WYWIAD
Wywiad jest metodą socjologiczną stosowaną szeroko przez specjalistów wielu różnych dziedzin, w tym także przez pedagogów.
Jest to metoda zbierania danych, w której ludzie proszeni są o udzielanie odpowiedzi na serie pytań dotyczących ich cech, postaw, wartości, postrzegania sytuacji, czy zdarzeń oraz zachowań.
Do wywiadu odwołujemy się wówczas, gdy chcemy uzyskać informacje o tym, co inni:
- wiedzą,
- myślą,
- jak oceniają interesujące nas zjawiska,
- jak działają w określonych sytuacjach.
Stosujemy go wtedy, gdy respondent jest wiarygodnym, jedynym źródłem informacji.
Gdy jest dobrze skonstruowany i dobrze przeprowadzony, dostarcza wartościowych danych, do których nie można dotrzeć innym metodami.
Wywiad można najogólniej określić jako rozmowę – zaplanowaną i kierowaną – prowadzoną w celu uzyskania pewnych informacji.
DEFINICJA: Wywiad jest metodą gromadzenia danych przez bezpośredni kontakt słowny z osobą udzielającą informacji dotyczących problemów, które interesują badacza.
Głównym celem wywiadu jest:
- zebranie informacji,
- bezpośrednie poznanie cech umysłu i osobowości rozmówcy.
POŻYTKI WYWIADU
1) Ważnym pożytkiem wywiadu jest możliwość poznania faktów oraz kontekstu opisywanych wydarzeń. Wszak wywiad stosujemy wtedy, gdy respondent jest wiarygodnym, jedynym źródłem informacji. Opis faktów odpowiednio naświetlony powoduje lepsze rozumienie sytuacji i daje możność oceny typowości bądź wyjątkowości opisywanych zdarzeń.
2) Mamy możliwość poznać osobę rozmówcy: jego poglądy i przekonania, wyobrażenia, a także przeżywane uczucia i afekty. Wynika to z podawanej autocharakterystyki lub wnioskujemy o tym pośrednio na podstawie obserwacji prowadzonej w trakcie wywiadu.
3) Do pożytków zaliczamy też możliwość bezpośredniej obserwacji, co pozwala na częściowe kontrolowanie wiarygodności wypowiedzi rozmówcy. Możemy również porównać jego spontaniczne reakcje i zachowania z deklarowanymi postawami.
SYTUACJE, W KTÓRYCH NIE NALEŻY PROWADZIĆ WYWIADU
1) Z wywiadu rezygnujemy, gdy czas badania jest ograniczony (wywiad jest czasochłonny).
2) Wywiadu nie należy prowadzić, gdy nie możemy zagwarantować odpowiednich warunków: spokoju, dyskrecji, możliwości nawiązania kontaktu.
3) Również, gdy prowadzący wykazuje rażący brak umiejętności ku tej formie badania. Na przykład:
- nie ma łatwości nawiązywania kontaktu,
- jest pełen nieprzyjaznych uczuć,
- nie jest bezstronny i obiektywny,
- nie potrafi zwięźle się wypowiadać.
4) Z wywiadu rezygnujemy, gdy respondent jest niekompetentny w przedmiocie badania, gdy jest osobą mało inteligentną, z poważnymi trudnościami w wysławianiu się, mającą duże blokady psychiczne przed ujawnieniem trudnych treści.
5) Rezygnujemy także wtedy, gdy respondent podaje fałszywe informacje. Fałszowanie danych może wynikać z różnych przyczyn, świadomych i nieświadomych. Najczęstsze przyczyny to:
- brak zrozumienia pytań i celu badań,
- zapominanie powodujące luki i zniekształcenia,
- nadmiernie emocjonalny stosunek do tematu powodujący brak obiektywizmu (najczęściej występuje w wypowiedziach matek na temat ich dzieci),
- zła wola,
- świadome podawanie fałszywych danych spowodowane źle rozumianym interesem własnym lub osoby bliskiej,
- usiłowanie zdobycia aprobaty badacza przez pokazywanie się w lepszym świetle lub dostosowywanie własnych wypowiedzi do zakładanych oczekiwań badacza.
6) Metoda ta najbardziej jest przydatna do badania pojedynczych osób. Toteż, jeżeli cel badania zakłada porównanie problemów wielu ludzi, musimy się liczyć z perspektywą utraty specyficznych informacji wynikających z problemów poszczególnych respondentów albo zrezygnować z tej metody.
RODZAJE WYWIADÓW
Wywiad jest stosowany do różnorodnych celów badawczych. Nic więc dziwnego, że rozróżnia się kilka typów wywiadów, w tym:
I.
Rutynowy – służy zebraniu podstawowych informacji;
Anamnestyczny – wywiad sięgający daleko w przeszłość badanego, do jego najdawniejszych wspomnień;
Diagnostyczny – ma na celu rozwiązanie pewnego problemu, ustalenie przyczyn aktualnego stanu;
Środowiskowy – zbieranie informacji o osobie badanej z jej najbliższego otoczenia.
II.
Podziałów możemy również dokonywać ze względu na sposób przeprowadzania wywiadu:
1. Swobodny (niekierowany) – prowadzący stawia ogólnie sformułowane pytania problemowe, a badany sam decyduje o zakresie odpowiedzi.
!!!Ten rodzaj wywiadu pozwala na uzyskanie danych jakościowych, pogłębiających znajomość konkretnych zjawisk.
2. Częściowo kierowany – prowadzący ma przygotowany zbiór pytań ogólnych i szczegółowych, ale korzysta z niego elastycznie, dopasowując ich treść do możliwości respondenta, chęci współpracy z jego strony. Ten rodzaj wywiadu stosujemy wtedy, gdy badany ma trudności z werbalizacją oraz nie potrafi odróżnić informacji istotnych dla problemu badawczego;
3. Kierowany – przeprowadzany przy pełnej inicjatywie prowadzącego. Ma on z góry przygotowany kwestionariusz wywiadu, tzn. listę pytań, które zadaje w założonej kolejności, uzupełniając je ewentualnie pytaniami dodatkowymi;
4. Skategoryzowany – kwestionariusz wywiadu składa się wyłącznie z pytań zamkniętych. Prowadzącemu nie wolno zmieniać ani treści ani kolejności pytań, ponieważ warunki i przebieg wywiadu muszą być takie same dla
wszystkich badanych.
!!!Stosujemy go tylko wtedy, gdy potrzebne są ściśle określone informacje, które będą potem zestawione, aby mogły służyć do porównań międzygrupowych. Pozwala on na uzyskiwanie danych porównywalnych, czyli danych o charakterze ilościowym.
PLANOWANIE WYWIADU
Wywiad musi być przemyślany i przygotowany. Należy go zaplanować.
1) Podstawą planu jest precyzyjne sformułowanie celu wywiadu. Cel określa główne problemy, które należy poruszyć.
2) Plan wywiadu składa się z listy pytań lub zagadnień mających być przedmiotem rozmowy.
Treść, zakres i struktura zbioru pytań muszą być każdorazowo dostosowane do celu badań.
!!!Przeprowadzenie wywiadu bardziej ułatwia przygotowanie szczegółowej listy pytań niż zagadnień ogólnych.
a) Jeśli planujemy wywiad swobodny, sporządzamy tylko plan ogólnych zagadnień do omówienia. Np: Rodzice dziecka. Warunki mieszkaniowe. Atmosfera wychowawcza panująca w domu.
b) Jeśli planujemy wywiad skategoryzowany, to sporządzamy kwestionariusz wywiadu, czyli przekształcamy problemy ogólne na zbiór pytań szczegółowych.
Np: Czego uczysz się najchętniej? Czy powtarzałeś jakąś klasę? Które przedmioty sprawiają Ci największe trudności?
!Podstawową zasadą konstrukcji kwestionariusza jest doprowadzenie go do postaci zwartej, wyczerpującej, logicznej całości składającej się zarówno z pytań ogólnych, jak i szczegółowych.
c) Jeśli przewidujemy, że niektóre pytania (kluczowe dla celu badań) mogą okazać się zbyt trudne lub kłopotliwe dla respondenta, warto przygotować ich wersje alternatywne. Można je inaczej sformułować albo zastosować np. technikę pytań odroczonych czy projekcyjnych itp. Zwiększy to prawdopodobieństwo uzyskania informacji.
Wykorzystanie planu wywiadu nie powinno polegać na odczytywaniu pytań i notowaniu otrzymanych odpowiedzi. Wywiad powinien mieć charakter swobodnej rozmowy, kierowanej zgodnie z planem przez prowadzącego wywiad.
W trakcie rozmowy możliwe są pewne odchylenia. Nierzadko zachodzi potrzeba zadania pytań dodatkowych. W zasadzie jednak wywiad powinien przebiegać zgodnie z przyjętym planem.
PLANY WYWIADÓW – PRZYKŁADY
I. Plan G.F. Allporta, służący do poznania osobowości:
Wiek.
Narodowość.
Wykształcenie.
Choroby i wypadki.
Dotychczasowa praca i plany na przyszłość.
Zamiłowania.
Zainteresowania kulturalne.
Ambicje życiowe (co pragnie osiągnąć w najbliższych latach).
Osobiste powiązania (kto ma nań największy wpływ).
Marzenia na jawie.
Obawy i zmartwienia.
Upokorzenia i rozczarowania.
Przedmioty budzące niechęć.
Doświadczenia seksualne.
Skłonności neurotyczne.
Przeżycia religijne.
Filozofia życia.
II. Plan W. Harrietta, służący do poznania środowiskowych warunków życia dzieci przestępczych i wykolejonych:
CZĘŚĆ I
Konstelacja rodzinna.
Wpływ sąsiadów: dobry, poprawny, zły, bardzo zły.
Warunki domowe: dobre, poprawne, złe, bardzo złe.
Warunki snu.
Stan zdrowia ojca.
Inteligencja ojca.
Stan zdrowia matki.
Inteligencja matki.
Pożycie małżeńskie: normalne, konfliktowe, obojętne.
Separacja lub porzucenie w pewnym okresie życia.
Nawyki prowadzące do zaburzeń w życiu domowym.
Trwałość rodziny: zwarta, częściowo zwarta, nie zintegrowana.
Środki dyscyplinarne stosowane przez ojca.
Formy nadzoru ze strony matki.
Postawa uczuciowa ojca wobec dzieci.
Postawa uczuciowa matki wobec dzieci.
CZĘŚĆ II
17. Planowanie wydatków.
18. Dochody.
19. Renty.
20. Długi.
21. Ubiór.
22. Ubezpieczenie.
23. Pożyczanie pod zastaw.
24. Pożyczanie pieniędzy.
25. Inne problemy.
III. Plan badający przyczyny agresywności dorastających chłopców. Niektóre pytania dotyczące ich środowiska rodzinnego i szkolnego.
Czy mieszkałeś przez całe życie razem z rodzicami?
(Jeśli nie) Jak do tego doszło?
Przez jak długi okres czasu przebywałeś z dala od domu (od ojca, od matki)?
Czy mieszkałeś kiedykolwiek oddzielnie od któregoś z rodziców? (Przez jak długi okres?)
Do jakich szkół podstawowych uczęszczałeś? Do jakich średnich?
Jakie jest twoje zdanie o szkole (średniej), do której uczęszczałeś? Jak ci się tam wiedzie?
Jakie dostajesz stopnie?
Czy miałeś kiedykolwiek ochotę przenieść się do innej szkoły?
A jeśli chodzi o twoich nauczycieli, co o nich sądzisz?
Czy odnosisz wrażenie, że nauczyciele w szkole średniej chcą ci pomóc? (Dlaczego tak sądzisz?)
Czy są wśród nauczycieli tacy, których szczególnie nie lubisz i z którymi nie potrafisz ułożyć współpracy? (Czego u nich nie lubisz?)
Czy spotkałeś takich nauczycieli, z którymi naprawdę lubiłeś współpracować? (Jakie ich cechy podobały ci się?)
Czynności przygotowawcze do prowadzenia wywiadu
1) Badacz powinien zdobyć wiedzę z zakresu badanego tematu.
2) Wybrać odpowiednich respondentów i zawiadomić ich o planowanym wywiadzie oraz ewentualnie uzyskać ich zgodę na badania. Wybierając respondentów staramy się dotrzeć do osób najbardziej wiarygodnych i kompetentnych.
3) Zaplanować czas, miejsce i warunki, w których zostanie przeprowadzony wywiad. Dokonane wybory mogą istotnie wpłynąć na przebieg i wyniki badania. Pomieszczenie, w którym przeprowadza się wywiad powinno sprzyjać wytworzeniu miłej i spokojnej atmosfery ułatwiającej skupienie i intensywny wysiłek myśli.
4) Zaplanować taki sposób rejestracji wywiadu (notatki, dyktafon, stenografowanie przez osobę trzecią), aby nie narażać się na straty informacji oraz nie peszyć i nie dekoncentrować rozmówcy. O zapisie i jego rodzaju rozmówca zawsze powinien być poinformowany, udzielić zgody na wybraną formę zapisu.
Badacz powinien również podać informacje wstępne dla osób badanych.
6) Uwieńczeniem etapu planowania i przygotowania wywiadu powinien być pilotaż przeprowadzony na niewielkiej próbie osób wybranych z tej samej populacji, co próba badana.
REGUŁY PROWADZENIA WYWIADU
Każdy wywiad składa się z trzech podstawowych części: wstępu, części zasadniczej i zakończenia.
I. WSTĘP służy do nawiązania kontaktu psychicznego z respondentem i wprowadzenia do części zasadniczej wywiadu. Wstępu nie należy przedłużać bez potrzeby.
OBEJMUJE ON:
- życzliwe przywitanie się, uśmiech, przedstawienie się lub wylegitymowanie,
- prośbę o zajęcie miejsca, oswojenie się z miejscem lub z sytuacją,
- prośbę o szczere wypowiedzi i zapewnienie o poufności,
- odpowiedzi na ewentualne pytania respondenta.
KAŻDY RESPONDENT MA PRAWO WIEDZIEĆ:
- kim jest prowadzący wywiad i jaką instytucję reprezentuje?
- jaki jest temat i cel wywiadu?
!!!W sytuacji realnego zagrożenia, że świadomość celu badań zaburzy wartość podawanych informacji, praktycznym wyjściem jest podanie celu badań sformułowanego bardziej ogólnie. Nie wolno podać nieprawdziwego celu badań.
- kto będzie mieć dostęp do wyników?
- jak zostaną opracowane i do czego posłużą wyniki?
II. CZĘŚĆ ZASADNICZA powinna stanowić zwartą całość o uporządkowanej strukturze logicznej.
PYTANIA NALEŻY:
1) pogrupować w bloki tematyczne.
2) Pytania muszą być zrozumiałe dla respondenta. Należy posługiwać się językiem prostym, będącym w zgodzie ze stopniem poinformowania rozmówcy i jego poziomem umysłowym.
3) Zacząć wywiad od tematów przyjemnych dla rozmówcy. Ważny jest tzw. punkt zaczepienia.
- Przy wywiadzie z dzieckiem będzie to np. pokazana mu zabawka lub obrazek, omówienie jakiegoś interesującego zdarzenia z życia szkoły.
- Wywiad z młodzieżą lub dorosłymi możemy rozpocząć od tematów ogólnych, nie wywołujących przykrych skojarzeń. Punktem zaczepienia może być obejrzany film, przeczytana książka, konkretne wydarzenie znane rozmówcy.
4) Kolejność pytań tak ustawić, aby rozwijać temat. Pytania i zagadnienia poruszane w wywiadzie powinny stanowić logiczny ciąg. Badany nie będzie miał wówczas wrażenia, że znalazł się w krzyżowym ogniu pytań.
5) Niepożądane są nagłe zmiany tematów. Toteż, rozpoczynając omawianie nowego tematu, unikamy nagłego przeskoku. Najłatwiej jest posłużyć się wtedy pytaniem pośrednim.
Np.: omawiając sprawy szkolne, chcemy skierować rozmowę na temat zdrowia; możemy wtedy zapytać: „czy często chorujesz w czasie roku szkolnego?”.
6) Powinno się unikać nadmiaru pytań zaczynających się od słowa Czy, ponieważ taka konstrukcja pytania sprawia, że odpowiedź jest lakoniczna, typu: „tak”, „nie”. Bardziej skłania do wypowiedzi forma: jakie Twoim zdaniem…?
7) Nie jest wskazana polemika z respondentem, chyba że jest to umiejętna próba skłonienia go do pełniejszego uzasadnienia swego stanowiska. Wówczas jednak polemika nie powinna być agresywna. Badacz nie powinien wykazywać swojej przewagi i nie angażować się emocjonalnie.
8) Należy unikać tonu mentorskiego, pouczeń oraz wszelkich form krytyki poglądów i postaw prezentowanych przez respondenta, aby nie zniechęcać go do badacza. Nie wolno krytykować sposobu wypowiadania się i poziomu wypowiedzi respondenta.
9) W trakcie wywiadu należy na bieżąco kontrolować wiarygodność uzyskiwanych danych. Zwracać uwagę zwłaszcza na spójność faktów podawanych przez rozmówcę.
!!!Jeśli rozmówca próbuje celowo wprowadzić w błąd badacza, niejednokrotnie widoczne jest to w jego zachowaniu (pojawia się zakłócenie równowagi emocjonalnej, utrata pewności siebie, nienaturalność zachowania, sztywność).
Ale te same objawy mogą towarzyszyć zakłopotaniu z powodu np. luki w pamięci. Dlatego badacz powinien wnikliwie interpretować zachowania respondenta.
W skrajnych przypadkach kryterium rozstrzygnięcia stanowić będzie zestawienie informacji uzyskanych innymi metodami już po zakończeniu wywiadu.
10) Konieczne jest także prowadzenie stałej obserwacji rozmówcy:
a. wyglądu zewnętrznego: budowa ciała (niski, wysoki); ułomności; wyraz twarzy (uboga mimika, tępy);
b. zachowania. W skład opisu zachowania wchodzi:
- motoryka (np. ruchliwy, spokojny)
- sposób wypowiadania się (np. powolny, chaotyczny)
- zaburzenia mowy i zachowania się (jąkanie się, tiki)
- podanie, jakie tematy wywołują silne emocje (np. płacz, gniew)
Dane z obserwacji + dane z wywiadu ułatwią zrozumienie problemów respondenta.
III. ZAKOŃCZENIE służy poinformowaniu respondenta, że zbliżamy się do końca wywiadu, rozładowaniu wszelkich silnych emocji (np. płacz), które mogły pojawić się w trakcie rozmowy oraz podziękowaniu respondentowi.
!!!Niektóre zagadnienia poruszane w wywiadzie mogą okazać się dla respondenta bardzo trudne albo drażliwe. Będzie miał on wtedy tendencję do unikania rozmowy na dany temat. Dlatego – zamiast go indagować – możemy stosować specjalne techniki zadawania pytań, które ułatwią rozmowę. Oto one.
TECHNIKI ZADAWANIA PYTAŃ
PYTANIA ZAWĘŻAJĄCE
Rozpoczynamy od pytań ogólnych i stopniowo dochodzimy do pytań bardziej szczegółowych. Technika ta jest szczególnie cenna, gdy chcemy poznać najbardziej spontaniczne postawy respondenta.
Na przykład:
Może powiesz mi coś o swojej szkole. Spróbuj teraz opowiedzieć o swoich kolegach w klasie.
Zawężamy problem dalej i pytamy: Jak często zdarzają się w Twojej klasie konflikty.
I ostatecznie dochodzimy do pytania: Jak sądzisz, co jest przyczyną nieporozumień między Tobą i kolegami?
PYTANIA PROGRESYWNE
Rozpoczynamy od pytań mających luźny związek z badanym problemem. Stopniowo przechodzimy do pytań właściwych, z reguły bardziej intymnych. Technika ta ułatwia wprowadzanie pytań, które zadane wprost mogłyby wydać się bezceremonialne lub szokujące.
Na przykład:
Czy zdarza Ci się, że jesteś bardzo niezadowolony z siebie? Jak często reagujesz silnym płaczem? Kiedy ostatni raz miałeś myśli samobójcze? Co było ich przyczyną?
PYTANIA PROJEKCYJNE
Stosujemy je wówczas, gdy respondent nie uświadamia sobie jasno swoich postaw lub ma duże trudności w mówieniu o sobie. Pytania te ułatwiają wypowiedzi, ponieważ pozornie dotyczą rzeczywistości wyobrażonej lub odnoszą się do innych ludzi.
Na przykład:
Gdybyś mógł zacząć życie jeszcze raz od początku, czy postępowałbyś w tej sprawie tak samo?
Przed czym chroniłbyś najbardziej swoje dziecko?
Jakie cechy można przypisać najlepszemu i najgorszemu szefowi?
!!!Stosowanie pytań projekcyjnych w praktyce wymaga wiedzy psychologicznej dotyczącej struktury i mechanizmów obronnych osobowości.
PYTANIA UWIKŁANE
Technika ta ma na celu zamaskowanie pytań diagnostycznych poprzez ukrycie ich w serii podobnych tak, aby całość sprawiała wrażenie niezagrażające.
Na przykład:
chcemy się dowiedzieć, czy w tematyce rozmów młodzieży występuje seks i nie chcemy się z tym zdradzić. Możemy zadać serię pytań:
Czy często rozmawiacie ze sobą o nauce? Czy często rozmawiacie o sporcie? Czy często rozmawiacie o ciekawych filmach? Czy zdarza się wam rozmawiać o seksie? Czy zdarza się wam rozmawiać o swojej rodzinie?
PYTANIA NAPROWADZAJĄCE
Stosujemy je, aby nie sugerować osobie badanej odpowiedzi poprzez pytanie zadane wprost. Formułujemy wtedy pytanie sugerujące odpowiedź w odwrotnym kierunku i sprawdzamy, czy zaprzeczy założeniu.
Na przykład:
zamiast zapytać: Czy często bijesz kolegów?
możemy zadać pytanie: Gdybyś nie bił się z chłopcami w klasie, czy uważaliby Cię za ciamajdę?
PYTANIA ODROCZONE
Technika ta polega na przeniesieniu pytania w czasie. Do pytania, na które nie otrzymaliśmy odpowiedzi powracamy później, w innym kontekście, co może ułatwić uzyskanie informacji.
PYTANIA POMNIEJSZAJĄCE
Mają na celu pomniejszenie wartości popełnionego czynu poprzez użycie słów o łagodniejszym wydźwięku.
Na przykład:
Chcemy dowiedzieć się, czy dziecko kradnie innym dzieciom zabawki; możemy zapytać:
Czy zdarzyło Ci się przynieść do domu jakieś zabawki zostawione przez inne dzieci?
PYTANIA ZASKAKUJĄCE
Sposób ich postawienia zakłada, że respondent dokonał już jakiegoś karalnego czynu.
Jego uwagę kierujemy na rozwiązanie problemu ubocznego. Rozwiązanie będzie oznaczało przyznanie się.
Na przykład:
Zamiast zapytać: Czy kradłeś jabłka z sadu?
lepiej jest sformułować pytanie: Czy bardzo Ci zaszkodziły jabłka z sadu?
PYTANIA DOPUSZCZAJĄCE OGÓLNĄ ODPOWIEDŹ
Pytając o sprawy krępujące pozwalamy respondentowi udzielić odpowiedzi ogólnej lub przybliżonej.
Na przykład:
Zamiast zapytać: Ile Pan zarabia?
Można poprosić: Zechce Pan wskazać, w jakiej kategorii mieszczą się Pana zarobki: poniżej średniej krajowej, w granicach średniej krajowej, powyżej średniej krajowej.
REJESTRACJA WYNIKÓW WYWIADU
Najczęściej stosuje się:
- nagrywanie na dyktafon (na co trzeba uzyskać zgodę respondenta),
- pełne notowanie (najlepiej stenograficzne),
- skrótowe notatki.
Pełne notowanie jest kłopotliwe i czasochłonne dla obu stron, bo rozbija naturalny tok rozmowy.
Jeśli prowadzi się notatki skrótowe, to należy je uzupełnić zaraz po zakończeniu wywiadu.
Nagrywanie wywiadu nie zwalnia z konieczności sporządzenia protokołu, w którym znajdą się dodatkowo wyniki obserwacji respondenta prowadzonej w trakcie badania.
Przy prowadzeniu wywiadu skategoryzowanego wygodnym posunięciem będzie korzystanie z gotowych arkuszy protokołu, w którym będą rubryki na wpisywanie odpowiednio zakodowanych kategorii odpowiedzi.
OPRACOWANIE WYNIKÓW WYWIADU
Stosuje się dwie metody opracowania wyników wywiadu:
- opisową,
- statystyczną.
W metodzie opisowej tworzy się charakterystykę osoby badanej i zagadnień poruszanych w wywiadzie. Robimy to w następujący sposób: odpowiedzi na poszczególne pytania kompilujemy tak, aby kolejno otrzymać wyjaśnienie głównych zagadnień.
Łącznie z charakterystyką wynikającą z obserwacji respondenta i ewentualną analizą hipotez stawianych w trakcie wywiadu, powstaje np. studium przypadku czy diagnoza przyczyn.
Metodę statystyczną stosujemy wtedy, gdy przeprowadzamy wiele wywiadów na ten sam temat, zadając kolejnym rozmówcom takie same pytania. Możemy wtedy opracować statystycznie całość zebranego materiału. Opracowanie statystyczne obejmować będzie opis i ewentualne wnioskowanie statystyczne. Generalną zasadą jest sporządzenie pełnej analizy statystycznej dla każdego pytania z osobna.