Zagadnienia do egzaminu

Przedmiot: Teoretyczne i praktyczne aspekty nauczania zintegrowanego

Specjalność: Zintegrowana edukacja wczesnoszkolna i edukacja przedszkolna

1. Geneza i przegląd koncepcji kształcenia integralnego w edukacji wczesnoszkolnej.

Geneza i przegląd koncepcji kształcenia integralnego

Współczesna idea integracji nawiązuje do tzw. nauki całościowej (oparta na założeniu, że świat jawi się jako całość i ma priorytet przed częścią) rozpowszechnionej na początku XX w głównie przez Nowe Wychowanie. Szczególny wpływ na współczesną edukację wczesnoszkolną i ideę integracji miały:

1. Metoda ośrodków zainteresowań Owidiusza Decroly’ego

Podstawą jego koncepcji były naturalne potrzeby i zainteresowania dziecka, nie było podziału na przedmioty, a nauka koncentrowała się wokół ośrodków tematycznych dostosowanych do faz rozwojowych, potrzeb, czynności psychofizycznych dziecka. Ośrodki stawały się centrum zainteresowań i działalności dziecka, w wyniku której zdobywało wiadomości i umiejętności. Środowiskiem naturalnym był ogród, klasa zamieniona w muzeum i pracownie, środowiskiem społecznym rodzina i szkoła. Stymulowano wielostronną aktywność dziecka poprzez środowisko „informacyjne”. Poznanie rzeczywistości opierała się na obserwacji, kojarzeniu z posiadanymi już wiadomościami, oraz wyrażaniu czyli twórczości dziecięcej. Klasy były zróżnicowane wiekowo, liczyły po kilkanaście osób. Podstawowym zadaniem było nauczenie dziecka rozumienia tego co robi i umożliwienie mu kierowania samym sobą. Decroly jako pierwszy wprowadził globalną metodą nauki czytania i pisania, gry dydaktyczne i wychowawcze, jego pedagogika eksponowała udział czynników genetycznych w rozwoju, wychowawcy mieli współdziałać z dziećmi wspierać ich rozwój indywidualny.

1. Nauczanie łączne Karola Linke’go

Linke uważał, że do 14 roku życia nie powinno się dzielić nauki na przedmioty, bo dziecko ujmuje rzeczywistość całościowo, a nie wyodrębnia gałęzi wiedzy. Nauczanie łącznie opiera się na synkretyzmie, czyli poznawaniu całościowym. Linke wyróżnił kręgi życia, które przeciwstawił kręgom rzeczy. W kręgach występują realne przedmioty, które pełnią róże funkcje. (np. węgiel – krąg życia, gdy znajduje się w kopalni lub w domu, ale rozpatrywany jako obiekt np. w chemii należy do kręgu rzeczy). Dziecko spotyka się przede wszystkim z kręgami życia i od tego powinna rozpocząć się nauka. Z czasem tworzy kręgi rzeczy na podstawie własnej obserwacji. Z kręgów rzeczy wyodrębniają się kolejne przedmioty. Różnicowanie dotyczy też umiejętności. W toku nauki postrzega, że pewne czynności powtarzają się w pewnych kręgach życia, że może ćwiczyć samą technikę czynności w oderwaniu od treści np. rysowanie niezależne od praktycznych potrzeb. Nauczanie łącne obejmuje nauczanie całościowe globalne z nauczaniem przedmiotowo – systematycznym.

1. Pedagogika Marii Montessori

Podstawą jej pedagogiki było przekonanie o dużym znaczeniu okresu dzieciństwa. Czynnikiem rozwoju i podstawa wychowania jest aktywność dziecka. Warunkami rozwoju są:

1. urządzenie otoczenia (estetyka pomieszczenia, funkcjonalność wyposażenia, klimat dla dobrego samopoczucia, ład),

2. materiał dydaktyczny (służyć ma do rozwoju zmysłów i ćwiczenia mięśni, ma dostarczać bodźców czuciowych i doskonalić percepcję bodźców, wrażenia wraz z procesami ruchowymi kształtują czynności umysłowe jak nauczenie czytania, mechanizm skojarzeń prowadzi do samokształcenia, lepszej uwagi i obserwacji, materiał sprzyja równoczesnemu wychowaniu moralnemu i estetycznemu)

   1. materiał niezbędny do życia praktycznego – związany z troską o środowisko, samego siebie, dotyczący zwyczajów i form grzecznościowych w grupie, związany z pracami domowymi,

   2. Materiał sensoryczny – służący wszechstronnemu kształceniu zmysłów, oraz pobudzaniu aktywności umysłowej

   3. Materiał akademicki – służący nauce języka, matematyki innych dziedzin wiedzy

   4. Materiały artystyczne – związane z ekspresją dziecka

Materiały przygotowuje się zgodnie z:

1. Stopniowaniem trudności

2. Od konkretu do abstrakcji

3. Rozbudzanie ciekawości i zainteresowania dziecka

4. Wyzwalanie różnych form aktywności

5. Kontrola błędów umożliwiająca samodzielne poszukiwanie rozwiązań

1. Osobowość nauczyciela – musi inspirować spontaniczne reakcje dziecka, pomagać, tworzyć odpowiednią atmosferę porządku w nauce i zabawie, obserwować, notować, wartościować i konstruować ocenę opisową.

Zasady jakimi powinien kierować się nauczyciel:

• Swoboda dziecka ograniczona interesem zbiorowym,

• Wolność ograniczona prawem do wolności innego dziecka

• Rozwijanie samodzielności i niezależności, odpowiedzialności za otoczenie

• Respektowanie praw do poczucia bezpieczeństwa

Najważniejszym zadaniem jest przygotowanie dziecka do swobodnego i samodzielnego życia. Podstawą jej koncepcji jest zasada swobodnej czynności, nie należy krępować spontanicznych reakcji dziecka i narzucać woli, ale swoboda ma wartość wówczas, gdy jest ograniczona interesem zbiorowości. Samodyscyplina będzie efektem aktywności podejmowanej z zainteresowania.

1. Techniki Celestyna Freineta

W koncepcji szczególnie ważny jest rozwój dziecka, jego potrzeby, naturalny sposób bycia. Ważne jest poznanie dziecka na tle warunków środowiskowych. Ważna jest swobodna działalność twórcza i wszelka ekspresja. Ekspresja może wyzwalać postawę twórczą w różnych dziedzinach życia i dostarczać wiedzy o uczniu.

Opracował techniki pracy szkolnej tj.

• swobodne teksty dzieci połączone z gazetką klasową do nauki języka zamiast podręczników,

• doświadczenia poszukujące, jako warunek samodzielnej pracy w przedmiotach ścisłych.

• Planowanie pracy przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela,

• Różne formy ekspresji podstawą wychowania technicznego i estetycznego

• Referaty rozwijające zainteresowania i umiejętność samokształcenia

• Korespondencja międzyszkolna podstawą kontaktów społecznych

• Spółdzielnia klasowa

Umożliwił szerokie kontakty z otaczającym środowiskiem by wzbudzić ciekawość, propagował eksperymenty, doświadczenia, rozwiązywanie problemów.

Negatywami metod syntetycznych są:

• Stagnacja i myślenie schematyczne podczas kształcenia,

• mała efektywność,

• upadek ideału wartości uniwersalnych,

• zbyt niski poziom efektów kształcenia

• zbyt duża zależność od motywacji dzieci

• pomijanie wysiłku dziecka

Koncepcja integracji nawiązuje do idei nauki całościowej zwłaszcza Decroly’ego i Linkego, ponieważ pojawiają się tematy globalne, ośrodki tematyczne, tematy dzienne. Pedagogika Marii Montessori cieszy się popularnością w przedszkolach a techniki Freineta w edukacji wczesnoszkolnej.

Z krytyki tych koncepcji wyłoniły się zasady integracji oraz warunki i sposoby ich realizacji. W Polsce pojawiły się różne odmiany tej koncepcji:

Janina Walczyna: korelacja pięciu kierunków kształcenia:

• umiejętność posługiwania się słowem i liczbą

• kształcenie społeczne

• kształcenia przyrodniczo – techniczne

• kształcenie artystyczne

• kultura fizyczna

Obok urzędowych godzin nauczania, doszły również dodatkowe, globalne, przeznaczonych na zdynamizowanie procesu nauczania i wychowania i poszerzenie wiedzy o nowe elementy. Proponowano wprowadzenie tzw. zagadnień centralnych (złożone elementy rzeczywistości, które można rozpatrywać z różnych punktów widzenia: społecznego, językowego, matematycznego, artystycznego, technicznego i przyrodniczego)

Łucja Muszyńska: integracja jako system pracy:

• łączącym cele nauczania, kształcenia i wychowania

• łączenie treści nauczania i wychowania poprzez koncentrację na jednostkach tematycznych

• tworzenie ciągów sytuacyjnych dla działań i przeżyć dziecka

• projektowanie różnorodnych form zajęć, uwzględniając zasady aktywizacji dziecka, motywacji, różnorodnej organizacji zadań i działań dziecka

Jerzy Kujawiński: strategia programowo – metodyczna

• stosowanie wszystkich strategii metodycznych (nauczanie czynnościowe, problemowe, wielostronne, rozwijające aktywność twórczą,)

• integracja celów dydaktycznych i wychowawczych

• kształtowane dyspozycji kierunkowych i instrumentalnych

Maria Jackowska : strategie poznawcze, które mają moc integrującą:

• nauczanie problemowe

• działalność i twórczość dziecięca

• wycieczki

• zadania

Maria Cackowska: 4 letni cykla nauki (0, I, II, III), z czego pierwsze dwa lata to nauczanie integralne, a kolejne powolne przechodzenie do systemu systematyczno – przedmiotowego.

Halina Sowińska – nauczanie integralne jest nastawione na tworzenie struktur wewnętrznych w psychice dziecka. Integracja polega na łączeniu treści, form, różnych dziedzin, form aktywności nauczyciela i ucznia w ramach jednostek tematycznych.

J. Gnitecki proponuje model kształcenia zintegrowanego, który zrywa ze sztucznym wprowadzaniem integracji w zakres celów, treści, metod i form. W miejsce tego zakłada zrównoważenie i uspójnienie twórczego i odtwórczego myślenia oraz działania.

8 dróg kształcenia- ośmiokrotna ścieżka przekształceń, obejmuje:

• Kierowanie działaniem

• Działanie twórcze kierowane

• Działanie odtwórczo- twórcze zrównoważone

• Wspieranie działania

• Działania twórcze wspomagane

• Działania odtwórcze wspomagane

• Działania odtwórczo- twórcze zrównoważone

Każdy typ myślenia i działania może być intencjonalnie wywołany lub tylko wspierany różnymi rodzajami kształcenia. Od nauczania i wspierania problemowego i programowego przez problemowo- programowane do zintegrowanego kształcenia. Istota tego polega na łączeniu różnych rodzajów nauczania ze wspieraniem edukacyjnym, kierowania ze wspomaganiem, twórczości z odtwórczością, myślenia logicznego z intuicyjnym, sytuacji otwartych z zamkniętymi. Narzędziem i środkiem do realizacji tego modelu są

Zintegrowane zadania szkolne- zespół otwartych i zamkniętych operacji i działań dostosowanych i przekraczających aktualne możliwości poznawcze, sprawcze ucznia. Do elementów składowych zadań szkolnych należą trzy kategorie: operacje, materiał i metody.

Zadanie to zespołowy operator łączący w sposób zrównoważony: operacje formalne z postformalnymi, materiał zamknięty z otwartym i sposób algorytmiczny z heurystycznym.

Zadania umożliwiają zrównoważenie i uspójnienie struktur poznawczych

Pedagogika wychowania integralnego dąży do ukazania człowieka jako JA i obejmuje:

Świadomość, zmysły, emocje, wyobraźnię, umysł, wolę, etykę harmonię prawej i lewej półkuli. Zasady tej pedagogiki to holizm, akcentowana jest integralność: organizmu i środowiska życia, doświadczeń i przeżyć, refleksji i działań, fantazji i uczuć, myśli i wrażeń.

Zasady integralnego życia wg. L. Buscaglias a

• budowanie mostów a nie barier- pokonywanie przeszkód

• sztuka bycia człowiekiem w całej pełni- opanowanie wiedzy naukowej i o życiu

• powiedzenie się za życiem- samookreślenie się, odpowiedzialność

• uczenie się życia- wniknięcie w samego siebie

• bycie dzieckiem- odkrycie jakim darem jest fantazja dziecięca

M. Jakowiecka twierdzi ,że w teoretycznym nurcie rozwoju zaznaczyły się:

• Możliwość integracji treści z uwzględnieniem różnych etapów edukacji

• Integracja różnych sfer osobowości uczniów

• Zainteresowań i rozumienia rzeczywistości

• Kultury umysłowej

• wartości

• określenie obszarów efektywności integracji z zaznaczeniem, że zgodnie z jej ideą należy poszukiwać tzw. kompetencjach wyższego rzędu:

• problemowego podejścia w uczeniu się

• myślenia holistycznego w dostrzeganiu zjawisk

• informacji z różnych źródeł

• doskonalenia siebie i innych

• komunikowania się, argumentowania

• współpracy, podtrzymywania kontaktów

W praktycznym nurcie zaakcentowano integrację czynnościową (interakcję nauczyciel- uczeń), metod, procesu nauczania i wychowania.

Strategie realizacji integracji o różnej osi:

- cykle jednostek metodycznych

- metoda projektów

- problemowe podejście w kształceniu

- twórczość dziecięca

- strategia zadaniowa

- strategia sytuacyjna

- małe formy teatralne

- uczenie się poprzez doświadczenie

Należy eksponować kwestie stosowania integracji:

• zasadę elastyczności- stosowanie różnych osi integracyjnych

• harmonizowanie aspektu psychologicznego z logiką nauk, kształtowanie świadomości nauczyciela ( dotyczącej istnienia osi integracyjnej)

1. Pojęcie integracji. Wymiary integracji w edukacji w edukacji wczesnoszkolnej.

Korelacja – z łac. correlatio, oznacza zależność, wzajemny stosunek przedmiotów, pojęć.
W pedagogice oznacza proces uzgadniania i wprowadzania w nauczaniu poszczególnych przedmiotów pewnych równoległości, polegających na uzupełnianiu i naświetlaniu z różnych stron tych samych zagadnień na różnych lekcjach.

Integracja – z łac. integratio, oznacza zespolenie się, scalenie, tworzenie całości z części. Integralność oznacza nienaruszalność, niepodzielność. W pedagogice oznacza scalanie treści kształcenia bliskich sobie lub ze sobą spokrewnionych. Jest formą przejściową
od wychowania i nauczania globalnego w przedszkolu do nauczania podzielonego
na przedmioty w szkole.

Wg R. Więckowskiego integracja to sposób nauczania, mający na celu pokazanie związków między wszystkimi przedmiotami oraz ukazywanie nauki jako całości.

Integracja historycznie:

Historycznie kształtowany termin integracji odnoszący się do sytuacji szkolnych, ma dziś szersze płaszczyzny odniesienia i bardziej zróżnicowane znaczenie.

M. Jackowska uważa, ze „idea integracji” leży u podłoża holistycznego ujmowania świata, rozumieniu go w związkach i zależnościach, w ujęciu strukturalnym i współdziałaniu zespołów ludzkich rozumianych jako rozwijający się globalizm.

Integracja w ujęciu W. Andrukowicza

Tylko kształcenie, które jednocześnie angażuje intelektualnie, intuicyjnie, emocjonalnie i percepcyjnie jest kompletne. W integracji należy uwzględniać dziecko, osobę nauczyciela, treści, oferty edukacyjne, zespół klasowy jako środowisko aktywności i rozwoju dziecka, rodziców.

Integracja w ujęciu Więckowskiego

Integracja w okresie wczesnoszkolnym to inspiracja i pomoc nauczyciela w budzeniu duszy dziecka do życia bogatego wewnętrznie do przezywania, działania, komunikowania się w różnych wspólnotach ludzkich ( rodzinie, środowisku szkolnym, środowisku społecznym). Aby była skuteczna, nauczyciel musi być osobą o zintegrowanej sylwetce wewnętrznej, musi posiadać ustalony system wartości.

Integracja w ujęciu J. Hanisz

Integracja ma być skupiona na dziecku i jego rozwoju. Każde dziecko ma godność
i należy ją uszanować w procesie edukacyjnym. Ma także wartość, którą trzeba docenić. Dziecko ma wrodzoną mądrość, poczucie realizmu, ma swój genetyczny cel, jest nim doskonalenie się w swoim istnieniu, a edukacja ma mu ułatwić realizacją tego celu.

Integracja w ujęciu H. Sowińskiej

Integracja to scalanie treści nauczania, budowanie pomostów między różnymi dziedzinami wiedzy. Integracja odnosi się do procesów społecznych w obrębie których odbywają się procesy edukacyjne (integracja osób niepełnosprawnych ze środowiskiem rówieśniczym, integracja nauczycieli i uczniów, nauczycieli i rodziców). Integracja polega na zapewnieniu dziecku, przechodzącemu kolejne szczeble edukacji warunków umożliwiających zdobycie kompetencji, bez zakłóceń i regresów wywołanych przechodzeniem kolejnych programów oświatowych.

Wymiary integracji:

1. Dokonuje się w dziecku, które poznaje, przezywa „scalona” rzeczywistość w aspekcie intelektualnym, motywacyjnym, działaniowym, emocjonalnym.

2. Odbywa się przez osobę nauczyciela, który jest organizatorem całokształtu aktywności dziecka oraz własnej ( integracja personalna).

3. Zachodzi na poziomie wspólnych poczynań dziecka i nauczyciela, czyli nauczyciel włącza się w linię działania dziecka i dziecko włącza się w działania nauczyciela
   (gdy nauczyciel robi coś ciekawego, inspirującego), z czego wynika to, że wspólnie konstruują linię działania.

4. Integracja zachodząca na płaszczyźnie emocjonalnej, odnosząca się do bliskości emocjonalnej dziecka z nauczycielem – integracja w tym sensie polega na zaufaniu, bliskości, poczuciu bezpieczeństwa, akceptacji uczniów.

5. Łączna realizacja celów nauczania i wychowania. Cele zewnętrzne (określa nauczyciel), cele wewnętrzne ( dziecko).

6. Dokonuje się poprzez integrowanie ofert edukacyjnych (holistyczne wzory zdobywania wiedzy)

7. Zachodzi przez tworzenie zespołu klasowego

8. Zachodzi przez integrację wszystkich środowisk życia dziecka (szkoła, dom rodzinny, grupa rówieśnicza).

Uzasadnienie potrzeby integracji

• Przyczyny psychologiczne - ( rozwój dziecka, jego myślenia, od patrzenia całościowego, potem rozczłonkowanie, do syntezy)

• Przyczyny dydaktyczne – ( poznawanie przedmiotowe świata, poszufladkowana wiedza, poszatkowane informacje , wycinkowe, tak że uczeń nie potrafi powiązać treści)

• Przyczyny filozoficzne – ( całość to nie prosta suma elementów, ma także cechy właściwe sobie jako całość, których nie posiada osobno. Uczeń nie pozna świata za pomocą nauki poszczególnych przedmiotów, bo ich suma nie do obrazu świata.

• Przyczyny organizacyjne – ( ten sam nauczyciel prowadzi dana klasą, ponieważ ją zna, sam ustala zajęcia, rozplanowanie, działanie, czas.

• Przyczyny polityczne – ( zmiany społeczno – ekonomiczne zainicjowały zmiany w szkołach. Przedostanie się na grunt Polski osiągnięć krajów zachodnich.

Wady edukacji zintegrowanej:

• Zatraca się systematyczna i pełna realizacja programu nauczania

• Słabe uwzględnienie wymagań naukowych (dot. głównie matmy i polskiego)

• Zacieśnianie treści do tego co dzieci dostrzegają w najbliższym otoczeniu

• Nie włącza do ośrodków tematycznych - treści konkretnych treści abstrakcyjnych

• Zbyt ogólne podchodzenie do treści

Warunki pełnej integracji

• Warunek nowości ( nie powielać treści, które uczniowie znają)

• Warunek naukowości ( treści nie mogą mieć charakteru infantylnego)

• Warunek problemowości ( oparty o konflikt poznawczy, wyk. badań, eksperymentów)

• Warunek eksploracyjności ( treści muszą poddawać się badaniom)

1. Aktywność jako podstawowy warunek uczenia się i rozwoju dziecka. Aktywizująca strategia nauczania w edukacji zintegrowanej.

1. Rozważania ogólne

- dziecko uczy się w każdej sytuacji, której doświadcza

- aktywność jest nie tylko jedną z najważniejszych potrzeb dziecka, ale przede wszystkim
jego aktywnością

- aktywność dziecka jest jego naturalną drogą poznawania i przekształcania świata – naturalną
drogą uczenia się

- edukacja elementarna powinna inspirować i stymulować pełną aktywność dziecka

2. Podziały aktywności

a) ze względu na cel aktywności

- zabawa

- nauka

- praca

b) ze względu na liczbę uczestników (podane aktywności zmieniają się wraz z rozwojem
społecznym dziecka)

- indywidualna

- grupowa

- zbiorowa

c) ze względu na rodzaj bodźca wyzwalającego aktywność

- spontaniczna

- inspirowana

- kierowana

d) ze względu na charakter aktywności (aspekt twórczy)

- twórcza

- odtwórcza

e) ze względu na sferę osobowości, która dominuje w tej aktywności

- poznawcza

- emocjonalna

- praktyczna

f) ze względu na formę ekspresji

- ekspresja werbalna

- ekspresja plastyczna

- ekspresja muzyczna

- ekspresja ruchowa

g) ze względu na obszary nauczania

- a. muzyczna

- a. plastyczna

- a. językowa

- a. ruchowa

- a. techniczna

- a. matematyczna

- a. przyrodnicza

- a. społeczna

- a. techniczna

3. Zasady zapewniające pełną aktywność dziecka

a) Zasada aktywności wewnętrznej i zewnętrznej – należy dążyć nie tylko do wywołania aktywności
intelektualnej i fizycznej dziecka, ale i emocjonalnej dziecka (przeżycia, wzruszenia, radości)

b) Zasada aktywności rzeczywistej – wysiłek dziecka musi być zauważony i oceniony, a jego aktywność
ma komuś lub czemuś służyć (np. wystawa prac plastycznych)

c) Zasada aktywności różnorodnej – wykorzystującej różne formy ekspresji, różny charakter aktywności –
twórczy i odtwórczy

d) Zasada aktywności korzystającej ze wszystkich zasobów wewnętrznych (własnych) i zewnętrznych
(nauczycieli, dorosłych, rówieśników). Dziecko aktywne korzysta z dostępnej mu pomocy

4. Warunki pełnej aktywności

a) Poczucie bezpieczeństwa – bezwarunkowa akceptacja osoby dziecka

b) Poczucie sensu własnych działań – zrozumienie, czytelność, sensowność, celowość podjętej aktywności

c) Poczucie sprawstwa – poczucie kompetencji, zrozumienie powiązania między własnym wysiłkiem
włożonych w działanie a uzyskanym efektem

5. Aktywność a uczenie się małego dziecka

1. Konstruktywistyczna teoria uczenia i jej znaczenie dla edukacji zintegrowanej.

Teoria Piageta

J.Piaget, psycholog rozwojowy, biolog, zakłada, że człowiek jest złożonym organizmem biologicznym, rozwijającym się fizycznie i społecznie zgodnie z prawami, którymi podlegają wszystkie istoty żywe.

Rozwój następuje w wyniku interakcji między biologiczną jednostka a środowiskiem.

Czynności intelektualne polegają na organizowaniu środowiska i adaptacji do niego.

J. Piaget do wyjaśnienia procesów poznawania używał pojęcia schematu. Schematy są procesami lub strukturami psychicznymi, dzięki którym jednostka przetwarza, rozróżnia oraz klasyfikuje docierające bodźce. Schematy zmieniają się wraz z rozwojem umysłowym człowieka i odzwierciedlają aktualny poziom jego wiedzy rozumienia świata.

Proces poznania jest efektem adaptacyjnej interakcji pomiędzy tym, co w organizmie jest wrodzone a tym, co reprezentuje jego środowisko.

Proces adaptacji dokonuje się za pośrednictwem asymilacji i akomodacji.

Asymilacja jest procesem poznawczym, dzięki któremu nowe treści percepcyjne, motoryczne czy pojęciowe są włączane do istniejących już schematów czy wzorów zachowań.

Proces asymilacji polega na przyswojeniu i włączeniu nowych zdarzeń w obręb już istniejących struktur wiedzy. Jednostka może zasymilować tylko bodźce znaczące dla niej,
w przeciwnym razie nie będą one miały dla niej żadnego znaczenia w i konsekwencji nie dojdzie do procesu poznania.

Akomodacja polega na dostosowaniu się już istniejących struktur wiedzy do asymilacji nowej informacji lub tworzeniu nowego schematu. W wyniku tego procesu struktura wiedzy, którą jednostka posiada, ulega modyfikacji.

J. Piaget uważa, że wiedza jest konstruowana przez jednostkę przez całe jej życie. Proces ten następuje wtedy, gdy podejmuje ona fizyczne lub umysłowe działania na obiektach, rezultatem których jest ich asymilacja i akomodacja, a więc konstrukcja schematów lub wiedzy.

Struktury wiedzy ulęgają stałym zmianom, w miarę jak następuje ich akomodacja do nowych informacji. Mechanizmem zmiany jest przezywany przez jednostkę konflikt pomiędzy posiadaną wiedza o świecie a docierającymi do niej nowymi informacjami. Człowiek stale dąży do równowagi pomiędzy asymilowanymi informacjami ze środowiska a istniejącymi już strukturami wiedzy.

Stadia rozwoju intelektualnego wg Piageta:

• inteligencja sensomotoryczna do 3 r.ż.

• inteligencja przedoperacyjna od 3 do 6 r. ż.

• Inteligencja konkretno-wyobrażeniowa 7-11

• Inteligencja operacyjna 12 i więcej

Wszyscy ludzie przechodzą niezmienne sekwencje stadiów.

Teoria Piageta i jej konsekwencje dla praktyki edukacyjnej.

Uczeń musi dochodzić do wiedzy na drodze aktywnej eksploracji – dociekania, poszukiwania, badania i odkrywania – swojego otoczenia, stawiać w obliczu konfliktu poznawczego, realizować własne zainteresowania, ustanawiać równowagę na nowo, przez aktywna asymilację i akomodację, konstruować własną wiedzę w interakcjach z innymi ludźmi, zwłaszcza z rówieśnikami.

Społeczno-genetyczna teoria rozwoju L. Wygotskiego

Edukacja jest efektem życia społecznego, a dzielenie się społecznym zachowaniem stanowi źródło uczenia się.

L. Wygotski szczególnie podkreśla rolę społecznych interakcji, jako siły motorycznej procesu poznawczego.

Rozwój ten dokonuje się poprzez internalizację symboli i narzędzi kulturowych, z których znaczenie ma język.

Wynikiem nabywania umiejętności mówienia jest rozwój myślenia i rozumowania.

Strefa najbliższego rozwoju jest różnica pomiędzy poziomem wykonania zadania samodzielnie a poziomem wykonania zadania wykraczającego poza aktualne możliwości jednostki, wspieranego przez osoby dorosłe i rówieśników o większych kompetencjach.

Dolną granicę strefy najbliższego rozwoju wyznacza aktualny poziom kompetencji.

Wygotski pojmuje rozwój jako stopniowe przechodzenie od jakościowo niższej fazy do jakościowo wyższej fazy rozwoju. Nie każda aktywność powoduje rozwój, tylko ta, która nieco przewyższa obecne umiejętności dziecka.

Top przejście jest możliwe dzięki wspomagającemu otoczeniu społecznemu, które wysuwa oczekiwania wykraczające poza dobrze opanowane przez dziecko standardy funkcjonowania.

Osiągnięcie nowych kompetencji jest jednak możliwe tylko wtedy, gdy dziecko znajduje się w okresie restrukturyzacji organizacji psychicznych, czyli w okresie w którym następuje asymilacja nowych bodźców do starej struktury poznawczej.

Rozwój psychiczny następuje dzięki ogólnej stymulacji doświadczeń przez dziecko w toku interakcji społecznych. SNR jest pomostem między tym, co dziecko może zrobić samodzielnie, a tym co może osiągnąć, gdy działa jako partner kompetentnego dorosłego.

Czynniki Społeczne odgrywają fundamentalną rolę w rozwoju poznawczym człowieka. Kluczowym pojęciem teorii rozwoju poznawczego wg Wygotskiego jest internalizacja. Proces internalizacji jest stopniowy, od działań pod ścisła kontrolą, przez współdziałanie do samodzielnego działania.

Kooperatywne uczenie się dorosłego i dziecka jest ważnym fundamentem rozwoju umysłowego dziecka.

Rola dorosłego nie jest kreowanie nowego procesu poznawczego, ale raczej rozwijanie tego, co już się pojawiło.

Człowiek buduje i internalizuje wiedze dzięki interakcją z podmiotami społecznymi.

Kompetentny nauczyciel to ktoś, kto potrafi określić strefę najbliższego rozwoju dla każdego ucznia. Ktoś kto zleca i organizuje zadania jednocześnie dostarczając niezbędnej pomocy, aby doprowadzić ucznia do ich samodzielnego rozwiązania.

Teoria rozwoju poznawczego wg J. Brunera.

Wyróżnił trzy stadia, dzięki którym dokonuje się rozwój sposobów kodowania, przetwarzania i przedstawiania przez człowieka informacji o środowisku:

Stadium reprezentacji eneaktywnej, ikonicznej i symbolicznej.

Gotowość do opanowania wiedzy i umiejętności trudnych nie jest stanem, który wytworzy się samodzielnie i niezależnie. Należy stworzyć jej sprzyjające warunki rozwoju. Na początku trzeba doprowadzić do ukształtowania się prostych umiejętności, podstawowych pojęć,
a następnie na ich fundamencie rozwijać złożone i trudne.

Wg Brunera na akt uczenia się składają się trzy procesy:

• Nabywanie nowych wiadomości (odpowiednik asymilacji)

• Transformacja, czyli przetworzenie nowych informacja (akomodacja)

• Ocena, która polega na sprawdzeniu czy przetworzyliśmy informacje w sposób umożliwiający posłużenie się nią w określonej sytuacji zadaniowej.

Wprowadził pojęcie „rusztowania” dla określenia procesu umożliwiającego dziecko rozwiązywanie zadań i osiąganie celów, które mogą być na określonym etapie rozwoju ponad jego siły i możliwości. W procesie tym dorosły pomaga dziecku stopniowo stać się samodzielnym i niezależnym.

Proces udzielania wsparcia można porównać z procesem budowy domu. Rusztowanie stawia się po to aby stopniowo wznosić mury domu, kiedy wszystkie części domu zostają złożone
i odpowiednio zabezpieczone, rusztowanie można rozebrać. Budynek podobnie jak dziecięce rozumienie, staje się niezależny.

Dowiódł, że odpowiednie i rozumne wsparcie powoduje, ze dziecko osiąga w swym rozwoju więcej niż mogłoby osiągnąć samodzielnie.

Nauczyciel podczas interakcji z uczniem stwarza niezbędne warunki do wspomagania procesu jego rozwoju poprzez podejmowanie odpowiednich działań w odpowiedzi na trwające działania ucznia.

Bruner akcentuje podobnie jak pozostali konstruktywiści, samodzielną aktywność, która jest wyznacznikiem ludzkiego rozwoju i warunkiem uczenia się.

Uczenie się metoda odkrywania i wynalazczości jest dla ucznia najbardziej rozwojowe. Terminem „odkrywanie” Bruner określa wszelkie formy samodzielnego zdobywania wiedzy przez ucznia.

1. Założenia i cele kształcenia zintegrowanego. Struktura zajęcia zintegrowanego.

Cel to zamierzony stan końcowy, kres, punkt centralny, do którego skierowane jest jakieś działanie.

Cele w edukacji sklasyfikowano w następujący sposób:

• Ogólne

• Pośrednie

• Szczegółowe

• Operacyjne

Obecnie zmniejsza się zapotrzebowanie na encyklopedyczną wiedzę, należy ją zastąpić umiejętnościami niezbędnymi dla współczesnego człowieka, zwanych kluczowymi, do których należą:

• Porozumiewanie się w różnych sytuacjach

• Podejmowanie działania w grupie

• Poszukiwanie nowych sposobów rozwiązywania problemów

• Korzystanie ze źródeł informacji

• Uczenie się i doskonalenie zdobytych umiejętności

W edukacji zintegrowanej odchodzi się od podziału przedmiotowego na rzecz ośrodków pracy o różnym charakterze. W ramach tych ośrodków uczeń wykonuje aktywności związane z różnymi dziedzinami, a treści nauczania połączone są w całość, co pozwala na lepsze zrozumienie otaczającego świata.

Jednostkę metodyczną stanowi dzień pracy, a nie pojedyncze jednostki lekcyjne. Nie jest także określony czas pracy nad danym problemem, dzięki czemu uczeń może opanować wiedzę bez stresu.

Zajęcia powinny być zaplanowane tak, by rozwijać potrzebne umiejętności, należy również pamiętać o 3 godzinach w tygodniu zajęć ruchowych.

Zadaniem nauczyciela powinno być:

• Rozwijanie wyobraźni i aktywności,

• nauczenie jak się uczyć,

• nauczenie współpracy w grupie,

• nauczenie jak zdobywać samodzielnie informacje z różnych źródeł,

• sprawienie, by dzieci nie uciekały przed problemami, lecz próbowały je rozwiązać,

• ukazanie dzieciom ich mocnych stron i możliwości ich wykorzystania.

• Sprawiedliwe ocenianie i motywowanie uczniów

W kształceniu zintegrowanym nacisk kładzie się na dochodzeniu do wiedzy a nie przyswajaniu wiadomości.

Najważniejszym założeniem kształcenia zintegrowanego jest wszechstronny rozwój każdego ucznia, jego dojrzewanie do pełnienia ról społecznych, wspieranie całościowego rozwoju dziecka tak, by było przygotowane do życia w zgodzie z ludźmi, przyrodą i samym sobą.

Cel ten obejmuje szczegółowe cele takie jak:

• Kształtowanie kompetencji komunikowania się z ludźmi

  • Posługiwanie się językiem

  • Umiejętność matematycznego opisania rzeczywistości

  • Umiejętność wyrażania przeżyć i emocji

• Kształtowanie kompetencji współpracy z innymi ludźmi

  • Rozumienie reakcji innych ludzi

  • Wdrażanie do aktywności w środowisku

• Kształtowanie kompetencji posługiwania się metodami poznawania rzeczywistości

  • Znajomość sposobów poznawania przyrody (obserwacja, proste doświadczenia, film, książka)

  • Umiejętność korzystania ze źródeł wiedzy

• Kształtowanie kompetencji wyodrębnienia i opisywania związków między naturalnymi składnikami przyrody i działalnością człowieka

  • Rozbudzenie zainteresowań przyrodą

  • Znajomość składników przyrody ożywionej i nieożywionej

  • Umiejętność korzystania z dóbr przyrody bez niszczenia jej

  • Poznaje własne zmysły i ciało

• Kształtowanie kompetencji przyszłego twórcy i odbiorcy sztuki:

  • Rozwijanie wrażliwości estetycznej

• Kształtowanie kompetencji użytkownika wytworów techniki i przyszłego wynalazcy”

  • Wdrażanie do bezpiecznego posługiwania się urządzeniami technicznymi

Podstawowe procedury osiągania celów:

1. wykorzystanie naturalnej ciekawości dziecka

2. organizowanie spotkań z rzeczywistością

3. dostarczanie dzieciom okazji do zdziwienia (w zdziwieniu zauważamy swoją niewiedzę, rodzi ono pytania)

4. zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i wolności (edukacja nie może odbywać się w stresie, napięciu, nie należy „gonić”)

5. odważne projektowanie sytuacji dydaktycznych

Struktura zajęcia zintegrowanego

Koncepcja wielowymiarowego kształcenia zintegrowanego autorstwa W. Puśleckiego ma wzbogacać praktykę pedagogiczną o nowe rozwiązania, pobudzać do twórczej aktywności i wyzwalać inicjatywę nauczyciela. By podnieść jakość edukacji zintegrowanej proponuje wzbogacić praktykę o dodatkowe wartości jak podmiotowość (poszanowanie godności ucznia, wolności, bezpieczeństwa, nauka bez lęku, tolerancja, partner w dialogu, możliwość decydowania o procesie dydaktycznym – naturalne i humanistyczne prawa ludzkie), pełnomocność uczniów (najwyższe stadium podmiotowości, autonomiczność, uczeń sam reprezentuje swoje interesy, ma swoje zdanie i je broni, dba i szanuje prawa, odpowiada za własne postępowanie, powinien wpływać na planowanie, realizację i ewaluację planu dydaktycznego) i celowość (cele ogólne i szczegółowe).

W strukturze zintegrowanego zajęcia zintegrowanego wyróżnia się 7 powiązanych elementów – faz:

• inauguracja dnia nauki – element ceremoniału szkolnego klasy, może być np. w formie odśpiewania hymnu klasowego, przywitanie, sprawy organizacyjno porządkowe

• wyjściowa sytuacja edukacyjna – świadomie dobrane bodźce, które wywołują i podtrzymują zainteresowanie uczniów treściami nauczania i wyrażają myśl przewodnią np. słuchanie śpiewu ptaków leśnych, rozwiązywanie krzyżówki, informowanie uczniów o temacie zajęć, inicjowanie tematyki zajęć przez uczniów

• formułowanie tematu zajęcia – ustalenie tematu zajęcia dziennego, traktowanie ucznia jako partnera zobowiązuje do angażowania go w jego ustalenia – temat powinien być dziełem wszystkich –dzieci mają identyfikować się z tematem,

• ustalenie ogólnego i szczegółowych celów zajęcia – cel główny wiąże się z tematem, ma to być hasło zachęcające do pracy, z celu ogólnego wynikają cele szczegółowe w sferze poznawczej, psychomotorycznej i emocjonalnej, w fazie tej też biorą udział uczniowie

• przekształcanie szczegółowych celów zajęcia w jego fazy – projektowanie danego zajęcia (cel operacyjny: uczeń potrafi biegle dodawać w pamięci jednakowe składniki w zakresie 20, faza: sprawdzanie biegłości pamięciowego dodawania)

• realizacja wyróżnionych faz zajęcia edukacyjnego – wprowadzanie w życie podjętych decyzji, stałą korekcja procesu w czasie trwania zajęć – należy dostosować treść, środki dydaktyczne, metody kształcenia, formy pracy, sprawdzenie i ocenę, fazę można zakończyć, gdy zdecydowana większość uczniów osiągnie cel

• ewaluacja zajęcia i uzyskanych efektów – przypomnienie celów, utrwalenie treści, sprawdzenie o ocena osiągnięć, ewaluacja zastosowanych procesów dydaktyczno – wychowawczych.

W koncepcji stosuje się wielowymiarową oś integracyjną – czyli ośrodki tematyczne. Mogą być tygodniowe i wielodniowe, służą do wyprowadzenia tematów, celów treści i osiągnięć dziennych zaje edukacyjnych. W ciągu zajęć konieczne są ćwiczenia autonomiczne, czyli obowiązkowe i systematyczne ćwiczenia określonego zajęcia dziennego, np. pisania.

Koncepcja wymaga podmiotowego, pełnomocnego traktowania uczniów, koncentrowania treści wokół ośrodków tematycznych, właściwego wyposażenia i urządzenia klasy szkolnej – uczniowie mają się tam dobrze czuć i mają brać udział w wystroju klasy, powinien być ona dostosowany do ośrodka tematycznego. Nowy ośrodek tematyczny rozpoczyna się umieszczeniem w klasie hasła i tematu dnia, oraz wystawą zbiorów zgromadzonych przez uczniów, związanych z tym hasłem. W ciągu trwającego tygodnia zbiory (środki dydaktyczne) powiększa się. Ostatni dzień służy podsumowaniu – sprawdzenie, ocena, dialog z uczniami. Zagadnienia można realizować przedmiotowo, wprowadzać oddzielne przedmioty, koncepcja respektuje WSO, ocenę opisową, czy umowne oceny, pozwala jednak stosować formalne stopnie słowne i liczbowe, tego życzą sobie i uczniowie i rodzice.

1. Planowanie pracy dydaktycznej w kształceniu zintegrowanym. Konspekt zajęć zintegrowanych.

Nauczyciel planując pracę dydaktyczną może wybrać jeden z istniejących programów zatwierdzonych do użytku, może dostosować istniejący program do swoich potrzeb modyfikując go, lub może tworzyć W odpowiedzi własny program nauczania przedmiotu, jednak jest to bardzo trudny i złożony proces.

Podstawą skutecznego planowania jest ustalenie celów ogólnych i szczegółowych w postaci celów operacyjnych. Należy także brać pod uwagę liniowy układ treści programowych niektórych przedmiotów i przestrzegać zasady systematyczności.

W planowaniu nauczyciel musi wziąć pod uwagę wcześniejsze postępy uczniów, a także dostępne środki dydaktyczne i zaplecze szkoły.

Zasady planowania pracy:

• Zajęcia prowadzi jeden nauczyciel

• Nie stosuje się systemu przedmiotowo lekcyjnego, jednostkę stanowi dzień aktywności.

• Przerwy dostosowuje się do potrzeb dzieci

• Rozplanowuje różne aktywności (np. polonistyczną, matematyczną itp. ) wg ogólnego budżetu czasu ustalonego w planie nauczania.

• Nacisk kładzie się na aktywność dziecka

Istotny jest sposób zaaranżowania stawienia mebli w klasie ze względu na najczęściej stosowane metody. W klasie należy także zaaranżować kąciki takie jak:

• Ciekawej książki (np. dotyczącej omawianego tematu)

• Obserwacji przyrodniczych, hodowli roślin i zwierząt

• Usługowy – np. materiały biurowe

• Gier i zabaw dydaktycznych

• Kart pracy i fiszek autokorektywnych

Szczególne miejsce powinna stanowić gazetka integralna, gdzie umieszczamy czego nauczyliśmy się w danym bloku tematycznym w kolejnych dniach aktywności, gdzie znajdują się karty pracy i wytwory pracy uczniów. Gazetka ukazuje także uczniom jaki jest zakres treści składających się na blok tematyczny.

Blok tematyczny

Do każdo bloku tematycznego nauczyciel planuje cele, oraz określa jakie wiadomości i umiejętności chce uczniom przekazać i jakie postawy zamierza kształtować przy okazji danego bloku tematycznego.

Blok tematyczny	Liczba godzin	Kształcenie językowe	Życie społeczne i przyrodnicze	Matematyczne	Plastyczne i techniczne	Muzyczne	Ruchowe	wychowawcze
1	2	3	4	5	6	7	8	9
	Temat dnia
	Temat dnia

Tematyka bloku powinna być związana z potrzebami dzieci i dostosowana do ich możliwości rozwojowych. Należy uwzględnić związek między tematem a najbliższym otoczeniem, np. rodzina, szkoła, klasa, najbliższa okolica (wieś, miasto, osiedle), przyroda, zwierzęta.

Tematy dni aktywności można sformułować w sposób:

• Czynnościowy – np. bezpiecznie posługujemy się urządzeniami elektrycznymi

• Zadaniowo – bezpiecznie będę posługiwać się…

• Problemowo – do czego może doprowadzić bezmyślne posługiwanie się…

Tematy dni aktywności powinny pobudzać do działania.

Następnym etapem planowania jest tworzenie tylu scenariuszy dni aktywności, ile jest przewidzianych w ramach danego bloku.

Cele operacyjne	Warunki pobudzające aktywność uczniów	Zadania dla uczniów	Czynności uczniów	Obszar aktywności

Takie ujęcie pozwala na płynne przechodzenie pomiędzy obszarami aktywności. Podczas zajęć aktywni powinni być tylko uczniowie. Nauczyciel musi rozliczyć się jedynie z tygodniowego budżetu czasu.

Organizacja dnia wymaga:

• Uwzględnienia różnorodnych form aktywności

• Przeplatania aktywności intelektualnej artystyczną i ruchową

• Zaplanowanie przerw: śniadaniowej, na powietrzu i kilku krótszych

• Zorganizowania przestrzeni klasy, wraz z jej wystrojem

• Przemyślania sposobów włączania uczniów do planowania (np. burza mózgów)

Dzień aktywności można uznać za efektywny gdy:

• Powstaną konkretne wytwory

• Nastąpi zaciekawienie tematem dnia

• Wywiąże się ciepła atmosfera

• Zadania będą miały dla dziecka sens

• Dziecko osiągnie sukces i dostrzeżone będą jego starania i wkład pracy

Nauczyciel powinien dokonywać ewaluacji cząstkowej każdego kolejnego dnia aktywności i ewaluacji końcowej po realizacji całego bloku tematycznego.

Jak napisać scenariusz zajęć zintegrowanych?

• Nie dzielimy aktywności na przedmioty, traktujemy treści całościowo

• Nazwanie głównego problemu dnia aktywności

• Formułowanie celów i efektów – czyli tego czego uczeń się nauczy tego dnia

• Należy spisać środki dydaktyczne wykorzystane danego dnia

• Zasadnicza część konspektu to przebieg zajęć, który powinien uwzględniać czynności nauczyciela i czynności ucznia ze szczególnym naciskiem na planowanie aktywności uczniów

1. Metoda projektowania okazji edukacyjnych

Termin okazje edukacyjne jest kojarzony z projektem Wrocławska Szkoła Przyszłości, będącym przykładem alternatywnej i globalnej koncepcji szkoły przyszłości.

Okazje edukacyjne – metoda nastawiona na gromadzenie przez dziecko doświadczeń poprzez czynny kontakt z najbliższym otoczeniem fizycznym i społecznym. Dziecko uczy się w trakcie konkretnych działań podjętych z chęci zaspokojenia różnorodnych potrzeb (biologicznych, poznawczych, społecznych) Istotną cechą omawianej metody jest to, że dzieci są jej aktywnymi współuczestnikami.

Scenariusz zajęć:

1. przedmiot odkrycia dziecka (czy celem tej okazji ma być poznanie czegoś, czego dziecko dotychczas nie znało lub nie rozumiało, czy okazja do tego by zaczęło się posługiwać nowymi przedmiotami, narzędziami czy słowami, czy też chodzić będzie o okazje umożliwiającą dziecku tworzenie czegoś nowego w jego dotychczasowym zasobie doświadczeń)

2. punkt wyjścia (zaciekawienie dzieci, skupienie ich uwagi, skierowanie zainteresowania na to co wiąże się z projektowaną okazją. Trzeba zaprojektować miejsce w którym będzie się to odbywać, klasa musi mieć pewne rekwizyty, być odmieniona, przystrojona. Otoczenie musi odpowiadać tematowi zajęć. Rozmowa nauczycieli z dziećmi na temat tych zajęć, wzajemne stawianie sobie pytań. Trzeba odpowiednio pobudzić uczniów do zajęć.

3. zadania ( to co się zaprojektuje na poszczególnych punktach. Na danym stanowisku ma być wybór, każda grupa ma co innego do zrobienia.)

4. warunki materialne (trzeba się zastanowić gdzie najlepiej zrobić zajęcia, na dworze czy w klasie?)

5. element wymagający wyeksponowania (w trakcie nauczyciel pomaga, zerka nad tym co się dzieje, ostatnie 10 minut na prezentacji tego czego się grupa dowiedziała na poszczególnym stanowisku)

Uwagi metodyczne:

Wybór jest charakterystyczną cechą okazji edukacyjnych

W przypadku nauczyciela oznacza to możliwość wyboru tych treści, form i rodzajów działań, które uzna za danym etapie rozwoju dziecka za najbardziej korzystne dla wspomagania wybranych kierunków jego naturalnego zainteresowanie.

W oryginalnej wersji koncepcji dzieci wybierają jedno stanowisko na którym pracują, natomiast w wersji zmodyfikowanej zmieniają stanowiska po wykonaniu zadania, tak, by pracować na każdym.

1. Metoda story-line jako jedna z ofert edukacyjnych w edukacji zintegrowanej

Metoda storyline nie jest w Polsce popularna. Stwarza ona jednak idealne warunki do stymulowania rozwoju i aktywności dziecka. Aktywność ta ze względu na stawiane przed dziećmi atrakcyjnych i otwartych zadań problemowych jest często aktywnością twórczą, lub aktywności własnej.

Twórcami metody storyline są metodycy z Collage of Education in Glasgow: Steve Bell i Fred Rendell w współpracy z nauczycielami, którzy pomogli im określić jakie potrzeby ma współczesna szkoła, jest więc inicjatywą odpowiadającą na problemy praktyki szkolnej.

Głównymi celami zmian w praktyce szkolnej było:

• Wdrażanie podejścia skoncentrowanego na dziecku

• Zapewnienie aktywnego i odkrywczego uczenia się

• Integracja programu

• Wspieranie zróżnicowanej pracy grupowej

Charakterystyczne cechy metody storyline:

• Wspiera kreatywne partnerstwo między nauczycielem a uczniem, w którym jest miejsce na dzielenie się emocjami i pomysłami

• Tematyka storyline może zostać przyjęta tylko wtedy, gdy uczniowie ją zaakceptują

• Aktywny wkład uczniów, pomimo kierowania i nadawania kierunku pracy przez nauczyciela

• Zaangażowanie i poczucie współtwórczości

• Najistotniejsze jest rozwijanie pomysłowości

Pracę rozpoczyna się od ustalenia tego co uczniowie już wiedzą, jakie mają doświadczenia lub wiedzę wyniesioną z poprzednich etapów edukacyjnych. Dzieci sugerują odpowiedzi na przedstawione im problemy, tworzą postacie, a nawet scenariusze dalszych zdarzeń, przez co wzrasta ich zaangażowanie.

Uczniowie tworzą swoje własne modele mentalne, zanim zostaną one skonfrontowane z rzeczywistością. Uczniowie mając wyobrażenia np. na temat spotkania z zaproszonym gościem w sposób bardziej świadomy mogą zadawać mu pytania i w tym wydarzeniu uczestniczyć koncentrując się na określonych celach.

Ważne w nauczaniu jest stosowanie następujących zasad:

• Zasada opowieści – opowieść jest centralną częścią doświadczenia człowieka, wiedza dotycząca wydarzeń, tradycji przekazywana jest w formie opowieści, opowieści dają przewidywalną, linearną strukturę tego, czego chcemy nauczyć,

• Zasada udziału – zaangażowanie i zainteresowanie dzieci świadczy o tym, iż cały czas zachodzi proces uczenia się.

• Zasada nauczycielskiej „liny” - dotyczy krytycznego partnerstwa między nauczycielem a uczniami, nauczyciel trzyma linę, którą jest opowieść, zaplanowana w celu osiągnięcia danych celów, lina jest elastyczna

• Zasada własności - najsilniejszy czynnik motywacyjny dla dzieci, rozpoczynanie od dziecięcych modeli pojęciowych, poprzez zadawanie pytań np. „a jak sądzicie”, jest wyrazem szacunku dla wiedzy i doświadczeń dziecka. Ponadto dzieci zbiorowo mają więcej wiedzy i doświadczeń niż indywidualnie, wspólne pomysły są motorem do rozwoju wydarzeń.

• Zasada kontekstu – łączy się z zasadą opowieści, dzieci dążą oda znanego po nieznane, kontekst daje im możliwość zrozumienia powodów uczenia się danych rzeczy, musi więc dawać poczucie związku z codziennym życiem dzieci

• Zasada struktury poprzedzającej aktywność – dzieci powinny odkryć co wiedzą, a czego nie wiedzą, niedosyt wiedzy owocuje formułowaniem pytań i poszukiwaniem na nie odpowiedzi. Zadaniem nauczyciela jest tworzyć strukturę pracy, wskazać uczniom punkt wyjścia dla tworzenia postaci, wydarzeń, przeprowadzenia badań. Struktura ma pomóc mniej zdolnym uczniom poradzić sobie z zadaniem, jednak powinna dawać również wiele swobody dzieciom, które chcą osiągnąć cel na swój sposób.

Scenariusz zajęć metodą storyline

• Stanowi całość złożoną z odrębnych części zwanych epizodami

• Inspiracją dla nauczyciela może być bajka

• Rozpoczęcie od inspirującego startu, przez ciekawe rozwinięcie, historia rozwija się i scala proces uczenia się

• Fabuła historii stanowi kontekst do omawianych treści, stanowi strukturę tych treści

• By osiągnąć cel nauczyciel formułuje pytania kluczowe, które muszą wiązać się z doświadczeniami uczniów, stymulować aktywność twórczą dzieci, prowadziły do aktywności będącej celem nauczyciela.

Np. Temat: Gnomy w Nowej Wsi

Epizod 1 – kontakt z gnomami

Pytanie kluczowe – jak myślisz, jak wyglądają gnomy?

Cel: przedstawienie wyobrażeń w formie plastycznej, pisemnej itp.

Dwa typy scenariuszy:

• Oparte na organizacji

• oparte na historyjce

Czas realizacji scenariusza uzależniony jest od tematyki.

ZALETY

Największym atutem metody storyline jest silna motywacja uczniów i ich duże zaangażowanie, a także możliwość prowadzenia z jej wykorzystaniem kształcenia zintegrowanego wykonując zadania integrujące różne treści. Umożliwia realizację idei integracji we wszystkich wymiarach:

• dziecko doświadcza scalonej rzeczywistości

• dokonuje się za sprawą nauczyciela, który jest organizatorem i koordynatorem twórczości dziecka

• linia działania dziecka i nauczyciela łączy się

• integracja celów wychowania i nauczania nauczyciela (zew.) i ucznia (wew.)

• integruje oferty edukacyjne

• akcentuje integrację zespołu klasowego

• integruje środowiska życia dziecka

• jest metodą skoncentrowaną na dziecku

• daje strukturę aktywującą ucznia i integrującą treści nauczania

• pokazuje przydatność wiedzy w życiu codziennym

• wzbudza uczucie szacunku między nauczycielem a uczniem

• oferuje możliwość aktywności wykraczających poza program

• akcentuje uczenie się oparte o samodzielność i kreatywność

PRZYKŁAD

O kocie, który jadł sześć kolacji

Kot mieszkał na ulicy Słonecznej równocześnie pod numerami 1,2,3,4,5,6, miał 6 imion i codziennie jadł 6 kolacji, a 6 właścicieli nie wiedziało o zaistniałej sytuacji, bo ze sobą nie rozmawiali.

Epizod 1 – Ulica Słoneczna

Dzieci oglądają kota – żywego albo maskotkę, mówią co wiedzą o kotach, uzupełniają swoją wiedzę z różnych źródeł.

Podział klasy na 6 grup – każda grupa to rodzina, która projektuje i buduje sobie domek. Grupy nie komunikują się między sobą i zastanawiają dlaczego między rodzinami nie ma kontaktu

Epizod 2 – Kocie obyczaje

Dzieci nadają imiona swoim kotom, układają dla nich jadłospis – dyskusja o kociej diecie

Epizod 3 – Wizyta u weterynarza

Kot choruje – każda rodzina idzie z kotem do weterynarza, który orientuje się, że 6 razy był u niego ten sam kot, dzwoni do właścicieli i chce wyjaśnić sprawę (nauczyciel wykonuje „telefony”)

Epizod 4- Narada sąsiedzka

Sąsiedzi muszą zastanowić się co zrobić.

Epizod 5 – przeprowadzka

Kot nie chciał mieć 1 kolacji i się przeprowadził. Trafił na osiedle, gdzie sąsiedzi od początku wiedzieli o sytuacji posiadania wspólnego kota, ponieważ rozmawiali ze sobą. Dzieci teraz wcielają się w rolę nowych 6 sąsiadów i rozmawiają co zrobić, by 6 kolacji nie zaszkodziło kotu, nadają mu wspólne imię i organizują zabawę integracyjną.

1. Metoda projektu w edukacji wczesnoszkolnej

Metoda projektu byłą bardzo popularna w latach dwudziestych trzydziestych XX w głównie w kształceniu rolniczym rzemieślniczym. Była uznawana za najlepszy sposób wychowania do radzenia sobie na wolnym kapitalistycznym rynku w przyszłości. Jednak w miarę upływu czasu zainteresowanie metodą słabło.

Metoda ta przeżywa powrót do łask, będąc uznaną za odpowiedź na konstruktywistyczne teorie uczenia się.

Metoda projektów nie musi wiązać się z twórczą działalnością dzieci. Projekt można określić jako zamierzone przedsięwzięcie w oparciu o plan. ”projekt to inaczej realizacja pomysłu”. Metoda oparta jest na przekonaniu, że uczniowie najlepiej nauczą się tego, co wykonują praktycznie, dlatego metoda ta opiera się na rozwiązywaniu problemów maksymalnie związanych z sytuacjami życiowymi.

Słowo projekt ma wiele znaczeń, ale w kontekście metody oznacza:

Pogłębione badanie tematu o dużej wartości poznawczej, zasadniczą cechą projektu jest działanie badawcze celowo ukierunkowane na odnalezienie odpowiedzi na pytania dotyczące tematu.

Zalety metody :

• Rozwijanie samodzielności i umiejętności współpracy w grupie

• Stymulacja rozwoju poznawczego, emocjonalnego i motorycznego

• Uwzględnia potrzeby i zainteresowania dzieci, pozawala na indywidualizację

• Rozwija myślenie twórcze

• Rozwija motywację uczniów

• Integruje wiedzę szkolną i pozaszkolną.

• Łączy treści różnych przedmiotów

Metoda projektów angażuje intelekt ucznia bardziej niż jakakolwiek inna metoda, od innych metod odróżnia je możliwość podejmowania samodzielnych decyzji przez dziecko, stopień jego zaangażowania w przebieg zajęć, czas realizacji projektu jest dłuższy niż omawiania tematu innymi metodami, nauczyciel w metodzie projektów raczej obserwuje badawczą działalność uczniów, która oparta jest o ich zainteresowania. Dzieci uczą się korzystając z materiałów znalezionych w różnych źródłach, a nie tylko z tego, co przygotowuje nauczyciel.

Cele intelektualno – rozwojowe projektów to rozwijanie naturalnych właściwości i skłonności dziecka, zdolności te nie rozwijane mogą nawet całkowicie zaniknąć.

• Rozumienie przeżywania doświadczeń

• Myślenie teoretyczne

• Dociekliwość

• Dążenie dokładności

• Podejście empiryczne

• Wnioskowanie przyczynowo – skutkowe.

• Przewidywanie życzeń i uczuć innych osób

Metoda projektów w pracy z małymi dziećmi nie zaspokaja wszystkich potrzeb edukacyjnych dziecka, musi więc być uzupełniana innymi zadaniami edukacyjnymi.

Według badań uczniowie, którzy w przedszkolu mieli więcej możliwości zainicjowania działań, osiągają lepsze wyniki w nauce czytania, pisania, i liczenia, niż te dzieci, które uczestniczyli w zajęciach prowadzonych przez nauczyciela przedszkola. Metoda projektów pozwala uczniom na zaangażowanie, którego brak może znacznie obniżyć motywację do nauki. Projekty angażują również rodziców, którzy chętnie w nich uczestniczą. Zakończeniem projektu jest wystawa wytworów pracy dziecka, co niejednokrotnie dziwi rodziców jak obszerną wiedzą na dany temat mają dzieci.

W pierwszej fazie projektu dzieci tworzą listę pytań, które związane są z tematem i budzą ich ciekawość. Np. Co jej wewnątrz radia? Nauczyciel zadane dodatkowe pytania np. „kto może to wiedzieć?” „Jak możemy się dowiedzieć?”

Metodę projektu możemy podzielić na trzy etapy: początek projektu, realizacja projektu, zakończenie projektu.

• ETAP I

W pierwszym etapie następuje wybór i wprowadzenie do tematu w grupie oraz ustalenie listy pytań stanowiących podstawę aktywności dzieci. Należy również przeanalizować dostępność materiałów, możliwość zaproszenia ekspertów i przeprowadzenia zajęć w terenie. W tej części na zajęciach wprowadzających staramy się ustalić zakres wspólnych doświadczeń dzieci, przygotowujemy siatkę tematyczną dotyczącą obecnego zasobu wiedzy dzieci oraz sporządzamy listę pytań do projektu: Czego chcemy się dowiedzieć?

Najczęściej wybór tematu zależny jest od aktualnych przeżyć i obserwacji najbliższego środowiska.

• ETAP II

W drugim etapie następuje wnikliwe zgłębianie tematu przez dzieci i próba znalezienia odpowiedzi na postawione pytania. W trakcie realizacji uczniowie powinni mieć możliwość nabywania pewnych umiejętności, zadawania pytań, posługiwania się przyborami w pracach konstrukcyjnych oraz sporządzania rysunków z obserwacji. Nauczyciel musi zaplanować zajęcia terenowe i spotkania z ekspertami. Do działań w trakcie realizacji projektu można również zaprosić rodziców, których powinniśmy zapoznać z wybranym tematem oraz planowanymi zajęciami. Aktywność badawcza dzieci to wyprawy w teren, rozmowy z ekspertami, bezpośrednie poznawanie przedmiotów, korzystanie z dodatkowych materiałów źródłowych. Dzieci w trakcie drugiego etapu przedstawiają to, czego się dowiedziały za pośrednictwem rysunków, zapisków, konstrukcji, czy inscenizacji. Gdy dzieci znajdą odpowiedzi na interesujące je pytania, wypróbują rozmaite techniki poznawcze, a ich zainteresowanie tematem słabnie – to znaczy, że trzeba przejść do etapu III.

Czasami w trakcie realizacji projektu uczniowie zainteresują się jakimś pobocznym tematem tak bardzo, że musimy przerwać realizację projektu i zaspokoić ich aktualne zainteresowania dodatkowymi zajęciami.

• ETAP III

W trzecim etapie uczniowie muszą ustalić, jakimi nowo nabytymi informacjami chcą się podzielić z innymi i w jaki sposób to zrobią. Nauczyciel przeprowadza dyskusję podsumowującą, analizuje projekt w świetle dokumentacji oraz ocenia, czy osiągnięto zakładane cele.

Etapy realizowania projektu na przykładzie:

1. Wybór tematu – może być zainspirowany aktualnymi problemami uczniów (oddanie zwierzątka do kliniki weterynaryjnej może budzić ciekawość tematu pracy weterynarza) Ustalenie wiedzy uczniów na ten temat, pojęć związanych z tym tematem znanych uczniom.

2. Zdobywanie informacji z różnych źródeł, np. wspólna wizyta w bibliotece i czytanie książek na dany temat, rozmowa z ekspertem (weterynarzem), wizyta w klinice weterynaryjnej i obserwacja rutynowego badania. Stworzenie w sali przedszkolnej mini gabinetu weterynaryjnego zgodnie z poczynionymi obserwacjami, pokonując trudności konstrukcyjne.

3. Zabawa w weterynarza w gotowym „gabinecie”, stworzenie kroniki dotyczącej realizacji projektu. Ponowne stworzenie mapy pojęciowej i porównanie jej z pierwszą (słownictwo i wiedza dzieci znacznie się poszerzyły).

1. Ocena opisowa w edukacji zintegrowanej.

Wprowadzenie do edukacji oceny opisowej ma na celu skupienie uwagi na rozwoju uczniów, wykluczenie lęku związanego z sytuacją oceniania, Dziecko poddawane ocenie może odczuwać lęki i napięcia, które w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić do upośledzenia zdolności uczenia się. Długotrwały negatywny stan emocjonalny może powodować deficyty umiejętności intelektualnych, w tym zdolność uczenia się i proces myślenia.

Nie możliwe jest jednak wyeliminowanie oceny w szkole, gdyż jest ona wszechobecna w otaczającym świecie w postaci sądów, czy opinii. Dziecko na podstawie opinii o własnej osobie kształtuje obraz siebie, są więc elementem kształtującym poczucie własnej wartości. Jeżeli osoba oceniana potraktowana zostanie w sposób przedmiotowy, obraz własnej osoby zostanie zniekształcony i utrudnia on relacje z otoczeniem.

Ocena opisowa dziecka powinna rozbudzać motywację dziecka, gdyż określenie sposobów realizacji celu sprawia iż wydaje się on bliższy. Uczeń powinien więc być świadomy celów, by móc ocenić na ile je zrealizował.

„Ocenianie to proces gromadzenia informacji o zachowaniu i osiągnięciach edukacyjnych dziecka, to proces sprawdzania jak ma się faktyczny rozwój dziecka do założonych celów edukacyjnych, zawiera informacje o postępach ucznia, trudnościach, specjalnych uzdolnieniach, zainteresowaniach”

Ocena musi mieć swój przedmiot, który w edukacji zintegrowanej stanowi całościowy rozwój ucznia obejmujący:

• Rozwój intelektualny

  • Mówienie, słuchanie, czytanie, pisanie z wykorzystaniem elementarnych zasad pisowni

  • Świadome użycie języka

  • Wybieranie dostępnych dziecku komunikatów medialnych

  • Matematyzowanie sytuacji konkretnych, rozwiązywanie nietrudnych zadań tekstowych,

  • Posługiwanie się liczbami i działaniami w praktyce

  • Stosowanie algorytmów pisemnych i pamięciowe liczenie

  • Obliczenia kalendarzowe, zegarowe, pieniężne, mar

  • Rozpoznawanie kształtów geometrycznych

• Rozwój emocjonalno – społeczny

  • Stosowanie podstawowych środków artystycznych z różnych dziedzin sztuki

  • Znajomość kultury regionalnej i rodzinnych tradycji

  • Dostrzeganie związku między zachowaniem a uczuciami własnymi i innych

  • Stosowanie zasad życia w klasie, szkole

  • Obcowanie z literaturą, wzorowanie się na postaciach pozytywnych

  • Organizowanie własnej pracy

• Rozwój fizyczny

  • Wykonywanie zadań ruchowych zgodnie z poleceniem

  • Przestrzeganie reguł i uczestnictwo w grach i zabawach ruchowych

  • Dostrzeganie różnorodności substancji w otoczeniu

  • Dbałość o zdrowie, higienę, porządek

  • Bezpieczne korzystanie z urządzeń technicznych, środków komunikacji

  • Rozpoznawanie niebezpieczeństw i alarmowanie o nich

  • Bezpieczne poruszanie się po drodze

Ocena opisowa to ustna bądź pisemna informacja o szkolnych osiągnięciach i aktywności ucznia, o postępach ucznia, o tym jak wykonał zadania, przy czym najpierw wskazujemy to, co uczeń wykonał dobrze, później ukazując także niedociągnięcia. Jest charakterystyką dziecka na podstawie obserwacji jego zachowań w sytuacjach szkolnych. Powinna stanowić zbór osobistych uwag nauczyciela o dziecku.

Aby zmienić system oceniania należy zadać sobie pytania:

• Komu ma służyć ocena (dziecku, uczniowi, nauczycielowi)

• Co oceniać (efekt, starania, proces dochodzenia do wiedzy)

• Jak ujmować związek między programem nauczania a ocenianiem

• Po co oceniać (dla samej oceny, podstawa do dalszej pracy z dzieckiem, ewaluacja pracy nauczyciela)

Cele oceniania opisowego:

• Edukacyjny – opiera się na stwierdzeniu jak dalece dziecko opanowało materiał określony programem, czy dziecko spełnia wymagania w całości

• Rozwojowy – opiera się na ocenie jak daleko jest dziecko w odniesieniu do jego możliwości, czy w dziecku dokonują się zmiany

Nauczyciel oprócz realizacji treści kształcenia powinien skupić się także na

• Sposobie uczenia się, jak dziecko osiąga nade cele, postawę wobec uczenia się

• Zachowania społeczne, sposób życia w klasie a także z dorosłymi

Funkcje oceny opisowej:

• Diagnostyczna – opisuje przejawy rozwoju dziecka

• Prognostyczna – istotna jest aktywność poznawcza dziecka

• Informacyjno – wychowawczą – ma na celu zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i informacji o procesie uczenia się

Tradycyjny sposób oceniania w postaci noty szkolnej odzwierciedla jedynie poziom nabytej wiedzy w odniesieniu do celów programu nauczania. Ocena opisowa zawiera nie tylko to, w jakim stopniu uczeń opanował materiał, ale także czy nastąpił jego rozwój, czy może regres.

Oceny cyfrowe nie są w stanie spełnić wszystkich warunków dobrego oceniania

Dobre ocenianie:

• Daje uczniowi informacje co już umie, a nad czym musi popracować,

• Uwzględnia możliwości dziecka

• Bierze pod uwagę wkład pracy dziecka

• Nie etykietuje

• Nie jest karą ani nagrodą

• Zachęca do dalszej pracy

• Uwzględnia postępy dziecka

Ocena występuje nie tylko na świadectwie szkolnym, ale także za każdym razem, gdy komentujemy wykonanie zadania przez ucznia, formułujemy słowną ocenę raz na jakiś określony czas.

Poza sprawiedliwym osądem na świadectwie opinia powinna:

• Być rzeczowa i dobrze uzasadniona

• Dotyczyć wydarzeń związanych ze szkołą

• Ograniczać się do opisu

• Być w zasadzie pozytywna, wymieniane braki muszą mieć charakter cel bliższych celów, które dziecko ma szansę osiągnąć

• Być napisana językiem zrozumiałym dla ucznia i rodzica

Kompetencje oceniane:

• Osiągnięcia dydaktyczne – czego dziecko się nauczyło w określonym czasie

• Zachowanie w czasie zajęć dydaktycznych – aktywność, sposób radzenia sobie z trudnościami

• Aktywność prospołeczna – kontakty międzyludzkie z rówieśnikami i dorosłymi

• Cechy indywidualne uzdolnienia, (poziom samodzielności, wytrwałość, odwaga)

W obserwacji dziecka warto uwzględnić postępy dziecka, ich poziom, stopień wysiłku dziecka, oraz dojrzałość szkolną.

Dziecko ma prawo popełniać błędy. Dziecko musi nauczyć się dostrzegać swoje błędy po to, by wzmocnić proces uczenia się. Uczeń powinien mieć możliwość samodzielnie zauważać błędy. W sytuacji, gdy to nauczyciel wskazuje błędy i jest to jedynie kryterium oceny (bezbłędnie – 5, 1 błąd – 4 na przykład) uczeń nie ma możliwości samodoskonalenia się poprzez zrozumienie błędów. „Człowiek rozumny to nie osoba, która nie popełnia błędów, lecz osoba, która potrafi je dostrzec i poprawić, lub wie jak szukać poprawnej odpowiedzi.” Potrzebna jest więc autoanaliza pracy samego ucznia po zakończeniu wykonywania zadania, dopiero później pracę ocenia nauczyciel.

Tradycyjny przebieg procesu dydaktycznego:

1. nauczyciel tworzy sytuację zadaniową

2. uczeń wykonuje zadania

3. nauczyciel ocenia pracę czyniąc ilość lub charakter błędów kryterium oceny

Przebieg procesu dydaktycznego wg Kopaczyńskiej :

1. nauczyciel tworzy środowisko informacyjne, z którego wyprowadzone są problemy, pytania, zadania

2. uczeń zgłębia zagadnienie, poszukuje różnych możliwości, dróg rozwiązań, rozwiązuje zadanie

3. autoanaliza rozwiązania

4. ocena nauczyciela

Ocena nie może wnosić do kształcenia rygorów, lecz ma motywować do pracy i przeżywania zadowolenia jej pozytywnych efektów, jest także środkiem kształcenia umiejętności przeżywania porażek.

Wybrana literatura:

Chybicka M., Łechtańska E.: Stymulowanie zintegrowanej aktywności twórczej dzieci z zastosowaniem metody storyline. [W:] Oblicza sztuki dziecka. Inspiracje metodyczne. Red. B. Majkut-Czarnota. Katowice 2007

Duraj-Nowakowa K., Integrowanie edukacji wczesnoszkolnej. Modernizacja teorii i praktyki, Kraków 1998

Helm J. H., Katz L. G., Mali badacze. Metoda projektów w edukacji elementarnej, Wyd. CODN, Warszawa 2003

Joyce B., Calhoun E., Hopkins D., Przykłady modeli uczenia i nauczania, Warszawa 1999

Klus-Stańska D.: Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej. Warszawa 2005

Kowalik-Olubińska M., Świętek W., Uczymy inaczej. Nauczanie zintegrowane w klasach niższych, Toruń 1999

Kształcenie zintegrowane. Problemy teorii i praktyki, red. Żytko M., „Żak”, Warszawa 2002

Łukaszewicz R.M.: Edukacja z wyobraźnią, czyli jak podróżować bez map. Wrocław 1994

Misiorna E., Zientkiewicz E. (red.), Zintegrowana edukacja w klasach I-III, Poznań 1999

Muchacka B.: Model organizowania wiedzy u uczniów klas I-III. [W:] Projektowanie i modelowanie edukacji zintegrowanej. Praca zbiorowa pod red. I. Adamek. Kraków 2002

Sowińska H., Misiorna E., Edukacja elementarna jako strategia zmian rozwojowych dziecka. Kraków 2004

Sowińska H., Misiorna E., Michalak R., Konteksty edukacji zintegrowanej, Poznań 2002

Szpiter M.: Integracja w aspekcie nowych założeń edukacji wczesnoszkolnej. Słupsk 2004

Węglńska M.: Jak się przygotować do zajęć zintegrowanych? Kraków 2005