Znaczenie bajki oraz baśni w życiu dziecka, STUDIA PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO - RESOCJALIZACYJNA, RÓŻNE Z PEDAGOGIKI


Znaczenie bajki oraz baśni w życiu dziecka.

Jeśli opowieść ma naprawdę przykuć uwagę dziecka, musi je zabawić i obudzić w nim ciekawość. Jeślim jednak ma wzbogacić jego życie, musi pobudzić wyobraźnię, pomóc dziecku w rozwijaniu inteligencji i podporządkowaniu uczuć, musi mieć związek z jego lękami i dążeniami oraz umożliwić mu pełne poznanie własnych trudności, a zarazem podać sposoby rozwiązywanie nękających go problemów. Z tych i wielu innych powodów żadna lektura dziecięca (poza nielicznymi wyjątkami) nie może się równać z bajką oraz z baśnią.

W genealogii literatury dziecięcej do najczęściej używanych terminów należy bez wątpienia bajka. Niekiedy pojęcie to występuje w funkcji syntetycznego określenia literatury dla najmłodszych „w ogóle”.

J. Krzyżanowski sformułowaną przez siebie definicję gatunku rozpoczyna stwierdzeniem „ bajka - wyraz bardzo kłopotliwy, bo wieloznaczny, zwłaszcza w zestawieniu z jego odpowiednikami w innych językach”.

W leksykonie literaturoznawczym funkcjonują dwa terminy: bajka i baśń. Pierwszy z nich oznacza „krótką opowiastkę wierszem lub prozą, której bohaterami są zwierzęta, ludzi, rzadziej rośliny lub przedmioty, zawierające moralne pouczenie wypowiedziane wprost lub dobitnie zasugerowane”, drugi natomiast - „ niewielkich rozmiarów utwór o treści fantastycznej, nasyconej cudownością związaną z wierzeniami magicznymi, ukazujący dzieje ludzkich bohaterów swobodnie przekraczający granice między światem poddanym motywacjom realistycznym a sferę działania sił naturalnych”.

Charakterystyczne, że baśń zaliczają autorzy słownika do podstawowych odmian epickiej literatury ludowej, co znalazło niewątpliwie odzwierciedlenie w sposobie definiowania tego gatunku, przede wszystkim zaś - w szczególnym wyeksponowaniu w nim treści archaicznych wiążących się z dawnymi wierzeniami i myśleniem magicznym. Powszechna wśród teoretyków literatury świadomość ścisłego związku opowieści fantastycznych ze źródłami ludowymi sprawiła, że w wydanym przewodniku encyklopedycznym przy haśle „baśń” znajdujemy jedynie odsyłacz do opracowanej przez H. Kapełuś definicji bajki ludowej, w której termin „baśń” potraktowany został jako synonim „bajki magicznej”.

Analizując baśnie i bajki, ich różne warstwy znaczeniowe stwierdzono, że poruszają one wszystkie odwieczne problemy ludzkiej egzystencji w sposób obrazowy i symboliczny. Baśnie i bajki w przeciwieństwie do wielu utworów dla dzieci pokazują, że walka z przeciwnościami jest nieunikniona. Umowność świata bajkowego i baśniowego stanowi pożądaną i skuteczną przeciwwagę dla tekstów realistycznych, które - czytane wyłącznie - mogłyby wytworzyć przekonanie nieprawdziwe, że literatura jest tylko odbiciem rzeczywistości.

Baśń jest to „opowieść o treści fantastycznej bajka, wymysł, nieprawdopodobna historia. W językach słowiańskich występowały formy, typy: baśń, baśnia, basem, basma. Nazwa baśń powstała z dawnego ba - „mówić” (bajati, bajać) przez dodanie formantu - śń, który tworzył nazwy czynności, a po zleksykalizowaniu się derywowanych stał się martwy”.

Termin baśń ma w XVI w. dwa znaczenia: 1. bajka, mit, opowiadanie o treści fantastycznej lub alegoryczno dydaktycznej, utwór literacki lub po prostu opowieść; 2. „wiadomość lub informacja zmyślona, fałszywa, błędna, kropka, kłamstwo.”

W obecnym znaczeniu „baśń” to opowieść o treści fantastycznej, bajka, nieprawdopodobna historia, wymysł, pogłoska. Dziś używa się wyrażeń: baśnie ludowe, baśń muzyczna, świat baśni.

Nazwy baj, baśń pojawiły się w języku polskim wcześniej niż bajka.

W języku potocznym baśń to utwór fantastyczny, w którym występują wróżki, czarodzieje, krasnoludki, dobre i złe duszki, gadające zwierzęta i przedmioty, a pełne emocji przygody bohatera kończą się szczęśliwie, dobro zawsze zwycięża. O baśniowości utworu decyduje „fundamentalna zasada, określająca sposób istnienia i generowania fantastycznych składników jako świata przedstawionego” - właściwości przedmiotów i zjawisk nie występujące w świecie realnym przysługują im w sposób cudowny, nie są niczym motywowane.

Włodzimierz Propp uważa, że w baśniach zmieniają się nazwy osób działających, ich cechy, płeć, status społeczny, ale nie zmieniają się ich działania, funkcje. Najważniejsze w baśni jest to, co robią bohaterowie, są oni różnorodni, ale często czynią to samo. Działania bohaterów występują zawsze w tej samej kolejności: wszystkie bajki magiczne należą do jednego typu.

Propp wyróżnił trzydzieści jeden funkcji i osób działających i siedem ról, które odgrywają: bohater, fałszywy bohater, osoba wysyłająca, przeciwnik (szkodzący bohaterowi), domator (dostarczyciel przedmiotów magicznych), pomocnik, królewna albo jej ojciec.

Do najważniejszych funkcji, czyli działań bohaterów należą: odejście, zakaz, naruszenie zakazu, wywiadywanie się przeciwnika i udzielanie mu informacji o bohaterze, podstęp, wspomaganie, szkodzenie, pośredniczenie, przeciwdziałania, walka, naznaczenia bohatera znamieniem, zwycięstwo, roszczenia fałszywego bohatera, trudne zadanie i wykonanie go, rozpoznanie i zdemaskowanie, transfiguracja, ukaranie, wesele.

W baśni zdaniem Roger Caillois „czary są naturalne a magia regułą.”

W świecie przedstawionym w baśni zacierają się granice między światem realnym a fantastycznym. Charakterystyczny dla tego świata jest rozkład ról: występowanie postaci typowych (według modelu Proppa) i podział postaci na dobre i złe, mądre i głupie, piękne i brzydkie.

„Baśń jest uogólnieniem ludzkiej egzystencji, symbolicznym obrazem losu człowieka: w świecie baśniowym panuje stały ład moralny: dobro, mądrość, siła, odwaga itp. Zwyciężają zło, głupotę, słabość, tchórzostwo”.

Zasadą kompozycyjną baśni jest kontrast. Nieokreślony jest czas i przestrzeń, baśń dzieje się zawsze i wszędzie. Jedną cechą jest odległość czasowa („było to dawno temu”) i przestrzenna („za siedmioma górami, za siedmioma rzekami, ...”). Ta cecha pojawia się na początku i na końcu baśni. Natomiast w zakończeniach następuje zazwyczaj powrót do realności ujawnienia narratora („... i ja tam byłem, miód i wino piłem”).

W dalszej kolejności chciałabym omówić bajkę, która też jak i baśń, spełnia w życiu dziecka doniosłą rolę. Możemy o tym się przekonać zadając dziecku proste pytanie „czy chcesz posłuchać bajki”? Zawsze na tak postawione pytanie usłyszymy tę samą odpowiedź - „Tak”. Dlaczego dzieci lubią bajki? Co jest szczególnego w bajkach, że można ich słuchać nawet kilkakrotnie? Chciałabym odpowiedzieć na te pytania.

Swoje rozważania rozpocznę od definicji. J. Cieślakowski, który tak charakteryzuje bajkę:

„Bajka powstaje w opozycji do powieści - gdy obrócić oba terminy na „prawdy” i „zamyślenie”.

„Powieść chciała być prawdziwa bajka nie”.

Każdy utwór zaliczany do dziedziny twórczości, którą określamy mianem bajki, powinien spełniać następujące warunki:

  1. mieć dwuznaczny charakter, musi w utworze nastąpić załamanie naturalnego porządku.

  2. możliwość bezkolizyjnego porozumiewaniu się ludzi, zwierząt, roślin a nawet przedmiotów martwych (warunkiem takiego kontaktu jest nadanie rzeczom, obiektom przyrodniczym cech przynależnych istotą żyjącym i myślącym)

  3. stosowanie animizacji (animizm - uznanie istnienia duszy we wszystkich przedmiotach traktującego siły i zjawiska przyrody jako bóstwa) i personifikacja (personifikacja - uosobienie, przypisywane przedmiotom, zwierzętom, zjawiskom przyrody, pojęciom abstrakcyjnym cech właściwych tylko ludziom).

W bajce, podobnie jak w micie, nic nie ma kształtu stałego i na zawsze określonego.

Cassirer tak to określa „...dzięki nagłej metamorfozie wszystko może się zmienić we wszystko.

Jeśli istniej jakaś charakterystyczna i uderzająca cecha świata mitycznego, jakieś prawo, które nim rządzi, to właśnie prawo metamorfozy”. W bajce (podobnie jak w micie) wróżka dotknięciem czarodziejskiej różdżki zmienia dynię w karetę, a szczura w woźnicę, bohater uciekający przed goniącym go przeciwnikiem rzuca za siebie grzebień, który zmienia się w gęsty las. Przemianom ulegają też ludzie - zostają oni zaklęci w zwierzęta, kamienie czy inne przedmioty martwe.

Omówienie przeze mnie właściwości bajki - animizację, personifikację, prawo metamorfozy i zawieszenia „naturalnej” przewidywalności, chciałabym potraktować jako właściwy rdzeń bajki, genetycznie wywodzący się z archaicznych pokładów kultury ludowej i nawiązujących do reguł myślenia mitycznego. Wskazane osobliwości budowy świata bajki decydują o tak istotnej w tekstach tego gatunku atmosferze emocjonalnego napięcia, oczekiwania na coś niezwykłego, niebanalnego, co w codziennym życiu zdarzyć się nie może.

Bajka żyje dzięki naszym pragnieniom i naszym radościom oraz naszym wyobrażeniom o świecie wolności, w których spełniają się nasze słuszne życzenia, wszystkie nasze wymagania moralne i społeczne.

Istotnym składnikiem bajki oraz baśni jest ich optymizm, pozytywni bohaterowie, którzy zawsze odnoszą zwycięstwo, zaś akcja rozwija się w pożądanym przez czytelnika kierunku.

Bajka i baśń spełniają rolę psychoterapeutyczną, pomagają bowiem odnaleźć w wyimaginowanym świecie swoiste antidotum na to wszystko, co w społecznej czy rodzinnej rzeczywistości budzi protest i staje się źródłem udręki. Ważną rolę w tej autoterapii przypisują tekstom bajkowym i baśniowym przedstawiciele szkoły psychoanalitycznej. Przedstawicielem jej jest B. Bettelheim, dostrzegający w lekturze bajek i baśni istotną pomoc w przeciw działaniu lękom czy nawet stanom neurotycznym u dzieci.

Bajka i baśń są również doskonałym tworzywem teatralnym ( czego dałam dowód opracowując z dziećmi bajkę „Śpiąca królewna”). Zainteresowanie twórców teatrów dziecięcych tym gatunkiem, zaznaczyło się we wszystkich niemal okrasach rozwoju dramaturgii dziecięcej.

Świat bajki i baśni stanowi uniwersum wieloznaczne i wielobarwne wymagające od dziecka zrozumienia i współpracy.

Atrakcyjność bajek i baśni polega na zaspokojeniu potrzeb duchowych osobowości dziecka. Kontakt z tym rodzajem literatury zapewnia dzieciom równowagę moralną i zaspakaja stan silnego zapotrzebowania na idealne wzorce osobowe i wzory postępowania. Jednowymiarowy i unipersonifikowany świat przedstawiony w bajce i baśni jest dla uczniów klas początkowych zrozumiały i odpowiada właściwościom dziecięcego myślenia.

Bajki i baśnie maja ogromny wpływ na moralny rozwój dziecka, nigdzie bowiem tak dobitnie nie jest przedstawiony problem dobra i zła.

Dobroć, pracowitość, odwaga, a obok tego chciwość, skąpstwo, tchórzliwość i lenistwo przedstawione w dramatycznej akcji, wzruszającą dziecko do głębi i każą mu stanąć po stronie pozytywnych wartości, których piękno bajka i baśń wskazuje. Bajka i baśń czynią dziecko lepszym, „czystszym”, bogatszym wewnętrznie, sprawiają również, że pragnie ono, aby na świecie tryumfowało dobro.

Wśród wartości ideowych, które bajka i baśń niosą, należy podkreślić kształtowanie uczuć społecznych, szacunek dla człowieka, dla jego człowieczeństwa. W wielu utworach napiętnowana jest chciwość, egoizm, a cech tych przecież w dzisiejszym świecie nie brakuje.

Bohater bajki i baśni nie jest nigdy pozostawiony samemu sobie, w trudnych sytuacjach, pomagają mu siły przyrody i zwierzęta. Człowieka i siły przyrody łączą silne więzy sympatii i pomoc. Bohaterowie są zazwyczaj sprzymierzeńcami zwierząt, nie przechodzą obojętnie obok ich cierpienia.

Jak ważną i doniosła rolę może spełnić bajka w życiu dziecka, dowiedziałam się z wiersza 10 letniej Ani, która tak pisze o bajkach:

Bajki mego dzieciństwa

Szeptane drżącymi ustami matki

Słuchane z szeroko

Otwartymi oczyma

Wróćcie do mnie

Pozwólcie bym zamieszkała w waszym świecie

W świecie gdzie dobro tkwi w każdym człowieku

W świecie gdzie nikt nie wstydzi się marzeń

Dlaczego tak okrutne miałam przebudzenie

Dlaczego ktoś tak brutalnie wyrwał mnie z waszego świata

Bajki mego dzieciństwa

Zabierzcie mnie stąd.

Bajka i baśń są lekarstwem na zło, uczą dziecko zaufania do drugiego człowieka i pozostawiają w ścisłym związku z jego marzeniami, niepokojami i nadziejami. I może właśnie dlatego na nasze pytanie skierowane do dziecka - „Czy chcesz posłuchać bajki?” zawsze usłyszymy tę samą odpowiedź - „Tak”.

Opracowała:

Elżbieta Ptaszyńska



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Kwestionariusz zranionego dziecka, Studia Pedagogika, Mgr. Pedagogika
ARKUSZ DLA RODZICÓW NA TEMAT DNI ADAPTACJI DZIECKA, studia pedagogika, magisterka, semestr IV, prakt
wpływ podwójnego wiązania na rozwój dziecka, Studia, Pedagogika pracy
Bajki w edukacji poczatkowej, STUDIA PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO - RESOCJALIZACYJNA, RÓŻNE Z PEDAGOGIKI
ROZWÓJ MORALNY DZIECKA, Studia, Pedagogika, Psychologia
ARKUSZ OBSERWACJI DZIECKA 3[1].m, studia pedagogika, magisterka, semestr IV, praktyki, dokumenty - s
Jak rozpoznać dziecko dyslektyczne, STUDIA PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO - RESOCJALIZACYJNA, RÓŻNE Z PEDAGOG
ARKUSZ DO DIAGNOZOWANIA ROZWOJU DZIECKA 6, studia pedagogika, magisterka, semestr IV, praktyki,
PSYCHOLOGIA DZIECKA 2, Studia, Pedagogika, Psychologia
Wiek młodszy szkolny dziecka, Studia, Pedagogika, Psychologia
INDYWIDUALNY PROGRAM PRACY STYMULUJĄCY ROZWÓJ DLA DZIECKA 4, studia pedagogika, magisterka, semestr
Szkoła jako środowisko społeczne dziecka, Studia, PEDAGOGIKA, pedagogika społeczna
ARKUSZ INDYWIDUALNY DO BADANIA GOTOWOŚCI SZKOLNEJ DZIECKA, studia pedagogika, magisterka, semestr IV
Kwestionariusz zranionego dziecka, Studia Pedagogika, Mgr. Pedagogika
SCENARIUSZ ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH-zabawy ruchowe, STUDIA PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO - RESOCJALIZACYJNA, RÓŻ
STYMULACJA ROZWOJU JĘZYKOWEGO, STUDIA PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO - RESOCJALIZACYJNA, RÓŻNE Z PEDAGOGIKI
GIMNASTYKA USPRAWNIAJĄCA NARZĄDY MOWY, STUDIA PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO - RESOCJALIZACYJNA, RÓŻNE Z PEDA

więcej podobnych podstron