Pamięć

PAMIĘĆ - zdolność do przechowywania i wydobywania informacji

MAGAZYN PAMIĘCI – zespół neuronów służących utrzymaniu informacji na przestrzeni czasu

Zdolność – proces

Pamięć jako zdolność

• Element „psychicznego wyposażenia” jednostki wykazujący duże różnice indywidualne

• Składnik inteligencji

• Składa się z wielu zdolności specyficznych, np. pamięci wzrokowej, słuchowej itp.

• Można ją doskonalić

Pamięć jako proces

• Sposób kodowania doświadczenia, stanowiący uniwersalną właściwość człowieka

• Część procesu przetwarzania informacji

• Składa się z wielu faz; ich liczba zmienia się w zależności od stopnia szczegółowości opisu. Najczęściej mówimy o zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu

• Można doskonalić niektóre fazy procesu pamięciowego np. odtwarzanie

Hermann Ebbinghaus (1850 – 1909):

• niemiecki psycholog

• najwcześniejsze badania nad pamięcią - 1885 r.

• wykorzystanie bezsensownych sylab – pozbawionych znaczenia (materiał bezsensowny)

CEG

DAX

BUW

• uczenie się mechaniczne – zapamiętywanie przez wielokrotne, dosłowne powtarzanie

Efekt pozycji w serii

Efekt pierwszeństwa:

• lepsze zapamiętywanie kilku pierwszych bodźców z danego zestawu

• interpretowany jako skutek przeniesienia materiału do pamięci długotrwałej

• obniżony przez przyśpieszenie ekspozycji

• niwelowany przez interferencję proaktywną

Efekt świeżości:

• lepsze zapamiętywanie kilku ostatnich bodźców z danego zestawu

• niwelowany przez odroczenie odtworzenia

• niwelowany przez zapełnienie pamięci krótkotrwałej (interferencja retroaktywna)

• wzmacniany przez przyśpieszenie ekspozycji

Krzywa ta pokazuje, ile bezsensownych sylab pamiętają osoby, gdy bada się je w okresie 30 dni. Krzywa opada szybko, a następnie osiąga plateau.

Krzywa zapominania Ebbinghausa pokazuje, że:

a) proces zapominania materiału jest najbardziej intensywny tuż po wyuczeniu

b) proces zapominania materiału jest najmniej intensywny tuż po wyuczeniu

c) proces zapominania materiału jest najbardziej intensywny po wielu latach od wyuczenia

d) proces zapominania materiału jest najmniej intensywny, jeśli osoba ucząca się miała duży poziom noradrenaliny we krwi

Rodzaje pamięci:

• Sensoryczna: ikoniczna, echoiczna

• Krótkotrwała i pamięć operacyjna

• Długotrwała: pamięć epizodyczna i pamięć sensoryczna

• Utajona i jawna

• Deklaratywna i proceduralna

Pamięć sensoryczna (ultrakrótka)

• „najniższy” - pierwotny - poziom pamięci

• przechowuje informacje przez bardzo ograniczony czas, < 1 sekunda

• działanie automatyczne, nie wymaga wysiłku

• przetwarzanie typu dół – góra

• zaczyna pracować wraz z uaktywnieniem się obszarów mózgu odpowiedzialnych za percepcję bodźców oddziałujących przez kilka krótkich chwil

• informacja przechowywana jest w formie wiernej reprodukcji bodźca (tzw. forma prekategorialna)

• bez pamięci sensorycznej każdy bodziec postrzegalibyśmy tylko w tym momencie, w którym jest on fizycznie obecny, co nie pozwoliłoby na ich rozpoznanie

• szybkie zanikanie informacji z pamięci sensorycznej udostępnia tę pamięć dla nowych bodźców

• ikoniczna (ok. 1 sekund), echoiczna (ok. 5-10 sekund)

Eksperyment Sperlinga:

• Eksperyment G.Sperlinga (1960) nad pamięcią ikoniczną

• Badacz prezentował badanym zestaw elementów przez krótki czas (ok. 50 milisekund), po którym prosił uczestników o odtworzenie jednego z rzędów pokazanego im zestawu liter (procedura sprawdzania częściowego)

• Jeśli po zniknięciu obrazu uczestnik eksperymentu słyszał ton wysoki miał podać rząd górny, jeśli średni - środkowy, jeśli niski - dolny.

• Uczestnicy eksperymentu byli w stanie odtworzyć średnio nieco ponad 3 z 4 elementów rzędu.

• Chociaż informacja przechowywana jest w pamięci wzrokowej w całości, to jednak bardzo szybko ulega ona zanikowi.

STM (sort-term memory)

• Informacja przechowywana w pamięci sensorycznej jest nieprzetworzona.

• Aby nabrać znaczenia i zostać przechowaną, informacja taka musi przejść do pamięci krótkotrwałej (STM).

• W pamięci krótkotrwałej materiałowi nadawane jest wstępne znaczenie.

• magazyn pamięci przechowujący niewielką ilość informacji przez kilkanaście sekund (< 30 sekund)

• ludzie są świadomi tylko tych informacji, które w danej chwili znajdują się w ich pamięci krótkotrwałej

• zawartość świadomości, świadome przetwarzanie, 7 ± 2 porcje informacji (liczba magiczna G.Millera)

• przetwarzany materiał pochodzi z pamięci sensorycznej lub długotrwałej (obie są nieświadome)

• umożliwia utrzymanie i aktualizowanie reprezentacji zmieniającej się sytuacji – jest częścią naszej psychologicznej teraźniejszości

• zapewnia kontekst dla nowych zdarzeń i wiąże oddzielne epizody w ciągłą historię

Właściwość	P. krótkotrwała	P. długotrwała
Czas przechowywania	Kilkanaście minut	Nieograniczony
Pojemność	7+2 jednostek informacyjnych	Sięga do 187 miliardów bitów informacji
Zapamiętywanie	Szybkie, bez wysiłku automatyczne	Wymaga zaangażowania i uwagi
Utrwalanie materiału	Powtórki wewnętrzne	Wykrycie wewnętrznej struktury lub znaczenia
Format informacji zapamiętywanych	Akustyczny lub wzrokowy	Semantyczny lub wzrokowy
Wrażliwość na zapominanie	Duża; zapomniane informacje znikają bezpowrotnie	Informacje zapomniane pozornie, odzyskiwane spontanicznie
Dostęp	Łatwy	Powolny
Czynniki powodujące interferencję	Podobieństwo akustyczne	Podobieństwo semantyczne lub wzrokowe

Magazynowa koncepcja pamięci
Model modalny (Atkinson, Shiffrin, 1968)

Pamięć sensoryczna -> Pamięć krótkotrwała -> Pamięć długotrwała

Pamięć jawna i utajona

Od połowy lat 80. pojawił się pomysł podziału pamięci długotrwałej na pamięć jawną i pamięć utajoną.

pamięć jawna:

• często jest utożsamiana z pamięcią deklaratywną, wielu badaczy uznaje je za synonimy

pamięć utajona:

• utożsamiana z proceduralną pamięcią, w jej obrębie wyróżnia się liczne podsystemy: umiejętności motoryczne i poznawcze, warunkowanie klasyczne, torowanie

• cechą wspólną podsystemów jest to, że ich treść pozostaje niedostępna świadomości, ale poza tym funkcjonują one odrębnie

Pamięć deklaratywna i proceduralna:

Pamięć deklaratywna

• informacje dostępne świadomości

• możliwe do zwerbalizowania

• większy udział struktur korowych

• faktograficzna – zawiera świadomą wiedzę o różnych faktach (semantyczną i epizodyczną)

• wspomnienia werbalne i wzrokowe w postaci słów i obrazów

Dane semantyczne

Pamięć semantyczna

• Odnosi się do obiektów, ich właściwości, faktów, zależności między obiektami, prawa ogólne (np. gramatyka)

• Znaczenia słów i pojęć bez odniesienia ich do czasu i miejsca w doświadczeniu jednostki

Dane epizodyczne

Pamięć epizodyczna:

• Odnosi się do zdarzeń znanych z osobistego doświadczenia

• Przechowuje informacje autobiograficzne wraz z kodami czasu i treści, które pomagają orientować się kiedy i gdzie dane zdarzenie miało miejsce

Pamięć proceduralna (niedeklaratywna)

• pamięć ukryta, nieuświadamiana

• pamięć tego jak wykonuje się różne czynności (jazda na rowerze, wiązanie sznurowadeł)

• trudno jest się ich nauczyć i jeszcze trudniej zapomnieć

• łatwiej jest wykonywać takie czynności niż opisać jak je wykonać

• uczestniczy w procesach torowania, warunkowania, habituacji

• gromadzona prawdopodobnie od urodzenia z większym udziałem struktur podkorowych

3 rodzaje wspomnień:

• nawyki

• warunkowanie klasyczne

• torowanie (priming) – efekt polegający na tym, że wykonanie jakiegoś zadania ułatwia ponowne wykonanie tego samego lub podobnego zadania

U pacjentów z uszkodzoną strukturą hipokampa występuje amnezja następcza ograniczona do pamięci deklaratywnej, przy zachowanej pamięci proceduralnej.

Pamięć operacyjna (robocza):

• system obejmujący 2 wyspecjalizowane rodzaje pamięci krótkotrwałej:

• pętla artykulacyjna (fonologiczna)

• szkicownik wzrokowo-przestrzenny

• oraz centralnego wykonawcę, dokonującego operacji na znajdujących się w nich informacjach

(A.Baddeley)

Działanie pamięci opiera się na 3 procesach:

KODOWANIE

proces organizowania i przekształcania napływających informacji

umożliwia włączenie ich do pamięci w celu przechowywania lub porównania z wcześniej zapamiętaną informacją

PRZECHOWYWANIE

proces utrzymywania informacji w pamięci

WYDOBYWANIE

proces wydobywania informacji z pamięci

Eksperyment

• Frederick Bartlett

• krytykował podejście H.Ebbinghausa:

• z badań nad uczeniem się bezsensownych sylab można jedynie dowiedzieć się czegoś o powtarzaniu

• wykorzystywał w badaniach bogaty materiał, pełen znaczenia, zapamiętywany i odtwarzany w stosunkowo naturalnych warunkach

Charakterystyczne tendencje w odtwarzaniu (wg Bartlett’a):

• zapamiętana wersja jest krótsza

• bardziej spójna

• bardziej zbieżna z osobistym punktem widzenia badanego

• niejasne fragmenty zostają zracjonalizowane tak, aby pasowały do oczekiwań pamiętającego

• pierwszą cechą, jaką badany sobie przypomina, jest jego własna postawa wobec tekstu

Fergus Craik i Robert Lockart (1972) zauważyli, że:

Im głębszy jest poziom przetwarzania informacji...

... tym większe prawdopodobieństwo jej zapamiętania!

Amnezja - ogólne pojęcie oznaczające czasowe lub trwałe upośledzenie jakiejś części systemu pamięci

• amnezja wsteczna / następcza

• amnezja dziecięca

niepamięć wsteczna - powoduje utratę przeszłych wspomnień

niepamięć następcza - uniemożliwia uczenie się nowych informacji

To, czego się nauczyłeś utrudnia kodowanie nowej informacji - INTERFERENCJA PROAKTYWNA

To, czego się teraz uczysz, utrudnia wydobywanie starszej informacji - INTERFERENCJA RETROAKTYWNA