1. Dzieje myśli ewolucyjnej.

1. kreacjonizm – pogląd, że człowiek i wszelkie życie na Ziemi zostały stworzone w swojej pierwotnej formie przez Boga lub bóstwa.

2. samorództwo – teoria, według której żywe organizmy powstały z materii nieożywionej.

3. katastrofizm – teoria, która zakładała, że wielkie obszary Ziemi podlegają regularnie gwałtownym przemianom geologicznym, które mają dramatyczny wpływ na biosferę.

4. lamarkizm – teoria ewolucji, kwestionująca stałość cech gatunkowych i uznająca za fakt powstawanie nowych gatunków w wyniku naturalnych procesów oraz usiłująca tłumaczyć mechanizm i przyczyny powstawania zmian.

1. Założenia teorii Darwina-Wallace’a.

1. nadwyżka rozrodczości,

2. zmienność organizmów, która się dziedziczy,

3. konkurencja (walka o byt),

4. dobór naturalny, a wkońcu specjacja (proces biologiczny, w wyniku którego powstają nowe gatunki organizmów).

1. Syntetyczna teoria ewolucji (teoria Darwina + genetyka).

1. zmienność mutacyjna,

2. zmienność rekombinacyjna,

3. w doborze naturalnym ważne jest prawdopodobieństwo przeżycia danego genotypu.

1. Dowody ewolucji.

1. pośrednie

• anatomia porównawcza,

• narządy szczątkowe

• uwstecznione kręgi ogonowe,

• zredukowane owłosienie,

• zęby mądrości,

• skrzydła u strusia,

• guzek Darwina,

• podobieństwo rozwoju zarodkowego,

• struktury homologiczne i analogiczne

• struktura homologiczna – wspólne ewolucyjne pochodzenie struktur organizmów z różnych grup taksonomicznych, istotne podobieństwo organów lub ich części (nawet genów), a u zwierząt także podobieństwo sposobów zachowania się, wynikające z oddziedziczenia po wspólnym przodku (np.: ciernie kaktusa – wąsy czepne grochu),

• struktura analogiczna – pełnią także samą funkcję w związku z tym są często podobne, lecz niekoniecznie mają wspólne pochodzenie ewolucyjne (np.: skrzydło owada – skrzydło ptaka),

• jedność budowy i funkcjonowania, skład chemiczny organizmów,

• sekwencje DNA,

• biogeografia: państwa roślinne i krainy zwierzęce.

1. bezpośrednie

• skamieniałości,

• szczątki form przejściowych,

• relikty i endemity.

1. Fosylizacja – naturalny proces, podczas którego martwe organizmy albo ślady ich działania przeszły w stan skamieniały.

1. elementy szkieletu,

2. odciski,

3. odlewy,

4. organizmy zachowane w całości.

1. Datowanie skamieniałości.

1. metody datowań względnych – pozwalają określić wiek danej skały względem innej skały,

• metoda stratygraficzna – określenie wieku skał na podstawie przestrzennego ułożenia warstw skalnych,

• metoda tektoniczna – wiek ruchów mas skalnych,

1. metoda datowań bezwzględnych – określenie wieku skały w latach,

• metoda radiometryczna – wykorzystuje właściwości pierwiastków promieniotwórczych,

• metoda magnetometryczna – wykorzystuje cechy magnetyczne skał nabyte w różnych epokach geologicznych w ówczesnym ziemskim polu magnetycznych.

1. Dryf genetyczny (dryft).

1. dotyczy małej populacji,

2. jest to zmiana częstości występowania danego allelu,

3. nie wynika z doboru naturalnego ani z mutacji czy migracji,

4. zagrożenie: inbred/wsobność (polega na kojarzeniu osobników spokrewnionych ze sobą w stopniu wyższym niż wartość średniego spokrewnienia populacji) → kazirodztwo.

1. Efekt szyjki butelki (efekt wąskiego gardła) – występuje wówczas, gdy znaczne zmniejszenie liczebności populacji nastąpi na skutek kataklizmu.

1. Efekt założyciela – pojawia się podczas powstawania nowej populacji z niewielkiej liczby osobników, które po odłączeniu się od populacji macierzystej uległy przemieszczeniu na nowy obszar (np. kolonizacja niezasiedlonej wyspy).

1. Dobór naturalny – mechanizm ewolucji polegający na przeżywaniu w toku walki o byt organizmów najlepiej przystosowanych do danych warunków środowiska.

1. stabilizujący – faworyzuje osobniki posiadające średnią dla danej populacji wartość cechy,

2. kierunkowy – jeden z mechanizmów ewolucji biologicznej, polegający na największej przeżywalności i/lub rozrodczości takich osobników, które mają cechę odbiegającą od średniej dla danej populacji,

3. rozrywający – jednocześnie faworyzuje osobniki o dwóch lub więcej wartościach cechy, różniących się od średniej populacji.

1. Dobór płciowy – szczególny przypadek doboru naturalnego, gdzie o dostosowaniu decyduje postrzegana atrakcyjność dla płci przeciwnej.

2. Dobór krewniaczy – mechanizm ewolucyjny polegający na zwiększaniu się w danej populacji częstości cechy, która polega na wspieraniu osobników blisko spokrewnionych.

3. Ewolucja naczelnych.

1. już Darwin zakładał, że ludzie i małpy człekokształtne miały wspólnego przodka,

2. wspólne cechy: pięciopalczaste giętkie stopy i ręce, złożona organizacja społeczna, oczy w płaszczyźnie czołowej (trójwymiarowe widzenie),

3. wszystkie ssaki pochodzą od gadów ssakokształtnych (terapsydów, mezozoik),

4. pierwsze naczelne wyewoluowały z małych owadożernych, nadrzewnych ssaków łożyskowych.

1. Adaptacje naczelnych.

1. obecność 5 sprawnych palców (4 boczne i 1 częściowo lub całkowicie przeciwstawny kciuk),

2. u niektórych także paluch,

3. paznokcie zamiast pazurów,

4. smukłe kończyny i obrót w stawach,

5. ułożenie oczu (widzenie stereoskopowe),

6. stosunkowo duży mózg.

1. Egiptopitek – wspólny przodek małp Starego Świata i hominoidów (34 mln lat temu).

2. Driopitek – wspólny przodek małp człekokształtnych i ludzi (15 mln lat temu).

3. Brachiacja – wspieranie się na knykciach.

GATUNEK	OKRES WYSTĘPOWANIA	POJEMNOŚĆ MÓZGU	WAŻNIEJSZE CECHY
Australopitek	od 5 do 1,5 mln lat temu	ok. 500 cm^3	przystosowanie do życia na sawannie, dwunożność, wszystkożerność,
Homo habilis Człowiek zręczny (zdolny)	od 2,5 do 1,5 mln lat temu	ok. 700 cm^3	wszystkożerność z przewagą pokarmu mięsnego, wyrabianie narzędzi kamiennych, wielkość mózgu wskazuje na zdolność abstrakcyjnego myślenia,
Homo erectus Człowiek wyprostowany	(?) lat temu (na Jawie do 40 tys. lat temu)	ok. 1000 cm^3	posługiwanie się ogniem, rozprzestrzenianie się poza kontynent afrykański, przystosowanie do bardzo różnych warunków środowiskowych, tworzenie pierwszych typowo ludzkich społeczności,
Homo neanderthalensis Neandertalczyk	od. 200 do 30 tys. lat temu	ok. 1500 cm^3	przystosowanie do życia w zimnym klimacie ówczesnej Europy, mięsożerność, wytwarzanie skomplikowanych narzędzi (dzidy, harpuny), życie w niewielkich grupach w jaskiniach, rozwinięte zachowania społeczne, początki wierzeń religijnych (obrzędowy pochówek zmarłych),
Homo sapiens Człowiek rozumny	od 150 tys. lat temu do chwili obecnej	ok. 1300 cm^3	wszystkożerność, życie w dużych grupach i tworzenie silnych więzów społecznych, posługiwanie się mową, rozwój zachowań kulturotwórczych, takich jak wytwarzanie skomplikowanych narzędzi, twórczość artystyczna (malowidła w jaskiniach), rozwój w sferze duchowej, obecność wierzeń religijnych.