Joanna Brzozowska,
Karolina Ejsmond
Gr. S1, II SUM, fizjoterapia
„Prawa pacjenta i ich przestrzeganie.”
Przestrzeganie praw pacjenta to wciąż marginalizowany, choć niezwykle ważny aspekt udzielania świadczeń medycznych. Prawo do zdrowia i prawo do ochrony zdrowia jest jednym
z podstawowych praw człowieka. Realizacja prawa do ochrony zdrowia ma
w dzisiejszych czasach ogromne znaczenie, ponieważ zdrowie jest jednym z głównych wyznaczników jakości życia decydujących w istotny sposób o ładzie społecznym oraz stanowiącym wartość samą w sobie.
Prawa pacjenta stanowią integralną część szeroko rozumianych praw człowieka. Każdej osobie przysługują określone prawa i wolności, które nie ulegają ograniczeniu
w sytuacji, gdy staje się on pacjentem.
Pacjent to pojęcie szerokie i oznacza każdą osobę, która z racji wydarzeń życiowych korzysta
z opieki zdrowotnej. Prawa pacjenta zostały sformułowane, aby wzmocnić pozycję osoby chorej, aby łatwiej jej było dbać o siebie i zabiegać o swoje interesy, aby poprzez ich egzekwowanie wpływać na poprawę jakości świadczeń medycznych, a także po to, aby ustalić pozycję pacjenta, jako równouprawnionego uczestnika procesu leczenia. Prawa pacjenta służą określaniu standardów pracy i pomagają w profesjonalnym działaniu. W świetle praw pacjenta lekarz nie ma obowiązku spełniać każdego żądania pacjenta. Określają one ramy, w jakich zobowiązana jest działać osoba udzielająca świadczeń medycznych.
W piśmiennictwie naukowym, krajowym i zagranicznym większość pacjentów deklaruje zapotrzebowanie na informacje medyczne o chorobie, jej przebiegu i możliwych sposobach leczenia. Niewystarczające informowanie jest jedną z najczęstszych przyczyn skarg pacjentów. W analizie jednego z autorów pracy na temat praw pacjenta, tylko dwie skargi dotyczyły utrudnień w dostępie do dokumentacji medycznej. Według innych doniesień aż 30% respondentów nie wiedziało
o możliwości wglądu w swoją dokumentację medyczną.
Prawa pacjenta są regulowane przez dokumenty prawa międzynarodowego. W wyniku uchwalania kolejnych aktów prawnych wypracowano w Polsce katalog praw pacjenta, bardzo zbliżony do zalecanego standardu międzynarodowego. Zapisy odnoszące się do konkretnych praw pacjenta zebrano w karcie Praw Pacjenta, ogłoszonej przez Ministra Zdrowia 11.12.1998r. Nie było to jednak rozwiązanie doskonale. Brak całościowego, jednolitego ujęcia tego problemu powodował, że ustalenie rzeczywistych uprawnień pacjenta było trudne. W wyniku trwających od początku 2008r. prac legislacyjnych, sejm przyjął dnia 6.11.2008r. ustawę o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Skonstruowany w tej ustawie katalog praw pacjenta odnosi się do pacjentów korzystających ze świadczeń zdrowotnych zarówno w zakładach opieki zdrowotnej, jak
i udzielanych ramach indywidualnej i grupowej praktyki położnych.
WYBRANE PRAWA PRZYSŁUGUJĄCE PACJENTOM
Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych.
W ramach powszechnego systemu opieki zdrowotnej pacjent ma prawo do równego, sprawiedliwego i niedyskryminującego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, niezależnie od swojej sytuacji materialnej. Pacjent ma prawdo do gwarantowanych świadczeń opieki zdrowotnej określonych tzw. pozytywnym koszyku świadczeń (zakwalifikowanie danego świadczenia do koszyka świadczeń oznacza jego finansowanie w całości lub w części ze środków publicznych).
Prawo do świadczeń zdrowotnych.
Zgodnie z art. 3 Ustawy o zakładach opieki zdrowotnej świadczeniem zdrowotnym były działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu opinii innej pielęgniarki lub położnej. Świadczenia zdrowotne to działania służące w szczególności zachowaniu, przywracaniu
i poprawie zdrowia. Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wskazaniem aktualnej wiedzy medycznej. Oznacza to, że pacjent ma prawo oczekiwać, że metody podejrzewane w procesie udzielania świadczenia zdrowotnego będą aktualne
i sprawdzone na gruncie nauk medycznych.
Pacjent ma prawo do natychmiastowego otrzymania pomocy medycznej w stanach nagłych bez skierowania.
Analiza spraw kierowanych do Biura Rzecznika Praw Pacjenta najczęściej dotyczy łamania prawa dostępności do świadczeń zdrowotnych. Głównym problemem jest zbyt długi okres oczekiwania na świadczenie zdrowotne, jest wiele skarg w sprawach problemów z rejestracją przez kontakt telefoniczny, a także z uzyskaniem skierowania na specjalistyczne badania. Występują też zastrzeżenia do kolejki oczekujących, odmowy udzielenia świadczeń w trybie nagłym. Pacjenci byli również odsyłanie do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej po skierowanie na badania diagnostyczne, po zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy,
a także zaświadczenie o stanie zdrowia.
Prawo do informacji.
Jest to prawo pacjenta, a nie rodziny. Aby pacjent mógł wyrazić zgodę na interwencję medyczną, musi zyskać pełną informację i wiedzę o planowanym zabiegu. Przekazana informacja pozwala również pacjentowi świadomie uczestniczyć w procesie diagnostyczno – terapeutycznym. Lekarz jest zobowiązany także udzielić odpowiedzi na wszystkie pytania zadanie przez pacjenta. Sposób informowania pacjenta i zakres tej informacji precyzuje art. 9 ust. 2 Ustawy. To pacjent decyduje, komu i jakie informacje o jego zdrowiu mogą być przekazane. Może również nie upoważniać nikogo. Bardzo często pacjent nie otrzymuje informacji od lekarza, przez co nie są świadomi przebiegu i sposobu leczenia, proponowanych metodach diagnostycznych, a także rokowaniu.
Lekarz nie informuje również o przewidywanych skutkach zastosowania określonych procedur medycznych oraz skutków ubocznych przyjmowanych leków. W podmiotach leczniczych pacjenci często nie wiedzą, jakie leki są im podawane i na co działają.
Prawo do tajemnicy informacji związanych z pacjentem.
Wszystkie informacje o stanie zdrowia pacjenta, diagnozach, rokowaniu, czynnościach diagnostycznych oraz wszelkie inne informacje z nim związane muszą być traktowane, jako poufne i nie mogą być ujawniane osobom nieupoważnionym. Informacja, że pacjent korzysta z usług danego szpitala, czy przychodni, także jest objęta tajemnicą. Informacje mogą zostać ujawnione, gdy pacjent wyrazi na to zgodę. Istnieją przypadki, kiedy osoby wykonujące zawód medyczny zwolnieni są z obowiązku jej zachowania. Dzieje się tak w sytuacjach,
w których zachowanie poufności może powodować niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia osoby badanej.
Prawo do dostępu do dokumentacji medycznej.
Podmiot leczniczy ma obowiązek prowadzenia dokumentacji medycznej osób korzystających ze świadczeń zdrowotnych. Dokumentacja stanowi dane informacje medyczne dotyczące stanu zdrowia pacjenta, a także udzielonych mu świadczeń zdrowotnych. Prawo wglądu
ma tylko pacjent, przedstawiciel ustawowy lub osoba upoważniona przez pacjenta. Prawo
do dokumentacji medycznej jest jednym z częściej naruszanych praw. W placówkach opieki zdrowotnej często odmawia się chorym wglądu we własną dokumentację medyczną.
W skargach wyróżniono również pobieranie niezgodnych z ustawą opłat za udostępnienie dokumentacji, a także odmowy sprostowania błędu w dokumentacji. Z oświadczeń Biura Rzecznika Praw Pacjenta wynika, że świadczeniodawcy nie zachowują obowiązku przekazania dokumentacji w odpowiednich terminach.
Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.
Prawo do życia prywatnego zostało uregulowane w art. 47 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie, z którym, każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego i dobrego mienia. Pacjent w czasie pobytu w szpitalu ma prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami. Pacjent ma również prawo do odmowy kontaktu z innymi.
Najczęstszym sposobem naruszenia tego prawa było zabronione osobom bliskim pozostawania z pacjentem w porze nocnej w szpitalu.
Prawo do opieki duszpasterskiej.
Pacjent ma prawo do opieki duszpasterskiej zgodnie z wyznawaną przez siebie religią. Kapelan szpitalny ma obowiązek umożliwić pacjentowi realizację tego prawa, jeżeli
w szpitalu nie ma duchownego wyznawanej przez pacjenta religi.
Prawo to jest przestrzegane należycie. Biuro nie otrzymało żadnego wniosku dotyczącego naruszenia tego prawa przez personel medyczny.
Prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie.
Pacjent, który przebywa w podmiocie leczniczym przeznaczonym dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych, ma prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie. Koszty realizacji tego prawa ponosi zakład opieki zdrowotnej.
Prawo to jest również należycie przestrzegane zgodnie z zasadami określonymi w przepisach. Biuro otrzymało tylko jeden sygnał świadczący o naruszeniu tego prawa.
Prawo do umierania w spokoju i godności.
Pacjent ma prawo do prawdy o kończącym się życiu. Pacjent ma prawo do poszanowania jakości kończącego się życia i umierania bez zbędnego bólu. Łagodzenie wszelkich cierpień jest podstawowym warunkiem poszanowania godności człowieka.
Prawo pacjenta do dochodzenia swoich praw.
Pacjent lub osoba reprezentująca jego prawa może zgłosić się do Rzecznika Praw Pacjenta, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Administracji Podmiotu, Wydziału skarg i Wniosków NFZ, Samorządów Zawodów Medycznych, Wojewódzkiej Komisji ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych, Sądu Cywilnego, Organów Ścigania.
Karta praw pacjenta nie jest jednak aktem prawnym i nie można na jej podstawie dochodzić swoich praw. Swoich praw można dochodzić na podstawie aktów prawnych wymienionych w Karcie Praw Pacjenta.
Literatura:
„Poradnik o prawach pacjenta”, Warszawa 2013, Wyd. Instytut Praw Pacjenta i Edukacji zdrowotnej
„Przestrzeganie praw pacjenta przez personel medyczny”, Hygiea Public Health 2012, 47(3): 264 – 271
Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych w Poznaniu; Biuletyn informacyjny – Prawa pacjenta, istopad – grudzień 2006
www.bpp.gov.pl (Rzecznik Praw Pacjenta)