1

Filozoficzny problem Boga

(filozofia religii, teologia

naturalna, filozofia Boga)

2

Trójkąt Platoński

Byt

świat

Substancja

Refleksja ontologiczna

Filozofia bytu

(Arystoteles)

„Ja”

Podmiot

Dusza

Refleksja transcendentalna

Filozofia podmiotu

(Kant)

Absolut

Filozofia ducha (obiektywnego)

Bóg

Idea

(Hegel)

Doświadczenie

3

„Definicja” religii



Religia - od

łac. religare ‘wiązać powtórnie;

wiązać mocno’.



„Religia jest sposobem ludzkiego istnienia na
zasadzie stosunku do podstawy sensu (poza
którą nie można dalej wyjść, która zatem jest w
tym rozumieniu 'ostateczna'),

która jako coś, co

stanowi

fundament

i

nadaje

sens,

dotyczy

interpretacji wszystkiego co istnieje jako

całości

oraz wszystkich sfer bytu.

” (H. R. Schlette)



Religia

to

„każdy system myśli i działań,

podzielany przez

pewną grupę, który dostarcza

jednostce

układu orientacji i czci”. (E. Fromm)



Ów układ orientacji i czci ma z reguły charakter
transcendentny wobec

człowieka i świata.

4

Dwa aspekty religii

• Religia jest zawsze „świadomością określonego

stosunku, tj. konkretnego stosunku

człowieka”

do ostatecznej podstawy sensu (Boga, absolutu,
tego, co

święte), czyli religia jest „więzią

egzystencjalną

całego

człowieka”

z

tą

podstawą sensu (fides qua creditur – wiara,
przez

którą

lub

w

której

wierzymy,

tj.

egzystencjalny akt wiary).

• Religia stoi zawsze pod znakiem określonej

interpretacji

człowieczeństwa i świata, czyli

religia to doktryna (fides quae creditur

– wiara,

której wierzymy, tj. treść wiary jako doktryna).

5

Filozofia a religia

• Filozofia

to

zasadniczo

wiedza

rozumowa:

wyklucza

wszelkie

wypowiedzi,

które nie są oparte na

rozumie.

• Religia

wychodzi

od

pozarozumowej

podstawy sensu (objawienie). Nie jest
ruchem naszego rozumu, przekracza go.

• Wiara

religijna

z

punktu

widzenia

wierzących jest darem Boga – jest łaską.

6

Możliwe stosunki filozofii i religii

(wiedzy i wiary)

1)

F. i R. nie mają ze sobą nic wspólnego (neopozytywizm)

2)

Między F. a R. istnieje sprzeczność, 2 możliwości:

A)

R. contra F.

– credo quia absurdum est (wierzę, bo to niedorzeczne)

(Tertulian, Kierkegaard)

B)

F. contra R.

– demaskacja R. jako czegoś sprzecznego z rozumem; np.

R. to opium dla ludu (Marks)

3) R. i F. stanowią jedność:
A)

Od strony R.

– chodzi o F. chrześcijańską spod znaku credo ut intelligam

(wierzę, aby zrozumieć). Dopiero wiara czyni możliwą prawdziwą filozofię

B)

Od strony F.

– F. próbuje zredukować R. do F. i uzasadnić ją metodą

wiedzy rozumowej (np. dialektycy średniowieczni)

4)

R. i F. stanowią różne, ale odniesione wzajemnie do siebie płaszczyzny
sensu - gratia supponit naturam

(łaska zakłada naturę).

Stworzony ludzki rozum i objawienie nie mogą być sprzeczne bo mają
jednakowe pochodzenie (Tomasz z Akwinu)

7

Wybrane zagadnienia



Problem wiedzy religijnej



Koncepcje bytu boskiego

– problem atrybutów Boga.

-

Stanowiska w kwestii natury, istnienia i poznawalności

Boga: teizm, deizm, panteizm, ateizm, agnostycyzm.



Filozoficzne argumenty za istnieniem Boga i ich krytyka

-

argument teleologiczny (z celowości)

- argument kosmologiczny

- argument ontologiczny

•

Wnioski wynikające z niemożności przeprowadzenia
racjonalnego dowodu na istnienie Boga.

•

Konsekwencje istnienia bądź nieistnienia Boga: problem
teodycei, problem ostatecznej bezsensowności świata.

8

Kwestia wiedzy religijnej

• Roszczenie poszczególnych religii do posiadania

ważkiej wiedzy dotyczącej natury świata oraz roli,

jaką

odgrywa

w

nim

człowiek

(jej

funkcje:

rozjaśnianie egzystencji, orientacja w świecie,
transcendowanie).

• Szeroka rozbieżność poglądów wśród tychże religii

w stosunku do tego, czym jest owa wiedza i czy

można mieć pewność, że jest ona prawdziwa.

• Wiedza religijna różni się diametralnie od innych

typów

wiedzy

(wiedzy

potocznej,

naukowej,

filozoficznej).

• W wielu religiach ten rodzaj wiedzy pochodzi ze

spisanego objawienia

słowa bożego.

• Wiedza religijna angażuje zawsze pewien element

wiary albo

doświadczenia religijnego.

9

Teologia naturalna a religia

objawiona

• Teologia naturalna – głoszą ją ci, którzy starają

się dostarczyć naturalnej (racjonalnej) podstawy

dla wiedzy religijnej, dowodząc, że istnieją

szczególne wydarzenia, fakty czy inne racje,

które stanowić mogą podstawę poglądów
religijnych.

• Religia objawiona – fundamentalne prawdy

religijne mogą być poznane jedynie dzięki

objawieniu, wierze czy doświadczeniu
religijnemu.

• Oczywiście nie musi być sprzeczności między

nimi

– vide Tomasz z Akwinu: te dwa typy

wiedzy rel. dopełniają się nawzajem.

Atrybuty Boga

• nieskończony (nieograniczony)
• osobowy
• wszechobecny
• wieczny (pozaczasowy)
• stwórca wszechświata
• transcendentny
• wszechwiedzący
• wszechmocny
• nieskończenie dobry
• wszechmiłujący
• nieskończenie wolny

10

Łączenie boskich atrybutów

• Jeśli Bóg jest transcendentny to jak to jest możliwe,

że jest On jednocześnie wszechobecny?

• Jeśli Bóg jest wszechmocny, wszechwiedzący i

nieskończenie dobry, to dlaczego dopuszcza zło w

świecie, cierpienie niewinnych itd.? – problem
teodycei.

• Próby uniknięcia trudności:

-

orzekanie atrybutów Boga w sposób analogiczny

(orzekanie pośrednie między orzekaniem
jednoznacznym a wieloznacznym)
- teologia apofatyczna (negatywna) (grec. apofatikos

– przeczący)

11

Orzekanie analogiczne

• Wyrażona w nazwie treść orzekana jest o desygnatach

w znaczeniu zasadniczo różnym, choć pod pewnym

względem w znaczeniu takim samym .

• Np. Słowo „zdrowy”: zdrowy człowiek, zdrowe lekarstwo

– środek przywrócenia zdrowia, zdrowe jedzenie –

środek zachowania posiadanego zdrowia.

Inaczej:
• Ta sama treść wyrażona przez nazwę jest w różny

sposób realizowana przez desygnaty, o których jest
orzekana.

• Np. byt – właściwa mu treść realizowana jest w różny

sposób w jego desygnatach: bytem jest i substancja, i

przypadłość (cecha), i Bóg, i człowiek, ale inaczej

bytowość jest realizowana w Bogu, a inaczej w

człowieku, inaczej w substancji, a inaczej w

przypadłości, choć wszystkie te desygnaty schodzą się

w tym, że są bytami.

Źródło: L. Wciórka, Wiedzieć , że jest Bóg

12

Teologia apofatyczna

Dochodzimy do Boga drogą kolejnych zaprzeczeń:
• Najpierw nie jest On tym, co możemy poznać przez

zmysły.

• Potem, że nie jest tym, co możemy poznać

rozumem.

• W końcu musimy zaprzeczyć, że jest On

jakimkolwiek naszym zaprzeczeniem, bo nawet
przez zaprzeczenie nie jesteśmy w stanie przybliżyć
naszemu umysłowi jego tajemniczej i wszystko
przekraczającej natury.

13

Problem teodycei

• Etymologia: gr. théos (bóg) i diké (słuszny,

sprawiedliwy), dosłownie oznacza "usprawiedliwienie
Boga”

• Jeśli wszechmocny i nieskończenie dobry Bóg istnieje,

to skąd wzięło się zło i cierpienie na świecie?

Możliwe odpowiedzi:
• Bóg albo nie jest wszechmocny, albo nie jest

nieskończenie dobry, albo jedno i drugie
(manicheizm).

• To, co wydaje się złem i cierpieniem z ludzkiej

perspektywy, z perspektywy boskiej stanowi część
większego planu, który koniec końców wyjdzie tym,
najbardziej pokrzywdzonym, acz niewinnym na dobre.
(Augustyn, Leibniz).

14

Problem teodycei c.d.

• Zło jest skutkiem wolnej woli aniołów i ludzi, tj.

skutkiem przeciwstawienia się Bogu najpierw przez
upadłe anioły potem przez pierwszych ludzi (pogląd
biblijny).

• Dotyczy to zarówno zła moralnego i jak i zła

naturalnego, niezawinionego przez człowieka
(katastrofy, choroby itd.)

• Świat bez wolności byłby pozbawiony zła, ale mimo to

byłby gorszy niż z nią (Leibniz).

• Cierpienie pozwala człowiekowi duchowo wzrastać,

przybliża go do Boga (pogląd biblijny).

15

Problem teodycei c.d.

• Zło i cierpienie to tajemnica, której nasz skończony

rozum nie potrafi rozstrzygnąć. Należy zaufać Bogu
jak Abraham, jak Hiob

– mimo wszystko…

(Kierkegaard).

• Bóg nie istnieje a świat jest taki jaki jest po

prostu…(ateizm).

• Właściwym rozwiązaniem problemu teodycei jest

aktywne działanie zmierzające do usunięcia zła i
cierpienia (tego, które jest niepotrzebne i nie
przyczynia się do duchowego wzrostu)

• „Bóg nie ma innych oczu niż nasze, Bóg nie ma

innych uszu niż nasze, nie ma innych rąk niż nasze”
(D. Sölle)

16

17

Stanowiska w kwestii istnienia

Boga, jego natury i związków ze

światem oraz poznawalności (jego

natury i/lub istnienia)

Główne stanowiska:
• Ateizm
• Panteizm
• Deizm
• Teizm
• Agnostycyzm

18

Ateizm

• Źródłosłów: grec. a oznacza ‘nie’, theos – ‘bóg’
• Wybrani zwolennicy: Kritiasz, Feuerbach, Marks, Freud,

Sartre, Dawkins.

• Bóg jest tworem ludzkiej wyobraźni, wymyślonym z

różnych psychologicznych, socjologicznych,

ekonomicznych itp. powodów ©.

• Filozoficzne podstawy: każda teoria metafizyczna, która

pozwala odpowiednio, racjonalnie zrozumieć to, co

wiemy o świecie dzięki systemowi nie zawierającemu

pojęć opisujących przedmioty nadprzyrodzone.

• Nasza wiedza o świecie (w szczególności o złu i

cierpieniu) w stoi w sprzeczności z tradycyjną wiedzą o

naturze Boga (wszechmocny, nieskończenie dobry).

• Nawet jeśli istnienie Boga jest możliwe, to z tego nie

wynika jeszcze Jego faktyczne istnienie.

• Ateizm a tzw. śmierć Boga (Gott is tot) (Nietzsche) ©

Zygmunt Freud (1856-1939)

• Rzeczywistość religijna to „nic innego jak psychologia

rzutowana w świat zewnętrzny”.

• Bogowie są „stworzeni przez psychiczne siły człowieka”.
• Idee religijne więc to złudzenia.
• Zachowanie religijne jest społecznie

zinstytucjonalizowanym powtórzeniem relacji syn-ojciec.
©

• Analogia pomiędzy nerwicą a religią: określenie „nerwicy

jako indywidualnej religijności, a religii jako powszechnej
nerwicy obsesyjno-

kompulsywną”. ©

• Istotna różnica: „powszechny” charakter religii,

„prywatny” nerwicy.

• Hipoteza: wspólne pochodzenie religii i nerwicy.

19

Wspólne korzenie nerwicy i religii

20

• Ludzka psychika to wynik działania 3 dynamizów: id,

ego, superego.

• U korzeni życia ludzkiego znajdują się instynktowne

impulsy (popędy) zasadniczo natury seksualnej

:

21

Panteizm

• Źródłosłów: gr. pan - 'wszystko‘, theós - 'bóg'
• Przedstawiciele np. stoicy, Giordano Bruno,

Spinoza.

• Bóg nie jest odrębnym bytem, lecz stanowi cały

porządek natury lub też jest aspektem

całkowitego porządku natury (boski logos

przenikający wszechświat).

• Albo wszechświat jako całość jest Bogiem, albo

jest Nim ta moc lub siła, którą przesiąknięty jest

cały kosmos.

• Bóg jest wszędzie i wszystkim, ewentualnie we

wszystkim przebywa.

22

Deizm

• Źródłosłów: łac. deus dpn. dei 'bóg; bóstwo

(opiekuńcze)'

• Przedstawiciele: Epikur, P. Bayle, Wolter,

Reimarus, G. Washington.

• Istnieje boski byt albo moc oddzielona od świata

fizycznego, który sama stworzyła lub któremu

nadała początek, lecz nie wywierająca ani

bezpośredniego wpływu, ani nacisku na

zdarzenia dziejące się we wszechświecie takim,
jaki jest obecnie.

• Bóg to „doskonały zegaramistrz”, który stworzył

maszynę zgodnie z najlepszymi racjonalnymi

zasadami, a potem po uruchomieniu, przestał

odgrywać jakąkolwiek rolę w sprawach świata
natury.

23

Teizm

• Dwa podstawowe typy: monoteizm i politeizm
• Przedstawiciele: filozofowie przyznający się

otwarcie do chrześcijaństwa (np. św. Augustyn,
św. Tomasz z Akwinu), islamu (Al-Farabi),
judaizmu (Filon z Aleksandrii), religii olimpijskich
bogów (Tales), itd.

• Istnieje taki Bóg (lub bogowie), odrębny i

niezależny od bytów stworzonych, który
pozostaje w szczególnego rodzaju
bezpośrednim lub osobistym związku z istotami
ludzkimi.

Agnostycyzm

• Źródłosłów: gr. agnōstos - 'nieznany;

niepoznawalny'

• Przedstawiciele: Protagoras z Abdery, Thomas

Huxley (twórca pojęcia)

• Odnośnie istnienia bądź nieistnienia Boga, a tym

bardziej odnośnie jego natury musimy
powstrzymać się od wydawania sądu.

• Protagoras: "O bogach nie mogę stwierdzić ani że

istnieją, ani że nie istnieją, ani jaka jest ich istota
i

jak się przejawiają; wiele bowiem okoliczności

stoi na przeszkodzie ich poznaniu, a

między

innymi ich niewidzialność i krótkość życia
ludzkiego"

.

24

25

Argument z celowości

• Dowód ten stwierdza istnienie Boga na podstawie badań

i wyciągania wniosków z informacji, które posiadamy na

temat wszechświata.

• Gł. teza: nasze badanie natury ujawnia istnienie ładu i

wzorca organizujących fizyczne, chemiczne i biologiczne

cechy świata.

• Porządek i model natury przypomina porządek i modele

ludzkich artefaktów takich, jak domy czy zegary, w

których każda część jest dopasowana do drugiej tak, że

służą jednemu celowi lub stanowią etapy konieczne dla

ukończenia budowy całego obiektu.

• Założenie: podobne w charakterze skutki są efektem

działania podobnych przyczyn.

• W przypadku ludzkich wytworów przyczyną jest myśl,

rozum i inteligencja.

• Wniosek: musi istnieć jakiś rodzaj inteligentnego

bóstwa, które jest twórcą lub przyczyną skutków, które

obserwujemy we wszechświecie.

26

Krytyka Hume’a

• Dzieła człowieka i dzieła natury nie są do siebie

podobne w stopniu wystarczającym, by stwarzały

podstawę mniemania, iż są rezultatem działania
przyczyn o podobnym charakterze.

• W pierwszym przypadku znamy i przyczynę i

skutek; w drugim

– tylko skutek.

• Nawet jeśli, naciągając, przyjmiemy analogię

pomiędzy skutkami działań przyrody i człowieka, to i

tak nie daje to podstaw do wyciągnięcia tradycyjnie

religijnych wniosków na temat natury Boga.

• Nie możemy na podstawie tego argumentu

twierdzić, że Bóg jest nieskończonością i że jest

doskonały, co więcej, że jest moralnie dobry©.

27

Argument kosmologiczny (lub z przyczyny

sprawczej

)

Arystotelesowskie pojęcie przyczynowości sprawczej:
• Nic nie może pod tym samym względem być w akcie

i potencji, ponieważ w takim przypadku powstałaby

sprzeczność.

• Szklanka nie może być jednocześnie aktualnie i

potencjalnie pełna.

• Ponieważ zaś każda zmiana jest przejściem od

potencji do aktu, a to, co się zmienia, nie może być

jednocześnie jednym i drugim, przeto musi ono

otrzymywać akt od czegoś innego, co samo jest w
akcie.

• To, coś innego jest przyczyną sprawczą.
• A że wszelki istniejący w przyrodzie byt podlega

zmianom więc wszelki byt posiada przyczynę

sprawczą.

28

Argument kosmologiczny (lub z przyczyny

sprawczej

)

1) Punkt

wyjścia podobny jak w argumencie z celowości.

2) Postrzegamy

powszechną obecność ruchu i zmiany.

3) Wydarzenie, aby

zajść musi posiadać przyczynę sprawczą, tj.

wydarzenie

poprzedzające lub będące powodem jego

zaistnienia.

4) Kiedy

będziemy przechodzić od skutków do przyczyn, to albo

będziemy cofać się bez końca, albo natrafimy na ostateczną

przyczynę, która nie będzie domagała się już dalszego

wyjaśniania przyczynowego (causa sui).

5) Ta ostateczna przyczyna jest tym, co nazywamy Bogiem.
6) Gdyby

można było się bez końca cofać w szeregu następstw

przyczynowych,

wówczas nie istniałby początek owego

szeregu.

7) Gdyby nie

było rzeczywistego początku, nie byłoby też

żadnego następstwa, ponieważ każda przyczyna jest
skutkiem przyczyny

ją poprzedzającej.

8) Wniosek: musi

istnieć jakaś pierwsza przyczyna, zwiemy ją

Bogiem.

Argument kosmologiczny - krytyka

Ad 5, 8) Ową ostateczną (pierwszą) przyczyną wcale

nie musi być Bóg, lecz, co bardziej prawdopodobne,
wszechświat jako całość.

• Współczesna kosmologia wskazuje na tzw. wielki

wybuch jako początek wszechświata.

Ad 7) Możemy bez końca śledzić wstecz szereg

przyczynowo-

skutkowy (czyli następstwo szeregów

zdarzeń), dlaczego jednak mielibyśmy wyprowadzić
stąd wniosek, że musi mieć on gdzieś początek? ©

• Argument co najwyżej udowadnia możliwość

istnienia Boga.

• Na dodatek Boga pojętego na modłę deistyczną

(Wielki Architekt).

29

30

Krytyka Kanta

• Zasada przyczynowości (każde zdarzenie musi

mieć jakąś przyczynę) odnosi się, na ile możemy

to stwierdzić, wyłącznie do świata

doświadczenia zmysłowego.

• W argumencie kosmologicznym ta zasada

wykorzystana jest do wyprowadzenia nas poza

świat doświadczenia zmysłowego ku czemuś

transcendentnemu względem tego

doświadczenia. Takie przejście jest
niedozwolone.

• Gł. błąd tego argumentu: stara się rozumować

poza wszelkim możliwym doświadczeniem, a

więc poza granicami, poza którymi nie ma

gwarancji wiarygodności naszych władz

umysłowych.

31

Argument ontologiczny

• Dowodzi istnienia Boga na podstawie samego pojęcia

Boga.

• Punkt wyjścia: ‘definicja’ Boga = „coś, ponad co nic

większego (doskonalszego) nie może być pomyślane”.

• Przesłanki: Istnienie w rzeczywistości jest czymś

większym (doskonalszym) aniżeli istnienie tylko w
intelekcie.

• Gdyby Bóg istniał tylko w intelekcie, wtedy można by

sobie wyobrazić coś, co by miało wszystkie boskie

atrybuty, a nadto realne istnienie, byłyby więc czymś
doskonalszym od Boga.

• Ale to Bóg jest czymś, ponad co nic doskonalszego nie

może być pomyślane (z def. Boga).

• Wniosek: Bóg więc z konieczności istnieje nie tylko w

intelekcie, ale także w rzeczywistości (Bóg jest tym

czymś, co ma wszystkie boskie atrybuty, a nadto istnieje
realnie).

Krytyka - Gaunilon

• Gdyby ten dowód był słuszny, wtedy można by wykazać, że

wszystkie inne nierzeczywiste bądź wymyślone obiekty także muszą
istnieć.

• Np. gdyby sobie wyobrazić, że istnieje gdzieś taka doskonała

wyspa, od której nic doskonalszego nie można sobie wyobrazić,
gdzieś poza miejscem, do którego może dotrzeć ktokolwiek, to
wynika z tego, że jeśli owa wyspa jest doskonała, to wówczas
zgodnie z dowodem Anzelma, taka wyspa musi istnieć.

• Gdyby tak nie było, wówczas nie byłaby tą wyspą, od której nic

doskonalszego nie można sobie wyobrazić.

• Ale skoro z definicji jest doskonała i nie można sobie wyobrazić

doskonalszej wyspy, wówczas mocą samego pojęcia możemy być
pewni jej istnienia.

• Replika Anzelma: dowód ontologiczny odnosi się tylko do Boga,

ponieważ przedmiot żadnego innego pojęcia nie może być
doskonalszy.

32

33

Krytyka - Tomasz z Akwinu

• Błąd Anzelma: zanim jeszcze wiemy, czy

Bóg istnieje, zakładamy już, że znamy
Jego naturę, zgodnie z którą jest On istotą
najdoskonalszą.

• Aby poznać naturę Boga, musimy najpierw

wiedzieć, że On istnieje, a nie na odwrót.

• Jeśli Bóg istnieje, to faktycznie istnienie

przynależy do jego istoty (Bóg jest bytem
koniecznym).

34

Krytyka - Kant

• W dowodzie tym przyjmuje się, że jednym z elementów

doskonałości Boga jest jego istnienie, czyli istnienie jest

jednym z boskich atrybutów – „nie można oddzielić

istnienia od istoty Boga”.

• Tymczasem:
• Istnienie nie jest rodzajem atrybutu, który może być

częścią definicji jakiekolwiek pojęcia.

• Nie zmienia się danego pojęcia przez to, że się o nim

tylko myśli, albo myśli o jego przedmiocie jako

istniejącym.

• Np. idea 100 złotych w naszym umyśle oraz 100

rzeczywistych złotych zawierają te same cechy
monetarne.

• Siła pojęcia albo idei Boga jako istoty doskonałej nie

zwiększa się przez myślenie o nim jako istniejącym,

zamiast tylko jako o pomyślanym.

35

Trzy wnioski jakie można wyciągnąć z

niemożności przeprowadzenia racjonalnego

dowodu na istnienie Boga

• Ateizm – zaprzeczenie istnienia Boga.

Memento dla ateistów: brak dowodu nie jest

dowodem braku.

• Agnostycyzm – wersja umiarkowana:

ignoramus

– „nie wiemy” (czy Bóg istnieje);

wersja radykalna ignoramus et ignorabimus

–

„Nie wiemy i nie będziemy wiedzieć”.

• Fideizm – wiedzę o istnieniu Bogu możemy

zdobyć tylko dzięki wierze.
Nasza wiedza religijna nie jest i nie powinna być

oparta na przesłankach racjonalnych (szerzej
naturalnych).

Zakład Blaise’a Pascala (1623-1662)

• Istnienie Boga nie może być udowodnione drogą racjonalnego

dowodu, tym niemniej jest rzeczą rozsądną (korzystną dla nas)

uwierzyć w jego istnienie.

• Człowiek staje przed alternatywą: Bóg jest albo go nie ma. Musi

wybierać.

• Jeśli przyjmiemy, że Boga nie ma, to jeśli się okaże, że byliśmy w

błędzie, będziemy zgubieni: „Jeśli umrzesz nie ubóstwiwszy

prawdziwej istoty, jesteś zgubiony”.

• „Zważmy zysk i stratę zakładając, że Bóg jest. Rozpatrzmy te dwa

wypadki: jeśli wygrasz, zyskujesz wszystko; jeśli przegrasz, nie

tracisz nic. Zakładaj się tedy, że jest, bez wahania” (Myśli).

• Możemy bowiem wygrać nieskończoność życia nieskończenie

szczęśliwego a przegrać to, co skończone, które w porównaniu z

nieskończonym jest niczym.

• Oponent: zakładanie się o Boga oznacza ryzykowanie tego, co

pewne (pewnego dobra skończonego) dla tego co, niepewne
(niepewne dobro nieskończone).

• Pascal: każdy gracz ryzykuje pewne dla wygrania niepewnego i

czyniąc tak nie grzeszy przeciw rozumowi.

36

Zakład Pascala w rachunku prawdopodobieństwa

1. Podstawowe pojęcie rachunku P – zdarzenie, ma ono tę właściwość, że

może wystąpić bądź nie wystąpić.

2. To znaczy, że jego zajście ma charakter wykluczający, jeśli wystąpi jedno,

to nie wystąpi drugie (np. albo wypadnie orzeł albo reszka).

3. Przed przystąpieniem do działania mają one wszelako charakter

dopełniający się (tzn. wypadnie orzeł lub reszka).

4. Jeśli A – zdarzenie: Bóg istnieje; A’ – zdarzenie przeciwne: Bóg nie istnieje,

to

a) Prawdopodobieństwo zajścia zdarzenia A zawarte jest w przedziale

0≤ P(A) ≤ 1

Gdzie, P(A) = 0

– zdarzenie nie wystąpi na pewno

P(A) = 1

– zdarzenie wystąpi na pewno

Ponieważ nie możemy być pewni czy Bóg jest, czy Go nie ma, mamy ostrą

nierówność:

0< P(A) < 1

b) A i A’ stanowią pełną parę zdarzeń („pełna grupa zdarzeń”), tzn. suma tych

zdarzeń jest zdarzeniem pewnym: P(A) + P(A’) = 1

37

Zakład Pascala w rachunku prawdopodobieństwa

5) W

– wartość oczekiwana działania, które może przynieść bądź

wynik zdarzenia A, będący ewentualną wartością zysku x, bądź
wynik zdarzenia A’, będący ewentualną stratą y.

W = P (A)

▪x + P (A’)▪y

a)

0<P (Bóg istnieje)<1

b)

P (Bóg istnieje) + P (Bóg nie istnieje) = 1

Stąd wartość oczekiwana działania:
W = P (Bóg istnieje) ▪ (zysk z jego istnienia) + P (Bóg nie istnieje) ▪

(strata z jego nieistnienia)

6) Jeżeli uznamy, że:

-

zysk z istnienia Boga równa się ∞ (u Pascala to życie wieczne),

-

strata z jego nieistnienia równa się skończoność (u Pascala to
życie aktualne),

to wartość oczekiwana W będzie zawsze wartością dodatnią.

Bowiem:

38

Zakład Pascala w rachunku prawdopodobieństwa

7) n

▪ (+ ∞) = + ∞, gdzie n dowolna liczba dodatnia w przedziale od 0

do 1.

P (Bóg istnieje) ▪ (zysk z jego istnienia) = + ∞

Iloczyn:

P (Bóg nie istnieje) ▪ (strata z jego nieistnienia) = - wartość skończona
Minus wynika z oznaczenia strat jako wartości ujemnych.
Ponieważ: + ∞ - wartość skończona = + ∞
Zatem wynik wartości oczekiwanej działania, czyli wartość W jest

dodatni.

8). Stąd założenie, że Bóg istnieje i działanie tak, jakby istniał, staje się

myśleniem i działaniem racjonalnym wtw, gdy:

-

Wartość Boga jest nieskończenie wielka.

-

Wartość naszego aktualnego życia jest skończona.

-

Musimy się założyć.

Źródło: Z. Drozdowicz, Antynomie Pascala

39

Zakład Pascala c.d.

• Co więcej, ten kto postawi na Boga rezygnuje

wprawdzie z pewnych przyjemności, ale zyskuje za
to inne oraz osiągnie prawdziwą cnotę.

• Ale co z osobą, która twierdzi, że ma taką naturę, iż

nie umie wierzyć?

• „Twoja niemoc wiary, skoro rozum skłania cię do

niej, a mimo to nie jesteś do niej zdolny, pochodzi
jedynie z winy twoich namiętności”.

• Należy poskromić je zachowując się w ten sposób

jak gdyby się wierzyło: modlić się, uczestniczyć we
mszy itd. co w konsekwencji w naturalny sposób
doprowadzi takiego człowieka do wiary.

40

Krytyka zakładu Pascala

• Pascal twierdząc, że lepiej wyjdziemy na tym kiedy

przyjmiemy istnienie Boga, każe wierzyć w Boga z czysto

egoistycznych pobudek: „Nie mówię tego przez nabożną

żarliwość; rozumiem, przeciwnie, iż powinno się mieć
uczucie [o istnieniu Boga], z ludzkiego interesu, z
samolubstwa

” (Myśli).

• Russell – być może Bóg bardziej od interesownej wiary w

niego, ceni intelektualną uczciwość i odwagę, które nie

pozwalają komuś wierzyć. Co więcej, Bóg może chcieć
mojej niewiary.

• Pascal wydaje się dopuszczać tylko dwie możliwości:

istnieje Bóg (konkretnie: Bóg taki jak go pojmują

chrześcijanie, a będąc jeszcze bardziej konkretnym:
katolicy) albo nie istnieje.
Wszelako nawet jeśli jakiś bóg istnieje, to skąd wiadomo,

że jest to Bóg religii katolickiej, a nie np. Allach, Ozyrys,

Baal itd. A ci bogowie mają dość zróżnicowane

oczekiwania od człowieka.

41