CZYSZCZENIE ZĘBÓW – SKUTKI UBOCZNE
Szczotkowanie zębów z użyciem pasty do zębów jest najbardziej popularnym domowym zabiegiem higienicznym. Wszystkim znane są pozytywne skutki tych zabiegów, niewielu jednak zdaje sobie sprawę z możliwości wystąpienia skutków ubocznych związanych z nieprawidłową techniką zabiegu lub nieprawidłowym składem płukanek i past do zębów.
Wiele past i proszków do czyszczenia zębów zawiera środki silnie abrazyjne. Chociaż międzynarodowe standardy pozwalają na produkcję środków do higieny jamy ustnej o pH wyższym od 10,5; to nadal znaczny odsetek past i płukanek ma pH poniżej 5. Liczne badania in vitro i in situ wykazały, że może to prowadzić do powstawania erozji szkliwa i zębiny.
Nieprawidłowa technika szczotkowania zębów samodzielnie lub w połączeniu z pastą do zębów i kwaśnymi płukankami może powodować powstawanie ubytków abrazyjnych w twardych tkankach zęba, abrazję i recesję dziąseł oraz nadwrażliwość zębiny.
Ubytki twardych tkanek zęba mogą mieć różną etiologię. W związku z zabiegami higienicznymi mamy do czynienia zawsze z ubytkami niepróchnicowego pochodzenia: abrazją i erozją. Abrazja jest to ubytek tkanek zęba spowodowany mechanicznym procesem z udziałem obcych czynników, które powtarzalnie i często mają kontakt z powierzchnią zęba, np.: twarda szczotka. Erozja spowodowana jest rozpuszczeniem tkanek zęba pod wpływem działania substancji chemicznych zawartych w pastach i płynach do płukania jamy ustnej o niskim pH.
Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na stan twardych tkanek zęba i ich predyspozycję do abrazji i erozji jest to abfrakcja. Wszelkie przeciążenia zgryzowe powodują nieprawidłowy rozkład sił w okolicy policzkowo-przyszyjkowej osłabiając ją na działanie czynników zewnętrznych.
Nieprawidłowa technika szczotkowania z użyciem nadmiernej siły do tej pory uważana była za jedyną przyczynę ubytków abrazyjnych. Obecnie uważa się, że jest to jeden z czynników mogących modyfikować szkodliwe działanie pasty do zębów. Faktem jest jednak, że osoby dbające o higienę jamy ustnej, ale preferujące technikę szorowania mają poprawną lub dobrą higienę jamy ustnej, mniej ubytków próchnicowych i osadów nazębnych, lecz występują często u nich ubytki abrazyjne. W tych miejscach szczególnie narażonych na uraz mechaniczny obserwuje się również nadwrażliwość zębiny. Na przyszyjkowych powierzchniach górnych lewych kłów i zębów przedtrzonowych u osób praworęcznych obserwuje się często ubytki klinowe i objawy bólowe z nimi związane.
Większą ilość ubytków abrazyjnych i większe ich nasilenie obserwuje się również u osób w podeszłym wieku. Nie musi to być jednak zawsze związane tylko z nieprawidłową techniką czyszczenia zębów. W znacznej liczbie przypadków wiąże się to z faktem, że ze względu na wiek dochodzi do wydłużenia koron klinicznych zębów na skutek utraty przyczepu łącznotkankowego. Obnażone korzenie narażone są na działania czynników środowiskowych, w wyniku czego dochodzi do powstawania ubytków na powierzchni cementu. Obecnie uważa się, że obecność ubytków w twardych tkankach zębów w większym stopniu zależy od jakości pasty niż od używanej szczotki do zębów.
Jej kształt, miękkość włosia i sposób czyszczenia jedynie modyfikują czynnik etiologiczny związany z pastą. Badania in vitro wykazały, że szczotki manualne i elektryczne powodują powstawanie podobnych ubytków abrazyjnych. Niektórzy badacze uważają nawet, że miękkie szczotki bardziej uszkadzają twarde tkanki, gdyż na ich włosiu zostaje więcej pasty i ze względu na miękkie uginające się włosie powierzchnia kontaktu pasty z powierzchnią zęba jest większa, natomiast okrągłe zakończenie poszczególnych włókien nie ma znaczenia.
Większość past do zębów ma współczynnik abrazyjności (REA) mieszczący się w granicach międzynarodowych norm. Dopóki nie jest on większy, czyszczenie tą pastą nie powoduje ubytków w twardych tkankach zębów. Wraz ze zwiększeniem abrazyjności pasty rośnie prawdopodobieństwo powstawania ubytków klinowych, szczególnie przy złej technice szczotkowania. Ubytki powstają przede wszystkim w zębinie; w szkliwie wtedy, gdy jest ono narażone na erozyjne działanie kwaśnego środowiska np.: płukanek o niskim pH. Jednak przy długoczasowym stosowaniu tych płukanek może zostać zniszczone nawet bez obecności ściernych past do zębów czy złej techniki czyszczenia.
Również w miękkich tkankach obserwuje się zmiany destrukcyjne. Szczególnie przy powierzchniach zębów ustawionych przedsionkowo, narażonych na nadmierny uraz przy czyszczeniu. Te powierzchowne uszkodzenia dziąsła nazywane są abrazją dziąsła. Twardość szczotki do zębów, rodzaj tworzywa z którego wykonane jest włosie szczotki i jego zakończenie mają znaczący wpływ na wielkość i szybkość powstawania abrazji dziąsła. Wydaje się, że pacjenci używający elektrycznych szczotek do zębów czyszczą z mniejszą siłą, co wpływa pozytywnie na stan otaczającego dziąsła. Niektórzy autorzy sugerują, że szczotki te są nawet bezpieczniejsze niż szczotki ręczne.
Recesji dziąsła towarzyszy prawie we wszystkich przypadkach nadwrażliwość zębiny. Charakteryzuje się ona krótkim, ostrym bólem spowodowanym bodźcami zewnętrznymi, najczęściej termicznymi, chemicznymi, osmotycznymi. Spowodowana jest dużą ilością otwartych kanalików zębinowych, przez które przekazywane są bodźce do miazgi. Pasty o wysokim współczynniku abrazyjności lub zawierające siarczan sodu mogą zwiększyć ekspozycję kanalików zębinowych na czynniki zewnętrzne.
Szczotkowanie zębów z użyciem pasty do zębów jest najbardziej popularnym zabiegiem higienicznym wykonywanym w domu przez pacjenta. Niewątpliwie jest to najbardziej skuteczna metoda walki z płytką, która może jednak nieść ze sobą również skutki uboczne. Ma to jednak miejsce wtedy, gdy technika szczotkowania jest nieprawidłowa lub gdy pasta do zębów ma właściwości abrazyjne. Należy więc poinstruować pacjenta jak wykonywać zabiegi higieniczne w domu i kontrolować ich skuteczność w gabinecie.