1. NASKÓREK - EPIDERMA

• Jest to granica między naszym organizmem a otaczającym nas światem.

• Komórki naskórka położone są blisko skóry właściwej; żyją, a w miarę przesuwania się ku górze obumierają i ulegają zrogowaceniu.

• Skóra jest organem aktywnym i doskonale zorganizowanym.

• Ogólna budowa naskórka:

• komórki + substancja międzykomórkowa,

• brak:

• naczyń krwionośnych,

• naczyń limfatycznych,

• gruczołów,

• nerwów → jedynie zakończenia nerwowe odpowiedzialne za czucie bólu.

• Warstwy naskórka ułożone są na BŁONIE PODSTAWNEJ.

Błona podstawna:

• złożona struktura zbudowana z białek i proteoglikanów,

• produkowana zarówno przez komórki naskórka, jak i tkankę łączną skóry właściwej,

• skład:

• blaszka jasna,

• blaszka ciemna,

• strefa pod blaszką ciemną.

• WARSTWY NASKÓRKA

1. WARSTWA PODSTAWNA (ŻYWA, ROZRODCZA)

• pierwsza warstwa na błonie podstawnej,

• w niej tworzą się nowe komórki,

• zbudowana jest z jednej warstwy wydłużonych komórek o silnie zasadochłonnych jądrach,

• posiada:

• MELANOCYTY (wytwarzanie melaniny),

• KOMÓRKI MERKLA (komórki układu nerwowego),

• następuje tu cały proces odnowy i ochrony naskórka,

• komórki tej warstwy przesuwają się do warstwy kolczystej.

1. WARSTWA KOLCZYSTA

• komórki tej warstwy również w młodym wieku mają zdolność mnożenia się,

• najgrubsza warstwa,

• między komórkami znajduje się substancja spajająca MUKOPOLISACHARYDOWOBIAŁKOWA, która cementuje komórki i dostarcza im pokarmu.

WARSTWA PODSTAWNA + WARSTWA KOLCZYSTA NASKÓREK ŻYWY

między tymi warstwami porozrzucane są KOMÓRKI LANGERHANSA – są one odpowiedzialne
za przekazywanie informacji alergicznej; są niszczone przez dużą ilość promieni UV.

1. WARSTWA ZIARNISTA

• warstwa rogowaciejąca,

• 1-2 rzędy wrzecionowatych komórek o spłaszczonych jądrach, wypełnionych silnie zasadochłonnymi ZIARNAMI KERATOCHIALINY (związku białkowo-lipidowego),

• ziarna keratochialiny zlewają się w jedną całość tworząc cieniutką błonkę → Bariera Reina,

• BARIERA REINA:

• nie stanowi ona warstwy naskórka, lecz granicę między:

• leżącymi pod nią żywymi warstwami komórek bogatymi w płyn, który w ok. 80% składa się z wody,

• a tymi nad nią – martwymi – o niewielkiej zawartości płynu (ok. 10%),

• zapobiega utracie wody z wnętrza, a także nadmiernemu nasiąkaniu wody z zewnątrz,

• woda może przenikać może przenikać do skóry tylko w postaci pary wodnej, gdyż bariera ta jest przepuszczalna tylko dla gazów,

• przenikają przez nią:

• witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) oraz witamina F, B₅,

• enzymy,

• aminokwasy,

• hormony płciowe,

• fitohormony,

• substancje bioaktywne,

• glukoza,

• substancje szkodliwe:

• mocne kwasy i zasady,

• sole niektórych metali ciężkich,

• nikotyna,

• ołów,

• rtęć.

1. WARSTWA JASNA

• występuje tylko tam, gdzie naskórek jest zgrubiały:

• stopy,

• łokcie,

• kolana,

• zbudowana jest z kilku poziomów spłaszczonych, zrogowaciałych komórek (zanikły prawie wszystkie jądra).

1. WARSTWA ROGOWA

• spłaszczone, bezjądrzaste komórki,

• białka keratynowe,

• nieustanne złuszczanie się warstw powierzchniowych utrudnia wnikanie w głąb skóry szkodliwych mikroorganizmów, jak bakterie i grzyby. Tę funkcję ochronną wzmaga również silnie kwaśny odczyn powierzchni skóry → pH = 4,0 – 5,6,

• proces rogowacenia trwa 26-28 dni; w końcowym stadium wytwarza się keratyna,

• znajduję się tu CZYNNIK NMF – NATURALNY CZYNNIK NAWILŻAJĄCY:

• znajduje się w warstwie rogowej naskórka,

• jest odpowiedzialny za nawilżenie i pozbawienie szorstkości skóry,

• kosmetyki z NMF można stosować w każdym wieku,

• w warstwie rogowej naskórka znajduje się:

• 58% keratyny,

• 30% NMF,

• 11% lipidów chroniących NMF.

WARSTWA ZIARNISTA + W. JASNA + W. ROGOWA NASKÓREK ROGOWACIEJĄCY

1. SKÓRA WŁAŚCIWA - DERMA

• W niej zachodzą najważniejsze reakcje dla skóry,

• jej tkanka łączna zawiera FIBROBLASTY:

• produkują one włókna:

• kolagenowe,

• sprężyste,

• retikulinowe,

• nadają skórze:

• sprężystość,

• elastyczność,

• jędrność,

• w skórze właściwej leżą:

• wytwory naskórka (przydatki):

• włosy,

• paznokcie,

• struktury naczyniowo – nerwowe.

• Fibrocyty (zwane też fibroblastami). Odgrywają one bardzo ważną rolę w tworzeniu substancji międzykomórkowej oraz wszystkich rodzajów włókien, gdyż produkują białka konieczne do ich budowy. Niektóre z nich zdolne są też do produkcji tzw. antyciał, czyli ciał neutralizujących szkodliwe działanie bakterii i zarodków chorobotwórczych.
  
  WARSTWY SKÓRY WŁAŚCIWEJ

1. WARSTWA BRODAWKOWA

• graniczy bezpośrednio z naskórkiem,

• brodawki tej warstwy są bogato wyposażone we włosowate naczynia krwionośne oraz ciałka czuciowe.

1. WARSTWA SIATECZKOWA

• obejmuje większą część skóry właściwej,

• sąsiaduje z hipodermą,

• znajdują się w niej:

• gruczoły,

• naczynia krwionośne i limfatyczne,

• nerwy,

• receptory,

• włókna:

• WŁÓKNA KOLAGENOWE – zbudowane przez kolagen (niejednorodne białko); 72% suchej masy skóry. Mają falisty kształt, są długie, grube, rozciągliwe i odporne na urazy mechaniczne. Łączą się wspólnie tworząc pęczki włókienek różnej grubości, a jako spoina między poszczególnymi włókienkami występują mukopolisacharydy. Włókna kolagenowe stanowią podporę skóry i ochronę dla włókien elastycznych, wyznaczając granicę rozciągliwości skóry.
  W przypadku powstawania rozstępów skórnych u kobiet ciężarnych następuje przerwanie spoiny łączącej poszczególne włókienka kolagenowe, jaką są mukopolisacharydy, a w rezultacie zaburzenia w strukturze włókien sprężystych.

• WŁÓKNA ELASTYNOWE (SPRĘŻYSTE) – zbudowane przez białko elastynę; oplatają włókna kolagenowe; 5% suchej masy skóry. Są bardzo cienkie i elastyczne. Po rozciągnięciu mają zdolność powrotu do swej pierwotnej formy. One określają elastyczność i sprężystość naszej skóry.

• WŁÓKNA RETIKULINOWE (SREBRNOCHŁONNE) – zbudowane z białka retikuliny; ich ilość wzrasta w przewlekłych stanach zapalnych skóry. Jako pojedyncze niteczki tworzą siatki, szczególnie w miejscach gdzie tkanka' łączna graniczy z innym rodzajem tkanek. Wszystkie włókna tworzą razem plecionkę w różnych warstwach skóry właściwej przechodząc również i do tkanki podskórnej.

1. Funkcje skóry: Dzielimy na:

Bierne funkcje skóry:

1.Ochrona przed zimnem, ciepłem, promieniowaniem;

2.Ochrona przed uciskiem, uderzeniem, tarciem;

3.Ochrona przed działaniem substancji chemicznych;

4.Ochrona przed wnikaniem drobnoustrojów, przede wszystkim dzięki wytworzeniu płaszcza lipidowego.

Aktywne funkcje skóry:

1.Obrona przed mikroorganizmami, które przedostały się do skóry;

2.Wchłanianie określonych substancji czynnych;

3.Wydalanie potu, funkcja chłodzenia. Wraz z gruczołami łojowymi wytwarzanie płaszcza lipidowego;

4.Regulacja krążenia krwi i termoregulacja dzięki ukrwieniu skóry;

5.Narząd zmysłu odbierający bodźce ucisku, drgań, bólu i temperatury.

1. Trądzik pospolity – przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Trądzik jest jednym z najczęstszych schorzeń skóry. Przeważającą grupę osób dotkniętych tym schorzeniem skóry stanowią ludzie młodzi w okresie pokwitania. Występuje u osób obu płci, ale chłopcy chorują często poważniej. Natomiast kobiety mają tendencje do rozwijania łagodnych zmian trądzikowych około trzydziestki.
Trądzik stanowi istotny problem dla młodych ludzi, którzy przywiązują dużą wagę do atrakcyjnego wyglądu. Trądzik stanowi dla nich duże obciążenie emocjonalne.

PRZYCZYNY

Trądzik można podzielić na wiele typów. Czasem noworodki i małe dzieci, szczególnie chłopcy mogą zachorować na którąś z form trądzika. Dorośli, zwłaszcza kobiety, którym udało się przejść niemalże bez szwanku okres szczególnej podatności, mogą rozwinąć przewlekły trądzik typu dorosłego. Może on być wywołany przez reakcje alergiczne, na przykład na kosmetyki, żywność lub wiąże się z okresem okołomiesiączkowym. Dwie ostatnie postaci zwykle są zwykle mniej nasilone niż płomienna reakcja na kosmetyki.
Należy obalić mity, że trądzik jest wynikiem złej diety, słabej higieny osobistej, czy nadmiernego seksu. Również brak jest dowodów na to iż nieodpowiednia dieta przyczynia się do rozwoju trądzika. Wiele osób uważa,że jedzenie dużo słodyczy a szczególnie czekolady, tłustych pokarmów oraz orzechów doprowadza do rozwoju trądzika. Nie jest to prawda.Trzeba jednak przyznać, że istnieją czynniki, które sprzyjają rozwojowi trądzika. Są to między innymi - stres, pigułki antykoncepcyjne, kortykosteroidy, jak również trądzik u kogoś z najbliższych.

Acne vulgaris, czyli trądzik pospolity rozpoczyna się u nastolatków w momencie zwiększonej produkcji hormonów płciowych zwanych androgenami. W trakcie dojrzewania, zarówno u chłopców, jak i dziewcząt wzrasta ilość androgenów, czyli męskich hormonów płciowych do których między innymi należy testosteron. Androgeny stymulują sekrecję łoju przez gruczoły łojowe. Łój jest substancją tłuszczową, która utrzymuje właściwą wilgotność skóry oraz keratyny, która jest głównym składnikiem włosa. Gruczoły łojowe wydzielają łój do ujścia mieszka łojowego. Pewne okolice ciała charakteryzują się występowaniem znacznie większych gruczołów łojowych Do okolic tych należą: skóra twarzy a szczególnie czoło, nos i podbródek. W trakcie dojrzewania w następstwie wzmożonej produkcji androgenów dochodzi do wzmożonej produkcji łoju. Drobne mieszki włosowe zostają wręcz zalane tą wydzieliną.
Drugą istotną przyczyną powstawania trądziku jest niedrożność przewodów odprowadzających łój na powierzchnię skóry. Zatkane ujście powoduje, że nadmierna ilość powstającego łoju nie ma się gdzie ewakuować. Na twarzy powstają zmiany z czarnymi punktami (małe, zwykle płaskie z czarnymi środkami pociemniałymi od kontaktu z powietrzem) lub z białymi czubami(małe, płaskie z białymi środkami), co ogólnie nazywa się trądzikiem niezapalnym.
Jeśli ściana przepełnionego mieszka pęka, łojowa wydzielina przedostaje się do okolicznych tkanek, co prowadzi do powstania trądziku zapalnego. Jeśli tego typu zmiany zostaną zakażone, sprawa się komplikuje jeszcze bardziej; infekcja przechodzi w głąb skóry, powstają cysty, które później pękają i pozostawiają przejściowe lub trwałe blizny.
Niektórzy badacze uważają, że bakterie takie jak Propionibacterium acnes oraz Staphylococcus epidermidis, które stanowią naturalną florę mieszków włosowych, po zalaniu mieszków wydzieliną łojową mogą zacząć się intensywniej namnażać, produkować enzymy niszczące łój ale przy okazji wpływają na rozwój miejscowego procesu zapalnego. Niektórzy są po prostu bardziej wrażliwi na ten proces, dlatego dochodzi u nich do poważnego rozsianego trądziku.

OBJAWY

Nawracające czerwone plamki lub drobne opuchnięcia skóry (zwykle nazywane pryszczami), które mogą ulec zakażeniu lub wypełniać się ropą pojawiające się na twarzy, klatce piersiowej, ramionach, karku.

Zmiany, które znajdują się pod skórą nie mające ujścia, tzw. z białymi czubami

Ciemne zmiany z otwartym ujściem, tj. z czarnymi punktami czubami

Czerwone opuchlizny lub guzki, czasem wypełnione ropą krosty, które powstają ze zmian z czarnymi i białymi czubami

Jak już wyżej wspomniano istnieją pewne stany lub sytuacje, które mogą nasilać objawy trądziku. Pierwszą taką przyczyną są sytuacje stresowe. Dokładnie nie wiadomo dlaczego tak się dzieje ale odkryto, że wskutek stresu zwiększa się poziom androgenów we krwi co pociąga za sobą wzrost wydzielania łoju.
Ponadto stany prowadzące do wzmożonego wytwarzania potu (wysokie temperatury, wilgoć). Wzmożone pocenie zmniejsza drożność porów skórnych sprzyjając zastojowi łoju. Każda substancja o charakterze tłuszczów pokrywająca skórę może również poprzez zatkanie ujść mieszków włosowych nasilić zmiany trądzikowe.
Wreszcie kolejna istotna przyczyna zaostrzeń zmian skórnych: leki.
Wiadomo, że sterydy anaboliczne używane bezmyślnie przez niektórych sportowców wpływają bardzo niekorzystnie na stan skóry. W tym miejscu należy zaznaczyć, że trądzik u takich pseudo sportowców jest najmniej dotkliwą zmianą jaka zachodzi w ich organizmie!
Inne leki niekorzystnie wpływające na skórę to: niektóre leki stosowane w padaczce.

LECZENIE

Zazwyczaj trądzik stopniowo ustępuje z wiekiem. Może to nastąpić po kilku miesiącach, może również po kilku latach.

Uwaga:

Wyciskanie zmian trądzikowych pogarsza sytuację, ponieważ poprzez miażdżenie tkanek w czasie wyciskania doprowadzamy do rozprzestrzeniania się zmian zapalnych, w związku z czym zmiany trądzikowe utrzymują się dłużej a czasem powodują powstanie blizn.

Każdy pacjent z trądzikiem powinien być najpierw zbadany przez lekarza dermatologa, któy na podstawie obrazu zmian skórnych, wieku pacjenta, chorób towarzyszących ustala najodpowiedniejsze leczenie.
Sporadycznie wystepujace zmiany skórne nie wymagają żadnego leczenia.

Zaleca się mycie skóry, dwa razy dziennie wodą z mydłem. Nie zaleca się stosowania mydeł bakteriobójczych z dwóch powodów:
Po pierwsze często są to preparaty drażniące skórę, po drugie bakterie towarzyszące zmianom trądzikowym w rzeczywistości stanowią prawidłową florę fizjologiczną skóry.
Jeśli dana osoba używa kosmetyków kryjących, czy innych kremów, powinny one być hypoalergiczne, robione na bazie wody.
Standardowe leczenie polega na podawaniu leków, które hamują produkcję wydzieliny łojowej oraz keratyny, ograniczają rozwój bakterii, stymulują złuszczanie naskórka po to, aby odblokować pory skórne.
W przypadku łagodnego trądziku, lekarz może zaproponować stosowanie maści lub kremu zawierającego nadtlenek benzoylu lub Tretinoiny - leku zawierającego pochodną witaminy A ( należy pamiętać, że tretynoina zwiększa wrażliwość skóry na światło słoneczne oraz że leku nie należy stosować w czasie ciąży i laktacji).
Zainfekowane pryszcze mogą zostać otwarte tylko przez pielęgniarkę lub lekarza przy użyciu wyjałowionych instrumentów.
W przypadkach umiarkowanego lub ciężkiego trądziku stosowane są przede wszystkim antybiotyki z grupy tetracyklin.
Czasem można je łączyć z maściami zawierającymi pochodną witaminy A. Inne skuteczne antybiotyki to doustna erytromycyna, czy klindamycyna.
Antybiotyki mogą być stosowane zarówno w postaci doustnej jak i w postaci lotionów.

Uwaga: Leki stosowane miejscowo na zmiany skórne powinny być nakładane na czystą i suchą skórę.
Najlepszą porą na stosowanie leków miejscowych jest pora wieczorna przed położeniem się spać.
Większość leków stosowanych miejscowo można stosować również w ciągu dnia pod makijaż.
Kolejną istotną sprawą jest kwestia opalania. Wiele osób sądzi, że opalanie wpływa korzystnie na zmiany trądzikowe na skórze. Otóż nie jest to do końca prawdą. Korzyści z opalania wynikają z tego, że opalenizna maskuje zmiany skórne. Ponadto wysoka temperatura wysusza skórę co przynosi pewien korzystny efekt w przypadku zmian trądzikowych. Jednakże należy pamiętać, że efekt ten jest krótkotrwały i nie przeważa nad długo trwającymi szkodliwymi skutkami opalania się (wpływ promieniowania ultrafioletowego)
Najlepszym więc wyjściem dla osób chcących się opalać są beztłuszczowe lotiony i kremy (nie powinny być zbyt gęste)

Do leczenia przewlekłych zmienionych zapalnie cyst lekarz może stosować izotretynoinę doustną. Lek ten jest syntetycznym antybiotykiem na bazie witaminy A. Charakteryzuje się bardzo wysoką skutecznością w leczeniu trądziku o ciężkim przebiegu, z obecnością zapalnie zmienionych cyst. Terapia taka powinna być bardzo uważnie monitorowana. Kobiety przed rozpoczęciem stosowania leku powinny wykonać test ciążowy, ponieważ leku tego nie wolno stosować w ciąży(potencjalne uszkodzenie płodu).Ponadto w czasie stosowania preparatu izotretynoiny kobiety powinny zażywać doustne środki antykoncepcyjne.

Leczenie hormonalne w postaci doustnych środków antykoncepcyjnych jest korzystnym dodatkiem dla kobiet ze zmianami trądzikowymi.
Działanie tych środków wynika z korzystnego wpływu estrogenów w nich zawartych na poziom androgenów we krwi. Wynikiem tego działania jest obniżenie aktywności gruczołów łojowych w skórze.
Oprócz w/w istnieją środki o działaniu antyandrogenowym. Przykładem jest octan cyproteronu ( Diane 35 ED), który hamuje stymulację gruczołów łojowych przez androgeny.

Mniej znaną terapią jest wstrzykiwanie bezpośrednio w cystę triamcynolonu, rodzaju steroidu. Efektem ubocznym tego rodzaju działania może być czasowe ściemnienie skóry wokół miejsca iniekcji.

U niektórych dorosłych są widoczne trwałe ślady - blizny pozostające po cystach, głębokich pryszczach, szczególnie takich, które były zainfekowane. Blizny po trądzikowe można spróbować leczyć za pomocą zastrzyków z kortykosteroidami lub z kolagenem.
W celu poprawienia wyglądu skóry mogą być przeprowadzone zabiegi chirurgiczne. Pierwszy z nich to dermabrazja, która praktycznie polega na starciu zmrożonej skóry, a drugi - to chemiczny peeling. Obie metody prowadzą do usunięcia zniszczonej warstwy i odsłonięcia niezmienionych warstw skóry.

1. Trądzik różowaty

Kogo dotyka ten rodzaj trądziku?

Typową pacjentką chorującą na trądzik różowaty jest kobieta w wieku od 30 do 50 lat. Nie oznacza to, że mężczyźni nie chorują, zdarza im się to jednak rzadziej niż paniom. Kiedy jednak zachoruje mężczyzna, trądzik będzie miał cięższą postać i bardziej nasilone objawy. Podobna zależność cechuje trądzik młodzieńczy- mężczyźni chorują rzadziej, ale ciężej. W świecie medycznym mówi się, że trądzik różowaty częściej dotyka osoby z tak zwanym I i II fototypem słonecznym, czyli te o jasnej karnacji i jasnych włosach, które są szczególnie podatne na słońce i łatwo ulegają poparzeniom. Taki typ dominuje w krajach skandynawskich i zgodnie z tym, trądzik różowaty występuje tam częściej.

Co jest przyczyną Trądziku Różowatego?

Najczęściej występują u kobiet w wieku 30-50 lat. Jakie są tego przyczyny? Otóż przyczyn może być mnóstwo. Począwszy od alergii pokarmowej, spadku odporności, złej diety, a skończywszy na toksynach atakujących nasz organizm. Jak poznać właściwą przyczynę naszych problemów ze skórą? Można wykonać Test Obciążeń Organizmu metodą dr Volla, który pozwala wykryć zalegające w organizmie toksyny. Mikroorganizmy (np. grzyby, pasożyty), Składniki Pożywienia (np. gluten, kazeina), Niedobory Minerałów i Witamin, Toksyny (np. chemiczne, metale ciężkie) czy Problemy Metaboliczne mogą być przyczyną różnych chorób i dolegliwości, w tym problemów z cerą i występowaniem pryszczy.

Jak wygląda trądzik różowaty?

Ten rodzaj trądziku mało przypomina znany wszystkim trądzik młodzieńczy. Zmiany lokalizują się głównie na nosie, policzkach, czole i podbródku. Prawie nigdy nie powstają zaskórniki, trądzik ma postać krost i grudek. Bardzo charakterystyczne jest stale utrzymujące się zaczerwienienie twarzy. W późniejszym stadium tkanka łączna ulega przerostowi, dlatego chorzy mają obrzęknięty nos, policzki, na których dominują rozszerzone pory skórne.

Jak leczyć trądzik różowaty?

Niestety domowe sposoby na trądzik nie dadzą rezultatu w przypadku tego schorzenia dermatologicznego. Aby skutecznie walczyć z trądzikiem, należy udać się niezwłocznie do lekarza i rozpocząć zapisaną kurację. Im wcześniej do niej przystąpimy, tym większe nadzieje na opanowanie trądziku, zanim wyrządzi naszej skórze poważne szkody. Leczenie zaawansowanego trądziku połączonego ze zmianami przerostowymi, najczęściej w obrębie nosa, wymaga często zabiegów operacyjnych, bolesnych i uciążliwych dla pacjenta. W początkowym stadium choroby, trądzik jest leczony głównie za pomocą antybiotyków stosowanych doustnie i miejscowo. Ponieważ przyczyna tej postaci trądziku nie jest do końca znana, zastosowanie znajdują różne leki, preparaty oraz zabiegi mające na celu ograniczenie zasięgu zmian chorobowych i wyleczenie istniejących. Bardzo ważny element terapii stanowi właściwa pielęgnacja skóry. Środki myjące muszą być delikatne i niedrażniące, a przed wychodzeniem na słońce zaleca się bezwzględne stosowanie wysokich filtrów słonecznych.
Osoby cierpiące na trądzik różowaty powinny też dbać o higienę codziennego życia: pomaga rzucenie palenia, ograniczenie pikantnych potraw i nadmiaru przypraw, unikanie nadmiernego wysiłku fizycznego, alkoholu oraz gwałtownych zmian temperatur, na przykład sauny czy solarium.

1. Skazy krwotoczne (skłonność do krwawień), wśród których wyróżniamy:
   
   1) skazę krwotoczną (zaburzenie hemostazy objawiające się przedłużonymi krwawieniami pourazowymi lub samoistnymi),
   
   2) skazę krwotoczną małopłytkową (niedobór lub brak płytek krwi (trombocytów),objawiające się skłonnością do krwawień przedłużonych po usunięciu zębów, łatwością siniaczenia się, krwawieniem z dróg rodnych u kobiet, krwawieniem z dróg moczowych, a nawet z przewodu pokarmowego),
   
   3) skazę krwotoczną naczyniową (wrodzona lub nabyta nieprawidłowość naczyń, polegająca na ich zwiększonej przepuszczalności),
   
   4) skazę krwotoczną osoczową- obejmujące zaburzenia w układzie krzepnięcia krwi i fibrynolizy, wynikają z niedoboru, lub braku osoczowych czynników krzepnięcia. Niedobory te mogą być wrodzone (np. w hemofilii) lub nabyte (np. niedobór protrombiny wynikający z niedoboru wit. K)

skazy mieszane (złożone).*

W wielu nabytych skazach krwotocznych dochodzi do zmian w obrębie drobnych naczyń krwionośnych, płytek krwi i procesu krzepnięcia. W przebiegu wielu chorób, np. w ostrej białaczce, aplazjii szpiku czy marskości wątroby może występować skaza krwotoczna maskująca właściwy obraz choroby.

1. Choroby naczyniowe – żylaki - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

O chorobach naczyniowych skóry mówimy w przypadku, gdy mamy do czynienia z wynaczynieniami do skóry, tkanki podskórnej lub błon śluzowych. Zmiany skórne wykazują dużą różnorodność morfologiczną a ich mechanizm powstawania również ma rozmaite podłoża.

Plamice ogólnie można podzielić na związane z zaburzeniami w obrębie płytek krwi - najczęściej z obniżeniem ich liczby, związane z zaburzeniami krzepliwości - o typie wrodzonym lub nabytym oraz zależne od zmian w obrębie naczyń krwionośnych.

Owrzodzenia podudzi dotykają najczęściej kobiety w starszym wieku i ma silny związek z zespołem żylakowym i zmianami troficznymi w obrębie podudzi -zwłaszcza w ich 1/3 dolnej części. Choroba powstaje najczęściej na skutek zaburzeń naczyniowych. Zaburzenia te mogą dotyczyć zarówno żył jak i tętnic. W przypadku naczyń żylnych są to najczęściej żylaki a w przypadku tętnic - zamknięcie naczynia w przebiegu procesu miażdżycowego.

Owrzodzenia podudzi w swej pełnej postaci jest zazwyczaj poprzedzona zastojem w krążeniu żylnym z początkowym obrzękiem a później ścieńczeniem skóry w okolicy żylaków. Skóra w tym miejscu jest ciemniejsza, cienka i sucha. Łatwo ulega urazom, które bardzo trudno i długo się goją. Charakterystyczna ciemna barwa zmienionej troficznie skóry ma bezpośredni związek z odkładaniem się barwinka krwi w skórze i tkance podskórnej. Na skutek towarzyszącym zmianom troficznym zmian zapalnych w obrębie naczyń, dochodzi do powstania owrzodzeń w obrębie zmienionej skóry, które poszerzają się odwodowo przez rozpad.

Owrzodzenia wykazują różne cechy morfologiczne, które zależą najczęściej od głębokości i szybkości szerzenia się zmian. Jeśli owrzodzenie utrzymuje się dostatecznie długo, może dojść do przerostu tkanki łącznej wokół brzegów rany - tworzy się wtedy tak zwane owrzodzenie stwardniałe. Wykwity skórne umiejscawiają się najczęściej na przedniej i przyśrodkowej części podudzia i jego dolnej 1/3 części - zwłaszcza w okolicy kostek.

Jak już wspomniano, choroba częściej dotyka kobiety w starszym wieku. Schorzenie może utrzymywać się wiele miesięcy a nawet lat. Po ustąpieniu zmian skórnych pozostają niekiedy rozległe blizny. Schorzenie wykazuje skłonność do nawrotów, zazwyczaj po drobnych nawet urazach w zmienionej troficznie okolicy. Istnieje również sytuacja, w której mimo zakrzepów żylnych nie dochodzi do powstania owrzodzeń na skórze. Wówczas wokół zmienionych zapalnie naczyń pojawia się proces włóknienia wokół naczyń, co może prowadzić w efekcie do twardzino podobnego stwardnienia podudzi.

Owrzodzenia pochodzenia tętniczego różnią się nieco od zmian o podłożu żylnym. Powstają w skórze uprzednio niezmienionej chorobowo i cechują się bardzo żywą bolesnością. U młodych osób natomiast wyjątkowo długo utrzymujące się owrzodzenia z dużą skłonnością do nawrotów mają często związek z wrodzonym niedoborem enzymu prolidazy.

Leczenie owrzodzeń podudzi jest procesem długotrwałym i żmudnym i niestety niekiedy nie odnosi zamierzonych skutków. W razie stwierdzenia przewlekłej niewydolności żylnej wskazane jest podawanie leków poprawiających stan naczyń krwionośnych. Korzystne działanie wykazują pochodne flawonowe oraz takie leki jak rutozyd. Miejscowo konieczna jest najczęściej pomoc specjalisty - chirurga lub przeszkolonej pielęgniarki. Rana wymaga odkażania za pomocą okładów lub maści. Do tego stosuje się aerozole z antybiotykami lub azotan srebra, gdy mamy do czynienia z przyrosłymi ziarninami zapalnymi. Bardzo korzystne działanie - zwłaszcza w przypadku rozległych owrzodzeń - mają specjalne opaski uciskowe i opatrunki wchłaniające wydzielinę, które zmienia się w zależności od rozległości zmian i ilości wydzieliny ropnej z rany.

Jeśli mamy do czynienia z defektem enzymu prolidazy, dobre efekty uzyskuje się przy pomocy maści z proliną i glicyną w odpowiednich proporcjach. Niekiedy konieczne jest leczenie chirurgiczne. Wykonuje się usunięcie żylaków po oczyszczeniu owrzodzenia, leczenie zmian naczyń tętniczych. W ciężkich postaciach choroby może być potrzebne wycięcie owrzodzenia z wykonaniem autoprzeszczepienia skóry ze zdrowej okolicy - najczęściej z uda, pośladka lub przedramienia. W przebiegu leczenia - zwłaszcza jego miejscowej postaci - stosunkowo często dochodzi do reakcji alergicznych na leki. Mogą pojawić się wyprysk podudzi czy uogólniona wysypka. Ma to bezpośredni związek z miejscową nadwrażliwością na leki w miejscu zmienionym chorobowo.

1. Nowotwory łagodne - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Nowotwory łagodne skóry rozwijają się z różnych tkanek (najczęściej z nabłonka) i mogą zawierać barwnik lub być bezbarwne.

Włókniak (fibroma) jest nowotworem tkanki łącznej i pojawia się w różnych okolicach ciała. Włókniaki występują w postaci włókniaków miękkich o charakterze wrodzonym, ale objawiające się w różnym wieku oraz w postaci włókniaków twardych.

Włókniaki miękkie występują głównie jako zmiany mnogie, są barwy skóry lub nieco ciemniejszej. Często obserwuje się je w formie workowato zwisających zmian skórnych (tj. w chorobie Recklinghausena). Występują szczególnie często na skórze szyi i karku. Zwykle nie ustępują samoistnie.

Włókniaki twarde są na ogół pojedyncze i występują w skórze o prawidłowym zabarwieniu lub o zabarwieniu brunatnym. Najczęściej zlokalizowane są na kończynach, zwłaszcza u osób w starszym wieku.

Leczenie włókniaka polega na obserwacji, jeśli włókniak nie powoduje objawów uciskowych lub na chirurgicznym usunięciu zmiany, szczególnie ze względów kosmetycznych.

Cysta naskórkowa (cystis epidermoidales) zwana kaszakiem (atheroma) jest torbielą powstałą w obrębie gruczołu łojowego skóry wypełnioną masami rogowymi i łojowymi. Występuje w obrębie skóry głowy, twarzy i karku, ale również tułowia i moszny. Jest to zmiana w postaci guzka o kulistej i elastycznej powierzchni pokryta skórą prawidłową, zwykle przesuwalna względem podłoża. Uwagę zwraca charakterystyczny zaczopowany otwór na szczycie zmiany, z którego pod wpływem ucisku wydobywa się żółtawa masa kaszowata o nieprzyjemnym zapachu. Kaszak często ulega wtórnemu zakażeniu. Leczenie kaszaków polega na chirurgicznym wycięciu zmiany.

Tłuszczak (lipoma) jest najczęstszym łagodnym nowotworem tkanki podskórnej, rzadko ulega zezłośliwieniu. Zwykle występuje jako zmiana pojedyncza, rzadziej mnoga (sporadyczne przypadki rodzinne). Zmiany spotyka się głównie na tułowiu, karku, pośladkach, przedramionach i ramionach. Tłuszczak charakteryzuje się powolnym wzrostem oraz brakiem dolegliwości. Typowy tłuszczak jest miękką zmianą guzową o kulistym kształcie przesuwalną względem podłoża. Leczenie oparte jest na chirurgicznym usunięciu zmiany, szczególnie ze względów kosmetycznych.

Brodawki łojotokowe występują przede wszystkim w starszym wieku w postaci powierzchownych płaskich blaszek lub guzków sprawiających wrażenie przyklejonych do powierzchni skóry, często o tłustej, woskowej powierzchni i zabarwieniu od żółtawego przez jasno- i ciemnobrązowe do czarnego. Na ich powierzchni widoczne są drobne zagłębienia odpowiadające kryptom (pseudocystom) rogowym. Zmiany występują często licznie, co może być uwarunkowane predyspozycami rodzinnymi. Wczesne brodawki łojotokowe mają charakter jasnych płaskich grudek, które następnie ciemnieją, stają się wyniosłe i brodawkowate. Może im towarzyszyć stan zapalny lub świąd.

Lokalizacja: Brodawki łojotokowe występują najczęściej na tułowiu, na twarzy (szczególnie na granicy skóry gładkiej i owłosionej) oraz na bliższych częściach kończyn.

Bliznowiec- guz zbudowany z włóknistej tkanki łącznej. Często tworzy się w miejscu urazów. Często przyczyny powstania nie są znane.

Są to twarde guzy włókniste, najczęściej podłużne lub o kształcie nieregularnym, często mają wypustki. Trzeba je odróżniać do blizn przerosłych które zawsze ograniczają się do występowania jedynie w miejscach uprzedniego urazu.

Bliznowiec to łagodny nowotwór skóry wywodzący się z tkanki łącznej. Składa się z jej komórek (fibroblastów) oraz produkowanych przez nie włókien, głównie kolagenowych. Rozwija się u osób szczególnie predysponowanych (podłoże genetyczne), o ciemnej barwie skóry, częściej u dzieci.

Zwykle jest barwy sino-czerwonej, posiada gładką, lśniącą powierzchnię oraz wyraźne odgraniczenie od otaczającej, zdrowej skóry. Tym samym jest specyficzną formą twardego włókniaka, od którego odróżnia go głównie kształt. W przypadku włókniaka jest to zwykle wyniosły ponad powierzchnię guzek. Bliznowiec natomiast rozwija się w postaci płaskich lub wyniosłych, różnokształtnych tworów. Rozmiar pojedynczego keloidu nie jest ściśle określony, waha się od kilkunastu milimetrów, do nawet kilkunastu bądź kilkudziesięciu centymetrów.

Keloidy mogą być umiejscowione dosłownie wszędzie, jednak najbardziej charakterystyczną lokalizacją jest przednia powierzchnia klatki piersiowej, stopy, dłonie, płatki uszne oraz barki i ramiona. Wynika to z najczęstszych przyczyn rozwoju zmian. Stąd wyróżniamy następujące postacie bliznowca:

• bliznowiec samoistny – rozwija się zwykle bez uchwytnej przyczyny, nie jest poprzedzony miejscowym urazem skóry; lokalizuje się głównie w obrębie klatki piersiowej;

• bliznowiec wtórny – istnieje wyraźna przyczyna rozwoju zmian, zwykle w wyniku oparzenia, urazu mechanicznego lub, coraz częściej, na podłożu zmian trądzikowych; należy pamiętać i odróżniać bliznowiec wtórny od blizny przerosłej, która to różni się wyraźnie wyglądem (m. in. brak charakterystycznych wypustek na obwodzie zmiany) oraz ograniczeniem wyłącznie do miejsca urazu; bliznowiec wtórny jest spotykany najczęściej w obrębie kończyn górnych i dolnych oraz małżowin usznych.

Istotny jest fakt, iż obydwie postacie bliznowca nigdy nie ustępują samoistnie. Wręcz przeciwnie, wykazują skłonności do powolnego wzrostu, najsilniej zaznaczonego w przypadku bliznowców samoistnych. Zmiany zwykle nie wywołują dolegliwości bólowych.

Do najważniejszych przyczyn rozwoju bliznowca zalicza się:

• skłonność osobniczą – wyrażoną wzmożoną częstością postawania keloidów samoistnych i w wyniku urazu oraz ich obecnością u członków rodziny;

• urazy mechaniczne – przerwanie ciągłości skóry, trądzik pospolity; wzrost częstości występowania, szczególnie jeśli uraz zlokalizowany jest w obrębie górnej połowy ciała;

• urazy termiczne – oparzenia (w tym wypadku keloid rozwija się zwykle najszybciej); podobnie jak urazy mechaniczne keloidy spotykane są częściej, jeśli oparzeniu uległa górna połowa ciała;

• wiek – zapadalność maleje wraz z wiekiem;

• kolor skóry – wzrost zapadalności u osób o bardzo ciemnym kolorze skóry.

Oto kilka spośród charakterystycznych objawów bliznowca:

• zmiana guzowata – o nieregularnym kształcie, lekko wypukła ponad powierzchnię otaczającej skóry; w innych, rzadszych przypadkach położona w poziomie skóry;

• wypustki – typowe dla keloidu, obecne na obwodzie zmian, dają obraz pełzania oraz szerzenia się bliznowca w obręb zdrowej skóry; cecha pozwalająca na różnicowanie bliznowca i blizny przerosłej;

• barwa sina lub żywoczerwona, w późniejszym stadium matowobiała;

• wzmożona spoistość – zmiana w dotyku jest twardsza od otaczającej skóry; wynika to z obecności znacznej liczby włókien kolagenowych;

• zwykle brak dolegliwości miejscowych (głównie bólowych); wyjątkiem jest lokalizacja bliznowca w obrębie stawów, skutkuje to bowiem rozwojem przykurczów (brak możliwości pełnego wyprostowania kończyny);

• skłonność do stopniowego, powolnego zwiększania rozmiarów – dotyczy zwykle bliznowca samoistnego;

• zmiany nigdy nie ustępują samoistnie;

• transformacja złośliwa – obecna w przypadku przewlekłego drażnienia zmian, w szczególności tych powstałych na podłożu oparzeń.

Podstawą rozwoju keloidu jest zaburzone funkcjonowanie tkanki łącznej. Jej komórki (fibroblasty), pod wpływem działania specyficznych czynników pobudzających wzrost, dzielą się oraz produkują nadmierne ilości substancji pozakomórkowej, zawierającej przede wszystkim włókna kolagenowe. W normalnych warunkach odpowiadają one za elastyczność skóry, odporność na drobne urazy mechaniczne i wraz z pozostałymi elementami budującymi skórę, pełnią funkcję ochronną względem leżących pod nią tkanek i narządów. Jednak nadmierne wytwarzanie kolagenu zwiększa spoistość skóry, staje się ona mniej podatna na rozciąganie, co w szczególnych sytuacjach upośledza funkcjonowanie narządu ruchu (keloidu w obrębie skóry zlokalizowanej nad stawem).

Ziarniniak naczyniowy związany z nowotworzeniem naczyń włosowatych, jest to bardzo często występujący pojedynczy, kopulasty guzek o czerwonej, lub sinoczerwonej ziarninującej powierzchni. Średnica guzka może wynosić od kilku mm do około 2 cm. Zmiana szybko rośnie, wykazuje tendencje do krwawienia, oraz tworzenia owrzodzeń. Większość wykwitów powstaje w wyniku drobnych urazów i /lub zakażeń bakteryjnych. Często pojawiają się u kobiet ciężarnych lub jako powikłanie leczenia zmian trądzikowych doustną izotretinoiną. Zmiany rozwijają się u dzieci i młodych dorosłych. Ziarniniak może pojawiać się na twarzy, rękach, palcach, błonie śluzowej jamy ustnej. Zmiana jest bezbolesna.

W obrębie czerwieni warg , rzadziej na małżowinach usznych występują naczyniaki nabyte czerwieni wargowej - jeziorko żylne (venus lake). Zmiana przyjmuje wygląd guzka koloru szaro-niebieskiego.

1. Czynniki rakotwórcze - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Czynnik rakotwórczy, czynnik onkogenny, karcynogen, kancerogen – czynnik, który powodując mutację materiału genetycznego, przyczynia się do rozwoju choroby nowotworowej.

Czynniki fizyczne

Należą do nich takie czynniki jak promieniowanie jonizujące pochodzące np. z promieniowania RTG, przyspieszaczy, pierwiastków promieniotwórczych czy promieniowania kosmicznego. Medycyna jasno określa maksymalne ograniczenie ekspozycji na promieniowanie jonizujące do którego można zaliczyć takie źródła jak słońce czy lampy kwarcowe. Nadmiar promieni nadfioletowych przyspiesza rozwój raka skóry i czerniaka.

Czynniki chemiczne

Do czynników chemicznych należy grupa pierwiastków i związków chemicznych, które dostają się do powietrza, gleby i wody. Dlatego w powietrzu znajduje się dużo substancji rakotwórczych, a wraz z uprzemysłowieniem i urbanizacją zwiększa się też skażenie środowiska. Na pojawianie się nowotworów wpływa również sposób odżywiania się osób w różnych rejonach świata. Wśród produktów zwiększających ryzyko zachorowania na taka żołądka jest obfitość produktów wędzonych, mało cytrusów, jarzyn i mleka, niedobór witamin A, B12 i C. Do czynników podnoszących ryzyko zalicza się również pochodne azotowe, nitrozoaminy, aflatoksyny i barwniki lub środki konserwujące.
Kolejnym czynnikiem rakotwórczym jest bez wątpienia palenie papierosów. Ryzyko zachorowania na raka płuc, krtani, pęcherza moczowego wzrasta wielokrotnie w zależności od czasu trwania nałogu i ilości wypalanych papierosów. Wśród innych czynników znajduje się alkoholizm, zły stan higieny jamy ustnej oraz niedożywienie zwiększają ryzyko zachorowania na raka górnych dróg oddechowych i górnego odcinka pokarmowego. Również niektóre leki obniżające odporność organizmu

Czynniki biologiczne

Wciąż nie odkryto jaką rolę odgrywają wirusy, bakterie i inne mikroorganizmy w rozwoju różnych rodzajów raka.

Czynniki obyczajowe

Kobiety chorujące na raka sutka zwierają małżeństwa później i później zachodzą w ciążę i mają mniej dzieci. Z kolei rak prącia jest w ogóle nieznany wśród Żydów i w środowiskach charakteryzujących się wysoką higieną osobistą. Z kolei rak szyjki macicy występuje częściej u wieloródek i u kobiet po przebytych poronieniach.

Czynniki zawodowe

Zawodowe narażenie na szereg czynników jest sporym problemem dlatego, że działają one przewlekle i występuje wysokie dawki takich czynników. Dużą rolę w etiologii nowotworów odgrywają związki chemiczne i promieniowanie jonizujące. Nowotwory zawodowe najczęściej rozwijają się na skórze, w układzie moczowym i drogach oddechowych. Są to narządy bezpośrednio narażone na kontakt z czynnikami rakotwórczymi lub ich produktami. Bardzo często zdarza się, że nowotwór pozostaje bardzo długo w utajeniu.

Czynniki wewnętrzne

Do czynników wewnętrznych należą czynniki genetyczne, hormonalne i immunologiczne. Bardzo trudno jest określić predyspozycje genetyczne, za uwarunkowaniem dziedzicznym przemawia wczesny wiek choroby i wieloogniskowość choroby.

Jednak nowotwory rozwijające się na podłożu dziedzicznym mogą rozwijać się również w wieku dojrzałym. Dotychczas zidentyfikowano geny odpowiedzialne za rozwój nowotworu sutka oraz rozrosty nowotworowe gruczołów dokrewnych. Niektóre zaburzenia hormonalne mogą sprzyjać rozwojowi raka sutka, gruczołu krokowego, trzonu macicy i raka tarczycy.

Osoby z wrodzonymi niedoborami w systemie obronnym, oraz leczone na choroby przewlekłe mają zwiększoną zachorowalność na nowotwory.

1. Czerniak - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Czerniak jest  nowotworem  złośliwym skóry. Złośliwym dlatego, że charakteryzuje się wyjątkowo dużą skłonnością do wczesnych przerzutów oraz niewielką podatnością na leczenie. Ponad 90 proc. wszystkich czerniaków znajduje się na skórze, ale nowotwór ten może umiejscawiać się wszędzie tam, gdzie pojawiają się komórki barwnikowe, (wytwarzających melaninę - melanocytów), jak również zwłaszcza wewnątrz gałki ocznej, na błonie śluzowej narządów płciowych, w jamie ustnej, krtani, przełyku, jelitach, żołądku.

Najczęściej powstaje w obrębie znamion barwnikowych, nazywanych potocznie  pieprzykami, może również powstać  ( chociaż rzadko) na skórze niezmienionej.

Liczba zachorowań na czerniaka z roku na rok się zwiększa. Powodem jest ogólne przekonanie, że ciało opalone jest zdrowe i piękne. Obok nadmiernej ekspozycji skóry na słońce, szczególnie niebezpieczne może być  korzystanie z solarium.   Jak często widzimy przecież młode dziewczyny, których skóra twarzy jest aż wprost wypalona przez częste wizyty w solarium. Jest to najprostsza droga nie tylko do czerniaka, ale do wielu innych schorzeń i szybkiego starzenia się skóry. Niestety, kampanie informujące o  szkodliwości opalania nie przynoszą spodziewanych rezultatów.

Do stwierdzenia czy dane znamię jest czerniakiem, potrzebne są specjalistyczne badania lekarskie. Jeżeli zauważymy na swojej skórze coś niepokojącego, powinniśmy niezwłocznie udać się do dermatologa.

1. Duży rozmiar. W większości przypadków znamię takie jest dosyć znacznych rozmiarów i przekracza zazwyczaj w momencie jego odkrycia  5 milimetrów.

2. Wiele kolorów – występowanie w znamionach  takich kolorów jak ciemny brąz, biały , różowy czerwony, szary, niebieski i szczególnie czarny może sugerować pojawienie się czerniaka skóry.

3. Nieregularne krawędzie. Znamiona mające krawędzie nieregularne lub karbowane to są symptomy wskazujące na wystąpienie tego schorzenia.

4.  Nieregularna powierzchnia . Jeżeli znamię jest:  łuskowate, nabrzmiałe, sączące się lub krwawiące , posiada otwartą ranę, która nie chce się goić, lub zawiera guzek wewnątrz – to istnieje duże prawdopodobieństwo , ze jest to czerniak.

5. Zmiany czucia skórnego w miejscu wystąpienia zmiany barwnikowej.  Skóra swędzi, jest bolesna lub napięta .

6. Zmiana koloru  skóry wokół znamienia . Jeżeli kolor skóry zaczyna się zmieniać i rozprzestrzeniać wokół znamiona, skóra staje się czerwona lub traci swój naturalny kolor – istnieje prawdopodobieństwo że to czerniak skóry.

Czerniak złośliwy wywodzi się z melanocytów, które uległy złośliwej transformacji. Prawdopodobnie przynajmniej w części przypadków związany jest z mutacjami w określonych genach, spowodowanymi przez działanie promieniowania nadfioletowego.

Czynnikami ryzyka zachorowania na czerniaka złośliwego są:

• długotrwała ekspozycja na słońce i promieniowanie ultrafioletowe, oparzenia słoneczne w dzieciństwie

• oparzenia spowodowane popiołem odroślinnym^{[potrzebne źródło]}

• wrodzone znamiona

• bardzo duża liczba znamion barwnikowych, znamiona w miejscach drażnienia

• kolor skóry, włosów, oczu (rasa biała; jasna karnacja; rude lub blond włosy; niebieskie tęczówki; liczne piegi - określone fototypy skóry wg Fitzpatricka)

• xeroderma pigmentosum

• czerniak występujący w rodzinie lub wcześniejsze zachorowanie u tego samego pacjenta.

Leczenie czerniaków to przede wszystkim ich usuwanie chirurgiczne z marginesem zdrowej skóry, w razie potrzeby z usunięciem okolicznych węzłów chłonnych. W zmianach zaawansowanych i przerzutach stosuje się leczenie cytostatykami. Pacjenci po leczeniu podlegają dalszej obserwacji przez około 10 lat.

1. Rak podstawnokomórkowy i kolczystokomórkowy - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Rak podstawnokomórkowy (BCC) i kolczystokomórkowy (SCC) to dwa główne typy raka skóry spotykane wśród polskiej populacji, z przewagą w kierunku pierwszego z nich. Stanowią 96% nowotworów skóry i aż 35% wszystkich nowotworów.

Należy podkreślić kilka różnic między nimi:

• cechy złośliwości – BCC, w przeciwieństwie do SCC, wykazuje cechy tzw. miejscowej złośliwości (intensywnie nacieka otaczające tkanki, ale bardzo rzadko daje przerzuty);

• szybkość wzrostu – BCC rośnie wolniej niż SCC;

• BCC rozwija się z komórek macierzystych warstwy podstawnej naskórka, SCC z komórek płaskich warstwy kolczystej;

• punkt wyjścia do rozwoju nowotworu – SCC powstaje najczęściej na podłożu istniejących wcześniej stanów przedrakowych (czyli takich schorzeń, na bazie których rozwinąć się może nowotwór złośliwy), BCC zarówno na podłożu stanów przedrakowych, jak i w skórze niezmienionej.

Zarówno w przypadku BCC jak i SCC częstość zachorowania wzrasta wraz z wiekiem, szczególnie po 60. roku życia. Mężczyźni chorują częściej niż kobiety.

Wyróżnia się 4 podstawowe odmiany raka podstawnokomórkowego:

• powierzchowna – zlokalizowana najczęściej na tułowiu, przybiera postać drobnych, licznych, płaskich zmian, niekiedy o łuszczącej się powierzchni, ostro odgraniczonych, rozwijających się przez wiele lat;

• twardzinopodobna – pod postacią białawo-żółtawych, błyszczących ognisk (jak w twardzinie układowej);

• guzkowa – rozpoznawana najczęściej; powierzchnia zmiany nierzadko ulega owrzodzeniu; należy do niej postać barwnikowa, sprawiająca problemy diagnostyczne ze względu na podobieństwo do czerniaka złośliwego, charakteryzuje się obecnością melanocytów wśród komórek nowotworowych, co prawda najczęściej opisuje się ją jako postać raka guzkowego, ale może też towarzyszyć każdej innej odmianie;

• wrzodziejąca – może występować jako postać płaska (wzrost horyzontalny), częściej jednak drąży głęboko niszcząc otaczające tkanki, w tym mięśnie i kości (wzrost wertykalny).

W raku kolczystokomórkowym opisuje się 2 podstawowe odmiany:

• brodawkująca – zmiany wyniosłe ponad powierzchnię, naciekają w głąb w niewielkim stopniu;

• wrzodziejąca – o znacznie większym naciekaniu w głąb, a tym samym gorszym rokowaniu niż odmiana brodawkująca.

Objawy choroby:

Rak podstawnokomórkowy rozwija się powoli, w ciągu wielu lat, wyjątkowo rzadko daje przerzuty (głównie do okolicznych węzłów chłonnych). Jego charakterystyczne cechy to:

• może występować w różnych formach, od licznych, płaskich po wyniosłe, przybierające postać guzka z typową, tzw. perełkowatą, obwódką (wałem);

• intensywne naciekanie otaczających tkanek, co skutkuje rozległymi uszkodzeniami (dlatego tak ważne jest szybkie zdiagnozowanie i usunięcie nowotworu);

• bliznowacenie w części środkowej;

• liczne, drobne, poszerzone naczynia krwionośne (tzw. teleangiektazje);

• owrzodzenie na powierzchni z drążeniem w głąb tkanek;

• możliwe zbrązowienie zmiany (dzięki obecności komórek barwnikowych);

• ból i krwawienie;

• zwykle zmiany zlokalizowane są w obrębie skóry twarzy, ponad linią łączącą kącik ust z małżowiną uszną, ponadto w obrębie szyi, grzbietów dłoni i na tułowiu.

Do charakterystycznych cech raka kolczystokomórkowego zalicza się:

• przerzuty, zwykle do okolicznych węzłów chłonnych, płuc, mózgu i kości;

• intensywne naciekanie komórek nowotworowych w obręb otaczających tkanek;

• typową postać drobnych grudek, zaczerwienionych, złuszczających się i pokrytych strupem, następnie zmiana może zwiększyć rozmiary i przybrać formę brodawkowatą; pacjent często podaje, że zaciął się przy goleniu i do tej pory rana nie chce się zagoić;

• tendencję do rozpadu;

• częste owrzodzenia na powierzchni;

• wałowaty brzeg, brak perełkowatej obwódki;

• świąd, ból, krwawienie z powierzchni zmiany;

• zmiany występują zwykle pojedynczo, mogą pojawiać się w każdym miejscu (ważne: bardzo często spotykane są na granicy skóry i błony śluzowej – okolice warg, narządów płciowych).

W momencie wystąpienia przerzutów mogą pojawić się objawy ze strony zajętych narządów. Są to głównie węzły chłonne (powiększenie, bolesność przy dotyku, unieruchomienie względem podłoża lub pokrywającej skóry, połączenie kilku węzłów w tzw. pakiety), płuca (ból w klatce piersiowej, plucie krwią, duszność), kości miednicy, żebra, kręgosłup, kości udowe (bóle kostne, patologiczne złamania), mózg (bóle głowy, nudności, wymioty, halucynacje, zaburzenia świadomości, napady padaczkowe).

Przyczyny choroby:

Wyróżnia się nastepujące przyczyny rozwoju raka podstawnokomókowego:

• przewlekłe narażenie na działanie promieni słonecznych, ze szczególnym uwzględnieniem promieniowania UVB;

• obecność tzw. stanów przednowotworowych (czyli chorób, które szczególnie predysponują do rozwoju procesu nowotworowego), głównie rogowacenie słoneczne, xeroderma pigmentosum, uszkodzenie rentgenowskie skóry, leukoplakia, uszkodzenie skóry substancjami chemicznymi (np. arsenem); należy zaznaczyć, że nowotwór w równym stopniu rozwija się w obrębie skóry zdrowej, jak i stanu przedrakowego;

• czynniki genetyczne.

Przyczyny rozwoju raka kolczystokomórkowego są następujące:

• stany przedrakowe (patrz wyżej); stanowią punkt wyjścia rozwoju SCC częściej niż zdrowa skóra;

• uszkodzenie mechaniczne i chemiczne;

• przewlekłe narażenie na działanie promieni słonecznych (zwłaszcza tych okolic, w których występują stany przedrakowe);

• infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), tak popularna wśród polskiej populacji, zwykle w okolicach narządów płciowych.

 Opis leczenia

Krioterapia

Znanych jest kilka metod leczenia raka skóry. Jedna z nich to krioterapia. Zabieg polega na szybkim schłodzeniu zmiany do temperatury -50°C za pomocą ciekłego azotu, a następnie powolnym ogrzaniu. Czynności te powinny być powtórzone kilka razy aż do uzyskania martwicy skóry. Czas pojedynczego zabiegu określony jest przez rozmiar zmiany oraz stopień naciekania w głąb tkanek, jednak skuteczniejsze jest zastosowanie kilku krótkich cykli zamrażanie-ogrzewanie niż jednego długiego. Bezpośrednio po terapii możliwe jest wystąpienie objawów podrażnienia jak rumień lub zmiany pęcherzowe. Zwykle gojenie trwa od kilku do kilkunastu tygodni, zmiany zazwyczaj długo pozostają bolesne. Metoda obecnie stosowana jest niemal wyłącznie do leczenia raka podstawnokomórkowego.

Laseroterapia

Kolejną metodą stosowaną w leczeniu raka skóry jest laseroterapia. Polega na skierowaniu wiązki światła na zmianę.Dzięki obecności w skórze melaniny światło jest pochłaniane i wybiórczo niszczy komórki. Metoda stosowana jest w leczeniu raka podstawnokomórkowego, po stwierdzeniu obecności melaniny w komórkach nowotworowych. Odbywa się w warunkach ambulatoryjnych. Aby uzyskać najlepszy efekt zmiany powinny być niewielkich rozmiarów, o znikomym stopniu naciekania (cechy te decydują również o czasie trwania pojedynczego zabiegu, niekiedy wymagane jest jego powtórzenie).

Terapia fotodynamiczna

Innym sposobem leczenia raka podstawnokomórkowego o niewielkim stopniu zaawansowania jest tzw. terapia fotodynamiczna. Polega na poddaniu zmiany działaniu światła czerwonego, po wcześniejszym zaaplikowaniu miejscowym środka światłouczulającego. Pod wpływem promieniowania przekształca się on w swoją formę aktywną, wnika do komórek nowotworowych i w połączeniu z obecnymi tam cząsteczkami tlenu, uszkadza je. Zabieg powinien być powtórzony kilka razy, w odstępie tygodniowym. Po terapii w miejscu zmiany rozwija się odczyn zapalny z obrzękiem i bólem, wyjątkowo rzadko owrzodzenia i przebarwienia. Gojenie trwa około 3 tygodnie.

Łyżeczkowanie

Ostatnią metodą stosowaną praktycznie wyłącznie w leczeniu raka podstawnokomórkowego jest łyżeczkowanie z wypalaniem. Zabieg łyżeczkowania i przypalania powtarza się zwykle 3 razy, zmiana goi się około 3 tygodnie, często zabiegowi towarzyszy ból. Aby zapobiec infekcji w okolicach zmiany należy stosować miejscowo antybiotyki w maściach.

Usunięcie chirurgiczne

Najlepszą metodą, stosowaną zarówno w przypadku raka podstawnokomórkowego, jak i kolczystokomórkowego, jest chirurgiczne usunięcie zmiany, które (w przeciwieństwie do opisanych wyżej) pozwala ocenić margines zdrowych tkanek, a tym samym wpływa na rokowanie. Zadowalające wyniki uzyskuje się w przypadku zmian małych (o średnicy do 2 cm) i zlokalizowanych w miejscach, gdzie interwencja chirurgiczna nie zaburzy prawidłowego funkcjonowania danego obszaru, np. w obrębie kończyny, tułowia, skóry policzka, czoła.

Resekcja nie powinna być przeprowadzana w miejscach, gdzie istnieje wysokie ryzyko znacznych defektów kosmetycznych wymagających zabiegów rekonstrukcyjnych (jak okolice oczu, nosa, ust), wtedy należy się zastanowić nad alternatywną formą terapii. Jedną z możliwości jest usunięcie chirurgiczne z wykorzystaniem metody zamrażania. Polega ona na wycinaniu niewielkich fragmentów zmiany, zamrażaniu ich i ocenie mikroskopowej przez histopatologa. Metod ta zapewnia minimalną ilość nawrotów. Można ją stosować nie tylko w przypadku zmian zlokalizowanych w miejscach newralgicznych, ale też w nowotworach nawracających i nieostro odgraniczonych.

Radioterapia

Radioterapia jest metodą stosowaną w pierwszej kolejności w przypadkach, gdy nie jest możliwe chirurgiczne usunięcie zmiany. Z najważniejszych wskazań wymienić można:

• brak możliwości przeprowadzenia zabiegu ze względu na lokalizację zmiany (punkty newralgiczne jak okolice oczu, nosa, małżowiny uszne, usta);

• stan ogólny pacjenta nie zezwala na przeprowadzenie zabiegu;

• pacjent nie wyraża zgody na zabieg;

• metoda uzupełniająca po usunięciu chirurgicznym.

Skuteczność terapii ocenia się na ok. 80-85%. Niektórzy chorzy zgłaszają objawy niepożądane w postaci zarumienienia napromieniowanej okolicy, obrzęku, blizn zanikowych, włóknienia tkanek, zaniku owłosienia, nadmiernej pigmentacji, suchości śluzówek, zahamowania wydzielania łez (zniszczenie aparatu łzowego). Metoda stosowana jest równie chętnie w raku podstawnokomórkowym, jak i kolczystokomórkowym.

Terapia w przypadku przerzutów

W przypadku wykrycia przerzutów do odległych narządów niekiedy można spróbować chirurgicznego usunięcia guzów (zwykle gdy są pojedyncze i niewielkich rozmiarów). Jednak zazwyczaj terapia opiera się głównie na łagodzeniu objawów. Stosować można następujące leki:

• silnie działające środki przeciwbólowe, jak morfina i jej pochodne (np. Morphinum w zastrzykach podskórnych lub domięśniowych);

• metoklopramid jako lek przeciwwymiotny (np. Metoclopramidum doustnie);

• kwas walproinowy w zapobieganiu napadom padaczkowym (np. DEPAKINE - CHRONO 300 lub 500 doustnie).

Jak widać leczenie raka skóry jest niezwykle złożone, jednak nigdy nie stosuje się jednocześnie wszystkich metod. Zawsze należy dokładnie omówić ze specjalistą schemat działania w odniesieniu do konkretnego przypadku i konkretnego pacjenta. Oczywiście najbardziej skuteczne jest leczenie zmian o najmniejszym stopniu zaawansowania. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i wczesne wykrywanie raka skóry, zarówno zmiany pierwotnej, jak i nawrotów.

1. Znamiona barwnikowe - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Znamię barwnikowe należy do grupy zaburzeń określanych jako niedziedziczne, barwnikowe wady rozwojowe. Istotą jest nagromadzenie w obrębie naskórka lub skóry właściwej znacznej liczby melanocytów. W większości przypadków zmianie podlega jedynie liczba komórek, ich budowa i funkcja pozostaje niezaburzona. Zdarza się jednak, że oprócz zwiększonej liczby melanocytów dają się również zauważyć pewne zmiany morfologiczne. Określane są mianem dysplastycznych lub atypowych i mogą w przyszłości predysponować do rozwoju nowotworów złośliwych (np. czerniaka złośliwego).

W zależności od lokalizacji komórek barwnikowych wyróżniamy następujące typy znamion:

• naskórkowe – melanocyty zawarte są w obrębie najbardziej zewnętrznej warstwy skóry; należą tu znamię płaskie oraz plama soczewicowata;

• skórne – komórki barwnikowe zlokalizowane również w obrębie skóry właściwej; zaliczamy tu znamię błękitne.

Istotnym elementem jest również czas pojawienia się znamienia. Może ono być obecne od urodzenia (mówimy wtedy o zmianie wrodzonej) lub może pojawić się w ciągu życia, zwykle w dzieciństwie i po okresie pokwitania (nabyte znamię barwnikowe). Wśród polskiej populacji częstsze są zmiany nabyte. Uważa się, że przeciętna dorosła osobą posiada około 20-30 znamion. Występują z równą częstością u mężczyzn oraz u kobiet.

Zmiany mogą występować pojedynczo lub mnogo. Ich wielkość waha się od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Zdarzają się jednak wyjątkowe przypadki tzw. znamion olbrzymich (częściej jako wrodzone). Należy pamiętać, że zazwyczaj wielkość znamienia jest wartością stałą. Nagłe powiększenie zmiany, zmiana architektoniki i koloru powinna zwrócić uwagę oraz stanowi wskazanie do dalszej diagnostyki. Grozi bowiem transformacją złośliwą znamienia.

Na szczególną uwagę zasługują znamiona typu kawy z mlekiem (cafe au lait), występujące pojedynczo, wielkości nawet kilkunastu centymetrów. Mnogie plamy kawy z mlekiem są charakterystyczną składową zespołu wad rozwojowych (choroba von Recklinghausena).

Przyczyny powstawania znamion barwnikowych nie są jednoznacznie określone. Postuluje się udział następujących czynników: Postuluje się udział następujących czynników:

• predyspozycja genetyczna – głównie teoria opierająca się na modelu wieloczynnikowego rozwoju znamion;

• narażenie na działanie silnych promieni słonecznych;

• narażenie na działanie szkodliwych czynników chemicznych;

• zaburzenia endokrynologiczne – głównie wzrost stężenia estrogenów i melatoniny;

• mechaniczne urazy skóry.

Synteza białek w naszym organizmie, w tym melaniny, nie jest przypadkowa. Każdy etap ich powstawania podlega ścisłej kontroli. Jednak często powstają białka o budowie różnej od tej, która została określona w genomie. Są one wynikiem drobnych mutacji. Uważa się, iż przyczynić się one mogą do rozwoju znamion barwnikowych wrodzonych, ale też nabytych.

Powszechnie wiadomo o szkodliwości działania promieni słonecznych. Oprócz bezpośredniego uszkadzania komórek stymulują melanocyty do gwałtownego namnażania, często nierównomiernego, większego w niektórych obszarach skóry, co sumarycznie skutkuje wzrostem stężenia barwnika w tych rejonach. Podobnie działają hormony płciowe, głównie estrogeny oraz melatonina.

Do najważniejszych znamion barwnikowych należą:

• obecność pojedynczych lub mnogich plam bądź wykwitów wyniosłych ponad powierzchnię;

• wielkość waha się od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów; wyjątkiem są znamiona olbrzymie mogące zajmować nawet całą skórę pleców dziecka;

• są ciemniejsze niż otaczająca skóra; dla znamienia błękitnego typowe jest granatowe przebarwienie na szczycie zmiany;

• dobrze odgraniczone;

• nie zwiększają swoich rozmiarów;

• nie są bolesne i nie krwawią;

• mogą być zlokalizowane w każdym miejscu, nie tylko w tych narażonych na działanie promieni słonecznych (dotyczy zwłaszcza znamion wrodzonych);

• objawy towarzyszące chorobom, w których występują znamiona (nerwiakowłókniaki - zgrubienia w tkance podskórnej, typowe dla choroby von Recklinghausena).

Zawsze należy obserwować znamiona barwnikowe w celu wychwycenia momentu ewentualnej transformacji złośliwej. Jej najważniejsze cechy to:

• nagłe zwiększenie rozmiarów znamienia;

• nieregularność obrysów;

• zmiana koloru, odbarwienia w obrębie pierwotnie jednolitego znamienia;

• krwawienia z powierzchni znamienia.

Leczenie

Jedyną możliwością leczenia znamion barwnikowych jest ich usunięcie. Dotyczy to zwłaszcza zmian dysplastycznych potwierdzonych oceną histopatologiczną. Należy jednak pamiętać, że każdy z nas posiada kilkanaście lub kilkadziesiąt znamion barwnikowych, z których tylko kilka procent może rozwinąć zmianę nowotworową. Stąd tak ważna jest regularna kontrola znamion i w tym przypadku to właśnie skuteczna profilaktyka jest jednocześnie jedynym sposobem leczenia.

W przypadku stwierdzenia transformacji złośliwej w obrębie znamienia, należy go usunąć w całości z zachowaniem marginesu zdrowych tkanek. Zabezpiecza to przed nawrotem zmiany.

Leczenie chirurgiczne nierzadko stwarza ogromne problemy i nie zawsze jest możliwe. Dotyczy to głównie znamion rozległych (i skrajności w postaci znamion olbrzymich). Postępowanie w tych przypadkach polega na mechanicznym ścieraniu znamienia, tzw. dermabrazja (jednak metoda stosowana jest wyjątkowo rzadko, wskazania są ściśle określone, osobnicza skłonność do powstawania przebarwień i bliznowacenia wyklucza stosowanie tej metody), a następnie na próbach chirurgicznego usunięcia zmiany.

Zawsze należy pamiętać o skutkach leczenia chirurgicznego, należy wyważyć korzyści płynące z usunięcia zmiany. Blizny powstałe po zabiegu mogą stanowić dla pacjenta ogromne obciążenie psychiczne.

1. Stany przedrakowe - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Stan przedrakowy to zmiana chorobowa (patologiczna), z której rak rozwija się częściej niż z innych stanów patologicznych. Stany przedrakowe dzieli się na dziedziczne i nabyte.

Terminem tym określa się stany trwałego uszkodzenia skóry o potencjalnej możliwości zezłośliwienia. Nie nawiązując do etiologii, stan przedrakowy jest definicją kliniczną. Czynniki warunkujące rozwój stanu przedrakowego mogą uszkadzać pierwotnie: naskórek (smoła, arsen), skórę właściwą (promieniowa- nie jonizujące) lub. jednocześnie skórę i naskórek (promieniowanie nadfioletowe). Obraz kliniczny stanu przedrakowego może być bardzo różny. Jako przykład wymienić tu można: blizny, przetoki, przewlekłe owrzodzenia, fotodermatozy, kilaki, toczeń gruźliczy i rumieniowaty. Prawdopodobieństwo zwyrodnienia złośliwego tych stanów i chorób jest niewielkie. W związku z dość rzadko występującym rozwojem raków skóry — choroby te określa się stanami przedrakowymi w szerokim tego słowa znaczeniu. Do stanów przedrakowych w wąskim, czyli właściwym, znaczeniu zalicza się te choroby, w których rozwój raków jest na tyle częsty, że można tu mówić o powtarzającej się zależności między jednymi a drugimi. Za granicę zaliczania chorób skóry do stanów przedrakowych w wąskim znaczeniu przyjmuje się wikłanie ich nowotworem złośliwym w co najmniej 20% przypadków. Wymienić tu należy: rogowacenie starcze i słoneczne, róg skóry, rogowacenie arsenowe, późne uszkodzenie popromienne skóry i rogowacenie białe błon śluzowych.

1. Oparzenia, odmrożenia - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

W dermatologii pod pojęciem oparzeń rozumie się uszkodzenie skóry czynnikiem termicznym. Wbrew pozorom nie dotyczy tylko i wyłącznie zmian powstałych w pożarze (bezpośredni udział płomieni), ale również oparzenia skóry podczas intensywnego opalania, szczególnie bez odpowiedniej ochronny kremami z filtrem UVA/UVB dostosowanej do typu skóry i aktualnie panujących warunków atmosferycznych. Ponadto znane są oparzenia gorącą wodą, olejami i rozgrzanymi przedmiotami, jak żelazko, przyrządy kuchenne.
Zmiany powstałe po zadziałaniu czynnika termicznego ułożono w trójstopniowej skali. Stopień pierwszy obejmuje powierzchowne uszkodzenie skóry (tzn. naskórek) oraz niewielkie zaczerwienie, obrzęk, niekiedy nadwrażliwość na bodźce czuciowe. Zmiany ustępują samoistnie po kilku dniach nie pozostawiając blizn. Stopień drugi obejmuje zmiany głębsze, zwykle bolesne, przyjmują formę pęcherzy lub płytkich owrzodzeń. Goją się dłużej, zwykle w ciągu kilku tygodni, mogą pozostawić niewielkie blizny. Stopień trzeci to oparzenia głębokie w postaci rozległych owrzodzeń i martwicy. Obejmują nie tylko skórę, ale też leżące pod nimi mięśnie. Zawsze pozostawiają rozległe, szpecące blizny.

Odmrożenia z kolei wywołane są działaniem niskiej temperatury. Spośród najczęstszych przyczyn wymienia się głównie nieprzystosowanie obuwia i odzieży do panujących aktualnie warunków atmosferycznych i długotrwałe przebywaniem w niskiej temperaturze. Zazwyczaj dotyczy to osób, które stoją na mrozie bez ruchu. Spowalnia to regionalny przepływ krwi, głównie w kończynach dolnych i górnych i zmniejsza dopływ ciepłej krwi z wątroby. Klasyfikacja odmrożeń została ujęta w czterostopniowej skali, w której podobnie jak w przypadku oparzeń stopień pierwszy obejmuje zmiany słabo nasilone i ustępujące samoistnie, a stopień najwyższy zmiany rozległe, gojące się z pozostawieniem blizn.

Jak leczyć oparzenia i odmrożenia?
Zmiany zakwalifikowane do pierwszego i drugiego stopnia ciężkości mogą być zaopatrywane w warunkach domowych. W tym celu stosuje się leczenie miejscowe w postaci maści lub aerozoli zawierających glikokortykoidy i antybiotyki.
W przypadku oparzeń trzeciego stopnia konieczne jest leczenie w warunkach szpitalnych. Ubytek znacznej powierzchni skóry wiąże się z utratą ogromnej ilości osocza, tym samym z zagrażającym życiu wstrząsem hipowolemicznym. Leczenie obejmuje wyrównanie zaburzeń hemodynamicznych oraz chirurgiczne zaopatrzenie ubytków skóry (w tym ich przeszczepianie), gdyż zmiany o tym stopniu ciężkości zwykle nie goja się samoistne.
Odmrożenia trzeciego i czwartego stopnia również powinny być zaopatrywane w warunkach szpitalnych. Co prawda nie wiążą się z ryzykiem wstrząsu, ale uszkodzona i zmieniona martwiczo skóra stanowi idealne wrota wtórnego zakażenia bakteryjnego lub grzybiczego.
Oparzenia i odmrożenia to częste zmiany. Nie trudno się ich nabawić, nawet w zaciszu własnego domu. Większość to zmiany niewielkie, nie stwarzające zagrożenia. Inne natomiast są wskazaniem do pilnej hospitalizacji. Warto o tym pamiętać zwłaszcza jeśli ofiarą jest dziecko.
 

1. Uszkodzenia mechaniczne skóry - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Do uszkodzeń skóry pochodzenia mechanicznego należą: zranienia i otarcia.
Rany należą do najczęstszych uszkodzeń urazowych i w większości powstają w następstwie nieszczęśliwych wypadków. Niektóre zranienia wymagają natychmiastowego opatrzenia z uwagi na stan zagrożenia życia. Inne natomiast nie zagrażają życiu, wymagają jedynie doraźnej pomocy, co wcale nie znaczy, że można je lekceważyć. Nieprawidłowe postępowanie oraz błędy i zaniedbania mogą prowadzić do ciężkiego zakażenia, powodować wielkie cierpienie, a niekiedy trwałe kalectwo.
Nie ma zapewne człowieka, który uniknąłby w swoim życiu skaleczenia, stłuczenia lub pokąsania. Niebezpieczeństwo rany polega na możliwości wytworzenia zakażenia utraty krwi i płynów ustrojowych, uszkodzenia leżących w jej zakresie narządów, naczyń, nerwów i kości. Oceniając ranę, zwraca się uwagę na jej umiejscowienie, wielkość, kształt oraz wygląd brzegów i głębokość. Brzegi rany mogą być gładkie, równie ale też nie równe, postrzępione, stłuczone, poszarpane itd. Każdą ranę uważa się za zakażoną. Towarzyszy jej zwykle ból i krwawienie. Brzegi rany mogą być oddalone od siebie. Ból w okolicy rany, jego nasilenie po zranieniu zależą w dużej mierze od rozległości rany, narzędzia, które je wywołało, a także od unerwienia danej okolicy ciała. Narzędzia ostre, działające szybko wywołują mniejszy ból, narzędzia tępe- większy ból wpływa na ogólny stan poszkodowanego i jest czynnikiem wstrząsorodnym. Krwawienie w większym lub mniejszym stopniu towarzyszy każdemu zranieniu. Rozmiary krwawienia zależą od rozległości i głębokości rany, oraz od liczby, rodzaju i przekroju uszkodzonych naczyń krwionośnych. Silne krwawienie może zagrażać życiu rannego, natomiast każde w połączeniu z bólem pogłębia wstrząs. Rozejście się brzegów rany jest spowodowane zawartością włókien elastycznych w skórze. Rozwartość brzegów rany jest zależna od ułożenia rany w stosunku do włókien sprężystych. Równoległe ułożenie sprzyja gojeniu się rany (brzegi nie rozchodzą się). Fakt ten wykorzystuje chirurgia plastyczna. Zakażenie rany może być spowodowane drobnoustrojami, znajdującymi się na skórze poszkodowanego czy przedmiocie raniącym lub przez zetknięcie się rany z otoczeniem. Obok niewidocznych bakterii mogą znajdować się w niej ciała obce w postaci ziemi, części ubrania, obuwia itp.

Dla ratowania najważniejsze jest ustalenie, czy zranienie spowodowało lekkie czy ciężkie uszkodzenie organizmu, jaki jest stan ogólny poszkodowanego, jaka jest potrzebna najpilniejsza pomoc, a także czy rodzaj rany nie kryje w sobie dalszych niebezpieczeństw. Rany dzieli się w zależności od przyczyny zranienia i charakterystycznych cech na kilka rodzajów. Oto one:

Otarcia powstają przy stycznym działaniu na skórę przedmiotu o szorstkiej powierzchni. Często w takiej ranie znajdują się drobne ciała obce. Krwawienie bywa niewielkie, lecz rana jest bolesna w następstwie uszkodzenia zakończeń nerwowych. Rana pokrywa się obfitym wysiękiem.

Rany cięte powstają w skutek działania przedmiotów ostrych. Są zwykle ranni linijnymi o gładkich brzegach. Silne krwawienie towarzyszące ranie wypukuje bakteria, zmniejszając niebezpieczeństwo zakażenia. Głębokość rany bywa różna. Zdarza się, że raniące narzędzie, zatrzyma się dopiero na kości, przecinając wszystkie tkanki miękkie.

Rany płatowe powstają wtedy, gdy uraz mechaniczny zadziałał stycznie do powierzchni skóry i wskutek tego płat skóry został oderwany lub wisi na jej fragmencie. Częste są rany płatowe palców, powstające na przykład podczas pracy w kuchni.

Rany rąbane powstają wskutek działania ciężkiego ostrego narzędzia, np. tasaka, siekiery, szabli. Czasem może dojść do całkowitego odrąbania (amputacji) części a nawet całych kończyn. Dotyczy to zwłaszcza wypadków komunikacyjnych, w wyniku którego ulegają urazom najczęściej kończyny dolne. Natomiast w wypadkach przemysłowych urazy częściej dotyczą kończyn górnych (szczególnie palców).

Rany kłute powstają w wyniku działania z dużą siłą ostro zakończonych przedmiotów (np. sztylet, drut, bagnet, gwóźdź, widły). Otwór rany jest mały, krwawienie zewnętrzne niewielkie, natomiast kanał drążący może być głęboki. Krwawienie wewnętrzne bywa obfite a bakterie, które przenikały w głąb stają się przyczyną zakażenia. Szczególnie groźne są rany w okolicy klatki piersiowej (uszkodzenia płuca, otrzewnej, jelit, narządów miąższowych), oraz w obrębie kończyn (przecięcie pni nerwowych, większych naczyń krwionośnych, uszkodzenie stawów).

Rany tłuczone powstają w wyniku działania tępego lub narzędzia o tępych krawędziach (np. uderzenie kamieniem, młotkiem, drągiem czy też w wyniku upadku). Rany takie mają brzegi zgniecione, lub stłuczone z krwawymi obrzękami. Krwawienie jest skąpe, postrzępione ponieważ naczynia krwionośne uległy zgnieceniu. Stłuczone tkanki łatwo obumierają, co przy równoczesnym zanieczyszczeniu rany stanowi duże zagrożenie zakażeniem.

Rany miażdżone powstają w wyniku silnego urazu tępym narzędziem. Całe są wypełnione skrzepłą krwią i chłonką, a także zawierają ciała obce, np. strzępy ubrania, włosy, grudki. Brzegi są nieregularne, mało krwawiące. Otaczające tkanki są zmiażdżone, obrzmiałe, niedokrwione, lub obumarłe. Może nastąpić upośledzenie czynności mięśni, niewydolności narządów które doznały urazu lub wstrząsu.

Rany szarpane czyli darte powstają w konsekwencji rozciągnięcia i rozerwania tkanek pod wpływem zadziałania stycznych względem powierzchni ciała przedmiotów kanciastych lub zakrzywionych i tępych (np. haki, gwoździe, sanki). Mają brzegi nierówne, poszarpane, rozciągnięte lub podwinięte, mało broczące krwią. Są zabrudzone w momencie urazu kurzem, błotem, rdzą, smarem, ziemia itd. Stanowią one dość często występujący rodzaj ran.

Rany postrzałowe mogą być wywołane pociskami broni palnej, odłamkami min, granatów, bomb itp. W przypadku postrzału rana wylotowa jest mała i gładka. Na jaj brzegach można czasami stwierdzić ślady prochu. Rana wylotowa jest znacznie większa, o postrzępionych brzegach. Mogą być widoczne tkanki i odłamki kostne, zmiażdżone i krwawe podbiegnięcia. Bywają często uszkodzone również nerwy, naczynia krwionośne oraz narządy wewnętrzne, co może powodować dużą utratę krwi.

Rany postrzałowe dzieli się na:
- styczne: występuje uszkodzenie powierzchniowe skóry; wyglądem przypominają ranę poszarpaną;
- przestrzałowe: mają wlot, kanał postrzałowy i wylot;
- ślepe: mają wlot i kanał postrzałowy, pocisk tkwi wewnątrz ciała

Zniszczenie tkanek głębokich oraz pierwotne zakażenie rany stwarzają warunki szczególnie dogodne do rozwoju bakterii, zwłaszcza beztlenowców. Dlatego rany postrzałowe należy traktować jako rany szczególnie niebezpieczne dla życia ludzkiego i trzeba liczyć z możliwością groźnych powikłań. Gojenie ran zazwyczaj przebiega samoistnie. W zależności od rodzaju rany, jej rozmiaru, stopnia zakażenia, obecności ciał obcych lub zanieczyszczeń oraz zakresu pierwszej pomocy wyróżnia się trzy sposoby gojenia ran:
- przez rychłozrost
- przez ziarninowanie
- pod strupem

Gojenie się przez rychło wzrost (doraźne) przebiega szybko i bez powikłań. Następuje w sytuacji pomyślnej, gdy brzegi rany są gładkie, przylegają do siebie, a rana jest cysta (nie zakażona). Jeśli rana jest zakażona, i znajdują się w niej strzępy tkanek niezdolnych do życia, wówczas organizm przystępuje do oczyszczania ran. Rana ropieje. Dopiero po oczyszczeniu następuje mnożenie komórek i wypełnianie rany nową tkanką, zwaną ziarniną. Jest to proces powolny. W ostatecznym wyniku powstaje blizna, która jest znacznie szersza niż w gojeniu doraźnym.
Gojenie się pod strupem. Na powierzchni rany powstaje niekiedy skorupa, utworzona z zaschłej krwi, chłonki, obumarłej tkanki itp. Tę skorupę nazywa się strupem. Pod strupem odbywa się proces gojenia, który przypomina gojenie doraźne lub przez ziarninowanie. Po pewnym czasie strup odpada i ukazuje się zagojona świeżą blizna.

Szybkość gojenia się rany zależy od:
- umiejscowienia rany
- ukrwienia
- napinania blizny
- czynnika raniącego
- czasu i sposobu opatrzenia rany
- a także od czynników natury ogólnej

1. Odleżyny - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Odleżyna – uszkodzenie skóry i leżących pod nią tkanek aż do kości. Odleżyny powstają na skutek długotrwałego lub powtarzającego się ucisku, który powoduje niedotlenienie tkanek, a następnie ich martwicę. U przewlekle chorych odleżyny powstają w miejscach, które stykają się z podłożem, głównie w okolicy kości krzyżowej, kości ogonowej, pośladków, na piętach lub biodrach. W stanach ciężkich nawet na ramionach, kostkach, kolanach. Odleżyny najczęściej występują u chorych obłożnie, tych którzy mają trudności z poruszaniem się w łóżku i nieprzytomnych. Choroby, które sprzyjają powstawaniu odleżyn to m.in. cukrzyca, miażdżyca. Dotykają pacjentów po urazach wielonarządowych, z porażeniami kończyn, po przebytych udarach mózgowych, z zaawansowaną miażdżycą mózgu.

Jak powstają odleżyny?

Odleżyny i zmiany skórne, które je zwiastują mogą pojawić się bardzo szybko po zaprzestaniu aktywności i pozostawaniu w pozycji leżącej. W wyniku ucisku na skórę dochodzi do zaburzeń jej ukrwienia, a następnie do stopniowo pogłębiającej się martwicy skóry i tkanek podskórnych. Na rozwój odleżyn może wpływać też dieta pacjenta- bardzo ważne jest, aby chory unieruchomiony spożywał właściwą ilość białka na dobę. Na rozwój odleżyn szczególnie narażeni są pacjenci onkologiczni, u których znaczne wyniszczenie nowotworowe skutkuje dużymi niedoborami białkowymi. Odleżyny powstają głównie na wystających częściach ciała, które bezpośrednio stykają się z powierzchnią, na której leży chory. Są to zazwyczaj okolice kości krzyżowej i ogonowej, pośladki, pięty, kolce biodrowe, kostki, ramiona, kolana, łokcie.

 Jak zapobiegać odleżynom?

Prawidłowa profilaktyka przeciwodleżynowa i właściwa pielęgnacja chorych leżących to podstawa w opiece nad pacjentami obłożnie chorymi. Raz powstała odleżyna jest bardzo trudna do wyleczenia, dlatego najlepiej nie dopuścić do możliwości jej rozwoju. Najważniejsza w profilaktyce jest częsta zmiana pozycji chorego (również w nocy), jako że sam pacjent nie ma możliwości poruszania się. Unika się ucisku jednej części ciała, dążąc do pozycji, w której nacisk na ciało jest rozłożony równomiernie. Chory nie może leżeć na niczym, co dodatkowo drażniłoby powierzchnię skóry: szwach pościeli, guzikach, suwakach. Stosuje się łagodny masaż i regularne oklepywanie miejsc narażonych na odleżyny oraz pielęgnuje się je przy użyciu różnego typu preparatów. Na miejsca suche wskazane są środki natłuszczające, natomiast miejsca wilgotne są talkowane przy pomocy pudrów. Bardzo dobre efekty daje zastosowanie materaca przeciwodleżynowego, którego zmienne ciśnienie powoduje masaż tkanek i zwiększa ich ukrwienie. Należy jednak pamiętać, że zastosowanie materacu przeciwodleżynowego nie zwalnia personelu medycznego od pielęgnacji i profilaktyki, którą dotychczas stosowano.

1. Odciski, modzele - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Skąd się biorą odciski?

Źle dobrane, uciskające obuwie jest jednym z głównych powodów pojawiania się na stopach zmian skórnych, takich jak modzele czy odciski.

Poza butami (w szczególności tymi na obcasach), mogą je powodować także:

- nierównomierne obciążenie stóp (wywołane na przykład skrzywieniem kręgosłupa)

- nieprawidłowa motoryka chodu

- otyłość

Co to są modzele?

Modzele to dość rozległe fragmenty zrogowaciałej, żółtawej skóry. Często znajdują się na śródstopiu lub innym miejscu stopy stale narażonym na nienaturalny ucisk. Modzele stanowią problem nie tylko natury estetycznej, mogą także wywoływać dolegliwości bólowe.

Jak się ich pozbyć?

Jeżeli brak nam wprawy i wiedzy dotyczącej odpowiedniej pielęgnacji stóp, lepiej udać się z problemem modzeli do specjalisty. Często popełnianym błędem jest samodzielne ścinanie lub mocne ścieranie modzeli. Efekt podobnego zabiegu przynosi skutki odwrotne do zamierzonych: usunięta skóra w naturalny sposób się broni tworząc warstwę grubszą i twardszą od poprzedniej (istnieje również ryzyko zakażenia). Dlatego też w walce z modzelami potrzebna jest cierpliwość i delikatność. Narośla należy regularnie smarować specjalnymi preparatami (np. kremem do modzeli i nagniotków), które nawilżają i zmiękczają zmiany skórne oraz bardzo delikatnie ścierać zmienione chorobowo miejsca.

Odciski - lepiej zapobiegać niż leczyć

Nieleczone modzele mogą przekształcić się w poważniejszy problem, jakim są odciski. Podczas gdy modzel dotyczy jedynie zewnętrznej powierzchni stopy, w odciskach tworzy się sięgający w głąb tkanki, stożkowaty rdzeń podrażniający zakończenia nerwowe. Choć odciski są mniejsze od modzeli, wywołują znacznie większy ból i są trudniejsze do usunięcia. W łagodnych stanach do pozbycia się odcisków wystarczyć mogą stosowane odpowiednio długo specjalistyczne wkładki i kosmetyki, jednak czasami niezbędna jest interwencja chirurga.

1. Dermatozy - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Podział chorób skóry (dermatoz) zmienia się zależnie od możliwości poznanych przyczyn i mechanizmów powstawania zmian chorobowych (etiologii i patogenezy). Ze względu na etiologię można podzielić choroby skóry na bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze, wirusowe, autoimmunologiczne, alergiczne, uwarunkowane genetycznie, wywołane czynnikami fizykalnymi, zawodowe, osutki polekowe. Ze względu na charakter wykwitów pierwotnych lub typ zmian skórnych wyróżnia się dermatozy: rumieniowe, rumieniowo-złuszczające, grudkowe, choroby pęcherzowe, łuszczycę i choroby łuszczycopodobne. Ze względu na charakterystyczny obraz mikroskopowy zostały wyodrębnione ziarniniaki, nowotwory złośliwe, chłoniaki. Ze względu na skłonność do zajmowania poszczególnych struktur wyróżniono: choroby błon śluzowych, choroby naczyniowe skóry, zaburzenia barwnikowe, choroby gruczołów potowych, łojowych, włosów i paznokci. Ponadto, ze względu na częstość występowania typowych zmian skórnych zależnych od chorób narządów wewnętrznych wyodrębniono: rewelatory nowotworowe (czyli zmiany skórne towarzyszące nowotworowi narządów wewnętrznych), zmiany skórne towarzyszące chorobom metabolicznym (np. hiperlipidozom lub cukrzycy), zaburzeniom endokrynologicznym (np. chorobom tarczycy lub nadnerczy) oraz innym chorobom wewnętrznym.

1. Zespół Lyella - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Toksyczna nekroliza naskórka (zespół Lyella)– zagrażająca życiu choroba skóry i błon śluzowych, prawdopodobnie jest reakcja alergiczną przede wszystkim na leki. Najczęściej odmiana ta rozwija się w przebiegu infekcji górnych dróg oddechowych (po podaniu leku).

Toksyczna nekroliza naskórka objawia się rumieniem wielopostaciowym, złuszczającymi się pęcherzami i martwicą, prowadzącymi do spełzania dużych powierzchni naskórka. Wśród leków indukujących wystąpienie choroby najczęściej wymienia się trzy grupy: antybiotyki, leki przeciwpadaczkowe oraz niesterydowe leki przeciwzapalne. Początek choroby jest nagły. Pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj po upływie 1–22 tygodni od zakażenia lub do 6 tygodni od rozpoczęcia przyjmowania leku. Choroba ma charakter nawrotowy i trwa do kilku tygodni.

Odmiana gronkowcowa najczęściej występuje u dzieci, bowiem są one bardzo wrażliwe na toksyny, które wytwarzają gronkowce.

Postacie zespołu:

• odmiana toksyczna,

• odmiana gronkowcowa.

Objawy - Zespół Lyella

• rumień na skórze,

• uczucie pieczenia,

• powstawanie pęcherzy,

• wysoka temperatura,

• oddzielanie naskórka.

Leczenie

Przede wszystkim najbardziej istotne znaczenie ma rozpoznanie odmiany zespołu Lyella. W odmianie toksycznej stosuje się wysokie dawki sterydów natomiast w odmianie gronkowcowej- antybiotyki. Chory, u którego wystąpiły liczne pęcherze musi leżeć w szpitalu. Konieczne jest uzupełnianie białka, elektrolitów i płynów. 

Warto wiedzieć

W chorobie tej warstwa ochronna skóry zostaje zniszczona z czego wynika bardzo duże ryzyko wystąpienia posocznicy. Choroba ma dużą śmiertelność 30-40%.

1. Rumień wielopostaciowy - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

O rumieniu wielopostaciowym mówimy wówczas, gdy mamy do czynienia z obrzękowymi, sinoczerwonymi rumieniami, na powierzchni których niekiedy pojawiają się pęcherze. Zmiany skórne pojawiają się na skórze i na błonach śluzowych. Wyróżnia się postać ciężką oraz łagodniejszą. Do ciężkich postaci zalicza się zespół Stevensa - Johnsona oraz toksyczną nekrolizę naskórka.

Rumień wielopostaciowy skóry może mieć rozmaite przyczyny. Najczęściej to zakażenia wirusowe - głównie Herpes, czyli wirusem opryszczki zwykłej lub genitalnej. Co ważne, same zmiany skórne nie zawierają cząsteczek wirusa, czyli nie są zakaźne, mimo że we krwi stwierdza się obecność materiału genetycznego wirusa. Również zakażenie innymi wirusami, takimi jak Coxsackie czy enterowirusy, może prowadzić do wystąpienia objawów choroby. Poza czynnikiem wirusowym, bakterie też mogą być odpowiedzialne za powstanie rumieni. Zwłaszcza paciorkowce z ognisk wewnątrzustrojowych - migdałki, zęby oraz Mycoplasma odpowiedzialna za zapalenia płuc. Również leki - takie jak sulfonamidy, barbiturany, salicylany czy inne - są winione za występowanie objawów rumienia wielopostaciowego. W 50% przypadków nie udaje się określić czynnika etiologicznego choroby. Mówi się wtedy o tak zwanej odmianie idiopatycznej.

Odmiana łagodniejsza (zwykła) rumienia wielopostaciowego

Zmiany skórne w tej odmianie zwykłej rumienia wielopostaciowego mają charakter rumieniowo-obrzękowy. Na skórze tworzą się koncentryczne figury i obrączki. Niekiedy do obrazu klinicznego dołączają się pęcherze lub zmiany krwotoczne. Mówimy wtedy odpowiednio o albo odmianie pęcherzowej lub też krwotocznej rumienia wielopostaciowego.

Odmiana łagodniejsza rumienia wielopostaciowego najczęściej umiejscawia się na dosiebnych częściach kończyn górnych i dolnych, czyli na przedramionach i podudziach. Mogą być również zajęte błony śluzowe jamy ustnej i okolic narządów płciowych. Zmiany są zazwyczaj symetryczne. Choroba ma nagły początek i mogą jej towarzyszyć bóle stawów i zwyżki temperatury. Zmiany skórne nie nastręczają dodatkowych dolegliwości i ustępują bez śladu po kilku tygodniach. Choroba ma jednak charakter nawrotowy.

Leczenie łagodnej odmiany rumienia wielopostaciowego opiera się na leczeniu doustnym wówczas, gdy mamy podejrzenie zakażenia wirusem opryszczki. Podaje się wtedy acyklowir - często przewlekle, gdy choroba ma charakter nawrotowy. Niekiedy stosuje się również leczenie odczulające. W przypadku zmian polekowych, należy zidentyfikować i odstawić podejrzany specyfik. Niekiedy podaje się też sterydy, jednak terapie tę przeprowadza się raczej w cięższych postaciach choroby. Miejscowo stosuje się kremy steroidowe i maści odkażające, by uniknąć wtórnych nadkażeń zmian skórnych.

Odmiana ciężka rumienia wielopostaciowego

Wyróżnia się dwie postacie ciężkiej odmiany rumienia wielopostaciowego - zespół Stevensa-Johnsona oraz toksyczną nekrolizę naskórka Lyella (zespół TEN). Odmiana Stevensa-Johnsona może być związana z lekami lub zakażeniami wirusowymi - głównie wirusem opryszczki. Natomiast odmiana Lyella jest zazwyczaj spowodowana lekami.

1. Choroby przenoszone drogą płciową - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Choroby przenoszone drogą płciową, dawniej zwane wenerycznymi, to grupa chorób zakaźnych i pasożytniczych, które przenoszone są drogą kontaktów seksualnych. Przez pojęcie to rozumiemy schorzenia zakaźne (choroby infekcyjne) przenoszone głównie w wyniku kontaktu płciowego lub innych kontaktów seksualnych. Objawy tych schorzeń zlokalizowane są przede wszystkim w narządach płciowych, ale mogą dotyczyć również wszystkich innych układów i narządów.

 Klasyfikacja

Choroby bakteryjne

• kiła

• rzeżączka

• wrzód weneryczny

• czerwonka bakteryjna*

• ziarniniak pachwinowy*

Choroby wirusowe

• AIDS

• opryszczka genitaliów, opryszczka wargowa

• WZW (HBV, HCV)

• kłykciny kończyste

Choroby grzybicze

• kandydoza

Choroby pasożytnicze

• rzęsistkowica

• świerzb

• wszawica łonowa

• ameboza

1. AIDS - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

1) Wirusowe choroby przenoszone drogą płciową:

a) AIDS - przyczyną choroby są dwa typy wirusów HIV: HIV-1, odkryty w 1983 i HIV-2, odkryty w 1986. Różnią się budową, a także czasem wystąpienia objawów AIDS od zakażenia wirusem. W przypadku zakażenia wirusem HIV-2 czas ten jest dwukrotnie dłuższy i wynosi około 20 lat. W Polsce nie stwierdzono dotąd wirusa HIV-2.

HIV wnika do organizmu człowieka następującymi drogami: przez przetoczenie zakażonej krwi lub preparatów krwiopochodnych; przez skażone igły i strzykawki użyte przez osobę zakażoną, to samo dotyczy instrumentów tnących, chirurgicznych, stomatologicznych, brzytew fryzjerskich, cążek do paznokci itp. (jeżeli nie były sterylizowane przed użyciem lub gdy sterylizacja była niedokładna); zakażenie dziecka w czasie ciąży, porodu, karmienia piersią przez zakażoną matkę; często drogą zakażenia jest stosunek seksualny z zakażoną osobą (ten typ zakażenia najczęściej jest spotykany u narkomanów), bez zabezpieczenia w postaci prezerwatywy, przy czym najbardziej ryzykowną formą kontaktów seksualnych są kontakty analne (doodbytnicze). W celu przeciwdziałania takiemu zakażeniu zaleca się stosowanie specjalnych prezerwatyw do kontaktów analnych, są one grubsze i mocniejsze.

Po wniknięciu wirusa HIV do organizmu okres wylęgania zakażenia trwa kilka tygodni. Następnie pojawiają się objawy ostrego zakażenia HIV trwające kilka dni lub tygodni. Objawy są nietypowe: gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, bóle mięśni i stawów, bóle głowy, wysypka. We krwi osób zakażonych za pomocą specjalnych testów można wykryć przeciwciała anty-HIV. Po ustąpieniu objawów ostrych, organizm przechodzi w fazę zakażenia bezobjawowego, które trwa średnio do 10 lat. Osoby chore czują się dobrze, ale w tym czasie zakażają innych. Po kilku latach pojawiają się późne objawy choroby AIDS wiążące się z postępującym zanikiem odporności. Stąd właśnie wzięła się nazwa AIDS - zespół nabytego niedoboru odporności. Objawy późne: gorączka, chudnięcie, silne pocenie się, męczliwość, uporczywy kaszel, bóle stawowe i mięśniowe, duszność, stany zapalne jamy ustnej, biegunki, zaburzenia psychiczne i neurologiczne. Przyczyną zgonu jest postępujące wyniszczenie organizmu. Dane epidemiologiczne: od początku epidemii AIDS zmarło na świecie około 12 milionów osób, a zakażonych jest 43 miliony. W Polsce liczba zakażonych (ujawnionych) przekroczyła 5 tysięcy, a chorych na AIDS - 600. Aby uniknąć AIDS należy stosować zasady tzw. bezpiecznego seksu, czyli związek z jednym partnerem, stosowanie prezerwatyw;

b) opryszczka - typ wirusa HSV-1 wywołuje opryszczkę na wargach i twarzy, a wirus HSV-2 na narządach płciowych i okolicy odbytu. Objawem są pęcherzyki, które po kilku dniach stają się strupami. U kobiet objawem zakażenia są upławy z pochwy. Może temu towarzyszyć ból i pieczenie podczas oddawania moczu. W przypadkach kontaktów oralnych dochodzi do zapalenia gardła. U wielu osób zakażenie przechodzi w fazę utajoną i wtedy co pewien czas stwierdza się nawrót choroby;

c) wirusowe zapalenie wątroby - zakażenie może nastąpić drogą płciową. Okres wylęgania się choroby trwa od kilku dni do kilku miesięcy. Pojawiają się objawy przypominające grypę, odbarwione stolce, ciemny mocz, zażółcenie oczu, skóry. W cięższych przypadkach rozwija się przewlekłe zapalenie wątroby;

d) kłykciny kończyste wywołuje wirus brodawczaka ludzkiego. Zależnie od typu kontaktów seksualnych zakażenie może obejmować usta, podniebienie, język, narządy płciowe, odbyt. Charakterystycznym objawem są kalafiorowate brodawki zwane kłykcinami kończystymi;

e) mięczak zakaźny - czynnikiem etiologicznym jest wirus mięczaka. Przebieg jest łagodny i dlatego często chorzy nie szukają pomocy lekarskiej. Niekiedy nie występują żadne objawy, czasem odczuwa się swędzenie, pojawiają się małe grudki.

1. Kiła - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

2) Bakteryjne choroby przenoszone drogą płciową:

a) rzeżączka jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób, wywoływaną przez dwoinki rzeżączki (gonokoki). Po kilku dniach od zakażenia u mężczyzn pojawia się obfity wyciek ropnej wydzieliny z cewki moczowej, uczucie pieczenia w czasie oddawania moczu. Po kilku tygodniach objawy łagodnieją i zakażenie przechodzi głębiej, wywołując objawy zapalenia najądrzy, gruczołu krokowego itd. U kobiet zakażenie może być bezobjawowe lub pojawiają się: pieczenie cewki, upławy z pochwy, zapalenie pochwy, jajowodów;

b) kiła jest wywoływana przez krętek blady. Choroba może być wrodzona lub nabyta. Po zakażeniu, po około 3 tygodniach pojawia się owrzodzenie na narządach płciowych z towarzyszącym powiększeniem węzłów chłonnych. Owrzodzenie u kobiet może być niewidoczne. Po 8-10 tygodniach pojawiają się ogólne objawy choroby: stany podgorączkowe, bóle kości i mięśni, wysypka skórna. Nie leczona choroba po 2-3 latach prowadzi do poważnych zmian w wielu narządach;

c) ziarnica weneryczna najczęściej występuje w krajach tropikalnych. Objawem są pęcherzyki lub grudki na narządach płciowych, stany zapalne węzłów chłonnych, ropnie, bóle stawowe;

d) wrzód weneryczny (zwany również miękkim) - rzadko występuje w Europie, często w krajach tropikalnych. Owrzodzenie na narządach płciowych może być pojedyncze lub mnogie.

3) Pasożytnicze choroby przenoszone drogą płciową:

a) świerzb jest rozpowszechniony na całym świecie, wywoływany przez roztocza. Charakterystycznym objawem jest świąd, nasilający się w nocy i cieple. zmiany dotyczą bocznych powierzchni palców, pośladków, pachwin, rzadziej narządów płciowych;

b) wszawica łonowa - wywołuje ją wesz łonowa. Zakażenie jest przenoszone podczas kontaktu seksualnego, ale również przez prześcieradła, odzież, ręczniki, przybory toaletowe. Objawem jest świąd skóry.

4) Choroby przenoszone drogą płciową wywołane przez pierwotniaki i grzyby:

a) rzęsistkowica - jedna z najbardziej rozpowszechnionych chorób, wywoływana przez rzęsistka pochwowego. Do zakażenia może dojść w czasie kontaktu seksualnego, ale również przez używanie przyborów toaletowych, kąpiel w basenach. Po 1-3 tygodniach pojawiają się objawy zapalenia pochwy i sromu, cewki moczowej, którym towarzyszą upławy. U mężczyzn przebiega bezobjawowo lub występuje zapalenie cewki moczowej i gruczołu krokowego;

b) drożdżyce - wywoływane przez grzyby drożdżaki, najczęściej przez Candida albicans, który u zdrowych ludzi przebywa w organizmie nie wywołując choroby. Pod wpływem zmian hormonalnych, leków, różnych chorób, podrażnienia przez wodę, detergenty, miejscowe tarcie, rozwija się choroba - stan zapalny, u kobiet z upławami, a u mężczyzn na żołędzi i wewnętrznej powierzchni napletka (rumień, pęcherzyki lub nadżerki).

Zapobieganie i leczenie chorób przenoszonych drogą płciową edukacja i unikanie ryzykownych zachowań seksualnych, związek z jednym partnerem, stosowanie prezerwatyw przez osoby zmieniające partnerów, leczenie objawów chorobowych przez specjalistów chorób skórnych (dermatologów). Wprawdzie liczba skutecznych leków stale się powiększa, a większość chorób przenoszonych drogą płciową jest uleczalnych, należy jednak pamiętać, że: nie ma dotąd skutecznego leczenia AIDS; niektóre wirusy i bakterie są odporne na stosowane leki i leczenie jest w tych przypadkach długotrwałe.

1. Kolagenozy - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Jest to grupa schorzeń podłożu zaburzeń autoimmunologicznych. Tkanka łączna to jeden z typów tkanek, który charakteryzuje się obfitą substancją pozakomórkową, która utrzymuje, spaja i ochrania narządy wewnętrzne. Dawna nazwa chorób tkanki łącznej – kolagenozy sugerowała, że choroby te dotyczą tylko kolagenu, natomiast w rzeczywistości obejmują one całą tkankę łączną. Do chorób tkanki łącznej należą:

• toczeń rumieniowaty

• twardzina

• zapalenie skórno-mięśniowe

1. Toczeń rumieniowy - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Toczeń rumieniowaty układowy (SLE) jest chorobą autoimmunologiczną, o nie poznanej do końca przyczynie, która rozwija się na podłożu złożonych zaburzeń układu odpornościowego. W chorobie tej układ immunologiczny atakuje własne tkanki, gdyż rozpoznaje je jako obce. Powoduje to powstawanie procesu zapalnego skutkującego bólem, obrzękiem i uszkodzeniem tkanek. SLE może między innymi atakować takie narządy jak: nerki, płuca, serce, układ pokarmowy i nerwowy.

Objawy choroby

Toczeń rumieniowaty układowy przebiega z fazami zaostrzeń i remisji. U różnych pacjentów może dawać mocno zróżnicowane objawy. W miarę postępu choroby dołączają się objawy z coraz to nowych narządów. Objawy występujące na początku choroby, w miarę jej postępowania, rzadko ustępują na stałe. U osób starszych SLE przebiega w sposób łagodniejszy.

Choroba może mieć skąpo-objawowy początek. Bardzo często zaczyna się objawami ogólnymi (50-100% pacjentów), takimi jak:

1. Osłabienie i spadek tolerancji wysiłku.

2. Częste stany podgorączkowe.

3. Utrata masy ciała.

4. Objawy ze strony skóry i błon śluzowych:

• rumień ("czerwonawa wysypka”) na twarzy w kształcie motyla lub (60% pacjentów) również w innych miejscach na skórze, pojawienie się rumienia jest charakterystycznym objawem występującym po ekspozycji na światło słoneczne;

• nadwrażliwość na światło – szczególnie nasilona u osób o jasnej karnacji, może wywoływać zarówno rumień, jak i zaostrzenia innych objawów w przebiegu tocznia;

• łysienie;

• owrzodzenia w jamie ustnej i nosowej;

• wybroczyny pod paznokciami (wyglądem przypominające “wbitą drzazgę”);

• objaw Raynauda (15-40% pacjentów) – jest to skurcz naczyń, w odpowiedzi na zimno lub stres, skutkujący zaburzeniem przepływu krwi w dłoniach i stopach (stają się sino-niebieskie);

• inne objawy skórne wymienione są w Opis choroby (toczeń krążkowy i postać skórna podostra).

5. Objawy stawowe – u ponad 90% pacjentów pojawia się wędrujący ból stawów i mięśni (głównie ręce i stawy kolanowe). Rzadko dochodzi do trwałych deformacji stawów rąk, które przypominają zmiany stawowe w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS).

6. Objawy ze strony nerek – SLE w swoim przebiegu może uszkadzać nerki (około 50% pacjentów). Prowadzi to do rozwoju zespołu nerczycowego, który może objawiać się między innymi zmniejszeniem ilości oddawanego moczu, pojawieniem się ciastowatych obrzęków wokół oczu oraz pod skórą, wzmożonym pragnieniem.

7. Objawy płucne – szczególnie różnego rodzaju zapalenia płuc.

8. Objawy sercowe – po zajęciu serca przez SLE zwiększa się ryzyko rozwoju choroby wieńcowej i miażdżycy, rzadziej zapalenia serca.

9. Objawy ze strony układu pokarmowego (25-50% chorych) – może pojawić się ból brzucha z nudnościami i wymiotami, powiększenie wątroby, rzadziej zaburzenia połykania.

10. Objawy ze strony układu nerwowego (nawet u 80% pacjentów – toczeń neuropsychiatryczny) - bóle głowy, depresja, niepokój, zaburzenia pamięci, napady drgawkowe, urojenia.

11. Anemia, powiększenie węzłów chłonnych.

Przyczyny rozwoju SLE pozostają niejasne. Uważa się, że za rozwój tocznia rumieniowatego odpowiadają czynniki:

• genetyczne – w 14-57% przypadków choroba rozwija się u obojga bliźniąt jednojajowych;

• immunologiczne – w wyniku mutacji genetycznych powstają złożone zmiany w układzie immunologicznym, prowadzi to do produkcji przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom własnego organizmu;

• hormonalne – uważa się, że zmiany hormonalne, jakie zachodzą w organizmach kobiet w trakcie dojrzewania płciowego promują, w późniejszym wieku, rozwój SLE u części kobiet; również stosowanie hormonalnej terapii zastępczej zwiększa ryzyko zachorowania na tocznia;

• środowiskowe – udowodnionym czynnikiem zaostrzającym zmiany skórne oraz inne objawy w przebiegu SLE jest światło słoneczne (UVB). kolejnym, bardzo silnie udokumentowanym, czynnikiem mogącym wywoływać i podtrzymywać SLE jest przewlekłe zakażenie wirusem Epsteina-Barra; słabiej udokumentowane czynniki środowiskowe, które mogą wywoływać SLE to zakażenie ludzkimi retrowirusami, bakteryjne endotoksyny, palenie papierosów lub określona dieta (wysokokaloryczna, bogata w tłuszcze nasycone).

Opis leczenia

Niestety obecnie nie istnieje lekarstwo mogące wyleczyć tocznia. Ale dostępne na rynku substancje pomagają kontrolować wiele objawów oraz zapobiegać lub spowalniać ewentualne uszkodzenie narządów. Podejście lecznicze powinno uwzględniać w pierwszej kolejności edukację pacjenta oraz to czy zajęte są przez chorobę ważne życiowo narządy (np. serce, płuca, nerki). Leczenie tocznia jest stałym balansowaniem na granicy – dawki leków należy dobierać tak, żeby jak najbardziej ograniczyć uszkodzenie narządów, a równocześnie zminimalizować efekty uboczne leczenia oraz utrzymać jakość życia na jak najwyższym poziomie.

1. Twardzina układowa - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Twardzina choroba charakteryzującą się stwardnieniem skóry i tkanek w wyniku nadmiernego gromadzenia kolagenu. Choroba ta jest spowodowana występowaniem przeciwciał przeciw topoizomerazie oraz centromerom (w CREST).

Występuje w dwóch postaciach − ograniczonej (skóra palców, przedramion i twarzy) i układowej (zmiany w skórze, układzie naczyniowym, mięśniowym, kostnym i w narządach wewnętrznych).

Rodzaje twardziny układowej

Twardzina może prezentować się zupełnie odmiennie u różnych chorych. Istniej wiele podtypów opisywanej choroby. Ze względu na to, jak choroba manifestuje się, twardzinę układową dzielimy na:

1. Postać ograniczoną – jest to forma twardziny o stosunkowo łagodnym przebiegu. Zmiany skórne mogą obejmować twarz, szyję oraz części kończyn górnych i dolnych dystalne w stosunku do łokci i kolan. Najczęściej zajętym narządem wewnętrznym jest przewód pokarmowy. Rzadko dochodzi do zajęcia serca, niestety częściej niż w postaci uogólnionej dochodzi do rozwoju nadciśnienia płucnego. Dawna nazwa, tzw. “zespół CREST”, opisywała główne objawy czyli:

• bolesne zwapnienia w tkankach miękkich (Calcinosis),

• objaw Raynauda – skurcz naczyń, w odpowiedzi na zimno lub stres, skutkujący zaburzeniem przepływu krwi w dłoniach i stopach. W postaci ograniczonej, zazwyczaj na wiele lat poprzedza wystąpienie innych objawów,

• zaburzenia funkcji przełyku wynikające z jego włóknienia (Esophageal dysfunction) objawiające się między innymi problemami z przełykaniem,

• stwardnienie skóry palców rąk i/lub stóp (Sclerodactylia) skutkujące ich przykurczem („zginaniem się”) i brakiem możliwości wyprostu; stwardnienie skóry zazwyczaj przez wiele lat pozostaje na tym samym, umiarkowanym poziomie,

• teleangiektazje w skórze – czyli malutkie poszerzenia naczyń krwionośnych w skórze, wyglądające jak małe czerwono-fioletowe plamki, lokalizujące się na twarzy, klatce piersiowej, palcach i wewnątrz jamy ustne.

2. Postać uogólniona – przebieg tej postaci twardziny może być gwałtowny, szczególnie w początkowym stadium choroby. Zmiany skórne są symetryczne, obejmują twarz, tułów, bliższe tułowia części kończyn górnych i dolnych, z oszczędzeniem palców rąk. Stwardnienie skóry postępuje szybko i swój szczyt osiąga w ciągu 3 do 6 lat. Po tym okresie skóra zaczyna stawać się bardziej miękka, zaczynając od miejsc gdzie stwardnienie pojawiło się najpóźniej. Objaw Raynauda pojawia się równocześnie ze stwardnieniem skóry lub później – im później, tym cięższy będzie przebieg choroby. Ze zmian narządowych najczęściej dochodzi do zajęcia płuc, przewodu pokarmowego, serca i nerek.

3. Postać bez zmian skórnych – występują typowe objawy ze strony narządów wewnętrznych, obecne są charakterystyczne przeciwciała, ale zmiany skórne nie występują.

4. Zespół nakładania – wspólnie występują typowe objawy skórne i narządowe twardziny oraz objawy innej choroby tkanki łącznej, najczęściej reumatoidalnego zapalenia stawów, zapalenie skórno-mięśniowego lub tocznia rumieniowatego.

 Odrębną, od twardziny układowej, jednostką chorobową jest twardzina miejscowa. W obrazie choroby najbardziej widoczne są zmiany skórne, zaś zmiany narządowe nie występują. Bliznowate zmiany mogą dotyczyć wyłącznie skóry lub tkanek leżących głębiej, czyli tkanki tłuszczowej, mięśniowej, rzadziej kostnej. Głębokie i rozległe zmiany bliznowate mogą skutkować przykurczami i uniemożliwiać wykonywanie prawidłowych ruchów w stawach. Charakterystycznym rodzajem twardziny miejscowej jest tzw. typ “en coup de sabre”, który dotyczy skóry głowy i wygląda jak blizna po cięciu szablą.

Objawy, które mogą wystąpić w przebiegu twardziny układowej:

Zmiany skórne – możemy wyróżnić trzy fazy ich powstawania – obrzęk, stwardnienie, zanik (tkanki podskórnej). W postaci ograniczonej zmiany dotyczą głównie palców rąk, twarzy, przedramion i podudzi. W postaci uogólnionej zaznaczają się na przedniej cześć tułowia i bliższych tułowiowi częściom kończyn patrząc od łokci i kolan. Mogą pojawić się teleangiektazje na skórze twarzy i klatki piersiowej oraz w jamie ustnej. Palce rąk początkowo mogą puchnąć (70% pacjentów), a ruchy zginające stają się ograniczone.

Po stwardnieniu skóry pojawia się trwały przykurcz, co uniemożliwia pełne zgięcie, jak i całkowity wyprost palców (objaw ciasnej rękawiczki – bardzo charakterystyczny dla opisywanej choroby). Na opuszkach palców mogą pojawiać się trudno gojące się owrzodzenia. Twarz przybiera wygląd maskowaty (mogą na to zwrócić uwagę znajomi, którzy widują chorego w pewnych odstępach czasu), zanikają stare zmarszczki, a pojawiają się nowe, promieniście ułożone wokół ust. Zwężeniu ulegają wargi, chory nie może szeroko otworzyć ust ani wysunąć języka. W różnych częściach ciała skóra może przybrać wygląd posypanej solą i pieprzem - wokół włosów pojawia się ciemniejsze zabarwienie, otoczone obszarami jaśniejszymi (odbarwionymi). W skórze (a dokładnie w tkance podskórnej), najczęściej palców, łokci i kolan pojawiają się bolesne zwapnienia, na podłożu których mogą pojawiać się owrzodzenia. Wapnica o dużym nasileniu, w przebiegu twardziny układowej, nosi nazwę zespołu Thibierge’a i Weissenbacha.

2. Objawy mięśniowe – może występować ból i niewielkie osłabienie (15-30% chorych).

3. Objawy stawowe – zwykle towarzyszą zmianom skórnym. Charakteryzują się przede wszystkim silnym bólem o zmiennej lokalizacji, poranną sztywnością palców rąk, nadgarstków, łokci i kolan. Może pojawić się szybko przemijający obrzęk stawów. W stawach rąk, na skutek twardnienia skóry, dochodzi do znacznego ograniczenia zakresu ruchów. W przebiegu choroby może dojść do zapalenia ścięgien, które nieleczone, również może prowadzić do przykurczy różnych mięśni. W wyniku obrzęku ścięgien i tkanek miękkich okolicy nadgarstka może rozwinąć się tzw. zespół cieśni nadgarstka.

4. Objawy ze strony układu oddechowego – duszność (na początku choroby podczas wysiłku fizycznego, potem nawet w spoczynku), nawracający, suchy kaszel, kłujący ból w klatce piersiowej. Może być również tak, że pomimo zaawansowanej twardziny układowej, chory nie będzie odczuwał żadnych dolegliwości ze strony układu oddechowego.

5. Objawy ze strony przewodu pokarmowego – piekący ból za mostkiem, uczucie pełności po jedzeniu, nasilające się wraz z czasem trwania choroby problemy z połykaniem. Wzdęcia, bóle brzucha, naprzemiennie biegunki i zaparcia. Może również pojawić się zapalenie dziąseł.

6. Objawy sercowe – kołatania serca, postępujące pogorszenie tolerancji wysiłku, ból w klatce piersiowej.

7. Objawy nerkowe – zazwyczaj są niecharakterystyczne, chyba, że wystąpi tzw. “twardzinowy przełom nerkowy”. Charakteryzuje się on szybko narastającym nadciśnieniem tętniczym (bóle głowy, problemy z widzeniem, drgawki), może również dojść do gwałtownego spadku ilości oddawanego moczu. W takiej sytuacji chory powinien wezwać karetkę pogotowia.

8. Zaburzenia funkcji seksualnych – u mężczyzn zaburzenia wzwodu, u kobiet suchość pochwy co skutkuje bolesnymi stosunkami płciowymi.

Przyczyny choroby

Dokładna przyczyna powstawania choroby nie jest znana. Uważa się, że rolę w rozwoju twardziny układowej odgrywają czynniki:

• genetyczne (słabo poznane, wiadomo, że twardzina nie dziedziczy się zgodnie z prawami Mendla),

• hormonalne (ze względu na częstsze występowania choroby u kobiet),

• immunologiczne (obecność we krwi charakterystycznych dla choroby przeciwciał),

• środowiskowe - potencjalnymi czynnikami wyzwalającymi chorobę mogą być infekcje wirusowe (wirus cytomegalii), ekspozycja na substancje chemiczne (pył silikonowy, benzen, toluen, chlorek winylu, L-hydroksytryptofan, kokaina), leki (bleomycyna, pentazocyna), wysokie dawki promieniowania (np. w czasie radioterapii przeciw nowotworowej).

Opis leczenia

Niestety w obecnej chwili nie istnieje lek skutecznie hamujący lub zatrzymujący postęp choroby. Jednak w ostatnich latach przeżycie chorych na twardzinę układową znacznie się poprawiło dzięki lekom ograniczającym skutki uszkodzenia narządów (co również zmniejsza nasilenie objawów choroby). Taki sposób leczenia, wprowadzany na jak najwcześniejszym etapie choroby, którego celem jest ochrona narządów przed uszkodzeniem, nazywa się terapią narządowo swoistą. Leczenie to jest indywidualnie dopasowywane do każdego pacjenta, zgodnie z objawami jakie prezentuje.

1. Choroby pasożytnicze - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Choroby pasożytnicze skory są to choroby wywołane obecnością pasożytów bytujących: na skórze (np. wszy), w naskórku (np. larwa wędrująca czy świerzbowiec ludzki). Występowanie zmian chorobowych i ich charakter zależy od rodzaju pasożyta wywołującego chorobę. W swojej pracy przedstawię genezę, objawy, przebieg i sposoby leczenia następujących chorób pasożytniczych skóry: wszawica, świerzb, choroby wywołane przez kleszcze.

Wszawica (łac. pediculosis) to zmiany w obrębie skóry powstające w wyniku działania niewielkich stawonogów- wszy ludzkiej (łac. pediculus capitis). Owady te za pomocą specjalnego narządu gębowego przebijają skórę pobierając krew, którą się żywią a w zamian wstrzykują toksyczną substancję. W miejscu ukłucia przez wesz powstaje niewielki  obrzęk, któremu towarzyszy świąd. Obecnie wyróżniamy trzy rodzaje wszawicy: głowową, łonową i odzieżową.

Wesz ludzka ( pediculus capitis )

Wszawica głowowa wywołana jest przez wesz głowowa. Jest to pasożyt o wielkości 2- 3,5 mm. W ciągu jednomiesięcznego okresu życia samiczka składa 200-300 jaj tzw. gnid, które dojrzewają w okresie 2-3 tygodni. Są one przytwierdzane do włosów tuż powyżej powierzchni skóry (w miarę wzrostu włosów gnidy oddalają się od skóry głowy, co pozwala na określenie czasu trwania choroby). Ten rodzaj wszawicy najczęściej przenosi się: epidemicznie u dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym, przez kontakt z zarażonym nakryciem głowy, używanie wspólnych do włosów (szczotki, grzebienie). Wesz głowowa umiejscawia się najczęściej w okolicy potylicznej i skroniowej. Objawem jej występowania jest świąd wywołany ukłuciem wszy. Ślady po ukłuciach widoczne są jako małe plamy rumieniowe, grudki oraz bąble. W wyniku zadrapań powstają powierzchnie sączące i pokryte strupami. Nierzadko dochodzi do zakażeń wtórnych ( np. ropnego zapalenia mieszków włosowych) i zliszajowacenia (liszaj paciorkowcowy i gronkowcowy) oraz (w przypadkach zaawansowanych) do powiększenia węzłów chłonnych. Rozpoznanie wszawicy opiera się na stwierdzeniu zmian swędzących, umiejscowionych głównie w okolicy skroniowej i potyliczne powikłanych z objawami wysiękowymi i wtórnym zakażeniem ropnym. Podstawa rozpoznanie jest stwierdzenie występowania dojrzałych wszy lub przytwierdzonych do włosów gnid. Gnidy żywe, barwy ciemnoszarawej trzymają się blisko korzenia włosa; a martwe, matowobiałe znajduj się w końcowych częściach włosów. Leczenie wszawicy głowy sprowadza się do usunięcia wszy oraz powikłań zapalnych. Polega na stosowaniu odpowiednich proszków, żeli lub emulsji zawierających g- heksachlorocykloheksan. Preparaty nakłada się na skórę głowy i pozostawia na okres 24 godzin , najlepiej pod czepkiem lub folią a następnie zmywa się odpowiednim szamponem zawierającym w swoim składzie kwas octowy.

Wszawica głowowa

Wszawica łonowa wywoływana jest przez wesz łonową pasożyta o wymiarach 1,5-2 mm. Cecha znamienna jest przytwierdzenie się pasożyta do włosa tuz przy skórze, są one nieruchome i uczepione włosów lub skóry. Zakażenie następuje drogą bezpośrednią podczas stosunku płciowego lub przez używanie tych samych przedmiotów do higieny osobistej i tej samej bielizny osobistej. Najczęstszym umiejscowieniem wszy łonowej są: okolice krocza i wzgórka łonowego, ud, brzuch, dołów pachowych, pachwin oraz okolice brwi i rzęs. Cechą charakterystyczna jest świąd oraz występowanie tzw. plam błękitnych. Są to plamy o zabarwieniu sinofiołkowym lub szarawym powstające w miejscu ukąszenia przez wszy w wyniku hemolizy krwinek. Leczenie należy rozpocząć od całkowitego zgolenia włosów i wcierania w ukąszone miejsca maści rtęciowej.

Wszawica łonowa.

Wszawica odzieżowa wywoływana jest przez wesz odzieżowa. Jest to pasożyt o rozmiarach 3-4,5 mm cechujący się szybszym rozmnażaniem  oraz krótszym okresem życia ( ok. 10 dni). Może przenosić dur plamisty i riketsjozy. Przytwierdza się ona wyłącznie do ubrań. W miejscu ukłucia przez wesz odzieżowa powstaje swędząca grudka obrzękowa. Dalsze zmiany skórne są wynikiem drapania in składają się z linijnych przeczosów, drobnych nadżerek i strupów. Charakterystyczne dla długotrwałej choroby są brunatne przebarwienia skórne oraz wtórna zakażenia ropne. Rozpoznanie choroby polega na stwierdzeniu: linijnych przeczosów, przebarwień i odbarwień skóry, świądu bez nasilenia w porze nocnej. Potwierdzenie jest odnalezienie wesz lub gnid i szwach bielizny. 

Świerzb to choroba zakaźna wywołana przez rodzaj roztoczy , cechująca się świądem i charakterystycznymi norami świerzbowcowymi. Czynnikiem wywołującym świerzb jest pasożyt świerzbowiec ludzki. Zapłodniona samiczka , wielkości 0,3-0,4 mm przenika do naskórka i żłobi w warstwie rogowej ślepo zakończona linijna norę świerzbowcową. Składa dziennie 2-3 jaj i ginie po kilku tygodniach. Z jaj wylęgają się larwy, które w ciągu 3 tygodni przekształcają się w dojrzałe świerzbowce. Okres wylegania zależy od masywności zakażenia i trwa od 3 dni do 3 tygodni. Zakażenie następuje droga bezpośredniego kontaktu lub za pośrednictwem przedmiotów (pościel, ubrania). Czynniki sprzyjające rozwojowi zakażenia to obniżona odporność i wyniszczenie organizmu.

Świerzbowiec

Cechą charakterystyczna świerzbu jest świąd, nasilający się w porze nocnej , pod wpływem rozgrzania ciała w pościeli (ciepło uaktywnia świerzbowca). W typowej lokalizacji (zwłaszcza na bocznych powierzchniach palców rak) można stwierdzić nory świerzbowcowe, czyli korytarze ryte przez samiczki w warstwie rogowej naskórka, długości od kilku do kilkunastu milimetrów. Uwidaczniają się one lepiej po posmarowaniu nalewka jodowa. W wyniku drapania powstają przeczosy i wtórna zakażenia oraz zmiany typu wyprysku. Najczęstszym umiejscowienie świerzbu są: palce rąk, zgięcia i fałdy skórne, tułów 9zwłaszcza okolice pępka, brodawek sutkowych, okolice narządów płciowych), pośladki. Świerzb nie zajmuje pleców i twarzy (za wyjątkiem odmiany norweskiej i świerzbu odzwierzęcego). Chorobę rozpoznaje się na podstawie stwierdzenia: charakterystycznych nor świerzbowcowych, osutek grudkowo-pęcherzykowatych, świądu narastającego w porze wieczornej i nocnej. Podstawą jest rozpoznanie pasożyta w badaniu mikroskopijnym. Leczenie choroby polega na: przestrzeganiu zasad higieny (kąpiele, częsta zmiana bielizny), zaleca się nieużywanie ubrań ponownie (nawet po wypraniu i prasowaniu) przez pewien okres (1-2 tygodnie), leczeniu farmakologicznym (5% maść z permetryną, 10% maść z krotamitonem, żel z lindanem, maść siarkową, płyn z benzoesanem benzylu; w leczeniu cięższych postaci stosuje się doustnie inwermektynę).

Zmiany chorobowe wywołane przez świerzbowca

W swojej pracy chciałabym wspomnieć także o dwóch rzadziej opisywanych pasożytach wywołujących choroby skórne: kleszczach i nicieniach. Kleszcze to pajęczaki żyjące na krzewach, drzewach, trawach i z nich przechodzące na człowieka. Za pomocą gębowego aparatu kłująco– ssącego kleszcz wkręca się w skórę pozostając w niej do czasu zakończenia pobierania pożywienia. Po tygodniu może sam odpaść. Wkręcony osiąga wielkość kilku milimetrów. Usuwa się je w całości za pomocą pęsety, pozostałości mogą spowodować stan zapalny. Kleszcze mogą przenosić wirusy, które wywołują zapalenie mózgu oraz bakterie z gatunku Borrelia wywołuje boreliozę o wieloobjawowym przebiegu, powodując zmiany skórne (rumień wędrujący), zmiany w układach kostno– stawowym i w mięśniu sercowym. Leczenie polega na kilkutygodniowej lub kilkumiesięcznej terapii antybiotykiem. Zwykle stosuje się penicyliny, cefalosporyny lub tetracykliny. Przewlekłą boreliozę standardowo leczy się 3-4 tygodnie również antybiotykiem, a zwykle utrzymujące się po tym okresie objawy choroby określa mianem zespołu poboreliozowego

Kleszcze

Choroba zwana ogólnie larwą wędrującą to inwazja nicienia np. psa lub kota. Nabyta w wyniku kontaktu z odchodami zwierząt lub skażoną glebą lub piaskiem. Często w trakcie pobytu w cieplejszym klimacie, można się jednak również zarazić w miejscu zamieszkania. Pasożyt przedostaje się do skóry, w wyniku czego chory odczuwa silny świąd oraz charakterystyczny obraz kliniczny (ok. 4 dnia po dostaniu się do naskórka, larwa zaczyna wędrować w skórze właściwej ok. 2 cm na dobę). U każdego pacjenta może wystąpić jeden lub więcej śladów, w zależności od zakażenia jedną lub większą ilością larw.  Objawy to: silne swędzące czerwone poskręcane tunele w skórze o długości 1 cm zazwyczaj umiejscowione na stopach. Mogą tez występować grudki lub krosty. Objawy można obserwować na wszystkich odcinkach skóry, które miały kontakt ze skażoną gleba tzn. również na ramionach lub plecach. Choroba samoistnie ustępuje, lecz świąd może spowodować konieczność leczenia.

1. Fotodermatozy - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Fotodermatozy to grupa schorzeń, w których występuje nadwrażliwość na światło słoneczne, najczęściej ultrafiolet. Niewielka dawka promieniowania UV nie wywołuje zauważalnych objawów u osób zdrowych, natomiast może sprowokować zmiany skórne u osób wrażliwych. Reakcje takie mogą być uwarunkowane genetycznie lub spowodowane np. lekami.

Jakie są przyczyny fotodermatoz?

• uwarunkowana genetycznie nadwrażliwość na światło, czyli predyspozycje do występowania alergii na promieniowanie słoneczne;

• skojarzone działanie słońca i substancji chemicznych zawartych w kosmetykach lub lekach (stosowanych doustnie lub zewnętrznie);

Fptpdermatozy możemy podzielić na:

Fotodermatozy nabyte, wywołane wyłącznie przez promieniowanie UV m.in.

• wielopostaciowe osutki świetlne (świerzbiączka letnia, opryszczka opsówkowata);

• pokrzywka świetlna;

• przewlekłe zmiany posłoneczne m.in. odczyny świetlne i wyprysk słoneczny;

• świetle zapalenie czerwieni wargowej;

• Odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne, wywołane przez wzajemne oddziaływanie słońca oraz niektórych substancji chemicznych zawartych w lekach lub kosmetykach.

Fotodermatozy uwarunkowane genetycznie:

• skóra pergaminowata i barwnikowa;

• porfirie;

Dermatozy, które mogą ulec zaostrzeniu pod wpływem słońca m.in.

• toczeń rumieniowaty;

• atopowe zapalenie skóry;

• łojotokowe zapalenie skóry;

• trądzik pospolity;

• trądzik różowaty;

• łuszczyca;

• liszaj płaski;

• Jak rozpoznać fotodermatozę?

Fotodermatozę rozpoznaje lekarz na podstawie objawów i przebiegu choroby, umiejscowienia zmian i ich występowania pod wpływem promieniowania słonecznego, prób świetlnych oraz wywiadu. Każdy typ fotodermatozy posiada odmienny charakter i rodzaj objawów:

Świerzbiączka letnia cechuje się występowaniem rumienia, grudek i pęcherzyków, czasem nacieków, zlokalizowanych w miejscach odsłoniętych oraz różnie natężonym świądem. Nasilenie objawów występuje na wiosnę.

Opryszczka opsówkowata – pojawiają się pęcherze lub pęcherzyki, wtórna infekcja, ustępująca z pozostawieniem blizn (podobnie jak w ospie wietrznej), czasem zapalenie spojówek i gorączka.
Pokrzywka świetlna cechuje się występowaniem bąbli pokrzywkowych (także w miejscach osłoniętych) pojawiających się w kilka minut po naświetlaniu i utrzymujących się do kilku godzin.

Przewlekłe zmiany posłoneczne – pojawiają się zmiany wypryskowe o różnym przebiegu, występujące głównie w miejscach odsłoniętych.

Świetlne zapalenie czerwieni wargowej – to stan zapalny czerwieni wargowej, występujące nadżerki, strupy, złuszczanie naskórka w okolicy dolnej wargi.
Odczyny fototoksyczne cechują się występowaniem rumienia, obrzęku, pęcherzy w miejscach eksponowanych na światło i substancję fototoksyczną (niektóre rośliny, leki lub kosmetyki).

Odczyny fotoalergiczne – to głównie wyprysk i grudki z towarzyszącym świądem, powstające w miejscach odsłoniętych i nieeksponowanych na słońce.

Skóra pergaminowata i barwnikowa – występuje głównie w okresie dzieciństwa w postaci licznych piegów, znamion barwnikowych, odbarwień, rozszerzonych naczynek, a później – stanów przedrakowych (rogowacenie słoneczne) i raków skóry.
Poffirie cechują się występowaniem rumienia, obrzęku, pęcherzy ustępujących z pozostawieniem blizn.

Jak sobie pomóc?

• całkowicie zrezygnuj z opalania na słońcu i w solarium. To jedyny całkowicie skuteczny sposób na ochronę przed fotodermatozą;

• zrezygnuj z bezpośredniego przebywania na słońcu w godzinach najsilniejszego nasłonecznienia (między 11, a 16);

• stosuj kremy z najwyższymi wskaźnikami fotoprotekcji (SPF 50+) zarówno na twarz, jak i na całe ciało;

• chroń usta pomadkami ochronnymi z filtrami UV;

• noś kapelusz z obszernym rondem i chowaj ciało pod ubraniem, najlepiej takim, które blokuje promienie słoneczne (np. z linii Solumbra);

• wnikliwie czytaj ulotki przyjmowanych leków (zarówno tych doustnych, jak i stosowanych na skórę). Pytaj lekarza o ewentualne interakcje i działania niepożądane. Stosowanie niektórych leków (m.in. retinoidów, tetracyklin, sulfonamidów, niektórych niesteroidowych leków przeciwzapalnych) w porze letniej może być szczególnie niebezpieczne;

• zrezygnuj ze stosowania kosmetyków zawierających retinol (wyjątkiem jest retinaldehyd, który nie uwrażliwia skóry na światło), kwasy hydroksylowe (potocznie nazywane kwasami owocowymi), perfum i dezodorantów zawierających niektóre substancje zapachowe – piżmo, olejek lawendowy, cedrowy, waniliowy, sandałowy i bergamotowy;

• zrezygnuj z niektórych ziół – dziurawca, echinacei (jeżówki purpurowej), miłorząbu japońskiego (Gingko biloba) oraz tych zawierających psoraleny, które posiadają właściwości światłouczulające;

1. Choroby włosów - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Czynniki zewnętrzne i wewnętrzne będące przyczyną chorób włosów:

- zakażenia bakteryjne, grzybicze i pasożytnicze

- zaburzenia hormonalne

- nadczynność i niedoczynność gruczołów łojowych

- zaburzenia w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych

- choroby ogólnoustrojowe

- czynniki środowiskowe

Łojotok – intensywne wydzielanie łoju (sebum) przez gruczoły łojowe, tłuszcz odkłada się na skórze i łodygach włosów. Rozwija się głównie pod wpływem zaburzeń hormonalnych / u młodzieży w okresie dojrzewania / u dorosłych w okresie przekwitania (może stać się przyczyną łysienia).

Inne czynniki powodujące łojotok: dieta bogata w tłuszcze zwierzęce i węglowodany, przewlekłe zaparcia, cechy dziedziczne, stres.

 

Objawy: początkowo suchy łupież, który nie leczony przechodzi w łupież tłusty, na powierzchni głowy tworzy się żółta warstwa, występuje przerzedzenie włosów, rumień skóry a nawet objawy wysiękowe (łojotokowe zapalenie skóry). Zmiany te wywołują swędzenie prowokujące do drapania. Uszkodzona skóra w stanie zapalnym staje się miejscem wtórnej infekcji bakteryjnej. Złuszczanie przenosi się na czoło, okolice uszu, karku.

 

Zaawansowany łojotok może doprowadzić do łojotokowego łysienia. Włosy zaczynają wypadać w kątach czołowych i stopniowo proces obejmuje całą powierzchnię szczytu głowy.

 

Łojotok często nie zostaje rozpoznany na początku choroby dlatego w fazie suchego łupieżu należy przeprowadzić pielęgnację przeciw łupieżową (specjalistyczne preparaty przeciw łupieżowe)- jeżeli po 3-4 tygodniach objawy nie ustępują należy zgłosić się do dermatologa.

 

Profilaktyka-unikanie tłustego mięsa, żółtego sera, dużych ilości słodyczy / spożywanie ryb, drobiu, owoców i warzyw, pieczywa razowego.

 

Uwaga! Przy łojotoku unikać tłustych kosmetyków i nadmiernego wysuszania skóry gdyż oba czynniki mogą powodować łupież.

Łupież- nadmierne złuszczanie się naskórka owłosionej skóry głowy. Może występować sam jako dolegliwość albo jako objaw chorób (w łojotoku, łuszczycy czy grzybicy).

 

Czynniki wywołujące łupież:

- czynniki chemiczne drażniące skórę (składniki kosmetyków, farb do włosów itp.)

- nieprawidłowa pielęgnacja włosów n p. źle spłukane włosy po umyciu szamponem

- woda nadmiernie chlorowana

- nadmierne wysuszenie czy zapocenie skóry

- zakażenie grzybem drożdżakowatym Pityrosporum ovale

- stosowanie zakażonych przyborów do czesania włosów

 

Łupież suchy- złuszczanie drobnych, suchych płatków naskórka. Nie wywołuje stanów zapalnych skóry głowy i nie uszkadza włosów ale jest problemem estetycznym. Świadczy o dużej wrażliwości skóry na czynniki zewnętrzne. Może być też oznaką zakażenia Pityrosporum ovale.

 

Postępowanie- stosowanie szamponów przeciwłupieżowych dobranych do typu włosów

- stosowanie preparatów złuszczających

- zmiana kosmetyków

- ograniczenie na pewien czas pianek, żelów i lakierów

- zaprzestanie zabiegów chemicznych na włosach do czasu ustąpienia łupieżu

- mycie włosów w przegotowanej wodzie

- unikanie basenów z chlorowaną wodą

- dieta lekkostrawna (ograniczenie tłuszczów zwierzęcych i węglowodanów

- unikanie stresu

 

Łupież tłusty- może powstać w okresie dojrzewania płciowego albo jako objaw towarzyszący łojotokowi. Częściej dotyczy mężczyzn. Rozwija się z łupieżu suchego w związku z obecnością drożdżaka Pityrosporum ovale. Na skórze głowy występują tłuste, duże, żółte łuski mocno przylegające do naskórka i tworzące strupy. Pojawia się świąd i drapanie- które powoduje infekcje.

 

Postępowanie- nacieranie skóry oliwką salicylową (działa odkażająco i grzybobójczo, zmiękcza tłuste łuski i ułatwia ich wyczesanie) / preparaty przeciwgrzybiczne i wysuszające / szampony zawierające wyciąg z czarnej rzepy, szałwi lekarskiej, pokrzywy / szampony lecznicze zawierające siarkę czy sól pirytionianu cynku / preparaty lecznicze powinny być hipoalergiczne.

 

Uwaga! Pityrosporum ovale – grzyb występujący w chorobach skóry. W normalnych warunkach bytuje na skórze głowy każdego człowieka jako jeden z elementów jej mikroflory. W warunkach osłabienia i spadku odporności organizmu, wobec czynników długotrwale drażniących skórę, grzyby stają się patogenne (wywołują choroby).

 

Łupież tłusty jeżeli nie jest właściwie leczony może doprowadzić do łysienia łojotokowego.

 

Łupież pstry- wywołuje go grzyb z gatunku Pityrosporum- zakażenie powierzchniowej warstwy naskórka, powstają zmiany rumieniowe i łuszczące się placki, najczęściej na granicy karku w górnej części klatki piersiowej i na ramionach. W leczeniu stosuje się leki przeciwgrzybiczne. Po ustąpieniu zmian na skórze pozostają białawe plamy.

 

Grzybice- to choroby wywołane przez grzyby chorobotwórcze, które bytują na zdrowej skórze głowy, nie czyniąc żadnej szkody; jednak pod wpływem różnych czynników mogą wywoływać choroby. Są bardzo zakaźne. Grzyby wnikają do organizmu przez uszkodzoną skórę ( n p. podczas zadrapania grzebieniem czy nożyczkami, których użyto u osoby z chorą skórą).

Uwaga! Bardzo ważna jest dezynfekcja narzędzi!

Grzybice owłosionej skóry głowy przypominają łupież suchy lub tłusty. Cechą odróżniającą grzybicę od łupieżu jest to, że w przypadku grzybicy włosy są zawsze zmienione chorobowo.

Zależnie od rodzaju grzyba włosy stają się szarawe lub białawe, matowe, łamią się przy nasadzie. Grzybica nie obejmuje całej skóry głowy jak łupież ale zmienione chorobowo miejsca.

Grzybica strzygąca- pokrywa całą skórę głowy, charakterystyczny ziemisty zapach.

 

 

Choroby o podłożu bakteryjnym

 

Stany zapalna mieszków włosowych- wywołują je paciorkowce i/lub gronkowce, wnikające przez uszkodzoną skórę (mikrourazy- zadrapania).

Występują początkowo małe zmiany krostkowe lub pęcherzyki wypełnione surowicą i ropą. Szybko pękają tworząc żółte strupy, sklejające włosy tak, że wypadają zostawiając łyse plamki. Po wyleczeniu włosy odrastają.

Jest to choroba zakaźna i może zostać przeniesiona podczas zabiegów fryzjerskich.

Hipertrychoza – schorzenie, w którym dochodzi do przekształcenia jasnych włosów meszkowych w ciemne, grube włosy terminalne. Jest to choroba występująca najczęściej rodzinnie, bez zaburzeń hormonalnych.

Leczenie: epilacja laserem, prądem, depilacja.

 

Hirsutyzm – nadmierne owłosienie typu męskiego u kobiet i dzieci pojawiające się pod wpływem wysokiego poziomu androgenów lub nadmiernej wrażliwości narządów na ich działanie. Owłosienie w miejscach charakterystycznych dla owłosienia typu męskiego.

Czynniki: zaburzenia endokrynologiczne, leki o działaniu androgenowym, czynnik nieznany (hirsutyzm idiopatyczny).

Leczenie: leczenie choroby podstawowej, leki przeciwandrogenowe, epilacja, depilacja. 

4. Łysienie – przejściowa lub trwała utrata włosów obejmująca niewielką powierzchnię lub całą owłosioną skórę głowy.

Typy łysienia: telogenowe, anangenowe, mieszane.

Przyczyny wypadania włosów to mi. in.: wiek, złe odżywianie zaburzenia hormonalne (hipotyreoza, hipertyreoza, hiperprolaktynemia, hiperandrogenizm, hipoestrogenizm), przyjmowane leki (np. hormony, cytotoksyczne, immunosupresyjne), zatrucie metalami ciężkimi, niektóre choroby (toczeń rumieniowaty, AIDS, gruźlica, kiła), promieniowanie UV, sezonowość (wiosna, jesień). Diagnostyka – wykonanie trichogramu.

Łysienie androgenowe męskie – trwała utrata włosów występująca u większości mężczyzn powyżej 40 r. ż.  Utrata włosów zaczyna się od katów czołowych i szczytu głowy.

Łysienie androgenowe kobiet – proces łysienia zależny od androgenów. Zjawisko rzadsze niż u mężczyzn.

Łysienie plackowate – choroba o podłożu autoimmunologicznym, występująca rodzinnie, charakteryzująca się przejściowymi lub trwałymi ogniskami wyłysienia zlokalizowanymi wyłącznie w owłosionej skórze głowy. Czasem też w okolicach pachowych, płciowych, w obrębie rzęs i brwi.

Łysienie bliznowaciejące – wyłysiałe ogniska bliznowate, w obrębie których dochodzi do trwałej utraty włosów, powstające w wyniku wrodzonych lub nabytych chorób owłosionej skóry głowy.

1. Choroby paznokci - przyczyny, rodzaje, objawy, zasady postępowania

Paznokcie: są przydatkami skóry, które mieszczą się w kieszonkowatych zagłębieniach końcowych odcinków placów rąk i stóp. Stanowią one wytwory naskórka, które powstają przez zlewanie się martwych keratynocytów, których ściany ulegają usztywnieniu i połączeniu w ciągłą strukturę twardej keratyny paznokciowej. Tak więc paznokieć to nic innego jak giętka blaszka zbudowana ze zrogowaciałych komórek nabłonkowych. Płytka paznokciowa zakotwiczona jest w kieszeni paznokcia. Natomiast pełną jednostkę paznokciową tworzą:

• macierz paznokcia,

• blaszka paznokciowa,

• łoże paznokcia,

• tkanka okołopaznokciowa.

Boczne i tylne krawędzie paznokci otoczone są fałdem naskórka, który nazywany jest wałem paznokciowym. W części tylnej na płytkę paznokciową nachodzi obrąbek naskórkowy popularnie zwany "skórką". Jego funkcja jest ochrona płytki paznokciowej przed urazami. Przyrost paznokci na długość (średnio 0,1 mm/ 24h lub 1mm/tydzień) zachodzi stale, przy czym proces ten jest szybszy w przypadku paznokci rąk. jego tempo zależy również od pory roku i wieku. Maksymalna prędkość wzrostu paznokci przypada na drugą i trzecią dekadę życia, po czym proces ten zachodzi już coraz wolniej. Paznokcie rosną tez szybciej latem niż zimą. Miejscem w którym powstaje płytka paznokciowa jest macierz paznokcia. Tam powstają zupełnie przezroczyste komórki, które tworzą ze sobą sieć ścisłych połączeń. W miarę wzrostu płytka paznokciowa wędruje w kierunku dalszej części paliczka, cały czas przesuwając się po łożu paznokcia. Gdy długość paznokcia przekroczy naskórek pokrywający opuszkę palca, traci on kontakt ze swoim podłożem, a jego zakończenie jest wówczas nazywane wolnym końcem paznokcia.

Schemat budowy paznokcia

Przekrój poprzeczny paznokcia uwidacznia istnienie w jego budowie kolejnych elementów:

• obrąbka naskórkowego,

• macierzy paznokcia,

• łoża płytki paznokcia,

• płytki paznokciowej.

Swoją twardość paznokcie zawdzięczają ułożonym dachówkowato komórkom, które wypełnione są keratyną. Twardość płytki paznokciowej nie jest jednakowa na całej swojej powierzchni. Najtwardsza jest w swoim zewnętrznym odcinku w okolicy wolnego brzegu paznokcia. Natomiast część płytki paznokciowej stykająca się z łożem paznokcia ma luźniejsze utkanie keratynowe, co ma znaczenie dla przebiegu np. grzybicy paznokci.

Wygląd paznokci, ich wielkość, kształt i grubość różni się znacznie wśród populacji. Wykonywanie pracy fizycznej rekami może przyczynić się do spłaszczenia płytki paznokciowej. Nie ulega jednak wątpliwości, że obok włosów , paznokcie są jednymi z ważniejszych struktur anatomicznych, które mają znaczenie estetyczne.

Funkcje paznokci

Paznokcie pełnią liczne funkcje, mające znaczenie w codziennym życiu:

• chronią opuszki palców przed urazami;

• zwiększają zdolności manipulacyjne dłoni, szczególnie w przypadku chwytania drobnych przedmiotów;

• umożliwiają precyzyjniejsze ruchy palców;

• zwiększają wrażliwość dotykową palców.

• służą celom diagnostycznym w przypadku chorób układowych tkanki łącznej i skóry.

Czynniki uszkadzające i deformacje paznokci

Do czynników mających negatywny wpływ na stan płytki paznokciowej zaliczamy:

• niedobory żywieniowe,

• schorzenia przemiany materii,

• choroby narządów wewnętrznych,

• liczne czynniki zewnętrzne np.: wilgoć, stosowanie środków chemicznych, temperatura.

Ze względu na możliwość współwystępowania kilku czynników uszkadzających często trudno określić, co jest bezpośrednią przyczyną powstania deformacji paznokcia. Do najczęściej występujących zaburzeń zaliczamy:

• bielactwo prążkowane: są to białawe poprzeczne przebarwienia paznokci; w formie samoistnej może być wywołane zatruciami metalami ciężkimi, zaburzeniami metabolicznymi lub mikrourazami płytki paznokciowej, istnieje także forma dziedziczna tego zaburzenia;

• bruzdy poprzeczne: są to poprzeczne zagłębienia płytki paznokciowej, których przyczyną jest najczęściej uszkodzenie macierzy lub korzenia paznokcia, wywołane przez urazy przypadkowe lub w czasie pielęgnacji paznokci;

• bruzdy poprzeczne Beau-Reilsche'go : są to poprzeczne zagłębienia płytki paznokciowej, które pojawiają się w przebiegu zatruć, przewlekłych stanów zapalnych i schorzeń ogólnoustrojowych a także cukrzycy;

• ubytki kropkowate: są to okrągłe ubytki w płytce paznokciowej, której pojawiają się w wyniku lokalnych nieprawidłowości jej odżywienia w przebiegu różnych schorzeń np. w łuszczycy, kiedy zmiany na paznokciach przypominają krople oleju;

• zgrubienia w obrębie pojedynczych paznokci: są to pogrubiałe płytki paznokciowe, powstałe na skutek działania na nie czynników szkodliwych takich jak: urazy macierzy, odmrożenia, grzybica, ucisk przez źle dobrane obuwie;

• paznokcie w kształcie szkiełek od zegarka (tzw. place dobosza): są to uwypuklone płytki paznokciowe przypominające kształtem szkiełka zegarkowe, których najczęstszą przyczyną jest przewlekłe niedotlenienie organizmu np. w przebiegu chorób serca (zespół Fallota, przewlekłe serce płucne), płuc (mukowiscydoza, rozstrzenie oskrzeli); są część składową zniekształcenia całych palców, które nazywa się palcami pałeczkowatymi, lub palcami dobosza; mogą też występować samoistnie;

• dysplazję paznokci: są to nieprawidłowości budowy paznokci, których przyczyna są zaburzenia w odżywianiu, marskość wątroby, wieloletni przebieg atopowego zapalenia skóry, a także rozwojowe zaburzenia powstawania ektodermy.

• paznokcie łyżeczkowate: są to płytki paznokciowe, które wpuklają się w swojej środkowej części i przez to przypominają swoim kształtem łyżkę; przyczyna ich powstania może być niedobór żelaza i innych witamin (np. na tle zaburzeń wchłaniania);

• łamliwość i kruchość paznokci: obserwowana najczęściej w niedoborach magnezu i krzemu;

• zaburzenia tworzenia płytki paznokciowej: powstają przy długotrwałych niedoborach cynku;

• zwyrodnienie płytki paznokciowej: jest skutkiem stopowego zapalenia skóry;

• dystrofię płytki paznokciowej: jest skutkiem chorób powodujących niedokrwienie kończyn przebiegających z makroangiopatią (zajęciem dużych naczyń), mikroangiopatią (zajęciem drobnych naczyń zaopatrujących wał paznokcia), np. w cukrzycy, miażdżycy;

• onycholizę: jest to ubytek części paznokcia, który powstaje na skutek przewlekłych infekcji, chorób układowych (np. liszaja płaskiego), urazów, szkodliwego działania leków (tetracyklin, indometacyny, tiazydów, leków antykoncepcyjnych, allopurinolu, leków przeciwnowotworowych: adriamycyny, bleomycyny, doksorubicyny);

• oddzielenie się płytki paznokciowej: polega na odstawaniu paznokcia od jego łoża, co może być spowodowane stosowaniem antybiotyków, leków cytostatycznych, retinoidów; często współwystępuje z bielactwem i przebarwieniami paznokcia;

• przerost płytki paznokciowej: najczęściej towarzyszy cukrzycy i współwystępują z nim żółte przebarwienia paznokci i mikroangiopatia naczyń wału paznokciowego.

• rogowacenie podpaznokciowe: najczęściej towarzyszy łuszczycy i współwystępuje z nim żółte przebarwienie płytki paznokciowej.

Choroby paznokci

Do najczęstszych schorzeń paznokci zaliczamy:

• grzybicę paznokci, która stanowi połowę przypadków chorób paznokci. W jej przebiegu dochodzi do onycholizy, rogowacenia podpaznokciowego i żółtego przebarwienia płytki paznokcia oraz jej zgrubienia. Chore paznokcie są często łamliwe, rozdwajają się i ulegają częściowemu wykruszeniu. Dochodzi od ich nadmiernego rogowacenia i pojawienia się znacznego pobruzdowania płytki paznokciowej. Wśród czynników predysponujących do wystąpienia grzybicy paznokci wymienia się m.in. ucisk mechaniczny np. przez źle dobrane obuwie. Większą podatność na ta chorobę obserwuje się też u ludzi z obniżoną odpornością komórkową i zaburzeniami endokrynologicznymi np. w przebiegu zespołu Cushinga, niedoczynności tarczycy. Rozpoznanie grzybicy paznokci stawia się na podstawie badania mikroskopowego opiłków paznokcia poddanych odpowiedniemu barwieniu. W celu dokładniejszej diagnostyki przeprowadza się również hodowlę na podłożach Sabouraud oraz biopsję paznokcia. Najczęściej grzybicę paznokci wywołują grzyby z rodziny drożdży i pleśni. Z kolei grzyb z rodziny dermatofitów Trichophyton rubrum, jest przyczyną powstania żółtego przebarwienia i kruchości paznokci oraz rogowacenia podpaznokciowego.

• choroby bakteryjne, do których należy m.in. zespół zielonych paznokci wywoływany przez bakterię Pseudomonas aeruginosa. Przebiega on pod postacią bezbolesnego zapalenia wałów paznokciowych, któremu towarzyszy zielone przebarwienie paznokci. Najczęściej chorują osoby moczące dłonie w wodzie z detergentami np. gospodynie domowe, zmywający naczynia.

Inną chorobą jest zanokcica. Jest to stan zapalny toczący się w tkankach wału paznokciowego. Powstaje często jako powikłanie urazu opuszki lub naderwania paznokcia. Głównymi czynnikami wywołującymi są bakterie z grupy gronkowców i paciorkowców. Sprzyja jej maceracja paznokcia, występująca przy nadmiernym namoczeniu paznokcia i w cukrzycy. Natomiast w przypadku przewlekania się tego zakażenia, należy podejrzewać etiologię grzybiczą.

• choroby wirusowe, które powodują brodawki płytek paznokciowych. Pojawiają się one najczęściej w okolicy około paznokciowej ale również mogą wrastać pod paznokieć. Ich powikłaniem są zaburzenia wzrastania paznokcia.

1. Choroby pasożytnicze skóry - podział, rodzaje, objawy, postępowanie

Świerzb i wszawica (opisane wcześniej 27)