METODY AKTYWIZUJĄCE WYKORZYSTYWANE W TERAPII PEDAGOGICZNEJ I REHABILITACJI.
Metody aktywizujące zawierają w sobie specjalistyczne działania mające na celu niesienie pomocy dzieciom ujawniającym różnego rodzaju nieprawidłowości rozwoju i zachowania. Zaburzenia te koryguje się poprzez odpowiednie oddziaływania specjalistyczne o charakterze psychologiczno - pedagogicznym, profilaktycznym i medycznym. Są one szczególnie ważne na początku edukacji szkolnej ucznia. W metodach tych oddziaływania skierowane są na najczęściej spotykane zaburzenia, które wpływają niekorzystnie na proces zdobywania umiejętności szkolnych: opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej, opóźnienia i zaburzenia percepcji słuchowej, zaburzenia procesu lateralizacji, deficyt pamięciowy, deficyt uwagi powiązany z nadmierną ruchliwością, opóźnienia i zaburzenia mowy. Do najczęściej stosowanych metod aktywizujących należą:
Metoda Dennisona
Metoda Dennisona czyli kinezjologia edukacyjna, to uczenie metodami aktywizującymi, włączanie naturalnych mechanizmów integracji umysłu i ciała poprzez specjalnie zorganizowane ruchy. Skierowana jest do wszystkich osób zainteresowanych rozwojem potencjału fizycznego i umysłowego niezależnie od wieku i zawodu. Jest też metodą towarzysząca zajęciom edukacyjnym i terapeutycznym. Można nią pracować z dziećmi dyslektycznymi, które mają skrzyżowaną lateralizację, z dziećmi nadpobudliwymi, zahamowanymi, z porażeniem mózgowym, upośledzonymi umysłowo.
Paul Dennison - psycholog i pedagog, na przełomie lat 60/70 pracując z dziećmi dyslektycznymi zauważył, że gdy ich nauka odbywa się w ruchu, przychodzi im ona znacznie łatwiej niż w spoczynku. Dennison zaobserwował, które ruchy wywierają najlepszy wpływ na dzieci i opierając się na tym stworzył kanon podstawowych ćwiczeń, które nazwał
gimnastyką mózgu. Najważniejszym osiągnięciem Dennisona było odkrycie dwóch podstawowych ruchów: ruchu naprzemiennego i ruchu jednostronnego. Metoda Dennisona ma wpływ na:
zmniejszenie lub zwiększenie napięcia mięśniowego i napięcia ścięgien- redukuje napięcie;
poprawę funkcjonowania w orientacji przestrzennej w wymiarach prawo-lewo, góra-dół, przód-tył (w obrębie własnego ciała);
poprawę koncentracji dowolnej;
usprawnienie myślenia globalnego, asocjacyjnego (wiedzę nowo nabytą włączamy w już posiadaną);
zwiększenie spostrzegawczości;
zwiększenie ilości i tempa zapamiętywanie materiału;
usprawnienie funkcjonowania zmysłów np. wzrok, słuch.
Metoda oparta jest na trzech prostych założeniach:
Nauka jest naturalną, przyjemną sferą działalności kontynuowaną prze całe życie.
W naszym ciele ukryte są blokady, które utrudniają nam naukę, uniemożliwiają także łagodne przejście przez stresy.
Wszyscy, w pewnej mierze, mamy trudności w uczeniu się, lecz do tej pory nie czyniliśmy żadnych starań, aby je usunąć (te blokady mogą trwać przez całe życie, jeśli nie podejmiemy się zmiany tego stanu rzeczy). Właściwie rozpoznane blokady mogą zostać usunięte, pod warunkiem prawidłowo prowadzonego treningu.
Zdaniem Dennisona , wiele problemów intelektualnych i emocjonalnych w życiu człowieka wynika ze złego współdziałania obu półkul mózgowych i z braku integracji między nimi. Aby człowiek miał pełny obraz otaczającego go świata niezbędna jest integracja prawej i lewej półkuli mózgowej, bo mózg jest narządem symetrycznym, a każda półkula ma inne zadania. Efektem terapii metodą Dennisona jest znaczna poprawa pisania, czytania, mowy, twórczego rysowania, sprawności ruchowej oraz ogólne podniesienie umiejętności szkolnych.
Ćwiczenia i równoważenia z zakresu wszystkich trzech wymiarów znacznie wpływają na poprawę wzroku, słuchu, pamięci, koncentracji, lepszej organizacji działań, wzrostu poczucia własnej wartości, zrównoważenia energii, uzdolnień artystycznych.
W Polsce kinezjologia edukacyjna znana i stosowana jest od lat 90-tych .Znalazła swoje miejsce w szkołach , przedszkolach , poradniach pedagogiczno - psychologicznych, warsztatach terapii zajęciowej , w ośrodkach rehabilitacji , placówkach opiekuńczo- wychowawczych . Proste , bezpieczne i skuteczne ćwiczenia na przekroczenie granicy środka energetyzujące , rozciągające, ,rozluźniające , usprawniają nasze widzenie, słyszenie, czytanie ,pisanie ,koncentrację , myślenie , zapamiętywanie , pomagają uczyć się i organizować nasze życie w sposób efektywny , spokojny i twórczy .
Więcej informacji na temat metody Dennisona można znaleźć na stronach internetowych, min.:http://www.plock.edu.pl/prv/logopeda/metody/pedagogiczna/dennisona/dennisona.html
oraz w literaturze :
C. Hannaford 1998, "Zmyślne Ruchy, które doskonalą umysł. Podstawy Kinezjologii
edukacyjnej", Polskie Stowarzyszenie Kinezjologów. Oficyna Wydawnicza Medyk, Sp. z o.o. Warszawa
System percepcyjno-motoryczny N. C. Kepharta
Zdaniem Kepharta, dzieci muszą rozwijać się poprzez różnorodne ćwiczenia praktyczne. Szczególnie ważne jest doskonalenie mechanizmu percepcyjno - motorycznego, kojarzenie danych sensorycznych z danymi ruchowymi. Dziecko od najmłodszych lat powinno manipulować rzeczami i własnym ciałem. W tych manipulacjach musi wypróbować wszystkie możliwe reakcje mięśniowe, do których jest zdolne. Wiąże się to z odkrywaniem zakresu swoich możliwości ruchowych. Powinno także wyuczyć się współzależności między odbieranym bodźcem czuciowym a wykonywaną reakcją ruchową oraz obserwować istniejące między rzeczami związki i mechanizmy ich współzależności (rozbierać rzeczy na części składowe, sprawdzać jak działają, a następnie złożyć je). Zdaniem Kepharta, nie należy rozdzielać dwóch procesów: odbioru wrażeń zmysłowych (doznania percepcyjne) i przekazywania impulsów nerwowych (reakcje ruchowe). Czynności percepcyjne i czynności motoryczne muszą być traktowane jak jedność percepcyjno-motoryczna. Całkowita działalność związana z wykonywanym zadaniem obejmuje cztery procesy: odbiór, integrację, przekazywanie (nadawanie) oraz sprzężenie zwrotne bodźców nerwowych.
Jeżeli którykolwiek z tych procesów przebiega nieprawidłowo, dziecko może przeżywać trudności w nauce, dlatego Kephart uważa, że trzeba kształcić zarówno zdolności percepcyjne jak i motoryczne oraz specjalną uwagę poświęcić sprzężeniu zwrotnemu, czyli połączeniu tych procesów. Kephart przedstawia zestaw ćwiczeń stymulujących rozwój percepcyjno-motoryczny dziecka w nawiązaniu do trzech głównych dziedzin rozwoju:
wiedzy sensoryczno - motorycznej,
kontroli wzrokowej,
percepcji kształtów.
Wyodrębnia ponadto, jako odrębną grupę, różnorodne ćwiczenia wchodzące w skład wymienionych dziedzin rozwoju, włączając je do grupy ćwiczeń przy tablicy (podkreśla przy tym użyteczność tablicy szkolnej w wielu ćwiczeniach).
Więcej informacji można znaleźć na stronach internetowych, min: http://scholaris.ydp.com.pl/cms/index.html/resources/71SRY375250U76801ELH2VC5.html
oraz w literaturze :
N. C. Kephart, 1970 "Dziecko opóźnione w nauce szkolnej", PWN, Warszawa
Metoda Weroniki Sherborne
Weronika Sherborne w latach 60 opracowała metodę pod nazwą "Ruch Rozwijający". Korzeni metody należy szukać u R.Labama - twórcy gimnastyki ekspresyjnej, a także w doświadczeniach samej autorki. Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Stąd ważne miejsce w metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna i społeczna, oparta o ruch, jako czynnik wspomagania.
Proponowany terapeutyczny system ćwiczeń wywodzi się z okresu wczesnego dzieciństwa z tzw.baraszkowania, które zawiera w sobie element bliskości fizycznej i emocjonalnej. Jest to zdaniem W. Sherborne naturalna potrzeba dziecka do zaspakajania tych potrzeb, poprzez kontakt z osobami dorosłymi. Powstałe podczas ćwiczeń doznania wypływające z własnego ciała i odczuwanie go w kontekście z elementami otoczenia, dają dziecku poczucie jego indywidualności.
Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej oraz dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi kontaktu.
Metodę W.Sherborne traktuje się często jako formę niewerbalnego treningu interpersonalnego. Zajęcia odbywają się indywidualnie bądź grupowo i trwają ok.30 minut. Partnerami dziecka bywają często ich rodzice. Dzieci nie są jednak przymuszane do uczestnictwa w zajęciach.
W metodzie wyróżnia się cztery grupy ćwiczeń:
ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała
ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie
ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami z grupy
ćwiczenia twórcze
Metoda W.Sherborne zalecana jest dzieciom o zaburzonym schemacie ciała.
W proponowanych ćwiczeniach dochodzi do integracji własnego ciała i jego poznania (ważne tu jest wyczucie centralnej części ciała tj. brzucha i tułowia). Poczucie wzajemnej bliskości ćwiczących partnerów, ułatwia akceptację niedoskonałej cielesności dziecka. Ćwiczenia dają poczucie bezpieczeństwa oraz zaufania do siebie i do innych. Wykonywane w grupie, budują więzi grupowe i interpersonalne.
Zajęcia metodą W. Sherbourne stanowią element doskonałej zabawy. Dając chwile odprężenia, są czynnikiem w rozładowaniu napięć i tym samym obniżają spastyczność.
Więcej informacji uzyskać można na stronie internetowej: http://www.ogniskowiec.znp.edu.pl/publikacje/inne/METODAWERONIKISHERBOURNE.htm
lub literaturze:
W. Sherborne , 2002 "Ruch rozwijający dla dzieci". Warszawa, PWN
M. Bogdanowicz, A. Kasica, 2003 "Ruch rozwijający dla wszystkich" Gdańsk, Wyd. Harmonia
Metoda Knillów
Autorami tej metody są Marianna i Christopher Knillowie, którzy od roku 1973 zajmowali się intensywną pracą z osobami o głębokich zaburzeniach w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym. W rezultacie opracowali programy, które przejęło i stosuje wiele krajów na świecie, w tym również Polska. Ich programy aktywności " Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja" (1986) zostały przetłumaczone na siedem języków świata i są stosowane przez nauczycieli zajmujących się pracą z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych między innymi w Skandynawii, w Anglii, a także w Stanach Zjednoczonych. Podstawą programu Knillów jest dotyk i komunikacja, jako podstawowa forma kontaktu z osobami głęboko upośledzonymi umysłowo. Podstawowym założeniem tej metody jest to, iż dotyk dla rozwoju człowieka jest niezwykle ważny. Przez kontakt fizyczny rozwijają się pierwsze ludzkie emocje i nawiązywany zostaje kontakt z otaczającym światem. Liczne badania wykazały, że kontakt fizyczny ma ogromny wpływ na rozwój dziecka, jego zdrowie, aktywność i komunikację z otoczeniem, a także pewność siebie i poczucie własnej wartości. W metodzie Knillów ważnym elementem jest ruch. Aby komunikacja rozwijała się w sposób prawidłowy, konieczna jest wrażliwość i dostosowanie się obu partnerów do siebie, oraz wzajemna troska i odpowiedzialność za drugą osobę. Ruchy powolne i rytmiczne zmniejszają stopień pobudzenia dzieci, zaś ruchy gwałtowne i nierytmiczne - powodują jego wzrost. Podstawowym źródłem kontaktu są ręce, które przekazują pozytywne nastawienie i dają poczucie bezpieczeństwa. Celem nadrzędnym zajęć jest rozwijanie świadomości i wrażliwości dzieci na wzajemne kontakty, sygnały i reakcje.
Ważną częścią składową sesji jest muzyka, specjalnie skomponowana dla potrzeb opisywanej metody. Stanowi ona obudowę wspierającą zajęcia z dziećmi oraz nieodłączny element pracy metodą Knillów. Towarzyszy wykonywanym czynnościom w sposób nieodłączny przez cały czas trwania zajęć. Muzyka zwiększa i stymuluje uwagę dziecka, kieruje nią i motywuje do określonej aktywności. Dziecko słysząc ją domyśla się , co może się teraz zdarzyć i jakie ruchy należy w danym momencie wykonać.
Podręczniki do pracy metodą Knillów zawierają komplet kaset magnetofonowych z odpowiednio dobraną do zajęć muzyką, która nagrana na taśmie magnetofonowej jest podzielona na pięć części i trwa około 20 minut.
Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej:
http://pedspe.w.interia.pl/index.html
lub literaturze:
C. Knill, "Dotyk i komunikacja"
M. Knill, C. Knill, "Programy aktywności - świadomość ciała, kontakt i komunikacja"
Powyższe pozycje , zostały wydane przez CENTRUM METODYCZNE POMOCY PSYCHOLOGICZNO - PEDAGOGICZNEJ MINISTERSTWA EDUKACJI NARODOWEJ.
Wymienione metody stanowią jedynie część narzędzi pracy stosowanych przez terapeutów i pedagogów. Informacje o nich i innych metodach pracy z dziećmi potrzebującymi różnych form pomocy można znaleźć na stronach internetowych:
http://www.plock.edu.pl/prv/logopeda/index.html