LEKI PRZECIWDEPRESYJNE – Tymoleptyki
(leki poprawiające nastrój)
Głównie działają pobudzająco na nastrój (tymoleptycznie) oraz odhamowująco na napęd psychoruchowy (tymoeretycznie), w stanach depresyjnych o co najmniej średnim nasileniu.
Stany depresyjne dzielimy na:
Depresje endogenne występują w przebiegu chorób afektywnych
Depresje psychogenne spowodowane przez urazy psychiczne i przeżycia
Depresje objawowe spowodowane chorobami somatycznymi, uszkodzeniami OUN lub zatruciem lekami.
Zaburzenia afektywne to zaburzenia nastroju, emocji, aktywności.
Wszystkie te rodzaje charakteryzują się przede wszystkim chorobliwym obniżeniem nastroju prowadzącym do utraty zainteresowań, ograniczeń kontaktu z otoczeniem, zniechęceniem do życia i pojawieniem się myśli samobójczych.
Oprócz obniżenia nastroju zespół depresyjny charakteryzuje się zahamowaniem psychoruchowym, zaburzeniami snu oraz przewlekłymi zaburzeniami lękowymi.
Patomechanizm depresji wiąże się ze zmniejszeniem funkcji układu noradrenergicznego i upośledzeniem koncentracji, aktywności ruchowej, zaburzeń snu i czuwania oraz nabywania odruchów warunkowych.
Zaburzenia depresyjne związane są także z dysfunkcją układu serotoninergicznego oraz układu cholinergicznego, GABA - ergicznego oraz funkcji układów hormonalnych.
W leczeniu zaburzeń depresyjnych stosuje się głównie leki regulujące czynności układu noradrenergicznego i serotoninergicznego.
Pod względem mech działania leki przeciwdepresyjne dzielimy na:
1. LEKI HAMUJĄCE NIESELEKTYWNIE WYCHWYT MONOAMIN
a) Trópierścieniowe leki przeciwdepresyjne
Pod względem budowy chemicznej TLPD obejmują:
pochodne dibenzoazepiny (Dezipramina, Imipramina, Karpipramina, Klomipramina, Lofepramina, Opipramol, Trimipramina)
poch dibenzodiazepiny np. Dibenzepina
poch dibenzocykloheptadienu (Amitriptylina, Noksyptylina, Nortriptylina)
poch dibenzocykloheptatrienu (Protriptylina)
poch dibenzooksepiny (Doksepina)
poch dibenzooksazepiny (Amoksapina)
poch dibenzotiepiny (Dotiepina)
poch dihydroantracenu (Melitracen)
poch diazafenoksazyny (Pipofezyna)
Mechanizm działania:
Związany jest z nasileniem neurotransmisji w układzie noradrenergicznym i serotoninergicznym w wyniku zahamowania wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny.
TLPD wpływają także blokująco na receptory noradrenergiczne α1 i α2 , serotoninergiczne typu 5HT1 i 5HT2, muskarynowe M1 i histaminowe typu H1.
Większość TLPD wykazuje wyraźne dział przeciwdepresyjne po 3-4 tygodniach stosowania.
Wskazania do stosowania TLPD:
depresje psychogenne;
depresje objawowe występujące w chorobach somatycznych;
schorzenia organiczne OUN,
w uzależnieniach,
w leczeniu dystymii (jest to przewlekły stan depresyjny o niezbyt dużym nasileniu ale utrzymujący się powyżej 2 lat).
Stosowane są także w leczeniu moczenia nocnego u dzieci (Imipramina), w zespole natręctw (Klomipramina), nerwic pourazowych i lęku napadowego.
Działania niepożądane:
Występują najczęściej w początkowej fazie leczenia.
wysychanie błon śluzowych,
zaburzenia akomodacji,
zaburzenia oddawania moczu, zaparcia,
osłabienie lub zwiększenie łaknienia,
przyrost masy ciała,
nudności, wymioty oraz zaburzenia ze strony układu krążenia w postaci przyspieszenia rytmu serca i spadku ciśnienia tętniczego krwi.
Ośrodkowe działania niepożądane:
zaburzenia świadomości w postaci majaczenia,
wystąpienie ośrodkowego zespołu antycholinergicznego w postaci niepokoju ruchowego, zaburzeń świadomości, majaczenia, omamów wzrokowych, upośledzenia pamięci świeżej,
Objawy obwodowe:
zaburzenia widzenia,
rozszerzenie źrenic,
utrudnienia oddawania moczu,
hipertermii.
Do zaburzeń ośrodkowych po stosowaniu TLPD należy:
senność,
zmęczenie,
niepokój ruchowy,
lęk,
bezsenność,
b) Leki o innej budowie hamujące nieselektywnie wychwyt monoamin
MAPROTYLINA – (Ludiomil tabl. amp.)
WENLAFAKSYNA – (Efectin ER tabl, Velafax, Velaxin)
Wskazania
Leczenie wszystkich typów depresji, w tym zaburzeń depresyjnych z lękiem. Leczenie uogólnionych zaburzeń lękowych, w tym długoterminowych zaburzeń lękowych. Leczenie fobii społecznej. Leczenie zaburzenia lękowego z napadami lęku (z towarzyszącą agorafobią lub bez towarzyszącej agorafobii). Zapobieganie nawrotom depresji i występowaniu nowych stanów depresyjnych.
Działania niepożądane:
bezsenność,
rozdrażnienie,
niepokój psychoruchowy,
lęk,
nudności,
zawroty głowy,
zaburzenia łaknienia,
zaburzenia potencji.
2 LEKI HAMUJĄCE SELEKTYWNIE WYCHWYT DONEURONALNY SEROTONINY (SSRI)
Leki o budowie jednopierścieniowej – Fluwoksamina (Fevarin)
Leki o budowie dwupierścieniowej – Fluoksetyna (Fluoksetyna, Bioxetin, Seronil, Prozac)
Leki o budowie wielopierścieniowej:
CITALOPRAM (Cipramil tabl. Cital, Aurex, Cilon, Citaratio)
PAROKSETYNA (Seroxat tabl, Rexetin, ParoMerck)
SERTRALINA (Zoloft tabl, Asentra, Luneta, Stimuloton, Zotral)
Mechanizm działania:
Związany jest głównie z hamowaniem wychwytu serotoniny. W dawkach terapeutycznych nie wykazują istotnego wpływu na wychwyt noradrenaliny i dopaminy. Nie wykazują również działania cholinolitycznego i przeciwhistaminowego. Właściwe działanie przeciwdepresyjne pojawia się po około 2-3 tygodniach stosowania związane jest z osłabieniem działania autoreceptorów co prowadzi do nasilenia układu serotoninergicznego. SSRI nasilają również przekaźnictwo w układzie noradrenergicznym (zmniejszają rec. λ2 i zwiększają rec. λ1)
Wskazania:
stany depresyjne o łagodnym nasileniu z niezbyt nasilonym lękiem i niepokojem,
w terapii lęku napadowego,
w terapii lęku fonicznego
zespołów natręctw.
Stosowane również w leczeniu bulimii, otyłości oraz uzależnienia alkoholowego.
Leczenie rozpoczynamy od małych dawek
Działania niepożądane:
Są zbliżone do działań niepożądanych TLPD
3. INHIBITORY OKSYDAZY MONOAMINOWEJ (IMAO)
Monoaminooksydaza (oksydaza monoaminowa, MAO) – Enzym występujący w wielu tkankach ustroju zlokalizowany w cytozolu. Obecnie wyróżnia się dwa izoenzymy:
MAO-A - zlokalizowany w tkance nerwowej gdzie odpowiada za deaminację serotoniny, adrenaliny i noradrenaliny oraz dopaminy i tyraminy
MAO-B - znajduje się w tkankach nienerwowych. Największe powinowactwo wykazuje do
fenyloetyloaminy i benzyloaminy oraz dopaminy i serotoniny.
Zaburzenia działania tego enzymu prowadzą do chorob afektywnych oraz zaburzeń ciśnienia tętniczego.
a) Nieselektywne inhibitory MAO (oksydaza monoaminowa)
Ta grupa leków hamuje aktywność izoenzymów MAOA i MAOB w sposób nie odwracalny.
Zaliczamy:
- pochodne hydrazynowe :
FENELZYNA, FENIPRAZYNA, IPRONIAZYD, MABENAZYNA, NIALAMID
- pochodne niehydrazynowe :
PARGILINA, TRANYLCYPROMINA
b) Selektywne inhibitory MAO
Wyrożniamy tutaj:
IMAO II GENERACJI
- SELEKTYWNE, NIEODWRACALNE IMAOA – Klorgilina
- SELEKTYWNE, NIEODWRACALNE IMAOB – Selegilina
B. IMAO III GENERACJI
- Selektywne, odwracalne IMAOA – MOKLOBEMID (Aurorix tabl, Mokloxil, Mobemid, Moklar)
- Selektywne, odwracalne IMAOB – Lazabemid
Selektywne IMAOA powodują wzrost stężenia noradrenaliny i serotoniny co prowadzi do nasilenia funkcji układu noradrenergicznego i serotonergicznego oraz zmniejszenia zaburzeń depresyjnych.
4 LEKI PRZECIWDEPRESYJNE O INNYCH MECHANIZMACH DZIAŁANIA
Mechanizmy działania tej grupy leków związany jest głownie z działaniem receptorowym. Znaczenie kliniczne mają tu dwa leki:
MIANSERYNA (Lerivon, Miansan, Manserin, Norserin)
TIANEPTYNA (Coaxil)
5 LEKI STOSOWANE W TERAPII I ZAPOBIEGANIU NAWROTOM CHORÓB AFEKTYWNYCH (leki normotymiczne)
W profilaktyce choroby afektywnej dwubiegunowej stosuje się :
- sole litu
- karbamazepinę
- kwas walproinowy
Leki normotymiczne musza spełniać trzy warunki:
o Być użyteczne w terapii w fazie ostrej jak i podtrzymującej, bez względu na rodzaj epizodu
o Zapobiegać nawrotom choroby
o Nie nasilać depresji lub manii
o Nie powodować „szybkiej zmiany fazy”
Węglan litu – Lithium carbonicum tabl.
ZALETY
– Znany od wielu lat
– Najczęściej stosowany lek normotymiczny
– Pierwiastek naturalnie obecny w organizmie człowieka
– Bardzo skuteczny w terapii:
• Manii euforycznej
• Czystej manii
• Depresji (szczegolnie w połączeniu z lekami antydepresyjnymi)
WADY
– Mniej skuteczny w terapii:
• Manii dysforycznej
• Epizodow mieszanych
• „szybkiej zmiany fazy”
– Objawy uboczne (ich ryzyko jest minimalizowane przy sytematycznym monitorowaniu poziomu leku):
• Wzrost wagi, drżenia, nudności, zwiekszona diureza)
• Powikłania: zaburzenia funkcji tarczycy i nerek
– Konieczność częstej kontroli laboratoryjnej
– Możliwe duże wahania poziomu litu
Działanie
Mechanizm działania litu nie jest w pełni poznany. Przyjmuje się, że hamuje on transport sodu do wnętrza neuronu, co zaburza wywołane przez depolaryzację (wapniowo-zależne) uwalnianie noradrenaliny i dopaminy (ale nie serotoniny) w OUN. Równocześnie lit ma w pewnym stopniu hamować wychwyt zwrotny wymienionych katecholamin. U pacjentów z rozpoznaniem choroby afektywnej dwubiegunowej i jednobiegunowej węglan litu leczy objawy fazy maniakalnej i zapobiega ich występowaniu, a także zapobiega nawrotom faz depresyjnych lub zmniejsza nasilenie objawów w obydwu postaciach choroby afektywnej, normalizując i stabilizując nastrój. U osób zdrowych lit nie wywiera działania psychotropowego.
Walproinian sodu – (Depakine chrono tabl,
ZALETY
- Drugie miejsce w rankingu częstości stosowania leków normotymicznych
- Bardzo skuteczny w terapii: Manii euforycznej, Epizodów mieszanych, „szybkiej zmiany fazy”, współuzależnienia
Może być podawany od razu w większych dawkach, i dzięki temu szybciej uzyskuje się efekt terapeutyczny. Zwykle jedna dawka na dobę, wieczorem. Mniejsze wymagania (w porównaniu z litem) do monitorowania stężenia leku w surowicy
WADY
Mniejsze działanie antydepresyjne (w porownaniu z litem)
Powikłania: zaburzenia funkcji wątroby, małopłytkowość
Walproinian sodu to przede wszystkim lek przeciwpadaczkowy.
Karbamazepina – (Amizepin tabl, Neurotop, Tagretol, Timonil)
ZALETY
– Znana od wielu lat
– Skuteczna w rożnych postaciach choroby afektywnej dwubiegunowej, ale w żadnej fazie nie jest
skuteczniejsza albo od litu albo od walproinianu sodu
– W minimalnym stopniu wpływa na wagę pacjentów
WADY
– Ogólnie mniej skuteczna w leczeniu manii w porównaniu z walproinianem, a depresji w porównaniu z litem
– Znacząco wpływa na stężenie innych leków psychotropowych
– Objawy uboczne: sedacja, dolegliwości brzuszne
– Powikłania: zaburzenia czynności szpiku kostnego
– Konieczna okresowa kontrola morfologii krwi
Karbamazepina – to lek stosowany głownie w leczeniu padaczki, a ponadto neuralgia nerwu trójdzielnego i inne nerwobóle, bóle wywołane wiądem rdzenia; moczenie nocne, alkoholowe zespoły abstynencyjne, napadowe migrenowe bole głowy, napadowa dysartria.
TROCHĘ NOWOŚCI
Bupropion – Wellbutrin XR , Zyban tabl
Selektywny inhibitor neuronalnego wychwytu katecholamin noradrenaliny i dopaminy. Wykazuje minimalny wpływ na wychwyt indoloamin (serotonina). Nie hamuje aktywności monoaminooksydazy.
Podobnie jak inne leki przeciwdepresyjne bupropion nie łagodzi objawów natychmiast. Zazwyczaj pacjenci zaczynają odczuwać poprawę po około kilku tygodniach. Lek przeznaczony dla osób w wieku powyżej 18 lat.
Działania niepożądane
- u około 1 na 1000 pacjentów mogą wystąpić drgawki (przerwać leczenie)
- odczyny alergiczne; pokrzywki, trudności w oddychaniu, obrzęki
- trudności w zasypianiu (zaleca się podawanie leku rano)
- ból głowy