1. Czym jest filozofia religii?
Trudno powiedzieć, można ją zdefiniować jako „filozofowanie na temat religii”. Jest obecnie dynamicznie rozwijającą się gałęzią filozofii. Trudno ją odróżnić od innych dziedzin. Porusza zagadnienia dotyczące kwestii istnienia Boga. Zajmuje się porównawczym badaniem religii, sprawdza która da się rozumowo uzasadnić, poprzeć argumentacją, czy jest godna akceptacji.
DOŚWIADCZENIE JEST STARSZE NIŻ NARODZINY CZŁOWIEKA.
Predestynacja (od łac. praedestinare "przeznaczyć z góry") – koncepcja religijna, według której losy człowieka (jego zbawienie lub potępienie) są z góry określone przez wolę Boga. (Platon)
Doświadczenie empiryczne (John Locke, David Hume, Francis Bacon) - źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przede wszystkim, bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego.
Immanuel Kant
Argumenty moralne na istnienie Boga.
Kant twierdził, że tradycyjne dowód na istnienie Boga są nieskuteczne, ponieważ one nie mogą dowieść niczego, co jest poza fenomenami naszego doświadczenia. Nawet jakby umysł był inspirowany przez najwspanialszą z natur to nie ma sposobu żeby dowieść 'Nieruchomego Poruszyciela' czy Twórcę, poza światem naszych własnych doświadczeń.
Moralność zmusza nas do dążenia ku Najwyższemu Dobru. Najwyższe prawo moralne jest ostatecznym przedmiotem wszelkiego postępowania. Oznacza to również pragnienie odpłaty za moralne postępowanie. Jednak w życiu doczesnym niemożliwe jest spełnienie wymogów moralnych, nie jesteśmy wszechmocni. Tylko Bóg może zagwarantować, że przestrzeganie cnót moralnych zostanie należycie wynagrodzone. Więc Bóg istnieje.
Doświadczenie fenomenologiczne (zmysły + rozum)
2. Odmiany filozofii religii.
Autonomiczne rodzaje religii.
Opisowe (deskryptywne) f. religii.
Interpretacyjne f. religii
1. Hermeneutyka religii
2. Fenomenologiczne f. religii
3. Pokantowskie f. religii.
4. Analityczne f. religii.
Wyjaśniające f. religii
1. Filozofie
2. Transcendentalistyczne f. religii
3. Klasyczna metafizyczna f.
F. religii związana z historia i etnologia
F. religii związana z socjologia
3. FENOMENOLOGIA RELIGII.
Fenomenologia - nauka o istocie.
Istota - idea normatywna.
Istota nie jest produktem porównywania, jest dana z naoczności. Ważne jest widzenie istoty. Konieczne jest spotkanie intelektu badającego istotę z fenomenem. Ten widzący, poznający umysł zawsze jest na coś skierowany (intencjonalność).
Husserl mówi, że zawsze jest świadomość i fenomen. Istnieje ścisły związek między świadomością i tym, co widzimy. Idea intencjonalności jest ważna w fenomenologii. Akt religijny, akt człowieka wierzącego jest zawsze nakierowany na coś.
Rudolf Otto- fenomenolog religii. Akt religijny jest czynnością człowieka wierzącego, który zwraca się do czegoś innego niż on sam. Z jednej strony mamy do czynienia ze świadomością religijną, z drugiej z sacrum.
Prawo strukturalne umożliwia porównywanie fenomenów. Możemy sprawdzić i porównać jak dana modlitwa przejawia się w różnych religiach.
Leeuw - „Fenomenologia religii”
W Polsce fenomenologia pojawia się od Ingardena. Powstała z nurtów fenomenologii filozoficznej i religioznawstwa. Badania to musi być synkretyczne. Ważnym punktem w badaniu jest zawieszenie sądów.
Kwestia zawieszenie sądów decyduje o tym, że nasze badanie musy być bezstronne. To, czy Bóg istnieje, czy nie, staje się kwestią wtórną.
4. Główne typy religii i ich struktura.
Religia kosmiczna : pojęcie wprowadził rumuński badacz Eliade, podmiotem religijnym jest człowiek religijny, cały świat jest święty, sakralny. Biegunowość tego, co jest sacrum i tego, co profanum. Jeżeli chodzi o człowieka religijnego chodzi o całość jego egzystencji. Kosmos ma swój czas i przestrzeń, ale historia nie jest istotna. Historia jest czymś zewnętrznym. „Świętość to idea, matka religii”
To, co jest tym profanum nie jest rzeczywiste. Istnienie sacrum określa całą egzystencję człowieka. Człowiek religijny będzie dążył do tego, by cały swój świat sakralizować. Sacrum to świat harmonii, porządku, natomiast profanum to świat chaosu, jest wtórny.
Religia mistyczna: Mistyka charakteryzuje się bliskością, relacją bezpośrednią między Bogiem i człowiekiem. Chodzi o moment spotkania człowieka z Bogiem. Sama religia jest nastawiona na sferę indywidualną. Chodzi o głębokie, duchowe przeżycie religijne. Mistyka jest obrazem wspólnym dla wszystkich religii. Tutaj mówimy głównie o religii Wschodu. Elementy : oświecenie, zjednoczenie z bóstwem.
Religia prorocka: głównie chrześcijaństwo, islam, judaizm. Prorok jest wyznacznikiem tej religii. Święty się wyróżnia. Kapłan przekazuje tradycję, jest istotą instytutalności.
Mędrzec - ktoś kto wie, wyjaśnia sens przekazu religii.
Prorok zawsze wywołuje emocje; pozytywne lub negatywne. Został oświecony w spotkaniu z Bogiem. Głosi to, co powie mu Bóg w danym, historycznym czasie, w kontekście danych wydarzeń. Czas historyczny jest czasem podstawowym, czasem w którym Bóg przemawia do ludu.
Ważny jest aspekt indywidualny wiary. Prorok musi być wybrany, powołany. Powołanie osobiste lub duchowe, dlatego mówi się o wezwaniu imiennym.
5. Spór o genezę i cel religii.
Religie spotykamy w kulturze.
Transcendencja - wykraczanie tego, co boskie poza to co ludzkie.
Pytając o religię mamy podobne przejawy już w kulturze. Religia integralnie związana z kulturą (rytuał, wierzenia, teksty)
Immanencja kultury.
teolog - nauka inspirująca się transcendencją Boga. Religia - immanencja ludzkiej rzeczywistości.
Teologa od badacza różni tylko metodologia.
Kultura - system znaków i symboli, które pozwalają na komunikację międzyludzką.
Cechy wyodrębniające religię z kultury :
-reguły życia
-wspólnota religijna
-droga pozwalająca na zjednoczenie z absolutem. Pokazywana we wspólnocie zgodnie z zasadami moralnymi.
Krytyczne stanowiska do religii:
Redukcjonizm poznawczy (re- duco - sprowadzać do punktu wyjścia, upraszczać)
-uproszczenie religii przeprowadza na płaszczyźnie poznania lub ontologii
-rzeczywistość w której człowiek żyje
-religię spotykamy w człowieku
Hegel - dialektyka związana z rozwojem ducha.
-duch subiektywny (ludzki)
-duch absolutny (rozum)
Filozofia jest szczytem rozwoju ludzkiego.
-prawda religijna poniżej prawdy racjonalnej
-religia mieszana z tym co zmysłowe.
Poznanie religijne nie jest poznaniem prawdziwym. Do pełnej prawdy może dojść tylko rozum ludzki.
Richard Dawkins i „Bóg urojony”. Brytyjski zoolog, ewolucjonista. Jest zwolennikiem ewolucji biologicznej. Ateista. Krytykuje religię jako „niebezpieczny nonsens, który uczy wrogości wobec innych ludzi”. Po zamachu na World Trade Center i Pentagon wezwał do ostrzejszej krytyki światopoglądu religijnego. Krytykuje też kreacjonizm, zjawiska nadnaturalne.
„Bóg urojony” - o ateizmie i religii. Twierdzi, że Bóg prawie na pewno nie istnieje, jest urojeniem, czyli uporczywym obstawaniu przy poglądzie wobec nawet silnych dowodów. „jeżeli jedna osoba ma jakieś urojenie, nazywamy to szaleństwem. Jeżeli wiele osób cierpi na to samo urojenie, nazywamy to religią”
Pisze w niej, że ateiści mogą być szczęśliwi, zrównoważeni, moralni i spełnieni intelektualnie. Ateizm jest dowodem zdrowego i niezależnego umysły, więc ateiści mogą być z niego dumni. Wg niego Bóg jest metaforą natury i tajemnic wszechświata.
Ludwig Feuerbach - był uczniem Hegla, należał do lewicy heglowskiej, jednak niedługo odrzucił przekonanie przyjmując poglądy materialistyczne. Myśl z buty, a nie byt z myśli. Podkreślał materialność człowieka (Człowiek jest tym co je). Zbudował naturalistyczną etykę i teorię religii, zwalczał idee nieśmiertelności i nadprzyrodzoności. Religia tworem ludzkim. To nie Bóg stworzył człowieka, ale człowiek Boga. Religia zaspokaja po prostu potrzeby człowieka.
Człowiek człowiekowi Bogiem.
Marks, Nietzsche, Freud - mistrzowie podejrzeń, krytyka religii. Religia jest opium dla ludzi. To burżuazja, klasa posiadająca, wymyśliła religię by władać ludem.
Nietzsche - krytyka Boga metafizycznego, pojawia się już u Platona. Jednak obalenie Boga metafizycznego, obala też Boga religijnego. Ogłasza śmierć Boga, człowiek go zabił. Religia to kłamstwo. Człowiek religijny jest słaby, dziecinny. Religia poniża człowieka, gdyż nie pozwala mu poznać prawdy. Odrzuca moralność i przykazania.
Freud - „Kultura jako źródło cierpień” - ogranicza ludzkie popędy. Jest przejawem niedojrzałości człowieka. Człowiek dojrzały kieruje się rozumem. Religia zafałszowuje to, kim naprawdę jest człowiek, blokuje dwa popędy : Eros i Tanatos.
Człowiek potrzebuje szczęścia więc tworzy iluzję nieba, Bóg jest idealizacją ojca.
6. Religia jako fundament kultury.
Rene Girard - Nazywany "Albertem Einsteinem współczesnych nauk o człowieku", prezentuje nowe, odkrywcze odczytanie tekstów mitologicznych i biblijnych, widząc w instynkcie naśladowczym i "mordach założycielskich" fundamenty cywilizacji. Zdaniem Girarda, kultura warunkowana jest przez dwa mechanizmy rządzące społeczeństwami: poszukiwanie kozła ofiarnego oraz pragnienie mimetyczne.
Francuski intelektualista René Girard jest zdania, że mechanizm ten jest źródłem wszelkich religii. Podejmuje tu wątek, który pierwszy zaproponował Zygmunt Freud (był on zdania, że judaizm zaczął się od kolektywnego mordu dokonanego na Mojżeszu przez Izraelitów, którzy następnie wymazali to zdarzenie ze zbiorowej pamięci). Girard twierdzi, że każda religia wzięła się u zarania ze zbiorowego mordu dokonanego na koźle ofiarnym, wedle następującego modelu:
Po dokonaniu mordu społeczność jest w szoku, że go dokonała.
Kryzys, który doprowadził do zabicia kozła ofiarnego, w końcu, siłą rzeczy, przechodzi; tworzy się poczucie, że to zabicie jednak pomogło w rozwiązaniu kryzysu.
Skoro zabicie pomogło, to znaczy, że kryzys naprawdę był spowodowany winą kozła ofiarnego; kryzys przeszedł po zabiciu przyczyny zła;
Zabity kozioł ofiarny był przyczyną zła, ale z drugiej strony umierając uratował grupę; dlatego ulega sakralizacji i staje się bogiem;
Na tej podstawie tworzą się normy moralne religii, które zaczynają się od zakazania tego, czym rzekomo zawinił kozioł ofiarny;
Żeby jednak zachować stan społecznej i kulturowej równowagi, trzeba od czasu do czasu powtórzyć akt zabicia kozła ofiarnego. Stąd rytualne zabijanie ludzi w najstarszych religiach.
Normy moralne się jednak rozwijają i sublimują; kultura stopniowo tuszuje pamięć inicjalnego mordu kolektywnego będącego podstawą religii, zastępuje go konstrukcjami symbolicznymi; w rytuałach odchodzi się od ofiar z ludzi - na rzecz ofiar ze zwierząt, a następnie ofiar symbolicznych.
Teoria pragnienia mimetycznego; mechanizm mimetyczny - proces, na który składają się różne zjawiska. Kryzys mimetyczny lub kozła ofiarnego.
Pragnienie mimetyczne - pragnienie popędowe.
Rywalizacja mimetyczna - podmiot jest zanurzony w tym samym świecie co jego wzorzec, pojawia się rywalizacja.
Pragnienia czerpiemy od innych.
Kryzys mimetyczny (ofiarniczy) - w ogniu rywalizacji.
-zanika przedmiot - był tylko pretekstem do rywalizacji
-obsesją rywal, staje się zwycięstwo przeciwnika
Kryzys zacierania się różnic (odróżniania)
-różnice zanikają gdy role podmiotu i wzorca sprawdzają się do wzajemnej rywalizacji
-wciąż się zagina i rozprzestrzenia, zarażając otoczenie
-ważne by zachowywać pewne reguły społeczne
-przestaje być ważny przedmiot rywalizacji, najważniejsza jest sama rywalizacja
mnożą sie sobowtóry
Eskalacja kryzysu mimetycznego
2 osoby walczą o ten sam przedmiot
-rośnie jako wartość w oczach osób trzecich
-znikanie przedmiotu rywalizacji
-rodzi się czysty
Mnożą się sobowtóry
-walka wszystkich ze wszystkimi (Hobbes)
-groźba zagłady wspólnoty we wzajemnej walce
-jedna droga ocalenia wspólnoty przed samozniszczeniem
Skutkiem rywalizacji jest właśnie zjawisko kozła ofiarnego.
7. Religia jako hierofania.
Hierofania - objawienie się świętości, wtargnięcie sacrum w sferę profanum; kluczowy termin w teorii religii M. Eliadego. Przestrzeń człowieka Eliade podzielił na dwa typy: przestrzeń sacrum i profanum - zaznaczył, że sfery te mogą się pokrywać (gdyż sfera sacrum jest sferą, która jest konstytuowana przez nasz umysł. Prostym przykładem sfery sacrum jest np. kościół, który dla osoby konkretnego wyznania jest miejscem w którym objawia się świętość - dla ateisty zaś jest zwykłym budynkiem (sferą profanum).
Eliade : Życie religijne jest przeżywaniem hierofanii, która mobilizuje życie człowieka. Aby zarysować koncepcję rzeczywistości wg Eliadego należy zwrócić uwagę przede wszystkim na podkreślaną przez niego polaryzację istniejącą w świecie, która najogólniej i zarazem najpełniej zawiera się w rozdźwięku między sacrum i profanum. Profanum przeistacza się w sacrum na skutek dialektyki hierofanii, z kolei wszelkie procesy desacralizacji przekształcają ponownie sacrum w profanum. Dialektyka sacrum jest realizowana przez hierofanie, krotofanie i teofanie. Eliade odkrycie różnorakich technik i zawodów upatruje w naśladownictwie zachowań i sensów niesionych przez hierofanię, a nie w koniecznościach ekonomicznych czy w przypadkowości odkryć.
Hierofania w najszerszym tego słowa znaczeniu to coś, co objawia sacrum. Hierofanie, to reprezentanty świata profanum, które uzyskały w ludzkim poznawaniu rangę świętości. Są one sposobami objawiania się sacrum. Właściwie hierofanią może stać się cokolwiek, o tyle, o ile wciela (tzn. objawia) coś innego, coś różnego od siebie. Istotne jest, że „coś" staje się hierofanią dopiero wtedy, gdy przestaje być świeckie i gdy przybiera nowy wymiar, wymiar sakralności.
"Zbieżność sacrum-profanum faktycznie powoduje przełamanie płaszczyzny ontologicznej. Paradoks ten istnieje w każdej hierofanii, gdyż każda hierofania ukazuje, objawia współistnienie dwóch przeciwstawnych bytów: sacrum i profanum, ducha i materii, wieczności i doczesności itd.".
Hierofanie — to znaczy przejawy sacrum, są wyrażane w: symbolach, mitach, istotach nadprzyrodzonych etc. Elementy te tworzą język przedrefleksyjny. Ważne w nim miejsce zajmuje symbol.
Hierofania to objawienie czegoś, co święte.
Bez objawienia boskości, nie byłoby świadomości religijnej, to co się objawia jest zewnątrz, boskość objawia się w pewnej naoczności.
„Drogi do Boga” Tomasz z Akwinu. Istnieje związek z prawem przyrody, pewne procedury empiryczne istnieją, za aktem religijnym istnieje pewna oczywistość widm.
Świadomość jest w wzajemnym związku z fenomenem.
8. Religie starożytnego Egiptu i ich przesłanie.
Egipt - panteizm .
Funkcjonalizm : organizacja, hierarchia i harmonia. Zdolność do przechodzenia jednych bóstw w drugie, nie ma ścisłych granic między bóstwami.
Synkretyzm religijny: mieszanie się różnych wierzeń; bogowie z różnych ośrodków byli z jednej strony bardzo podobni. Jeden Bóg przejawiał się w różnych formach zależnie od regionu.
Przekonanie o kluczowej harmonii świata który znajduje się w równowadze i nie należy go zakłócać, to co boskie będzie się kryło w tym ładzie.
Bardzo duże znaczenie magii, która przekształca harmonijny porządek, wpływanie na bogów i pewna energia.
Bardzo ścisły związek zachowań etycznych z eschatologią (życiem pozagrobowym); przekonanie, że ludzie są nagradzani już za życia w postaci dzieci i bogactwa. Sąd Ozyrysa.
Szacunek do ciała ludzkiego. Warunkiem nieśmiertelności duszy jest zapobieganie rozkładowi ciała.
Trudno rozróżnić religijność Egipcjan od ich życia społecznego. Wszędzie tworzyli sobie bóstwa.
Konserwatyzm : wszelkie nowinki religijne były niemile widziane. Egipcjanie nie mieli poczucia mijania czasu, uważali, że żyją w kulminacyjnych czasach.
Przyroda jest przejawem tego, co boskie. Egipcjanie byli przekonanie, że wszystko w przyrodzie jest przejawem boskości. Przyjemności są pozytywne, ale trzeba zachować ład i porządek.
Rytuał pochówku : chowanie z różnymi przedmiotami codziennego użytku ; biżuterią etc.
Teksty religijne u starożytnych Egipcjan:
Antologie tanatologiczne, teksty piramid, teksty sarkofagów, księgi umarłch.
Teksty piramid są najstarszymi tekstami religijnymi, znajdują się na ścianach piramid.
Teksty sarkofagów zapisywane na drewnianych trumnach, ich funkcją było zaklinanie rzeczywistości pozagrobowej.
Księga umarłych - zwój papirusu, na którym zapisywano zaklęcia, dawano zmarłemu do trumny.
Hymny do bogów np. do Ozyrysa, do Totu, wielki hymn do Amona - oddają klimat staroegipski.
W świecie panenteistcznym jest istota najwyższa : bóg o imieniu Ptah - personifikacja wszechbytu, uosobienie wszechświata.
Hierarchia bogów : Ptah przejawia się w licznych postaciach.
Bóstwa kosmiczne ( solarne ) : bóg Słońca Re.
Ozyrys : zmarłych
Set : burzy, walki i niepokoju, bóg złowrogi, prześladowano związane z nim zwierzęta.
Kult Horusa - najczęściej przedstawiany w postaci Sokoła
Hathor - bogini miłości, radości, tańca, śpiewu, żona Horusa.
Amon - jeden z najważniejszych przejawów boga najwyższego.
Zadatria - każde zwierzę jest przejawem tego co boskie, szacunek przyrody.
Apis- bóg-byk
Byk: specyficzne cechy, cyklicznie wybierano nowego boga. Śmierć byka związana z wielką żałobą. Zabicie tego zwierzęcia było wielką katastrofą dla Egiptu.
Św. Krokodyl - Sobek. Miał własny ogród z basenem. Próba ognia - próba krokodyla.
Krokodyle czczono w niektórych regionach, w innych zwalczane rytualnie.
Św. Kozioł, św. Baran
Sokół umieszczany w insygniach królewskich.
Czapka sępa - symbol godności kościelnej
Kot - bóstwo codzienne
Żuk skarabeusz
Samce hipopotama - też podwójne znaczenie, czczone lub nie.
Samice hipopotama - święte
Psy i wilki - czczone, ale nie wszędzie
Czarna świnie, gazela, wąż, osioł - zwierzęta nieczyste.
Gryf - hybryda, mściciel pokrzywdzonych.
9. Religijno- filozoficzne nauczanie w Chinach
Filozofia w Chinach nie jest abstraktem - bliska religii.
Religijna myśl chińska zanurzona jest w początkach mitycznych.
Dynastie chińskie, które mają znaczenie; panowanie 3 dostojnych mędrców
Sun-Tsy, działał w III stuleciu p.n.e. Człowiek jest z natury zły albo skłonny do złego. Może być dobry, ale bez samokontroli i niezbędnego wychowania moralnego podatny na egocentryczne pragnienia (zmysłowa przyjemność, czerpanie korzyści tylko dla siebie
Epoka 5 cesarzy.
żółty cesarz - czczony jako założyciel taotyzmu
dynastia Xia - 1700 p.n.e.
dynastia Szang - 1900-1120 p.n.e. (rozwój kulturalny na poziomie brązu. Zwracano uwagę na oddawanie czci i służenie istotom duchowym, łącznie z bóstwem narodowym. Istoty duchowe - powodujące zjawiska naturalne, dobroczynne lub katastroficzne, istoty ingerujące w sprawy ludzi)
dynastia Czou - 1122 - 900 r. p.n.e. (następuje podział, który zorientuje pewne nazewnictwo odnoszące się do Chin). Istoty duchowe dalej czczone, dostarczające moralnych przykładów. Niebo - źródłem norm etycznych. Cnota moralna stanowiła kryterium wartości i czynnik zjednujący łaskę Nieba bardziej niż urodzenie czy obrzędy.
-decentralizacja miejsca (państwo środka)
-państwo Quin - scentralizowane w tym okresie
budowa muru chińskiego, państwo militarne, osadzanie na tronie syna
dynastia Han (206 p.n.e.)
200r. p.n.e. - 200r. n.e. - rozwój kultury Chińskiej, ekspansje. Tożsamość chińska, państwo jedwabnego szlaku. Wprowadzenie i zaszczepienie buddyzmy, który nie jest tworem chińskim, się tam zagnieździł
Szkoły filozoficzne :
szkoła jin-jang
szkoła literatów
motistów -
nazw/pojęć - zajmuje się dialektyką pojęć
prawa / legistów
tao