Sylwia Ryznar

Celtyckie boginie wojny

W religii celtyckiej występuje ciekawe zjawisko – funkcje bóstwa wojny pełnią bóstwa żeńskie. Występują w triadzie – Mórrigu – „Wielka Królowa” lub „Królowa Fantom”, Badb – „Wrona, Kruk”, Nemain – „Szał, Panika” oraz Macha. Ich imiona używane są alternatywnie. Na terenie Wielkiej Brytanii prawdopodobnie nazywano je „Trzema Lamiami, Furiami”, znana jest tam także bogini Andraste. Imię walijskiej bogini wojny zachowało się w nazwie rzeki Aeron, w celtyckim znaczy to „bogini rzezi”. Kontynentalny odpowiednik Badb to „Kruk Wojny” – Cathubodva. Z galijską boginią-krukiem jest identyfikowana Nantotsuelta – „Wijąca się rzeka”, co potwierdza związek bogiń wojny z wodą, często ukazywany w literaturze irlandzkiej.

Mórrigu jest zwana „praczką u brodu” zapowiadającą śmierć. Pierze skrwawione odzienie wojownika, który ma umrzeć w bitwie. Badb obmywa z krwi odcięte głowy i kończyny. W tekście z VIII wieku mityczny wojownik Fotad Canainne mówi o Mórrigu jako zachęcającej do boju i jednocześnie zsyłającej przerażenie na wojowników za pomocą śmiechu. Prawdziwych wojowników np. największego bohatera irlandzkiego Cu Chulainna jednak wspiera, radzi im i towarzyszy w bitwie.

Mórrigu należy do bogiń mściwych. Gdy pod postacią pięknej kobiety zaproponowała pomoc Cu Chulainnowi a on jej nie przyjął utrudniała mu walkę w bitwie kolejno pod postacią węgorza, wilka i jałówki. Po bitwie jednak pod postacią staruchy pomogła mu ugasić pragnienie i wybaczyła swemu ulubionemu wojownikowi zniewagę.

Pod imieniem Badb występuje jedno z dzieci czarownika Cailitina, które doprowadziły do śmierci Cu Chulainna. Ta sama Badb pojawia się pod postacią wrony podczas jego śmierci pokazując, że jego życie dobiegło już końca.

W literaturze bogini wojny pojawia się częściej jako postać negatywna. Zwana „czerwoną, porywczą Badb” cieszyła się z rozpaczy kobiet po śmierci swych mężów. Jeden z średniowiecznych tekstów opisuje Mórrigu jako wychudłą wiedźmę przeskakująca ponad Bronia i tarczami – opis ten nawiązuje do przerażenia i paniki wywoływanego przez obecność bogini. Trzy boginie pojawiają się także nad wojskami, a ich wrzaski czynią ogromne zamieszanie i powodują śmierć z przerażenia wielu żołnierzy. Jakkolwiek przerażająca bogini wojny by nie była zawsze staje po jednej stronie walczących, pomagając w odniesieniu zwycięstwa.

Najczęściej pojawiającym się w źródłach pisanych imieniem bogini jest Badb. Imię to oznacza „zagorzałą wronę” – ulubioną postać bogini. Istnieją dowody na to, że takie wyobrażenie ptaka, polującego na padlinę na polu bitwy posada znamiona starożytności wśród Celtów. Bogini wtedy przedstawia się złowieszczo, jako „czerwonousta i o ostrych rysach twarzy”, „żądna ciał”, zbierająca „ścięte głowy mężów”.

Mórrigu jest także ta, która przynosi wieści. Ogłaszała zwycięstwa swych wojowników, opowiadała o wielkich czynach, przepowiadała koniec świata, zapanowanie na świecie zła, choroby i zemsty – widzi się w tym wpływ ideologii chrześcijańskiej.

Znaczący jest fakt, ze w literaturze irlandzkiej domena wojny należy do kobiet – bogiń wojny. Jeśli pojawiał się obok nich mężczyzna, to był anonimowy, wykorzystany jedynie do podkreślenia ogromniej roli kobiety. Bron jaką dysponują boginie nie jest typowa dla mężczyzn (oszczep, włócznia, dziryt), ale są to czary, a także środki psychologicznego zastraszenia.

Bogini wojny przeszła do irlandzkiej tradycji ludowej jako banshee, której płacz jest zapowiedzią śmierci.

Przykład bogiń wojny, a także innych bóstw żeńskich wskazuje na wysoką pozycje kobiet u Celtów. Boginie dostarczają obrazu kobiety walecznej, często nawet bardziej niż mężczyzna. Przykładem jest Boudicia, żona Pratsotagosa, która po śmierci męża przejęła przywództwo plemienia Icenów (tereny wschodniej Anglii). W latach 60-61 poprowadziła wojnę przeciwko Rzymowi, niszcząc Colchester, Londyn i Verulamium, zabijając 80 tysięcy ludzi, zanim sama została pokonana i popełniła samobójstwo. Jest także wiele przykładów przebiegłych i walecznych kobiet, które mszczą się na mężczyznach za to, że zostały przez nich pohańbione, lub za zabicie ich mężów.

Kobiet posiadających cechy wojownicze jest w literaturze irlandzkiej ponad miarę. Najbardziej kontrowersyjną jest Medb, królowa Connachty, jedna z głównych postaci Cyklu Ulsterskiego. Jej imie oznacza „ta, która upaja”, było używane jako oznaczenie bogini najwyższej władzy. W tej postaci odnajduje się ślady bogini wojny. Była osobą bardzo bezwzględną, gdy czegoś pragnęła ozywała do tego argumentu siły. Była bardzo zazdrosna o swoje wojsko, dbała o to by było najlepsze.

Chociaż w literaturze irlandzkiej nie spotyka się właściwie boga wojny poza wymienionym jedynie z imienia Netem, nie można wykluczyć, że takowy istniał. Choćby ze względu na brytyjskie i kontynentalne materiały epigraficzne i ikonograficzne. Wiele bóstw męskich jest przedstawionych z Bronia, także odnajduje się napisy dedykowane dla bóstwa związanego z walką, np. „Cocidius bóg żołnierzy”. Jednak widoczne tu są wpływy rzymskie. Z kontynentu jednak znane są wizerunki bóstw posiadające atrybuty wojenne (Ogmios z maczugą i łukiem, Sucellos z młotem). Te atrybuty mogą być związane z funkcją, jaka pełnił bóg-ojciec plemienia, który opiekował się swoim ludem. Należy jednak pamiętac, że każde bóstwo celtyckie pełniło wiele różnych funkcji i nie było wązko wyspecjalizowane, jak ma to miejsce przykładowo w mitologii rzymskiej.