Typy zmian przystosowawczych jako reakcje na czynniki środowiskowe

-Jednorazowa odpowiedź na bodziec pojedynczy lub ich krótkotrwałą serię

-Zmiany adiustacyjne, względnie trwałe, cofają się po pewnym czasie od ustąpienia działania bodźca

-Zmiany adaptabilne – przystosowanie plastyczne, wyraża się w zmianach trwałych nieodwracalnych, dotyczą fenotypu

-Adaptacje genetyczne, zmiany wywołane w zakresie struktur DNA, utrwalanie się w populacji osobników lepiej przystosowanych

W przypadku treningu zdolności motorycznych i elementów sprawności fizycznej mamy do czynienia przede wszystkim z adiustacyjnym charakterem zmian, rzadko z przystosowaniem plastycznym.

Skuteczność działania na organizm czynników jest zależna od:

-Siły bodźca

-Czasu jego trwania

-Okresu rozwoju ontogenetycznego

-Genetycznie zdeterminowanej wrażliwości na bodziec

-Nabytej tolerancji na dany bodziec lub też dodatkowego uwrażliwienia

Ekosensytywność – wrażliwość na bodźce środowiskowe i tryb życia, długotrwałe bodźce wywołuja poważniejsze zmiany adiustacyjne u mężczyzn (kobiety są lepiej wyposażone w mechanizmy obronne )

Możliwości wpływu czynników środowiskowych na elementy sprawności fizycznej są ściśle kontrolowane genetycznie. Zakres odchylenia w przebiegu rozwoju osobnika jest możliwy z zakresie „ normy reakcji”, a w odniesieniu do populacji, mówi się o „normie adaptacyjnej”. Zależność ludzkiej motoryczności od wpływów środowiskowych jest zróżnicowana w kolejnych okresach życia. Faza wzmożonej wrażliwości na bodźce nazywa się okresem sensytywnym. Stymulacja ruchowa jest najskuteczniejsza w okresach przyspieszonego naturalnego rozwoju danej cechy w ontogenezie.

Gibkość-jest to maksymalny zakres ruchu osiągany w poszczególnych stawach ciała człowieka. Jest to predyspozycja układu ruchu uwarunkowana budową danego stawu oraz funkcją, którą pełni. Im większy zakres ruchu osiągamy w poszczególnych stawach naszego ciała, tym jesteśmy bardziej gibcy. Gibkość zależy między innymi od:

-temperatury i elastyczności mięśni,

-wieku (im człowiek jest młodszy, tym większą gibkością się charakteryzuje),

-elastyczności ścięgien i więzadeł,

-płci (kobiety są bardziej gibkie),

-budowy anatomicznej stawów,

-aktywności fizycznej.

Pomiar

Gibkość jest cechą zależną od zakresów ruchu w stawach. Jest to zdolność mięśni i tkanek otaczających staw do wykonywania ruchu w pełnym zakresie (ROM-range ofmation).

Test skłonu tułowia w przód jest używany przez ostatnie 40 lat jako ogólny test gibkości ciała.

Stań na baczność. Nie zginając nóg w kolanach, zrób płynny, powolny skłon w przód. Potem postaraj się wykonać czynności utrudniające ćwiczenie.
Chwyć oburącz za kostki - słabo
Palcami obydwu rąk dotknij palców u stóp - miernie
Czubkami palców dotknij podłogi - dostatecznie
Wszystkimi palcami dotknij podłogi - dobrze
Połóż dłonie na podłodze - bardzo dobrze
Dotknij głową do kolan – wybitnie

W przypadku słabych wyników tego testu konieczne jest zaproponowanie ćwiczącemu prawidłowo dobranego programu ćwiczeń rozciągających (stretchingu), które skutecznie uelastyczniają i wzmacniają włókna mięśniowe oraz zwiększają zdolność ich rozciągania. Programy takie doskonale redukują ryzyko urazów mięśni i ścięgien oraz tzw. chronicznych bólów krzyża.

Trening siłowy powoduje ograniczenie ruchomości w stawach oraz zwiększa ryzyko powstawaniu przykurczy mięśniowych. Połączenie ćwiczeń siłowych i gibkościowych sprzyja rozwojowi obu zdolności motorycznych.
7 zasad treningu gibkości:

-Ćwiczenia dynamiczne indywidualne i bez obciążenie zewnętrznego należy wykonywać, jako pierwsze, w dalszej kolejności realizuje się ćwiczenia dynamiczne z współpartnerem i obciążeniem, a dopiero na samym końcu ćwiczenia statyczne.

-Ćwiczenia zwiększające gibkość (rozciągające) należy poprzedzić rozgrzewką – 10 minutowa rozgrzewka podnosi temperaturę ciała o około 1,5 stopnia Celsjusza. Dzięki temu w znacznym stopniu zwiększa się elastyczność tkanki kolagenowej wchodzącej w skład między innymi ścięgien i więzadeł.

-Ćwiczenia rozciągające (gibkościowe) powinny znajdować się na końcu jednostki treningowej – organizm jest rozgrzany przeprowadzonym treningiem.

-Rozciąganie należy rozpocząć od „góry” (mięsnie szyi, karku, itd.) i kierować się ku „dołowi" (mięśnie nóg, stopy).

-Jako pierwsze rozciągane powinny być duże partie mięśniowe, następnie średnie, a dopiero na samym końcu małe.

-Ćwiczenia gibkości podczas treningu należy wykonywać pod koniec rozgrzewki, na zakończenie zajęć, a także w części głównej jednostki treningowej w przerwach pomiędzy poszczególnymi fazami.

-Ćwiczenia rozciągające najlepiej wykonywać po i w czasie treningu wytrzymałościowego.

Społeczne uwarunkowania, czynniki środowiskowe kształtujące sprawność

Czynniki wewnętrzne:

-Genetyczne- determinanty rozwoju

-Para genetyczne – stymulatory rozwoju

Czynniki zewnętrzne:

-Biogeograficzne – modulatory naturalne:

-Zasoby wodne i mineralne w otoczeniu i skład powietrza

-Organizmy żywe, z którymi człowiek się styka

-Klimat (temperatura, wilgotność, ciśnienie i ruchy powietrza, nasłonecznienie)

-Ukształtowanie terenu

-Siły grawitacji i przyspieszeń

-Źródła dźwięków

Stwierdzono związek między masa ciała a warunkami klimatycznymi na danym obszarze geograficznym. Mieszkańcy stref zimnych mają większą masę ciała, dłuższy tułów, kd krótsze, a mieszkańcy teren tropikalnych charakteryzują się mniejszą masą ciała, dłuższymi kg i kd, mniejszymi obwodami i wymiarami poprzecznymi ciała. Przyjmuje się, że najodpowiedniejszy dla przebiegu rozwoju jest klimat umiarkowany ciepły. U osób żyjących na wysokościach obserwujemy: większy obwód klatki piersiowej, większą pojemność życiową płuc, większą liczbę i wielkość czerwonych krwinek, niższe zużycie tlenu , wyższy poziom Hb, hematokrytu i mioglobiny w mięśniach, lepszy rozwój naczyń włosowatych, lepiej znoszą niskie temperatury

-Społeczno – ekonomiczne – modulatory kulturowe:

-Wewnątrzrodzinne: wysokość zarobków i sposób podziały dóbr materialnych =, poziom wykształcenia oraz kultury rodziców

-Zewnętrzne względem rodziny: ogólny poziom kultury społeczeństwa, wielkość i charakter środowiska społecznego, system wartości, tj. tradycje i zwyczaje społeczne, nawyki, zwyczaje dotyczące stosowania używek, organizacja fizyczna środowiska człowieka

Środowisko społeczne kształtuje motywację do podejmowania wysiłku fizycznego, działa poprzez: miejsce i znaczenie wychowania fizycznego w szkole, intencjonalne ukierunkowanie przedmiotu szkolnego na nauczanie umiejętności ruchowych oraz uświadamianie i motywowanie do aktywności fizycznej przez całe życie. Przemożna jest rola środowiska rodzinnego, grup rówieśniczych, organizacji pozaszkolnych czy środków masowego przekazu. Badania wykazują, że wyższe wykształcenie rodziców wyraźnie współwystępuje z wyższym poziomem sprawności fizycznej. Dzieci z miasta osiągają lepsze wyniki w biegach krótkich, skokach i odległości rzutu piłką lekarską, dzieci ze wsi lepiej wypadają w próbach siły statycznej , wytrzymałości i zwinności.

-Tryb życia

-Aktywność umysłowa i fizyczna

-Wypoczynek, sen

Oddziaływania najbliższego środowiska:

Rodzina – dostarcza wzorców postępowania w zakresie troski o zdrowie, rozwój fizyczny, sprawność ruchową, higienę ciała, twierdza się, że status społeczno – ekonomiczny oraz poziom aktywności są ze sobą skorelowane, w zakresie zachęcania do aktywności fizycznej większa jest rola ojca niż matki

Szkoła- daje szansę uczestniczenia w złożonych sytuacjach społecznych, jednak nie zapewnia osiągnięcia najistotniejszego celu wychowania fizycznego

Grupy rówieśnicze – członkowie grupy przyswajają przyjęte wzorce i swoiste wartości, mogą to być nawyki zarówno negatywne i pozytywne

Organizacje i placówki wf, rekreacji i sportu – możliwość prowadzenia intencjonalnych zabiegów wokół rozwoju fizycznego i sprawności

Środki masowego przekazu – duże możliwości, jednak najczęściej sprowadza się to do biernego zapełnienia czasu, wg badań przeprowadzonych w USA większy wpływ na aktywność fizyczna dzieci ma wpływ rodziców niż TV

Health- related fitness - sprawność zorientowana na zdrowie.

Odnosi się do tych komponentów sprawności, które są efektem korzystnego i niekorzystnego wypływu zwykłej aktywności fizycznej oraz mają związek z poziomem zdrowia. Komponenty te są określone: zdolnością do podejmowania codziennej aktywności z wigorem i żwawo oraz takim stanem cech i zdolności, które wskazuje na niskie ryzyko przedwczesnego rozwoju chorób i osłabienia się w wyniku małej aktywności. W Polsce długo nie skonstruowano testu opartego na uświadamianiu przesłanek zdrowotnych. Stopniowo odchodzono od zapatrzenia w sukcesy motoryczno-sportowe, kiedy oceniano wyłącznie osiągnięcia w zakresie sprawności funkcji mięśniowych i układu ruchu. Zaczęto tworzyć testy w intencji dobrej motywacji do osiągnięcia wyższej sprawności fizycznej ale też zmianę dotychczasowego stylu życia. Najogólniejszym celem testów tworzonych w ramach health-related fitness jest promocja zdrowia oraz troska o funkcjonalną wydolność i dobrostan. Komponenty H-R F:

-morfologiczne (stosunek masy ciała do wzrostu, skład ciała, tkanka tłuszczowa i jej dystrybucja, otyłość brzuszna, gęstość tkanki kostnej, gibkość.

-mięśniowe (moc, siła, wytrzymałość),

-motoryczne (zwinność, równowaga, koordynacja, szybkość ruchu),

-krążeniowe-oddechowe (submax. Wydolność wysiłkowa, max. moc aerobowa, sprawność serca, płuc, ciśnienie krwi)

-metaboliczne (tolerancja glukozy, wrażliwość na insulinę, metabolizm lipidowy i lipoproteinowy, charakterystyka oksydacji substratowej).

Sprwność krążeniowo-oddechowa i pomiar komponentów ciała są ogólnie uważane za kluczowe w ocenie optymalnego zdrowia, zaliczyć można do niej siłę, wytrzymałość mięśniową, gibkość i niekiedy postawę ciała. Za testy osiągnięć motorycznych uważa się na ogół ocenę mocy eksplozywnej, zwinności – zręczności, koordynacji oraz szybkości.

Testy:

a)obiektywny-dwie rózne osoby dochodziły do identycznego lub zbliżonego rezultatu,ocena bez stronna,miara zgodności wynikow testowania

b)trafny-mierzenie oczekiwanej właściwości,wykluczenie innych komponentow,nietrafny może przynieść wiele szkod.

-trafność teoretyczna-definicja teori i operacyjna,dotyczy najistotniejszych symptomow interesującego zjawiska,można ja określić metodami

-trafność tresciowa-pokrycie spr jakis umiejętności z tym co było wyuczone w okresie szkolnym.

-prognostyczna i rownolegla korelacja miedzy testem a kryteriami

c)rzetelny-wielkośc błędu pomiaru,powtarzalność w tych samych warunkach,te same wyniki,czynniki losowe,sposoby zwiekszania rzetelności:rygoryzm standardow,> prób,>oczekujących,>motywacja

d)standaryzacja-ujednolicony sposób,instrukcja z warunkami i sposobem pomiaru,szczegóły

e)normalizacja-układ odniesienia na tle calej populacji,musi być sprawdzany test,przebadany i rozpoznany,popierany ze świadomością SA pedagogiczne i badawcze.

Rozwój ontogenetyczny starości:

-wielkie róznice indywidualne

-nasilona aktywność fizyczna,lepsze nzi farmakologia

-plusy dla narządów

-redukacja nieodwracalna kom mozg,miesnie,sklad krwi,CUN

-45-50 lat cofanie wydolonosci fiz o 17%,35% VO2max co 10 lat spadek

-zanik potrzeby ruchu,neofobia-ucieczka przed uczeniem się nowego ruchu

-sprawnosc zalezna od tycia spol-emocj,odnalezienie sensu i zadowolenia

Modele uczenia się motorycznego:

a)asocjacjonizm-skojarzenie,utrwalanie wrażen

b)cybernetyczne-samokontrola i samoregulacja

c)informatyczna-procesy odbioru,podjecie decyzji i zdolonosci korekty

d)adaptacyjne-kontrola,człowiek to komputer

e)ogólno-opisowe-charakterystyka umiejstnosci ruchowych,cele praktyczne

ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE W UJĘCIU J. RACZKA

Zdolności motoryczne- pewien konstrukt teoretyczny określający zespół właściwości osobniczych uwarunkowanych strukturą ustroju, procesami energetycznymi oraz sterowania i regulacji ruchu, które wprost charakteryzują poziom możliwości efektywnego wykonania względnie ściśle określonego rodzaju czynności ruchowych (Osiński)

Podział ogólnych zdolności motorycznych:

-zdolności kondycyjne- warunkowane głównie właściwościami morfofizjologicznymi strukturalnymi oraz właściwościami morfofizjologicznymi energetycznymi. Zalicza się tu zdolności:

siłowe- charakteryzują te właściwości, które umożliwiają pokonywanie znacznego oporu zewnętrznego lub przeciwstawiania się mu skurczem mięśni

szybkościowe- charakteryzują zespół tych właściwości, które umożliwiają wykonywanie określonych zadań w krótkim czasie

wytrzymałościowe- charakteryzują osobnicze możliwości człowieka do podejmowania długotrwałych wysiłków o określonej intensywności; wskazują one na poziom odporności na zmęczenie

-zdolności koordynacyjne- warunkowane przez funkcje sterowania i regulacji ruchu; charakteryzują możliwości precyzyjnego wykonywania złożonych pod względem stosunków czasowo- przestrzennych czynności ruchowych, umiejętności przestawienia się i dostosowania do nowych lub nieoczekiwanych sytuacji.

-gibkość- umiejętność wykonywania obszernych ruchów w stawach

-zdolności specyficzne- umiejętności ruchowe

- elementarne (czworakowanie, chodzenie, bieganie, skakanie, rzucanie itp.)

- specjalne (w tym sportowe)

Struktura zdolności motorycznych

-kondycyjne (energetyczne)- determinowane przede wszystkim procesami energetyczno- metabolicznymi i motywacyjnymi

-koordynacyjne (informacyjne)- determinowane przede wszystkim procesami sterująco- regulacyjnymi i kognitywnymi

-kompleksowe (hybrydowe)- determinowane czynnikami obu wcześniej wymienionych grup, ale bez wyraźnej dominanty

Strony motoryczności człowieka:

-potencjalna- charakteryzuje wewnętrzne uwarunkowania, określa ona procesualne właściwości związane z charakterem fizjologicznych i psychicznych funkcji ustroju; utajone możliwości ustroju

-efektywna- przez którą widoczne są zewnętrzne przejawy, realne właściwości ruchu (przebieg i efekt). Wyróżnione tu właściwości strukturalne charakteryzują obraz i przebieg ruchu w czasie i przestrzeni, a właściwości finalne to ostateczny wynik działalności ruchowej.

Przejawy i przebieg czynności ruchowej charakteryzują ogólne cechy ruchu. Kategorią nadrzędną jest struktura ruchu, która pozwala odróżnić jedno działanie od innych. Wśród charakterystyk cech ruchu Raczek wyróżniał cechy:

-fenograficzne (morfologiczne)- rytm, sprzężenie, płynność, dokładność, stałość, zakres

-mechaniczne- kinematyczne (czasowe, przestrzenne, prędkościowe) i dynamiczne (masa, siła)

ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE W UJĘCIU J. SZOPY

Szopa analizował cechy somatyczne, funkcjonalne, próby sprawności u dziewcząt i chłopców. Dążył do oparcia struktury na przyrodniczych podstawach. W tym ujęciu strukturę motoryczności stanowią:

- predyspozycje

- zdolności motoryczne

- efekty motoryczne

Predyspozycje motoryczne- to wyłącznie te morfologiczne i fizjologiczne (biologiczne) kategorie budowy i funkcji organizmu człowieka, które wprost warunkują efekty motoryczne. Predyspozycje są to więc jakieś zbiory genotypowych właściwości organizmalnych.

Szopa pojmuje predyspozycje jako względnie elementarne cechy strukturalne i funkcjonalne organizmu człowieka, w znaczącym stopniu uwarunkowane genetycznie i możliwe do pomiaru za pomocą metod specyficznych dla nauk podstawowych. Te predyspozycje można traktować jako „cechy organizmu” i przypisywać im sens biologiczny.

Predyspozycje motoryczne:

-strukturalne: parametry somatyczne, proporcje ciała, struktura i masa mięśni, ruchomość stawów (gibkość), masa tłuszczowa, masa ciała szczupłego- LBM itp.

-energetyczne:

- beztlenowe: maksymalna moc anaerobowa (MMA)- kwasomlekowa i niekwasomlekowa

- tlenowe: zdolność maksymalnego pochłaniania tlenu, odporność na zmęczenie (wytrzymałość)

-koordynacyjne: koordynacja wzrokowo- ruchowa, orientacja przestrzenna, równowaga, czas reakcji, antycypacja, różnicowanie ruchów itd.

-psychiczne: temperament, siła woli, odwaga, motywacja, uzdolnienia ruchowe itd.

Obserwacje i badania dotyczące predyspozycji, mając poważne znaczenie wyjaśniające, nie mogą być wprost ekstrapolowane i utożsamiane ze zjawiskami efektu motorycznego. Ale w badaniach naukowych można i należy, w zależności od celów i założeń badawczych, dokonywać oceny i opisu zjawisk dotyczących poziomu zarówno predyspozycji, jak i efektów motorycznych.

KLASYFIKACJE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNYCH W UJĘCIU INNYCH AUTORÓW.

Fidelus: -siła(kg)- wydolność (VO2max)- szybkość (sek)

Ważny: -zwinność- szybkość- siła- wytrzymałość

Gilewicz: -siła- szybkość- zręczność- zwinność wytrzymałość- ruchliwość

SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA I JEJ ZNACZENIE DLA PRZEJAWÓW MOTORYCZNOŚCI CZŁOWIEKA

Sprawność fizyczna to "zdolność do efektywnego wykonania pracy mięśniowej".

Według Osińskiego sprawność fizyczna jest to właściwość, poprzez którą charakteryzujemy nie, tylko poziom aktualnych możliwo­ści i zachowań ruchowych. Przede wszystkim konieczne jest uwzględnienie struktu­ralnego i funkcjonalnego podłoża, a także cech codziennej fizycznej aktywności danego osobnika. Czyli sprawność fizyczna jest efektem wyćwicze­nia i wychowania oraz oddziaływania warunków życia w środowisku zewnętrznym, które powodują przestrojenie wszystkich funkcji i czynności organizmu, oraz czynników wynikających z osobniczego zaangażowania w fizyczną aktywność i wrodzonych właściwości danego osobnika.

Za wysoce sprawnego fizycznie uznamy takiego człowieka, który charakteryzuje się względnie dużym zasobem opanowanych ćwiczeń ruchowych, wysoką wydolnością układu krążenia, oddychania, wydzielania i termoregulacji, pewnymi prawidłowościami w budowie ciała oraz afirmującym fizyczną aktywność stylem życia.

Z. Gilewicz- sprawność fizyczna to stopień przygotowania do konkretnych wysiłków, gdy tymczasem wychowawcę interesować musi oprócz tego również stan zdrowotny młodzieży, budowa jej ciała, prawidłowość rytmu rozwojowego i potencjał rozwojowych możliwości.

Renson i wsp.- ujęcie definicji sprawności fizycznej, na którą to powołują się twórcy Europejskiego Testu Sprawności Fizycznej "Eurofit". Według niego, pojęcie spraw­ności fizycznej mieści w sobie trzy główne, równoważne składniki:

a) organiczny

b) motoryczny

c) kulturowy

Uczeni amerykańscy (Golding, Myers, Spinning)- określili sprawność fizyczną jako część ogólnej sprawności związaną z efektami ćwiczeń i funkcjami ciała. Sprawność fizyczna odnosi się też do: odżywiania, diety, kontroli masy i komponentów ciała.

Jej podstawowe składowe to:

• sprawność krążeniowo oddechowa

• siła i wytrzymałość mięśni

• gibkość

• zwinność

• czas reakcji

• koordynacja

• moc

• szybkość

Ujęcia sprawności fizycznej(Przewęda 1985)

Koncepcje mechanistyczno-biologiczne ujęcie to nawiązuje się do:

-mechanicznego pojęcia sprawności maszyny (iloraz pracy użytecznej do pracy włożonej)

-sprawność fizyczna to "skuteczność biologicznego działania organizmu, czyli stosunek poszczególnych fizjologicznych właściwości organizmu (krążenia,

oddychania, wytrzymałości kośćca na obciążenia, skur­czów mięśni, wydzielania wewnętrznego, filtracji nerek, właściwości krwiotwórczych szpiku i grasicy, zdolności oczyszczających wątroby itd.) do ich podłoża makro-i mikro- morfo- bio- fizyko-chemicznego

W tym rozumieniu w odniesieniu do działań ruchowych (motorycznych) sprawność fizyczna jest wyrażona przez stosunek efektywności ruchów do morfologicznego podłoża, czyli predyspozycji.

Koncepcje behawioralno-kulturowe- nacisk kładziony na osiągnięty poziom zaradności i samodzielności motorycznej w różnych sytuacjach zewnętrznych, chodzi szczególnie o to, w jakiej mierze człowiek jest dostosowany do rozwiązywania proble­mów w środowisku biogeograficznym i społeczno-kulturowym.

Według Przewędy, trzy grupy właściwości osobniczych charakteryzują sprawność fizyczną:

a) wydolność fizyczna ustroju i poziom rozwoju cech motorycznych ("człowiek może wykonać czynność")

b) umiejętności ruchowe ("człowiek umie rozwiązywać zadanie")

c) motywacja w działaniu ("człowiek chce osiągnąć pożądany efekt").

H. H. Clarke, D. H. Clarke definiowali sprawność fizyczną jako zdolność do prowadzenia codziennych zadań (obowiązków) z wigorem i żwawo, bez nadmiernego zmęczenia z dużą energią konieczną do miłego spędzenia wolnego czasu oraz spotkania się niezwykłymi (nieprzewidzianymi) sytuacjami i niebezpieczeństwami.

Koncepcje motoryczne- jest w Polsce bardzo rozpowszechniona i zdecydowanie wąska. Uwzględnia się w niej zazwyczaj poziom zdolności motorycznych, a więc miarą sprawności fizycznej jest pewna koniunkcja (złączenie) takich właściwości, jak: zdolności siłowe, szybkościowe, wytrzymałościowe, koordynacyjne. Tzw. ogólna sprawność fizyczna to pewna unormowana i uśredniona wartość sumy rezul­tatów poszczególnych prób ruchowych.

W literaturze anglosaskiej rozpowszechnia się też takie rozumienie sprawności motorycznej (ang. motor fitness) , zgodnie z którym pojęcie to oznacza jedynie tę część sprawności fizycznej (ang. physical fitness), która wyraża się poprzez określony poziom osobniczych zachowań w działaniach ruchowych ukierunkowanych na osiągnięcia ruchowo-sportowe (ang. performance related fitness).

Pojęcie sprawności ruchowej (Gilewicz)- charakteryzują ją te cechy osobnicze, które wyrażają się jedynie w określonym zasobie opanowanych ćwiczeń ruchowych (nie wymagających większego zaangażowania siły, szybkości i wytrzymałości) i ich technicznej doskonałości. Im w podejmowanych działaniach motorycznych występuje mniej błędów, a więc wyko­nywane są one bardziej trafnie, ekonomicznie, harmonijnie itp., tym wyższy jest poziom sprawności ruchowej.

Denisiuk – sprawność ruchowa to umiejętność wszechstron­nego władania swym ciałem dzięki opanowaniu podstawowych nawyków ruchowych poprzez ćwiczenie.

Podłożem sprawności ruchowej są predyspozycje koordynacyjne oraz własna aktywność, wykształcona w procesie wychowania i rozwoju systemu motywacyjnego jednostki, jej zaintereso­wań i poczucia obowiązku.

Koncepcje fizjologiczno-medyczne (zdrowotne)- nacisk kładziony przede wszystkim na aspekty zdrowotne i sprawność energetyczną ustroju, a wtórnie na znaczenie prawidłowej budowy ciała czy wyniki testów sprawności ruchowej.

Cureton charakteryzując, czym jest spraw­ność fizyczna, najpierw wymieniał stan układu krążenia oraz odporność na czynniki chorobotwórcze, a nawet stan umysłu.

Sharkey w sposób szczególny podkreślał znaczenie sprawności energetycznej (zdolności tlenowe i beztlenowe.

WHO-OMS- zdrowie to nie tylko nieobecność choroby i niedołęstwa, ale stan dobrego, fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia.

L. Larson. omawiając elementy warunkujące sprawność fizyczną wymienia:

• zdrowie i odziedziczone uzdolnienia

• siła fizyczna i wydolność

• zdolność wykonywania ruchów przy minimalnym wydatku energii

• zdolność eliminowania napięć psychicznych (stresów w codziennym życiem, stałość emocjonalna

• umiejętność oceny własnych możliwości przy wybieraniu odpowiedniej pracy

• umiejętność współżycia w grupie

DETERMINANTY PRZEBIEGU I EFEKTÓW ORAZ GOTOWOŚCI DO UCZENIA SIĘ MOTORYCZNEGO

Czynniki warunkujące proces uczenia ruchów:

- właściwości uczącego się

- okoliczności i czynniki charakteryzujące sytuację nauczania motorycznego

- właściwości nauczającego

Do najważniejszych cech rozwojowych należy stopień dojrzałości organizmu, na który składa się zarówno poziom rozwoju morfologicznego, fizjologicznego i motory­cznego, jak i psychicznego (umysłowego) oraz społecznego. Wspólną cechą w procesie ontogenezy osobniczej jest występowanie fazy progresywnej, równowagi i regresji. Całość przebiegu poszczególnych faz jest kierowana przez genotyp osobnika i realizowana w konkretnym środowisku. Determinizm genetyczny oznacza tu jedynie predyspozycję do wolniejszego lub szybszego tempa rozwoju motorycznego oraz łatwego bądź trudnego uczenia się ruchów.

Istnieją okresy szczególnie sprzyjające uczeniu się motorycznemu. Zjawisku temu sprzyja wyjątkowa sprawność i dojrzałość funkcjonalna ośrodków ruchowych w centralnym systemie nerwowym, procesy ossyfikacji, przyrostu aktywnej masy mięśniowej, korzystna zmiana proporcji ciała itp. Poważnie intensyfikować proces uczenia ruchów mogą zmiany zachodzące w obwodo­wym układzie nerwowym, a polegające głównie na procesach mielinizacji włókien nerwowych i inerwacji różnych grup mięśniowych.

Wśród indywidualnych cech należy wymienić zróżnicowane predyspozycje ruchowe, czyli zespół warunków wewnętrznych jednostki, określających szybkość uczenia się i poziom wykonania określonych czynności motorycznych. Predyspozycje ruchowe zależą od wrodzonych właściwości głównie systemu nerwowego, w mniejszej mierze, od procesu wychowania (doświadczenia ruchowe, motywacja, zainteresowanie, wzorce osobowe) i tzw. aktywności własnej jednostki (praca nad sobą, wytrwałość, samokrytycyzm).

Cechy somatyczne- pośród wielu wyróżniamy:

• stosunki wewnętrzne między komponentami tkankowymi

• wielkość ciała w ujęciu trójwymiarowym

• proporcje zewnętrzne (stosunki między odcinkami długościowymi kończyn oraz koń­czyn i tułowia, proporcje między umięśnieniem różnych części ciała itp.)

Poziom sprawności poszczególnych zmysłów- mowa tu tylko o wadach receptoryki ucznia w zakresie wzroku i słuchu. Może być czynnikiem szczególnie utrudniającym przyswajanie nowych ruchów; np. brak możliwości w pełni sprawnego odbierania wrażeń wzrokowych (jako przyczyna złej oceny odległości i stosunków przestrzennych) lub wady słuchu (niedocieranie lub przeinaczanie informacji u uczącego się). W przypadku występowania zaburzeń receptoryki konieczna jest zmiana postępowania metodycznego.

Fizyczne możliwości odtwarzania danego ruchu- chodzi tu o dostateczną siłę mięśni i zadowalającą obszerność ruchu w stawach. Niedostatek siły mięśniowej może uniemożliwić jakiekolwiek swobodne operowanie ciałem, a mała gibkość nie zezwolić na należytą dokładność i płynność ruchu.

Ogólna postawa uczącego się- pewna trwała dyspozycja, przejawiająca się w zachowaniach, które charakteryzują się pozytywnym lub negatywnym stosunkiem do uczenia się danej czynności motorycznej. Motywy uczenia się mogą być wewnętrzne (jednostka uznaje, że ma ono samo w sobie jakąś wartość) lub zewnętrzne (gdy działanie jest w jakiś sposób nagradzane czy też tylko pozwala uniknąć kary). Niekiedy też działanie nie może być podejmowane wyłącznie z naturalnej potrzeby ruchu i wówczas motyw na ogół nie jest uświadomiony.

Wszystkie wyżej wymienione determinanty przebiegu i efektów uczenia się czynności motorycznych, czyli tzw. "zdolności niespecyficzne", a więc takie, które stanowią o sprawnej realizacji programu działania w ogóle. Zgoła inną kwestią są "zdolności specjalne" ukierunkowane na konkretną czynność. Tutaj w każdym wypadku o zdolnościach będą decydować w znaczącej mierze cechy fizyczne: zarówno budowa ciała, jak i zdolności siłowe, szybkościowe czy wytrzymałościowe.