Wpływ zabawy na rozwój społeczny dziecka

„Dzieciństwo służy do zabawy”
E.Claparede

Zabawą jest każda aktywność, której dziecko oddaje się dla samej przyjemności , jaką ta czynność z sobą niesie, a nie dla jakichkolwiek końcowych rezultatów . Bawimy się dla samej zabawy. Na tym właśnie polega różnica między pracą a zabawą , że nieistotne są jej ostateczne efekty .

Zabawa zajmuje tak znaczną część życia dziecka , że często nie dostrzegamy jej znaczenia . Odgrywa ona ogromną rolę w następujących płaszczyznach rozwoju:

- fizycznej : wspomaga rozwój mięśni i sprawności manualnej oraz umożliwia wyładowaniu energii , która- jeśli będzie zablokowana – wywoła napięcie i rozdrażnienie ,
-społecznej : uczy określonych form zachowania , współpracy , dzielenia się z innymi i przyjaźni ,bez których dziecko staje się samolubne i dominujące,
-poznawczej : uczy postrzegania kształtów , kolorów , rozmiarów i struktury przedmiotów .

Zabawa dzieci przybiera różne formy : od prostych zajęć motoryczycznych z użyciem zabawek poprzez uspołecznione zabawy w gronie rówieśników, aż po zabawy udramatyzowane i konstrukcyjne.

Aktywność zabawowa pojawia się na długo przed trzecim rokiem życia , ale dopiero w następnych latach rozkwita . Dobra zabawa jest potrzebna dziecku jak jedzenie , ubranie , sen . Taka ,która oprócz sprawiania radości jednocześnie uczy i rozwija . Podstawowym warunkiem dobrej zabawy dziecka są : odpowiednie miejsce , czas i dobrze dobrane zabawki , a oprócz tego naturalne zainteresowanie i zaangażowanie . Bardzo ważnym warunkiem dobrej i udanej zabawy są odpowiednie zabawki – dobrane do wieku , możliwości i zainteresowań dziecka : ładne , kolorowe , cieszące wzrok , pobudzające inicjatywę , pomysłowość i twórczy wysiłek dziecka . W zabawie dziecko wyraża siebie i rozładowuje napięcia emocjonalne Stąd zabawa , szczególnie spontaniczna , ma walory terapeutyczne . Prowadzi ona do względnej równowagi w zachowaniach dziecka ze światem zewnętrznym i tym samym powoduje zaspakajanie potrzeb i oczekiwań dziecka . Zabawa jest ciągłym przeżyciem twórczym , wysiłkiem intelektualnym dającym radość i zapomnienie .

Zainteresowanie zabawami zespołowymi wzrasta z wiekiem dzieci i zależy od warunków w jakich dzieci się wychowują . Zabawa ma duże znaczenie dla rozwoju psychicznego i uspołecznienia dzieci . W trakcie zabawy kształtują się uczucia społeczne , dzieci przyswajają sobie normy , które następnie realizują we własnym postępowaniu .

Zespołowa forma prowadzenia zajęć w przedszkolu ułatwia nawiązywanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania dzieci ,mających trudności w przystosowaniu społecznym .

Wg koncepcji J. Huizingi , ważna jest teza o przenikaniu się zabawy z dziedziną życia społecznego , bowiem zabawa nie tylko upiększa życie, ale tworzy nowe związki duchowe i społeczne , będące równie ważne dla jednostki, jak i dla grupy .

Każda z zabaw musi być w aspekcie pedagogicznym odpowiednio sterowana przez rodziców , nauczycieli w przedszkolu a potem w szkole . Najważniejszą grupę zabaw obejmują zabawy o charakterze dydaktycznym oraz dotyczące ról społecznych . Zabawy w rolę rozwijają zdolności naśladowania , pomysłowość , wyobraźnię , umiejętność kojarzenia wiadomości i faktów , logicznego rozumowania , przerzucania się myślą od przeszłości do teraźniejszości i przyszłości stanowią wdzięczne pole do własnych , twórczych pomysłów dziecka . W zabawach tych wciela się jak gdyby w różne postacie – jest mamą ,tatą , lekarzem , policjantem czy żołnierzem . Przybrane role odtwarza wiernie lecz również wzbogaca i rozbudowuje według własnychpomysłów . Natomiast zabawy o zabarwieniu dydaktycznym mają na celu naukę . Niezbędne są dla rozwoju umysłowego , kształcą umiejętność spostrzegania , zapamiętywania , wyciągania wniosków , zapoznają z pewnymi pojęciami- np. wielkością czy liczbą . Do tych zabaw służą dziecku różne loteryjki , układanki ,łamigłówki , książeczki do malowania i czytania . Domino i gry planszowe uczą myślenia , kojarzenia i spostrzegawczości ; rebusy i układanki rozwijają pamięć ; malowanie , wycinanie , lepienie pozwalają na kształcenie sprawności manualnej . Żadna godzina zabawy z dzieckiem , czy czytanie – nie jest czasem straconym .

Zadaniem nauczycielki jest troska o to , aby zabawa przebiegała we właściwej atmosferze wychowawczej . Stąd czuwa ona nie tylko nad bezpieczeństwem dzieci , ale także nad tym , aby nie naruszały reguł społeczne- go współżycia . To zadanie nie sprowadza się jednak wyłącznie do usuwania konfliktów powstałych między dziećmi podczas zabawy , lecz przede wszystkim do zapobiegania sytuacjom konfliktowym poprzez kształtowanie u dzieci zasad przestrzegania swoistej „umowy społecznej” regulującej współżycie w grupie . Zespół dzieci przywykły do dostosowywania się do przyjętych wspólnie norm społeczno – moralnych w życiu przedszkola będzie podporządkowywał się im tym bardziej w zabawie stanowiącej istotny składnik procesu socjalizacji .

Nauka i praca sześciolatka dodaje mu pewności siebie . Dziecko cieszy się , gdy pozna nową literę oraz kiedy pani pochwali go za dobrze wypełniony dyżur. Dyżur to pierwsza w życiu dziecka forma pracy na rzecz szerszej grupy . Nauczyciele przedszkoli poświęcają temu wiele uwagi . Rozpoczynają od samo- obsługi , której „uczą” od trzeciego roku życia , to jest od pierwszych dni w przedszkolu . Gdy pięcio-sześciolatek przekracza po raz pierwszy próg przedszkola , nauczyciel stara się w krótszym czasie pomóc w usamodzielnianiu a stopniowo także w pełnieniu dyżurów . Przyjmowanie obowiązku dyżurnego wymaga umiejętności samodzielnego wytrwałego wykonywania określonych czynności przez kilka dni . Połączone to jest z dobrą , skuteczną organizacją pracy . Wszystkie wymienione cechy dyżuru są niezbędne , gdy przedszkolak staje się uczniem . Dyżur zaspakaja potrzebę aktywności dziecka.

B.Berstein twierdzi, że dziecko powinno być zajęte , powinno coś robić . Te wewnętrzne (gotowość) i zewnętrzne (bycie zajętym) aspekty mogą być przekształcane w jedno pojęcie „gotowość do czynienia czegoś „ .Z tego -co dziecko robi – nauczyciel wnioskuje o stanie jego „ gotowości” ujawniającym się w aktywności dziecka i zapowiadającym jego czynności przyszłe . W miarę dorastania dziecka praca, która zakłada wysiłek może mniej przyjemny , staje się możliwa i pożądana . Stopniowe przejście od zabawy do pracy jest niczym innym jak tylko pewnym rodzajem przechodzenia od zasady przyjemności do zasady rzeczywistości ,zgodnie z koncepcją Freuda . Postawa pracy rodzi się około szóstego roku życia , a nieraz o wiele wcześniej – jak wykazała Maria Montessorii obserwując dzieci . Jest więc sprawą naturalną , że praca winna zostać wykorzystana dla zorganizowania przejścia od zabaw dziecięcych do systematycznej pracy ucznia , pod warunkiem pamiętania o tym , że zabawa i praca mogą być efektywne jedynie wówczas , gdy dzieci są nimi zainteresowane .

Zdzisława Krasa
Przedszkole Miejskie nr 44
w Sosnowcu

Literatura
1.A.P.Sperling,1995,Psychologia.Zysk i s-ka .Poznań ,
2.M.Debesse, 1983,Etapy wychowania. WSiP. Warszawa,
3.B.Getka,1994,Rola zabawy w życiu dziecka. ”Wychowanie w Przedszkolu”,
4.R.Więckowski,1996,Terapeutyczna funkcja zabawy. ”Wychowanie w Przedszkolu”,
5.L.Czyż,1996,Zabawa,czyli przeżycie twórcze. ”Plastyka i Wychowanie”,
6.J.Huizinga,1985,Homo Ludens. Zabawa jako źródło kultury. Czytelnik Warszawa ,
7.B.Bernstein,1990,Odtwarzanie kultury. PIW.Warszawa
8.M.Przetacznik-Gierowska,G.Makkieło-Jarża,1992,Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. WSiP .Warszawa,