Paradygmaty w zakresie wychowania intencjonalnego

1. Wychowanie autorytarne (wychowanek w roli przedmiotu)

2. Wychowanie antyautorytarne (wychowanek w roli podmiotu)

Wychowanie autorytarne

• Kulturę pojmuje się jako podstawowe źródło wywodzenia celów wychowania i sposobów uprawiania wychowania intencjonalnego

• Kultura to ponadindywidualny, zobiektywizowany, względnie trwały system wytworów materialnych i symbolicznych, które są nośnikami wspólnych wartości i znaczeń, które musza być zakorzenione w społecznej praktyce, modelującej ludzkie sądy i zachowania, tworząc ich abstrakcyjny, obowiązujący wzorzec, którego przestrzeganie wiąże się z kontrolą zewnętrzną.

• Wychowanie intencjonalne – świadomie organizowana działalność, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Obejmują one:

• Stronę poznawczo-instrumentalną (poznanie rzeczywistości, oddziaływanie na nią)

• Stronę aksjologiczną (kształtowanie stosunku do świata i ludzi, kształtowanie przekonań, postaw, systemu wartości wychowanka)

• Kategorie opisowe wychowania autorytarnego:

• Cel wychowania – rozwój wychowanka traktowany jako adaptacja do zastanych warunków życia; kształtowanie tożsamości konwencjonalnej (tożsamości roli) – osobowości modelowo określonej

• Zadanie wychowania – kształtowanie wychowanków według pożądanych i nienaruszalnych społecznie wzorów osobowych, kierowanie ich rozwojem, urabianie określonych cech

• Istota zmian edukacyjnych – wychowanek powinien udoskonalać świat według ustalonej już jego definicji

• Istota oddziaływań pedagogicznych, założenia:

• Bezpośredni wpływ na wychowanka

• Przekazywanie gotowej wiedzy i gotowych wzorców zachowań

• Zdyscyplinowany wysiłek – wychowanek musi działać zgodnie z przekazanymi przez wychowawcę schematami

• Podporządkowanie się wychowanka woli wychowawcy i zasadom wychowawczym

• Metody, środki i formy wychowania

• Wiodące metody – kara i nagroda

• Środek wychowawczy – rywalizacja między wychowankami

• Formy wychowania – rygorystycznie określona formuła organizacyjna wychowania (system klasowo-lekcyjny, godzina wychowawcza etc.)

• Działania wychowawcze pojmowane jako sterowanie – wychowawca posiada prawo ingerowania w sprawy wychowanka według własnego zamysłu, wychowawca przesądza o tym, co dla wychowanka ważne i użyteczne, zakres sterowania wychowankiem w imię jego dobra definiuje sam wychowawca, wychowawca żąda od wychowanków postępowania zgodnego z własnymi zaleceniami, chroni wychowanków przed popełnianiem błędów wskazując właściwe sposoby postępowania

• Koncepcje wychowania autorytarnego:

1. Koncepcja K. Sośnickiego (lata ’50-’60) Wychowanie socjalistyczne

• Ideał wychowawczy to ukształtowany charakter socjalistyczny

• Cele naczelne:

• Kształtowanie właściwości odnoszących się do własnej osoby (np. rozwijanie zalet, uzdolnień i talentów, działalność zorientowana na uświadamiane cele, odwaga, pilność, nieustępliwość, uczciwość w postępowaniu, kult pracy, dbałość o rozwój fizyczny)

• Kształtowanie właściwości związanych ze stosunkiem jednostki do otoczenia:

• Realizacja idei wolności i równości

• Braterstwo i życzliwość w stosunkach międzyludzkich

• Zgodność słów i czynów

• Sprawiedliwość w stosunkach międzyludzkich

• Kształtowanie właściwości umożliwiających jednostce funkcjonowanie w grupie społecznej”

• Dobro kolektywu i praca w nim wartością nadrzędną

• Poczucie jedności i łączności proletariackiej

• Wiara w słuszność i zwycięstwo idei socjalizmu

• Patriotyzm i internacjonalizm (współpraca/współdziałanie międzynarodowe)

1. Koncepcja Heliodora Muszyńskiego

• Cel naczelny wychowania to wszechstronny rozwój osobowości wychowanka

• Cele naczelne, podstawowe grupy, w których należy kształtować postawy:

• Cele ideowe (humanizm, umiłowanie wolności, internacjonalizm, demokratyzm, egalitaryzm)

• Cele społeczne ( patriotyzm, społeczne zaangażowanie, społeczna dyscyplina, kolektywizm, społeczna odpowiedzialność)

• Cele interpersonalne (poszanowanie godności człowieka, szacunek dla życia i zdrowia, tolerancja, poszanowanie własności, współodczuwanie, poszanowanie autonomii jednostki)

• Cele intrapersonalne (osobista godność, samokontrola, perfekcjonizm, odpowiedzialność za siebie, optymizm, osobista odwaga)

• Stosunek do świata przyrody (umiłowanie przyrody, szacunek dla wszelkich przejawów życia, opiekuńczy stosunek do wytworów natury, harmonijny stosunek do przyrody)

• Stosunek do świata kultury (szacunek dla wartości kulturowych, kontakt z kulturą, twórcza ekspresja kulturowa, wrażliwość na dzieła kultury)

1. Koncepcja Bogdana Suchodolskiego (lata ’70)

• Ideał wychowawczy to wszechstronny rozwój wychowanka

• Cele wychowania:

• Przygotowanie do życia w społeczeństwie

• Przygotowanie do uczestnictwa w kulturze

• Przygotowanie do pracy zawodowej

1. Główne kierunki i zadania w pracy wychowawczej szkół (lata ’80)

• Główne kierunki

• Wychowanie moralne – kształtowanie ogólnoludzkich norm moralnych i zasad postępowania

• Wychowanie patriotyczne – kształtowanie świadomości obywatelskiej

• Kształtowanie socjalistycznej hierarchii wartości

• Wychowanie przez pracę – kształtowanie odpowiedzialnego, świadomego stosunku do pracy

• Czynne uczestnictwo w kulturze, rozwój wrażliwości estetycznej

• Kształtowanie dbałości o własny rozwój fizyczny, zdrowe i higienę psychiczną

• Świadomość wychowawczej funkcji rodziny

• Zadania wychowania

• Przygotowanie do udziału w życiu społecznym i politycznym

• Przygotowanie do pracy i obowiązków zawodowych

• Rozwijanie zainteresowań naukowych i technicznych, a także ochrona środowiska

• Uczestnictwo w kulturze

• Rozwój kultury fizycznej i turystyki, wychowanie zdrowotne

• Opieka psychologiczna nad dziećmi i młodzieżą, przeciwdziałanie niedostosowaniu społecznemu

• Rozwój samorządności uczniów

• Współpraca szkoły z rodzicami i środowiskiem

W 1989 na skutek transformacji systemowej swoją prawomocność traci pedagogika socjalistyczna, jej miejsce zajmuje pedagogika zorientowana humanistycznie.

Wychowanie antyautorytarne

• Istota tegoż wychowania, jak również jego cele wynikają z kultury

• Kultura jest raczej ciągłym stawaniem się niż trwaniem, człowiek współtworzy kulturę, jest ona efektem jego poglądów, przekonań, postaw, które wespół są obecne w świadomości społecznej

• Wychowanie intencjonalne – wychowanie to byt społeczny, będący wytworem co najmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący (wychowawca-działający) kierując się powszechnie uznanym dobrem umożliwia podmiotowi wychowywanemu (wychowankowi-doznającemu) osiągnąć wzrost własnej tożsamości.

• Byt społeczny – wychowanie jest współdziałaniem wszystkich środowisk, które dotyczą wychowanka

• Przynajmniej dwie osoby: wychowawca i wychowanek – wielość osób partycypujących w procesie wychowania wychowanka

• Relacja podmiotowa wyrażająca się w przekraczaniu własnych przestrzeni – strony wchodzą w przestrzeń wspólną tacy jakimi są, z całym swoim bagażem

• Forma kontaktu – dialog

• Wychowanek-doznający – przyswajający i doświadczający, wychowanie antyautorytarne tworzy warunki dla doświadczania wychowanka, w efekcie czego kształtuje się jego autonomiczna tożsamość

• Kategorie opisowe wychowania antyautorytarnego:

• Cel wychowania – kształtowanie się tożsamości postkonwencjonalnej będącej efektem samorealizacji i samowychowania wychowanka

• Zadanie wychowania – promowanie szeroko pojętej zmiany wychowanka i świata, bezinteresowne wspieranie rozwoju wychowanka

• Istota zmian edukacyjnych – rewizja obowiązujących definicji świata, wykraczanie poza to co możliwe i pożądane

• Istota oddziaływań pedagogicznych

• Pośredni wpływ na wychowanka (wychowawca tworzy warunki dla doświadczania przez wychowanka)

• Umożliwianie wychowankowi samopoznania

• Edukacja bez przymusu, respektująca prawo wychowanka do własnej drogi rozwoju

• Akceptacja autonomii, indywidualności i podmiotowości zarówno wychowawcy jak i wychowanka

• Metody, środki i formy wychowania

• Partnerstwo w relacjach wychowawczych

• Nieoceniające nastawienie do wychowanka (wychowanek sam siebie ocenia)

• Odformalizowanie wychowanie (elastyczność wychowania)

• Edukacja – wiedza ma charakter pośrednio użyteczny, bowiem wymaga jej przełożenia na praktykę przez samego wychowanka

• Pomoc jako oferowanie – prawo do ingerowania wychowawcy w świat wychowanka przyznaje on sam, dopóki nie zostanie spełniony pierwszy warunek wychowawcy pozostaje postawa nieingerująca

• Atrybuty wychowania podmiotowego

• Specyficzna człowiekowi tożsamość

• Indywidualność różniąca człowieka od innych ludzi

• Świadomość odpowiedzialności za własne działania

• Wychowanie podmiotowe winno kształtować:

• Przyczynowość osobistą – wychowanek jest źródłem wszelkiej działalności wychowawczej

• Świadomość poczucia sprawstwa

• Swobodę wyboru

• Umiejętności podejmowania decyzji i ponoszenia odpowiedzialności za nie

• Właściwości warunkujące kształtowanie się poczucia bycia podmiotem:

• Generatywność – skłonność do spontanicznej emisji zachowań

• Optymizm – nastawienie na zdarzenia pozytywne

• Zaufanie do siebie – świadomość własnych możliwości i preferencji

• Selektywność – koncentrowanie się na najważniejszych elementach

• Poszukiwanie przyczynowości – umiejętność dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych

• Wartości w wychowaniu

• Przesłanki realizacji wartości w wychowaniu

• Istnieją wartości, które są ważne ze społecznego punktu widzenia

• Wartości te powinny być wysoko cenione przez wychowanków

• Przyswajanie tych wartości jest możliwe dzięki intencjonalnej działalności wychowawczej

• Uznanie tych wartości przez wychowanka powoduje, że jest on społecznie akceptowany

• Proces internalizacji wartości

• Informacja – wychowanek dowiaduje się o istnieniu wartości

• Transformacja – przetłumaczenie treści danej wartości na język wychowanka

• Zaangażowanie – akceptacja lub odrzucenie danej wartości przez wychowanka

• Dynamizacja (2 rodzaje)

• Interioryzująca – adekwatnie do zaakceptowanej wartości dokonują się zmiany w osobowości wychowanka

• Eksterioryzująca – dokonanie zmian w otaczającej wychowanka rzeczywistości