względu na intencje jednostki.
Słuszne jest działanie zgodne z nakazem określonej roli –brata, ojca, matki.
Cenione jest bycie dobrym.
Właściwe jest postępowanie wedle reguły –postępuj wobec ludzi tak, jakbyś chciał, aby postępowali wobec Ciebie
Stadium IV Orientacja na ład i porządek społeczny, społecznypunkt widzenia
Zwraca się uwagę na dobro grupy, instytucji, społeczeostwa;
Pojawia się szacunek dla autorytetów;
Pojawia się poczucie zobowiązania moralnego wypływające z przekonania, że władza ma prawo utrzymywad ład i porządek;
W postępowaniu jednostka kieruje się szacunkiem wobec autorytetów, gdyż to zapewnia zgodne relacje i dobro społeczne;
Prawa należy przestrzegad z wyjątkiem kraocowych sytuacji;
Motorem zachowao moralnych staje się nakaz sumienia, przypominający o konieczności wywiązania się z własnych zobowiązań.
Poziom 3
moralnośd pokonwencjonalna
/16 -20 r.ż/
Stadium V –perspektywa umowy społecznej
Pojawia się świadomośd, że to co słuszne zależy od większości
W danej grupie społecznej istnieją wartości i prawa ogólne, które powinny byd przestrzegane w każdej grupie.
Rozumienie, że moralny i prawny punkt widzenia mogą pozostawad w sprzeczności.
Uznanie, że wszyscy ludzie mają takie same prawa, niezależnie od pełnienia ról, statusu i prestiżu.
Zachowanie moralne postrzegane jest jako swoiste zobowiązanie wynikające z poszanowania każdego człowieka i jego praw.
Moralnymi są takie zachowania, które przyjmują wolę i dobro większości.
Niemoralne zaś są te zachowania, które naruszają prawa innych.
Stadium VI -perspektywa uniwersalnych zasad etycznych
Zachowanie moralne wyznaczają uogólnione przez jednostkę zasady etyczne.
Pojawia się przekonanie o wadze powszechnych zasad etycznych i osobiste w nie zaangażowanie.
Gdy obowiązujące prawo jest w sprzeczności do zasad powszechnych człowiek postępuje zgodnie z tymi drugimi
AD 23: ROZWÓJ PRENATALNY – FAZA PŁODOWA, EMBRIONALNA:
Rozwój prenatalny rozpoczyna się w momencie zapłodnienia i trwa przez okres jaja płodowego, embrionalny, okres płodowy;
trymestry:
Faza jaja płodowego
okres bardzo szybkich podziałów zapłodnionej komórki i jej wędrówki wzdłuż jajowodu do macicy.
Przemieszczanie się zapłodnionej komórki trwa około siedmiu dni(w tym czasie mogą powstad dwa jednojajowe bliźnięta)
Okres ten kooczy się implantacją w dobrze ukrwionym miejscu macicy.
W okresie implantacji zarodek ludzki składa się z kilkuset komórek, ma kształt wklęsłej kuli.
Nie znany mechanizm, dzięki któremu organizm matki nie odrzuca obcego organizmu dziecka –jak w przypadku przeszczepów
/szczepienia prof. Malinowskiego/
Zaczyna żywid się cukrem, znajdującym się we krwi sączącej się z naczyo włosowatych macicy i każdego dnia powiększa się dwukrotnie.
Faza embrionalna /zarodkowa/
Okres embrionalny zaczyna się gdy zakooczone jest zagnieżdżenie.
Tworzą się wszystkie ważniejsze struktury zew. i wew.
Powstają systemy podtrzymujące:
worek owodniowy,
łożysko,
pępowina
AD 24: 3 LISTKI ZARODKOWE:
Ektoderma –baza dla części które będą miały kontakt ze światem: układ nerwowy, zmysły, skóra, włosy
Entoderma–wew. organy -gruczoły
Mezoderma –mięśnie, chrząstki, kości, serce, narządy płciowe, niektóre organy.
AD 25: 3 TRYMESTRY (RÓŻNICE):
I TRYMESRT:
zarysowuje się okolica głowy:
tworzą się oczy, 28 dnia –można rozpoznad soczewkę oka, uszy, nos, otwór ustny
13 dnia tworzą się zawiązki układu nerwowego,
powstaje cewa nerwowa złożona z pierwotnych neuronów, z której rozwinie się rdzeo kręgowy i nerwy obwodowe;
potem powstają pierwsze komórki ośrodkowego układu nerwowego i 3 pierwotne pęcherzyki mózgowe /przodo-, śród-, tyłomózgowie/
21 dnia rurkowate serce, 4 dni później zaczyna pulsowad. Jednocześnie tworzy się zamknięty system naczyo krwionośnych serca.
zaczątki 33 kręgów.
jest to okres intensywnego tworzenia się organów –organogeneza.
pojawiają sięzawiązki dłoni i stóp, potem zawiązki palców
zaczynają siępłuca i trzewia,
tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa.
widad zawiązki gruczołów (jąder lub jajników) oraz narządów płciowych.
pojawiają sięzawiązki zębów, szczęka i żuchwa,podniebienie i przewód nosowo-łzowy.
u dziewczynek rozpoczyna sięformowanie łechtaczki, u chłopców zaśmoszny.
serce wykazuje typowe fazy czynności i bije z częstotliwością 40 -80 uderzeo na minutę.
W czterdziestym pierwszym dniu zaobserwowano pierwsze odruchy nerwowe, co świadczy o początku współdziałania układu nerwowego i mięśniowego.
Trening siły i precyzji mięśni rozpoczyna się na 10 tygodni zanim matka odczuje pierwsze ruchy dziecka.
w badaniu mikroskopowym gruczołów płciowych można określid płed.
W czterdziestym trzecim dniu odnotowano pierwsze oznaki fal mózgowych.
dziecko osiąga wzrost 3 cm, co oznacza, że od poczęcia zwiększyło swoje rozmiary aż 40 tysięcy razy. Waży w tym czasie 10 g.
wzrost i dalszy rozwój systemu narządów
pojawia się zachowanie
dąży do niezależności, ale nie przetrwa prze 23-24 tyg. życia /płuca niezdolne do przekazywania tlenu do krwi
dziecko jest coraz bardziej aktywne, w jego wyglądzie i zachowaniu przejawiają już niektóre indywidualne cechy;
grubieją skóra i mięśnie;
na dłoniach i stopach pojawiają się zawiązki paznokci;
doskonali się zmysł dotyku, np. powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się, a dłoo zwija w piąstkę;
powstaje nerw węchowy.
dziecko ma około 7,5 cm wzrostu i waży 14 g.
zakooczony zostaje rozwój strun głosowych,
powstają gruczoły wytwarzające ślinę. dziecko zaczyna połykad wody płodowe.
Na 6 miesięcy przed narodzeniem dziecko zaczyna przygotowywać się do oddychania, pobierania pokarmu i wydawania głosu, co umożliwi mu samodzielną egzystencję poza organizmem matki;
śmiech,kichanie,kaszel matki pobudzają jego aktywność;
naekranieusgmożnaobserwowadbogatyrepertuarruchów;
podciąga i prostuje ręce i nogi oraz rusza biodrami, palcami, obraca głową, otwiera i zamyka usta, rusza gałkami ocznymi, ściąga„brwi” ,przeciwstawia kciuk pozostałym palcom
II TRYMESRT:
Rozwój fizyczny:
serce przepompowywujeok. 30 l.
magazynowana brunatna tkanka tłuszczowa przerabiana w energię
25 cm, 20 dag
porost włosów, brwi i rzęs
30 cm, 40 dag
proporcje prawie jak przy urodzeniu
kostnieje szkielet
fale mózgowe jak u noworodka
35 cm, 50 –70 dag.
umiejętności psychoruchowe
20 tyś. ruchów zaklasyfikowanych w różne schematy
spontaniczne próby oddychania, chwytania
jeśli jakaś funkcja nie będzie wydwiczona w okresie prenatalnym to nie rozwinie się po urodzeniu
aktywnośd dziecka zależy od temperamentu oraz aktywności i trybu życia matki
matka wie kiedy śpi, czkawka itd.
dziecko trenuje ssanie
Trwa a bezruchu > niż 10 min. , 60 % snu zajmuje REM
III TRYMESTR:
wzrasta możliwośd przeżycia poza organizmem matki. 28 –36 tydzieo –wcześniak
/szanse przeżycia zależą od płci, powodu narodzin, wagi ciała, wad, chorób wrodzonych/
intensywny rozwój tkanki tłuszczowej,
podwojenie wagi,
magazynowanie skł. potrzebnych po urodzeniu
w korze mózgowej –pierwsze formy umysłu -uczenie się, zapamiętywanie, nabieranie nawyków i preferencji
cztery stany pobudzenia układu nerwowego /Nijhuis/:
głęboki sen, aktywny sen, spokojne czuwanie, aktywne czuwanie.
dalsza mielinizacja;
widoczna większośd ruchów wrodzonych;
aktywnośd świadczy o samopoczuciu, dobrostanie;
jądra zsuwają się do moszny;
30 cm, 90 –135 dag;
tworzą się nowe szlaki połączeo miedzy mózgiem i resztą ciała –dziecko może sprawniej koordynowad ruchy ciała;
dwiczenie funkcji umysłowych w trakcie rem;
różnice lateralne, kształtuje się dominacja półkul
/zależy od poziomu testosteronu w płynie owodniowym/
różowieje, b. zaokrąglony kształt, zaczyna pojawiad się tłuszcz pod skórą;
dojrzewają narządy –zwłaszcza układ oddechowy;
coraz częściej pozycja głową w dół /dojrzały zmysł równowagi;
matka zaczyna przekazywad dziecku przeciwciała na różne choroby
180 –220 dag;
dziecko przestaje rosnąć
AD 26: ROZWÓJ ZMYSŁÓW:
dziecko czuje i reaguje przed urodzeniem.
kolejnośd rozpoczynania funkcjonowania:
dotyk, równowaga, węch, smak, słuch, wzrok.
jeśli środowisko wewnątrzmaciczne nie stymuluje zakooczeo nerwowych to one same wysyłają sygnały, ale pozbawienie bodźców lub zbyt długie emitowanie bodźców o dużej sile w okr. krytycznym może spowodowad zahamowanie lub zaburzenie
AD 27: CZYNNIKI – TRATOGENY ( TOKSYNY I LEKI):
TRATOGENY:
Ok. 3 –5 % urodzonych dzieci ma wady wrodzone. Niektóre rozpoznaje się w parę lat po urodzeniu, ujawniają się nie od razu. Często samoistne poronienie -90 % wad wrodzonych prowadzi do samoistnych poronieo.
Czynniki zaburzające rozwój prenatalny:
genetyczne,
pozagenetyczne/teratogeny
Genetyczne –przekazywane dziedzicznie lub spowodowane działaniem na komórki rozrodcze, zygotę, embrion szkodliwych czynników powodujących zmiany materiału dziedzicznego.
Zaburzenia te mogą przejawiad się w postaci:
aberracji chromosomowych strukturalnych /np. zespół miauczącego kota/
Liczbowych/zespół Downa, zespół Turnera, klinefertera/
Mutacje przekazywane w sposób:
dominujący /choroba Aperta, Marfana/
recesywny /fenyloketonuria/
Czynniki pozagenetycznesą przyczyną chorób i wad wrodzonych powstałych w okresie jaja płodowego, zarodkowym i płodowym:
Wirus: różyczki, świnki, grypy, półpaśca, AIDS /13 –25 % przekazuje HIV dziecku, prawie 80 % dzieci z HIV zaraziło się od matki okołoporodowo/
Bakteria: kiły, listeriozy
Pasożyty: toksoplazmoza
Promieniowanie
Toksyny:
1.alkohol
2./np. płod. Zespół alkoholowy/,
3.narkotyki,
4.antybiotyki,
5.środki ochrony roślin,
6.rtęd:
Konsekwencje:
rozszczepienie podniebienia, ryzyko poronienia, mała waga urodzeniowa, słaby rozwój mięśni i odruchów, trudnośd z uspokojeniem niemowlęcia, wzrost, trudności z czytaniem, uzależnienia, koordynacja, opóźnienia umysłowe, nadpobudliwośĆ
leki psychotropowe:
Choroba afektywna dwubiegunowa –podwyższa ryzyko nawrotu choroby, inne badania mówią odwrotnie /że to kwestia odstawienia nagłego leków/
Leki przeciwpsychotycznegeneralnie -D, wyjątek klozapina-B
Sole litu -D –ryzyko chorób serca
Przeciwpadaczkowe -D, wyjątek karbamazepina -C –zabuzreniarozwoju cewy nerwowej, serca, opóźnienie wzrostu
Lekarstwa A, B, C, D /najgorsze/
AD 28: ZASADY DZIAŁANIA TRATOGENÓW:
Właściwości organizmu matki i łożyska
Właściwości konstytucyjnych dziecka
Okresu rozwojowego dziecka
Moment zadziałania teratogenu
Wpływ teratogenumoże byd specyficzny
Różnią się sposobem przedostawania się do płodu /bezpośrednio prze ciało matki, albo prze łożysko/
Innych czynników działających w tym czasie
Siły, dawki bodźca uszkadzającego
AD 29: PODSTAWOWE ELEMENTY ŻYCIA NIEMOWLAKA:
Okres niemowlęcy –I –wszy rok życia,
dwie fazy:
okres noworodkowy
i reszta.
Noworodek–pierwszy miesiąc życia, w którym dziecko przystosowuje się do życia w nowym pozamacicznym środowisku.
Przystosowanie do:
Zmian temperatury
Nowego sposobu oddychania
Nowego sposobu przyjmowania pokarmu i wydalania zbędnych produktów
proporcje –duża głowa o malej części twarzowej, 30 % masy ciała, długi tułów, krótkie kooczyny.
Duży udział tkanki chrzestnej w ukł. kostnym np. włóknisto –chrzestne spojenia kośdca czaszki wyczuwalne dotykowo, jest to spojenie kości czołowych i ciemieniowych tzw. ciemiączko duże–zarasta ok. 15 m-ca, oraz ciemieniowych i potylicznych –ciemiączko małe–w pierwszym kwartale życia.
Postawa leżąca asymetryczna –głowa w jedną stronę, kooczyny w drugą
Przewaga zginaczy nad prostownikami
2 –3 doba zdolne do naśladowania wyrazów mimicznych swoich opiekunów; 2 -3 tydz. tak jak oni otwierają usta, wysuwają język, zaciskają wargi, b. ważne potem przy uczeniu się –naśladowanie podstawą uczenia się w 2 r.ż.
odruchy
wspólne:
odruch źrenicowy
mrugania
ssania
połykania
wydalania
2. potem zanikają albo są patologią:
odruch Babioskiego;
toniczno –szyjny /wyprostowywanie kooczyn po tej samej przykurczanie po przeciwnej stronie przy obracaniu głowy;
odruch Moro / unoszenie kooczyn i przyciąganie do ciała w geście obejmowania;
odruch chwytny;
odruch marszu automatycznego.
Skala Apgar
8-10 punktów-stan noworodka dobry
4-7 punktów-stan noworodka średnio-ciężki
0-3 punkty-stan noworodka bardzo ciężki
Uzyskanie przez dziecko najwyższej oceny oznacza, że jest ono w stanie samodzielnie podjąd wszystkie podstawowe funkcje życiowe, m.in. utrzymad właściwą temperaturę ciała i prawidłowo ssad. Zawsze jednak powinno się pamiętad o tym, że skala Apgarnie jest w stanie ocenid przyszłego zdrowia dziecka, jego rozwoju fizycznego czy psychicznego
Fizjologiczny spadek wagi
Utrata wody drogą parowania,
przestawienie metabolizmu i związanych z tym zmian przemiany materii ,
wydalenie smółki
niewielka ilości pokarmu, którą początkowo otrzymuje noworodek.
utrata nie powinna przekroczyd 10 % wagi urodzeniowej.
Spadek w trzeciej lub czwartej dobie ulega zahamowaniu i od tego momentu systematyczne przybieranie wagi ciała.
W 2 tygodniu życia noworodek powinien osiągnąd swoją wagę urodzeniową, a przyrost dobowy powinien sięgad 20-30 g i w pierwszym miesiącu wynosid co najmniej 700 g.
AD 30: KRZYWIZNY KRĘGOSŁUPA:
Pierwotnie kifoza /rodzaj krzywizny kręgosłupa/, przez cały kręgosłup
3-4 m-c –lordoza szyjna /umiejętnośd podnoszenia i utrzymywania głowy/
9-12 m-c-lordoza lędźwiowa –w efekcie pionizacji ciała. Rozwój tkanki tłuszczowej.
AD 31: PRAWA ROZWOJU:
Rozwój psychoruchowy odbywa się zgodnie z trzema prawami:
Cefalokaudalny–od góry do dołu /ruchy gałek, rąk, na koocu chodzenie/
Proksymodystalny–od osi środkowej na boki /najpierw mięśnie blisko kręgosłupa, potem ramion, przedramion, dłoni, palców/
Łokciowo –promieniowy –w osi poprzecznej, od małego palca do kciuka.
I prawidłowością:
Od globalnych, rozlanych do zlokalizowanych reakcji.
AD 32: ROZWÓJ CHWYTU:
staw barkowy, ruchem wahadłowym, nie utrzymuje przedmiotu, symetryczne ruchy obiema rękoma ku przedmiotowi, chwyt prosty-całą dłonią, od góry, palce owijają przedmiot, dłoo poziomo do podłoża
uruchomiony staw łokciowy, jedną ręką, nie potrafi dwóch przedmiotów równocześnie, bierze jeden wypada mu drugi, chwyt dłoniowo –łokciowy–całą dłonią z wyłączeniem kciuka
cale ciało pochylone ku przedmiotowi, zaznacza się przewaga jednej ręki, jeden przedmiot w każdej ręce, chwyt nożycowy–przywodzenie kciuka do pozostałych palców
staw nadgarstka, kilka przedmiotów, manipuluje przedmiotem obiema rękami, chwyt pęsetkowy–przeciwstawianie kciuka i p-awskazującego, chwytanie opuszkami.
AD 33: MANIPULACJA SPECYFICZNA I NIESPECYFICZNA:
Istotne w rozwoju manipulacji –koordynacja wzrokowo –ruchowa. Chwytanie i sięganie przebiega pod kontrolą wzroku od okresu chwytu dowolnego czyli od 4 m-a. Potem opanowuje przekładanie z ręki do ręki, chwytanie kilku, poszukiwanie gdy przedmiot zniknął. Pod koniec niemowlęcego manipuluje obiema, zróżnicowanie chwytu prawą i lewą.
W 1-r.żmanipulacja niespecyficzna –do wszystkich przedmiotów ten sam schemat czynnościowy.
2 r.ż–rozwój manipulacji specyficznej–dostosowanie ruchów do kształtu, wielkości, oddalenia przedmiotów
od 18 m -wieża, 21 m -pociąg, ok. 30 m -trójwymiar–most.
Nauka posługiwania się przedmiotami codziennymi, głównie przez naśladowanie /2 r.ż. -posługiwanie się łyżką, ołówkiem/.
AD 34: KOMUNIKACJA:
Dziecko jest wrażliwe na głos ludzki.
3-dniowe niemowlę odróżnia głos matki od innych głosów.
Komunikacja przy użyciu:
płaczu,
spojrzenia,
gestów,
mimiki,
wokalizacji.
AD 35: TYPY PRZYWIĄZANIA:
Ainsworth–typy przywiązania
dzieci lękowe –unikające /nic gdy mama odchodzi, unikanie gdy wraca/
dzieci ufnie przywiązane /negatywnie gdy odchodzi, radośd gdy wraca/
dzieci lękowo –ambiwalentne /negatywnie gdy odchodzi, agresja gdy wraca/
tylko 2 -prawidłowy rozwój w przyszłości
AD 36: MOTORYKA:
W WIEKU PONIEMOWLĘCYM:
koniec 1 r-pierwsze kroki krótkie, brak koordynacji, głowa pochylona, rozstawione ręce, przyruchy
15 m. –wchodzi po schodach na czworakach
18 m –wchodzi po schodach z pomocą dorosłego, ciągnie za sobą przedmioty na sznurku
koniec 2 r–wydłużenie kroku, unika przyruchów, lepsza koordynacja, niżej unoszone stopy, nauka biegania, wchodzenia po schodach
25 –30 m –schodzi po schodach bez trzymania, nogi na przemian
koniec 3 r–jazda na 3-kołowym rowerku, samodzielnośd w poruszaniu się, stoi na palcach
AD 37: MOWA I KOMUNIKACJA:
Pierwsze trzylata –język na poziomie podstawowym.. Słów i podstawowe reguły gramatyczne, porozumiewa się w sprawach codziennych, rozumie proste historie i opowiada o zdarzeniach, w których uczestniczyło.
Koniec 1 r.ż–4-5 słów, do 6 r.ż–9-10 słów dzienne –nazwy ludzi, pokarmów, zwierząt itd.
Na początku bardzo powoli, uczą się takich słów, jakich używają dorośli
2r.ż –wypowiedzi bez formy zdaniowej, początkowo holofrazy/wypowiedzi jednowyrazowe/, potem dwuwyrazowe zlepki, potem zdania pojedyncze /mowa telegraficzna/;
słowa używane w sposób nieprecyzyjny /nadprodukcja znaczeo/,
wiele zniekształceo fonetycznych chociaż wie jak powinno się powiedzied /nie mówi się lybatylko lyba/
najwięcej f-cjiekspresywnej /wyrażanie uczud/ i impresywną /wywieranie wpływu/ nad symboliczna.
Między 2 a 3 –hiperregularyzacja–dad jeśd psowi, bo dad jeśd koniowi
Koniec 3 r.ż. –bez zniekształceo fonetycznych,
zdania zgodne z regułami gramatycznymi,
zdania 3-4 wyrazowe /różnice płci –dziewczynki dłuższe wypowiedzi i zdania/, ale także zdania złożone,
1000-1500 słów
Nabywanie języka:
Gaworzenie
Wypowiedzi jednowyrazowe –ok. 1 r.ż
Pierwsze zdania –ok. 2 r.ż/rzeczowniki, czasowniki potem przymiotniki/