Pragmatyzm W. Jamesa
I.Pragmatyzm:
pierwsza koncepcja filozoficzna, która rozpowszechniła się w XX wieku
powstał jako reakcja przeciw idealizmowi racjonalistycznemu i metafizycznemu, usiłował przeciwstawić mu bardziej trzeźwy i praktyczny sposób myślenia
wyrósł w Ameryce
ideę i nazwę pragmatyzmu wymyślił Charles Peirce
II. Życie i prace Jamesa
1842-1910
studiował, a później wykładał przez 35 lat na Uniwersytecie Harvard
w latach 80. pracował nad psychologią – „ Principles of Psychology”
w latach 90. pracował nad etyką i filozofią religii – „ The will to Believe” (studia z filozofii praktycznej) i „The Varieties of Religioiis Experience”
po 1900 r. pracował nad teorią poznania – „Pragmatism”
w ostatnich latach życia pracował nad metafizyką – „ A Pluralistic Universe”
III. Poglądy
PSYCHOLOGIA
odwołując się do doświadczenia, świadomość nie może składać się z prostych i niezmiennych elementów (atomów psychicznych), bo w psychice nie ma nic prostego i niezmiennego
wyobrażenia w naszej świadomości ulegają zmianą
nie ma odrębnych wyobrażeń ( jedne łączą się z drugimi, jedne przechodzą nieustannie w drugie)
świadomość ma charakter ciągły, podobna jest do płynącego strumienia – „strumień świadomości”
jaźń charakteryzuje się jednością przepływającego strumienia
świadomość dzięki dziedzictwu poprzednich pokoleń jest wyposażona w przeróżne instynkty i kategorie myślenia; jest w nie wyposażona od początku, nie potrzebuje ich zbierać w trybie indywidualnego doświadczenia
ujmowanie zjawisk psychicznych na tle biologicznym – użyteczność tłumaczy wiele cech umysłu np. proces kojarzenia
przypisywanie czynnikom aktywnym umysłu decydującej roli – działanie jest pierwotne, a myśli i uczucia wtórne: są jedynie przystankami w działaniu
PRAGMATYCZNA METODA
Pragmatyzm miał dwojaki charakter:
Był metodą
Był teorią prawdy
Pierwotnie był metodą. Mianowicie metodą rozstrzygania dyskusji metafizycznych, toczonych odwiecznie, a których zwykłe metody nie zbliżały do rozstrzygnięcia. Oceniała ona twierdzenia metafizyczne wedle konsekwencji, jakie za sobą pociągają. Przede wszystkim konsekwencje praktyczne.
PRAGMATYCZNA TEORIA PRAWDY
prawdziwość nie może być rozumiana jako zgodność z rzeczywistością, może być jedynie pojmowana jako właściwość samej myśli
prawdziwe są te myśli, które się sprawdzają przez swe konsekwencje, a zwłaszcza konsekwencje praktyczne
prawdy są środkiem do celów życiowych, są wytwarzane przez człowieka
prawdy zmieniają się zależnie od tego jak spełniają się w praktyce
poznanie jest oczekiwaniem rzeczy, tworzeniem hipotez
pojęcia są planem akcji, systemem oczekiwań łączonych z przedmiotem
teorie są tylko narzędziami działania; są skuteczne gdy pozwalają przedmiotami skutecznie operować
Kryterium prawdy stanowią jej skutki:
rozumienie szersze – skutki teoretyczne i praktyczne
rozumienie węższe – tylko skutki praktyczne ( tylko w tym znaczeniu pragmatyzm zasługuje na drugą nazwę – „ utylitaryzmu poznawczego”)
Pragmatyzm miał postać:
bardziej radykalną – ci pragmatycy uważali swoje kryterium prawdy za jedyne i stosowali je do wszystkich prawd
mniej radykalną – ci pragmatycy mieli to kryterium za jedno z wielu możliwych i uważali, że stosuje się tylko do prawd ogólnych , do teorii, hipotez.
Pragmatyzm Jamesa był mniej radykalny.
ŻĄDZA WIARY
natura poznania jest czynnością praktyczną
poznanie jest przewidywaniem, a więc oczekiwaniem, a więc dążeniem, a więc czynna jest w nim wola
poznanie zawiera oceny, wartościowania, bo gdzie się dąży, tam się wartościuje
punkt widzenia wartości jest w poznaniu istotny
skoro poznanie jest przewidywaniem, to nie może być czystą wiedzą, a skoro nie jest czysta wiedzą to musi być też wiarą
doświadczenie nie wszystkie nasze twierdzenia potwierdza albo obala, są takie, których nie da się rozstrzygnąć i o tym czy je uważać za prawdy może decydować już sama tylko
wiara - „żądza wiary” ( później James uzna, że odpowiedniejsze byłoby określenie „prawo do wiary”)
zdawanie się na wiarę jest w wielu przypadkach nieuniknione czy ktoś tego chce ,czy nie np. kwestia Boga
RADYKALNY EMPIRYZM
żaden element doświadczenia nie jest samodzielny, są one ze sobą zrośnięte, stanowią ciągły strumień
wszystko jest doświadczeniem, co znamy bezpośrednio ( doświadczenia zewnętrzne, zmysłowe, wewnętrzne, cudza osobowość)
CZYSTE DOŚWIADCZENIE
Pierwotne doświadczenie, zwane przez Jamesa „doświadczeniem czystym” jest neutralne wobec przeciwstawienia przedmiotu i podmiotu.
PLURALIZM
synechizm * - pogląd, że części rzeczywistości są wzajemnie zależne od sąsiednich części rzeczywistości
tychizm *– pogląd, że części rzeczywistości nie są zależne od całości
W praktyce oznaczało to, że istnieje wolność, że powstają rzeczy nowe, których my też możemy być twórcami i że nie jesteśmy całkowicie zdeterminowani, ale współzależni od innych istot, w pobliżu, których zamieszkujemy. Konsekwencja tej filozofii były demokratyczne i personalistyczne poglądy społeczne pragmatyków amerykańskich przepełnione tolerancją i humanizmem.
*Pojęcia te wymyślił Charles Peirce.
FILOZOFIA RELIGII
kręgosłupem religii jest doświadczenie
religia jest przekonaniem, że nie wszystko jest próżnością
James nie był ani obrońcą, ani przeciwnikiem religii.
FILOZOFIA NIEŚCISŁOŚCI
naukowe pisanie o filozofii byłoby kłamstwem
teorie doskonale jasne i definitywne są fałszywe, ponieważ ścisłość zamyka oczy na wszystkie braki
uczucia są najlepszym przewodnikiem ku prawdzie