SYSTEM PARTYJNY
To konfiguracja partii politycznych w ramach danego narodowego systemu politycznego, zachodzące między nimi relacje, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne, a także powiązania między partiami a aparatem państwowym.

System partyjny spełnia następujące funkcje:
--stanowi mechanizm wyłaniania i zmiany ekipy rządzącej oraz potwierdzenie legitymizacji władzy państwowej,
--jest płaszczyzną wzajemnej konfrontacji programów partii politycznych, ścierania się poglądów i rozwijania mechanizmów konkurencji międzypartyjnej,
--stanowi forum kształtowania opinii publicznej i kultury politycznej.

Cechy systemu dwupartyjnego:
--istnieją dwie duże partie polityczne, które dominują na scenie politycznej,
--może w nim działać wiele partii, ale tylko dwie spośród nich mają realne szanse zdobycia i sprawowania władzy państwowej,
--stwarza korzystne warunki stabilizacji i zrównoważenia systemu politycznego,
--system tan opiera się na rządach jednej partii, a nie na koalicji,
--rząd utrzymuje się z reguły przez całą kadencję, co umożliwia partii go tworzącej realizację długotrwałych celów politycznych,
--partie małe i marginalne mają znaczenie marginalne.

SYSTEM PARTYJNY USA
System partyjny USA ukształtował się w latach 60-tych ubiegłego stulecia i istnieje bez większych zmian do chwili obecnej. Od zarania państwowości Stanów Zjednoczonych społeczna aktywność koncentrowała się wokół dwóch wiodących ugrupowań :

FEDERALIŚCI : A. Hamilton , zwolennicy rządu centralnego , kierowanego przez silnego prezydenta. Frakcja ta opierała się na bogatej i wykształconej elicie bankierów , kupców , inwestorów.

ANTYFEDERALIŚCI : (demokraci) opowiadali się za szerokimi uprawnieniami stanów , czerpali swe poparcie z grup związanych głównie z rolnictwem :farmerów ,osadników , właścicieli niewolników.

Analizując kolejne 130 lat zauważyć można kilka istotnych przeobrażeń. W początkowym okresie następowały rozłamy i podziały obu partii będące efektem tak kontrowersyjnych kwestii jak uprawnienia Unii czy zniesienie niewolnictwa. Wiązało się to również z poszukiwaniem właściwego elektoratu. Początkowo z Antyfederalistów (Jeffersonian Republicans) powstały dwie frakcje: -- demokratyczni republikanie (Demokraci),

--narodowi republikanie (Wigs),

Z czasem frakcja narodowych republikanów uległa likwidacji , gdy jedna jej część poszła do konserwatywnych Demokratów z Południa-zwolenników niewolnictwa, a druga część liberalna do partii Republikańskiej.

Partia Republikańska powstała w 1854 roku z wymienionej wyżej grupy Wigów, liberalnych Demokratów i odłamów partii trzecich. Swój sukces na arenie politycznej przez ponad 70 lat (po uprzednim 60-letnim panowaniu Demokratów) zawdzięczają:

--autorytetowi Lincolna,

--wyzwoleniu Murzynów,

--obronie Unii,

--proindustrialnej polityce przyciągającej poparcie zarówno wielkiego biznesu jak i mas robotników,

WIELKI KRYZYS (1929-1933) stanowi umowną granicę rozwoju pewnych cech amerykańskiego systemu partyjnego. Nadszedł bowiem okres długotrwałych dominacji którejś partii w Kongresie i w Białym Domu , czego dobrym przykładem jest istnienie Demokratycznej większości w okresie administracji prezydentów Republikanów Eisenhovera, R. Reagana, G. Busha.

PRZYCZYNY STABILNOŚCI SYSTEM DWUPARTYJNEGO W USA: --specyfika rozwoju społeczno-ekonomicznego,

--zróżnicowanie administracyjne i ekonomiczne,
--podział na stany duże i małe, bogate i biedne,
--odmienności narodowościowe i kulturowe,
--relatywna łatwość przechodzenia z jednej warstwy do drugiej (słynny amerykański mit sukcesu: od pucybuta do milionera), Powyższe czynniki sprawiły, że amerykańskie partie od wczesnego okresu swojego istnienia nie mogły liczyć na jednorodny elektorat ani pod względem ideologii , ani pod względem pozycji ekonomiczno-zawodowej, ani miejsca zamieszkania.

Wiodące partie amerykańskie są więc zawsze koalicją różnych grup i interesów .Dla osiągnięcia sukcesu wyborczego muszą sformułować wystarczająco szeroki i kompromisowy program , aby zainteresować nim zarówno farmera ze środkowo-wschodnich stanów jak i intelektualistę i przemysłowca z Nowej Anglii. Aby uzyskać szerokie poparcie elektoratu partie powinny unikać zajmowania wyraźnie ideologicznego stanowiska. Powinny reprezentować politykę "środka" tzn. muszą być na wskroś elastyczne i pragmatyczne.

Poza oczywistym wpływem tradycji na utrzymanie systemu dwupartyjnego istotny wpływ w tej mierze odgrywa amerykańska prezydentura. Działa ona centralizująco i katalizująco. Dominująca rola prezydenta w życiu państwowym i politycznym prowadzi do połączenia partyjnych wysiłków wyborczych w celu objęcia programem wyborczym najróżniejszych opcji reprezentowanych w partii Demokratycznej i Republikańskiej.

Elementami konserwującymi system dwupartyjny są także ogólne założenia systemu wyborczego. Opierają się one na jednomandatowych okręgach i większościowym rozdziale mandatów tzw. "zwycięzca bierze wszystko". Wystarczy, żeby wygrywający kandydat otrzymał więcej głosów od kontrkandydatów. Prowadzić to może do sytuacji, gdy zwycięzca w wyborach prezydenckich otrzyma w skali kraju mniej głosów niż jego rywal, ale skoro wygrywający w danym okręgu zbiera wszystkie głosy elektorskie. Wygrana w dużych okręgach bywa decydująca. W ten sposób w 1980 roku prezydentem został R. Reagan, który uzyskał wprawdzie tylko 51,6% głosów wyborców, ale dało mu to 489 głosów elektorskich na 538.

STRUKTURA ORGANIZACYJNA PARTII AMERYKAŃSKICH

Istotny wpływ na strukturę partii amerykańskich ma system wyborczy opierający się na jednomandatowych okręgach wyborczych. Wygrywa wybory zwykłą większością głosów tylko jeden kandydat. Reszta odpada. Partie amerykańskie są partiami typu wyborczego określanymi często jako "partie usługowe" lub "maszyny wyborcze". Mają za zadanie organizowanie wyborów, selekcjonowanie kandydatów na stanowiska wybieralne w wyborach powszechnych, formułowanie programów, zdobywanie głosów w wyborach. Dlatego też struktura organizacyjna na każdym szczeblu jest podporządkowana tym zadaniom.

Nie istnieje żaden jednolity schemat organizacyjny partii, różnorodność rozwiązań organizacyjnych, kompetencji kierownictw, sposobów ich powoływania wynika z faktu, iż sprawy te rozstrzygane są przez ustawodawstwo stanowe, a nie przez statuty czy regulaminy partyjne. Mimo tak luźnej struktury oraz braku scentralizowanego kierownictwa ogólnokrajowego wyróżnia się szereg szczebli organizacyjnych:

KOMITET KRAJOWY: wybierany przez konwencję krajową, są to przedstawiciele poszczególnych stanów-dwóch z każdego stanu, kobieta i mężczyzna. Zadaniem Komitetu jest przygotowanie kolejnej konwencji i następnej kampanii prezydenckiej, gromadzenie funduszy, etc. Na czele stoi przewodniczący (typuje go kandydat partii na prezydenta), kieruje bieżącą działalnością partii. Za przywódcę partii uważany jest zaś prezydent lub kandydat na prezydenta.

ONWENCJA KRAJOWA: jest najwyższą instancją partii, zwoływana jest co cztery lata, delegaci reprezentują poszczególne organizacje stanowe, które swych delegatów wybierają bądź w prawyborach prezydenckich, bądź na konwencjach stanowych, bądź przez komitety stanowe. Zadaniem Konwencji jest wyłonienie kandydata na prezydenta i wiceprezydenta, uchwalenie platformy wyborczej oraz wyłonienie krajowego komitetu partyjnego.

ORGANIZACJA STANOWA
CENTRALNY KOMITET STANOWY: funkcjonuje na szczeblu stanowym. Wybierany jest co dwa lata w różny sposób w różnych stanach (prawybory lub konwencje stanowe). Do jego zadań należy przygotowanie konwencji stanowej, przeprowadzenie prawyborów, utrzymywanie łączności z organizacjami miast hrabstw. Centralny Komitet Stanowy liczy od kilkunastu do kilkudziesięciu osób. Wybiera przewodniczącego, który nie zawsze jest formalnym przywódcą.

KONWENCJA STANOWA: uchwala program i określa niektóre zasady funkcjonowania partii. Zwoływana jest co dwa lata przez partie. Wiąże się to z faktem, iż co dwa lata wybierana jest część władz federalnych (Izba Reprezentantów i 1/3 senatu) oraz stanowych. Wraz z upowszechnieniem się prawyborów jako sposobu selekcjonowania kandydatów na stanowiska wybierane w wyborach rola konwencji stanowej jako ciała dokonującego nominacji zmalała.

KOMITETY MIAST I HRABSTW: stanowią podstawę struktury organizacyjnej obydwu partii. Mają dużą autonomię działania. Jest to ten szczebel organizacyjny, od którego rozpoczyna się walka o stanowiska publiczne. Ocenia się liczbę stanowisk na tym szczeblu na ok.750 tys. Atrakcyjność tego rodzaju urzędów i stanowisk powoduje, że poczynając od szczebla miasta i hrabstwa tworzą się tzw."maszyny partyjne" czyli zorganizowane grupy działaczy partyjnych zmierzające do opanowania tychże urzędów. Na czele komitetów miasta i hrabstwa stoją ich przewodniczący (stanowiska te są ważne i wpływowe). Liczebność tych komitetów jest odmienna w różnych stanach.

ORGANIZACJE DZIELNICOWE: występują w dużych miastach i grupują w sobie organizacje obwodowe. Ich zasięg pokrywa się w zasadzie z okręgami wyborczymi. Na czele organizacji dzielnicowej stoi komitet partyjny składający się z przedstawicieli komitetów obwodowych.

ORGANIZACJE OBWODOWEM: Stanowią najważniejsze ogniwo organizacyjne partii i pokrywają się w zasadzie z obwodami wyborczymi. Na tym szczeblu podejmowane są różnego rodzaju działania mające na celu pozyskanie wyborców jak np. przypominanie o konieczności rejestracji wyborczej, telefoniczne i osobiste rozmowy z wyborcami polecające kandydatów.

Obok formalnej struktury organizacyjnej istnieje w partiach amerykańskich tzw. nieformalna strefa wpływów. Na poszczególnych szczeblach istnieją wpływowe grupy członków partii funkcjonujące niezależnie. Tworzą je członkowie partii, biznesmeni, przywódcy związków zawodowych, "bossowie" i "maszyny partyjne".

MASZYNY PARTYJNE

Ukształtowały się w XIX wieku wraz z wykrystalizowaniem się tzw. łupów politycznych. Zasada ta oznacza, że partia, która zdobywa władzę, obsadza nie tylko stanowiska uzyskane w drodze wyborów, ale też stanowiska urzędnicze w urzędach, którymi kierują wybrani w wyborach kandydaci danej partii. Współcześnie zostało to ograniczone, lecz mimo to prezydent dokonuje corocznie ponad 50 tys. Nominacji na stanowiska państwowe.

"Maszyna partyjna" to zorganizowana grupa działaczy partyjnych zmierzająca do zdobycia władzy w mieście, hrabstwie czy stanie, dążąca do zapewnienia sukcesu wyborczego swej partii. Szefem maszyny jest "boss" będący faktycznym przywódcą organizacji partyjnej danego szczebla, lecz nie pełniący formalnie żadnej funkcji partyjnej.

Działalność "maszyn" i "bossów" koncentruje się przede wszystkim wokół spraw związanych z wyborami. Zajmują się wysuwaniem kandydatów na wybieralne stanowiska, organizowaniem poparcia e strony wyborców, gromadzeniem funduszy, etc.

Zjawisko "maszyn" i "bossów" było charakterystyczne szczególnie dla wieku XIX i początków XX. Współczesne zmiany warunków społecznych i politycznych spowodowały osłabienie ich pozycji, nie spowodowały jednak ich zaniku.

PARTIE TRZECIE W SYSTEMIE DWUPARTYJNYM

Dominująca rola dwóch partii: Demokratów i Republikanów w życiu politycznym USA nie oznacza, że nie działają w tam inne partie polityczne. Nie są one jednak reprezentowane w Kongresie. Na arenie politycznej występowały partie "trzecie" o zasięgu lokalnym i ogólnokrajowym. Jednakże ich znaczenie polegało nie tyle na ich zasięgu działania i liczebności ile na wpływie jaki zdołały wywrzeć na wielkie partie amerykańskie.

Pod tym względem najbardziej znane w historii USA są:

--Partie Populistów (1891-1896),
--Partia Postępowa (1912-1916), T. Roosewelt,
(1924-1946), R.M. La Follette,
Z ich programów "wielkie" partie przejęły i następnie przeprowadziły takie reformy jak: ustawodawstwo antymonopolowe, ośmiogodzinny dzień pracy, wybór senatorów w głosowaniu powszechnym, itp. Tak więc partie "trzecie" podejmując rywalizację z dwiema wielkimi partiami zmuszały je do:

--zajęcia się problemami dotychczas pomijanymi,
--uwzględniania proponowanych przez siebie rozwiązań,
--staranniejszego doboru kandydatów do sprawowania funkcji państwowych, itp.

Współcześnie w stanach Zjednoczonych poza systemem dwóch partii istnieje wiele innych partii politycznych. Mają one najczęściej ideologiczny charakter, a nie wyborczy, a co za tym idzie niewielką bazę członkowską, a zasięg wpływów ograniczony.

Wymienić można partie o charakterze:

--faszystowskim: Amerykańska Partia Nazistowska,
--prawicowym: Amerykańska Partia Niezależna,
--liberalnym: Amerykańska Partia Pracy (1936),
Partia Liberalna (1944),
Partia Postępowa (1947),
--socjaldemokratycznym: Partia Socjaldemokratów USA,
--komunistycznym: komunistyczna Partia stanów Zjednoczonych,

GRUPY INTERESÓW (NACISKU) W SYSTEMIE POLITYCZNYM

Funkcję reprezentacji interesów, obok partii politycznych, spełniają grupy nacisku. Reprezentują one jednak węższe i bardziej wyspecjalizowane interesy. Na zewnątrz występują pod postacią: organizacji, związków lub ruchów społecznych. Grupy nacisku nie dążą do bezpośredniego udziału we władzy i nie wysuwają swych kandydatów w kampanii wyborczej. Ich walka o realizacje interesów, które reprezentują polega na wpływaniu na ośrodki władzy w celu uzyskania jak najkorzystniejszej decyzji

. Grupy nacisku reprezentują interesy:
1.Ekonomiczne:
--wielkie korporacje (General Motors, IBM),
--federacje pracodawców,
--organizacje farmerskie,
--organizacje wolnych zawodów,
2.Nieekonomiczne:
--organizacje ekologiczne,
--organizacje kulturalne,
--organizacje religijne,
--organizacje filantropijne, etc.

W orbicie zainteresowań grup nacisku znajdują się wszystkie instytucje systemu politycznego USA. Oddziaływanie grup nacisku na partie polityczne ułatwia:
--luźna struktura organizacyjna partii politycznych,
--brak ogólno partyjnych programów,
--brak jednolitego działania partii koordynowanego przez ogólnokrajowe kierownictwo.

Grupy nacisku koncentrują swoje działania na stałych elementach partii, a więc na lokalnych przywódcach i podległych im "maszynach partyjnych". Specyfika amerykańskiego systemu partyjnego powoduje, że oddziaływanie grup nacisku na partie występuje głównie i przede wszystkim w trakcie kampanii wyborczej i wiąże się z wysuwaniem kandydatów na stanowiska wybieralne i finansowanie ich finansowaniem ich kampanii. Wtedy za cenę poparcia finansowego próbują zabezpieczyć swoje interesy.

Terenem stałego działania grup nacisku jest:

1.Kongres: celem jest wywarcie wpływu na proces legislacyjny i zneutralizowanie wysiłków grup o przeciwstawnych interesach. Cele te realizują np. przy pomocy kongresmanów (fachowa pomoc prawna, dostarczanie gotowych projektów, kontakty osobiste, finansowanie kampanii),
2.Komisje Kongresu: one bowiem decydują o polityce legislacyjnej, na ich forum dokonuje się selekcja projektów ustaw,
3.Władza wykonawcza: rząd i administracja, celem jest uzyskanie wpływu na obsadę personalną stanowisk w rządzie, co pozwala wpływać na wykonywanie decyzji rządowych,
4.Ciała doradcze,
5.Sądownictwo: dążenie do uzyskania kontroli nad wyborem sędziów. Sąd Najwyższy rozstrzygając spory konstytucyjne także może decydować w sprawach leżących w centrum zainteresowania wielkich grup nacisku, Przykładem może być rozstrzygnięty w 1947 roku spór między władzami stanowymi, a federalnymi o pola naftowe leżące w strefie przybrzeżnej. Za roszczeniami stanowymi kryły się towarzystwa stanowe, którym wygodniej było pertraktować o warunki dzierżawy z władzami stanowymi, a nie federalnymi.

CZŁONKOSTWO PARTYJNE

Poparcie udzielane danej partii w wyborach wiąże się z problemem członkostwa w partii. Nie występuje tu bowiem zjawisko członkostwa w takim znaczeniu w jakim jest znane w partiach europejskich. Rola członków partii w systemie partyjnym jest drugorzędna i wynika z luźnej formy organizacyjnej partii oraz koncentrowania się na ich uwagi na efekcie wyborów. Nie ma przyjęć w poczet członków partii, nie ma legitymacji, składek, zebrań partyjnych. Nie ma dyscypliny partyjnej. W partiach amerykańskich pojęcie członka partii i wyborcy jest tożsame. Za członków partii uważa się tych, którzy w każdych wyborach głosują na wszystkich kandydatów wystawianych przez daną partię. Drugi rodzaj członków to ci, którzy utożsamiają się z poglądami partii w podstawowych kwestiach, lecz nie zawsze akceptują konkretną platformę wyborczą partii lub aktualnych kandydatów wysuniętych w danych wyborach.

Należy dodać, że istnieje w USA ogromna i ciągle wzrastająca liczba tzw. niezależnych wyborców, którzy nie utożsamiają się z żadną partią i w tych samych wyborach popierają na jedno stanowisko demokratę, a na drugie republikanina. Oddają zatem swój głos na człowieka, a nie na partię.

Formalnie członkostwo partyjne reguluje ustawodawstwo stanowe. Najczęściej spotykanym sposobem określania przynależności jest udział w prawyborach.

Prawybory mogą mieć charakter;
--otwarty: daje prawo do udziału każdemu. Fakt udziału w prawyborach danej partii jest równoznaczny z przynależnością do tej partii,
--zamknięty: tutaj wymagane jest wcześniejsze zarejestrowanie się jako demokrata lub republikanin. W tym przypadku określenie członkostwa partyjnego następuje przez podpisanie odpowiedniej deklaracji.

Opcje te nie mają charakteru stałego. "Przechodzenie" z jednej partii do drugiej w kolejnych kampaniach jest dość częstym zjawiskiem.

OBLICZE IDEOWOPOLITYCZNE

Obie partie amerykańskie są to partie typu wyborczego. Nie formułują ogólno partyjnych programów określających działalność, wyznaczających strategię, odwołujących się do założeń ideologicznych, itp. Ich programy (platformy) mają charakter instrumentalny, są podporządkowane zadaniom danej kampanii wyborczej. Stąd w wielu kampaniach różnice między programami obu partii były "umowne", mimo, zaciętości i brutalności walki jakie toczyli kandydaci tych partii.

Jednakże w latach 70-tych dało się zaobserwować zjawisko, które można określić jako ideologizację partii politycznych. Wyraża się ona w oddalaniu się obu partii od politycznego centrum i kształtowaniu się dwóch ideologicznie zróżnicowanych bloków:

--liberalnego: Partia Demokratyczna,
--konserwatywnego: Partia Republikańska.

Partia Demokratyczna:

1972 rok to zwycięstwo liberalnego skrzydła w partii. Program tegoż skrzydła był traktowany jako kontynuacja wielkich programów liberalnych: "Nowego Ładu" Roosewelta i "Nowych Horyzontów" Kennedy`ego. Wśród postulatów tego programu znalazły się takie kwestie jak:

--ograniczanie kompleksu wojskowo-przemysłowego,
--obcięcie wydatków wojskowych,
--wprowadzenie ubezpieczeń społecznych,
--podniesienie minimum zarobków,
--zwiększenie funduszy na oświatę, itp.

Partia Republikańska
W tej partii proces ideologizacji rozpoczął się już w roku1964, kiedy to partia wysunęła wyraźnie konserwatywny program i konserwatywnego kandydata na prezydenta (Goldwater). Punkty centralne platformy wyborczej Republikanów to:

--powrót do tradycji, do wartości religijnych i rodzinnych, do kultu przedsiębiorczości i pracy,
--wiara w szczególne przeznaczenie i posłannictwo Ameryki w świecie,
--ograniczenie aparatu państwowego i jego wydatków,
--zmniejszenie podatków, itp.

ZAKOŃCZENIE

System dwupartyjny stwarza korzystne warunki do stabilizacji i zrównoważenia systemu politycznego. Szanse na zdobycie władzy ma tylko jedna z dwóch wielkich partii: Partia Demokratyczna(symbol osła), lub Partia Republikańska(symbol słonia). W partiach tych nie występuje zjawisko członkostwa stałego. Na czele partii stoją komitety ogólnokrajowe, na średnim szczeblu hierarchii partyjnej są komitety okręgowe, a na najniższym władze lokalne. Brak jest natomiast organizacji podstawowych zrzeszających masy członkowskie. Głównym zadaniem komitetów jest organizacja wyborów. Partie te nie mają stałych programów, występują z platformami wyborczymi. Nie ukształtowała się też w tym systemie licząca opozycja partii trzecich.

OBECNIE !!

System partyjny USA jest systemem dwupartyjnym. Realne znaczenie posiadają dwie partie: Partia Demokratyczna (liberalna) oraz Partia Republikańska (konserwatywna). Poza tymi dwoma istnieje jeszcze Partia Reform oraz Zieloni, ale mają one znikome znaczenie polityczne. Największy wpływ na utrwalenie współczesnego amerykańskiego systemu partyjnego miała tradycja historyczna, a także większościowy system wyborczy oraz silna pozycja prezydenta.

Konstytucja amerykańska nie reguluje pozycji prawnej partii politycznych. Szczegółową pozycję prawną określa ustawodawstwo stanowe. Podobnie zasady przynależności partyjnej określa ustawodawstwo stanowe a nie partyjne, jest wobec tego identyczne dla obu partii. Przynależność ogranicza się do uczestnictwa w prawyborach (primaries), bowiem nie funkcjonuje członkostwo stałe, nie płaci się zatem składek partyjnych. Przywódcą partii jest kandydat na prezydenta, on też przeważnie wyznacza osobę, która będzie zarządzała partią, jeżeli kandydat przegrywa wybory, nie zarządza partią.

Na czele wybranej partii stoi wybierany co 4 lata komitet ogólnokrajowy, jego głównym zadaniem jest planowanie i organizacja konwencji prezydenckiej. Aparatem partyjnym kieruje przewodniczący, który zajmuje się sprawami organizacyjnymi. Nieco niżej w hierarchii znajdują się komitety okręgowe, najniżej zaś władze lokalne.