Składa się z naskórka (z ektodermy), skóry właściwej i tkanki podskórnej (z mezenchymy). Przydatki to: włosy, gruczoły i paznokcie. Skóra jest gruba gdy ma więcej niż 3 mm (wew. pow. dłoni, podeszwy stóp; nieowłosiona), inna to cienka.
Nabłonek ww. płaski rogowaciejący, zbudowany głównie z keratynocytów wytwarzających keratynę dla warstwy rogowej. W skórze cienkiej – 0,1 mm grubości, w grubej – 2 mm. Regeneracja naskórka trwa ok. 26-28 dni. Składa się z 6-20 pokładów komórek w warstwach:
Podstawna – najgłębsza, składa się z jednego rzędu keratynocytów z jądrami prostopadle do błony podstawnej; komórki połączone desmosomami ze sobą i hemi- z błoną podstawną; pomiędzy nimi komórki macierzyste. Obecne tu cytokeratyny 5 i 14 budujące filamenty pośrednie
Kolczysta – kilka warstw wielobocznych komórek, połączonych desmosomami. Występują cytokeratyny 1 i 10. Tu rozpoczyna się synteza inwolukryny, która wchodzi w skład produktu rogowacenia – płytki rogowej.
Ziarnista – od 1 do kilku warstw wrzecionowatych, ułożonych długą osią do pow. skóry komórek. Jądra powoli zanikają, cytoplazma pełna ziarnistości tzw. karatohialiny: syntezowane są tu profilagryna, lorikryna, małe białka bogate w Pro (SPR), kornifina czy ziarnistości keratynosomowe zawierające glikolipidy (pochodne ceramidu)). Keratynosomy są zbudowane z koncentrycznie ułożonych błon – tzw. ciała lamelarne; zostają one potem uwolnione do przestrzeni m-komórkowej, uszczelniając naskórek. Profilagryna przekształca się wyżej w filagrynę, wiążącą filamenty cytokeratynowe. Pozostałe białka wraz z transglutaminazą naskórkową wytwarzają otoczkę płytki rogowej.
Jasna – kwasochłonna, homogenna; kilka pokładów komórek. Zanikają organella, zachowane są tylko desmosomy. Występuje tylko w skórze grubej
Zrogowaciała – zbudowana z warstwy zbitej (komórki spłaszczone, bezjądrzaste, przylegają w postaci płytek rogowych) i złuszczającej się (luźno ułożone, oddzielające się od siebie). Płytka rogowa składa się z rdzenia z filamentów cytokeratynowych i filagryny oraz otoczki z pozostałych białek. Keratocyty wytwarzają także cytokiny i czynniki wzrostu.
Barwnik w skórze chroni przed UV – melanina pochodzi z melanocytów z w. podstawnej; mają wypustki aż do w. ziarnistej, nie łączą się z innymi komórkami, posiadają melanosomy (z AG, produkują barwnik). W zależności od genów powstaje eumelanina (czarna) lub feomelanina (czerwona). Pęcherzyki wypełnione melaniną to ziarna, które są pochłaniane przez keratynocyty i gromadzą się w jej cytoplazmie ponad jądrem, chroniąc DNA. Różnica w kolorze skóry zależy od aktywności enzymu tyrozynazy, nie od ilości melanocytów.
Komórki Langerhansa występują w w. kolczystej, liczne wypustki; brak desmosomów. Obecne ziarnistości Birbecka, MHC II, receptory dla Fc i C3.
Komórki Merkla pochodzą z grzebienia nerwowego; mechanoreceptory czucia, mają kontakt z błoną podstawną i łączą się z keratynocytami przez desmosomy. Mają pęcherzyki neuroendokrynne.
Naskórek wpukla się w skórę właściwą tworząc sople naskórkowe i sieć listewek naskórkowych, dobrze rozwiniętą w miejscach narażonych na rozciąganie – układ listewek nazwano liniami papilarnymi. Keratynocyty połączone są z błoną podstawną przez hemidesmosomy i połączenia ogniskowe, elementy tkanki łącznej skóry właściwej z blaszką siateczkowatą i gęstą łączą się przez włókna zakotwiczające i mikrofibryle.
Warstwa brodawkowa graniczy z naskórkiem i od spodu ze splotem naczyniowym. Granica górna ma przebieg falisty i jej wyniosłości to brodawki skórne, warunkujące lepsze połączenie warstw. Tkanka łączna luźna ją budująca zawiera włókna kolagenowe, sprężyste i siateczkowe jak i fibroblasty, makrofagi i komórki krwi. Liczne naczynia i zakończenia nerwowe (ciałka dotykowe, Ruffiniego) oraz pęczki mięśni gładkich dla włosów.
Warstwa siateczkowa leży między splotem naczyniowym a tkanką podskórną; tkanka łączna ma utkanie nieregularne; liczne włókna sprężyste. Mniej liczne pozostałe komórki. Występują tutaj gruczoły jak i mięśnie gładkie oraz mechanoreceptory – ciałka Paciniego za ucisk i wibrację i Ruffiniego za rozciąganie.
Zraziki tk. tłuszczowej żółtej otoczonej tk. łączną. Zawiera dolne odcinki mieszków długich włosów czaszki, zakończenia nerwowe, odcinki wydzielnicze gruczołów; pełni funkcję podporową i izolacyjną.
Nitkowate wytwory powstające z wpukleń warstwy rozrodczej naskórka do skóry właściwej. Powstaje w nich keratyna twarda – występuje trichohialina spajająca filamenty. Włosy długie występują na głowie, jako łonowe i zarost u mężczyzn, krótkie i grube – brwi i rzęsy i meszek – pozostałe.
Korzeń włosa mieści się w mieszku włosowym; jego dolna część sięga warstwy podskórnej i posiada cebulkę. Obejmuje ona brodawkę włosa z tk. łącznej bogatą w naczynia i nerwy. Cebulka ma komórki dzielące się mitotycznie; przesuwają się ku szczytowi, ulegając keratynizacji tworząc włos wł. i pochewkę wew.
Włos właściwy dzieli się na:
Rdzeń – zbudowany z wielobocznych komórek biegnących w centrum osi długiej, nie ma go w łodydze włosów i włosach cienkich
Kora – otacza rdzeń płytkami z twardej keratyny, obecna tu melanina nadająca kolor
Powłoczka – zbudowana ze zrogowaciałych, dachówkowatych płytek rogowych skierowanych ku górze
Pochewka wewnętrzna powstaje z kom. cebulki, występuje w dolnej części korzenia. Zanika powyżej ujścia gruczołu łojowego.
Powłoczka zbudowana jest z dachówkowatych płytek rogowych skierowanych ku dołowi
W. ziarnista (Huxleya) zawiera kilka warstw komórek z ziarnami trichohialiny
W. jasna (Henlego) to jedna warstwa wydłużonych komórek; na wysokości cebulki są żywe, potem rogowacieją
Pochewka zewnętrzna stanowi przedłużenie naskórka wpuklającego się w sąsiedztwie włosa do skóry właściwej. W górnej części odpowiada warstwom podstawnej, kolczystej i ziarnistej; w dolnej – podstawnej i kolczystej. W. podstawna spoczywa na błonie szklistej. Od zewnątrz otacza włos tk. łączna – torebka włosa, o różniącym się przebiegu włókien kolagenowych (wewn. – okrężnie, zewn. – podłużnie). Do 1/3 dolnej torebki przyczepia się mięsień przywłośny, leżący skośnie do pow. skóry łącząc się z w. brodawkową. Skurcz powoduje prostowanie włosów i wyciskanie łoju.
Rogowe twory; na brzegach płytki wał paznokciowy. Macierz to proksymalnie położone wpluklenie naskórka bez w. ziarnistej. Posuwające się ku górze komórki rogowacieją i są połączone ze sobą. Łożysko, na którym leży płytka jest pokryte naskórkiem, który odżywia płytkę. Na brzegu fałdu skórnego pokrywającego macierz jest naskórek tworzący obrąbek naskórkowy nadpaznokciowy; na dystalnym brzegu – obrąbek naskórkowy podpaznokciowy.
Towarzyszą korzeniom włosów. Krótkie i proste przewody wyprowadzające są wyścielone nabłonkiem ww. płaskim. Odcinki wydzielnicze mają budowę zrazikową, na obwodzie są komórki macierzyste; wnętrze wypełniają komórki z kroplami lipidowymi. Wydzielają one holokrynowo – cała komórka przekształca się w łój, który zawiera dużą liczbę triglicerydów i wosków i tworzy warstwę hydrofobową skóry; jest bakterio i grzybobójczy. Gdy występują w skórze nieowłosionej, odcinki uchodzą bezpośrednio na pow. skóry (powieki, brodawki sutka, wargi).
Cewkowe, pojedyncze; uchodzą na pow. skóry. Najwięcej ich jest na skórze dłoni, stóp, dole pachowym i czole. Odcinek wydzielniczy skłębiony, znajduje się przy granicy z tkanką podskórną, zbudowany z nabłonka jw. sześciennego/walcowatego; komórki piramidalne, obecne mikrokosmki. Komórki jasne mają liczne mitochondria i mikrokosmki, wydzielają wodę i elektrolity. Komórki ciemne mają liczne organella białkotwórcze oraz ziarnistości z glikoproteinami. Pomiędzy błoną podstawną a komórkami nabłonka są komórki mioepitelialne, których skurcz wyciska wydzielinę do przewodów, wyścielonych nabłonkiem dwuwarstwowym sześciennym; w naskórku ulegają skręceniu i keratynizacji.
Podobne do potowych, lecz większe. Obecne w dole pachowym, kroczu, odbycie i ok. sutka. W powiekach występują jako gruczoły Molla. Odcinki wydzielnicze leżą w skórze właściwej i przypominają komórki jasne gruczołów potowych. Typ wydzielania – merokrynowy. Przewody wyprowadzające uchodzą do pochewki włosa, zbudowane z 2-3 warstw kom. płaskich lub sześciennych. Wydzielina jest gęsta i biaława.
Powstaje z ektodermalnego nabłonka w postaci linii mlekowych. Pączki pierwotne (zgrubienia linii) uzyskują światło i rozgałęziają się. U mężczyzn nie rozwija się w wyniku braku estrogenów.
Jest to cewkowo-pęcherzykowy złożony gruczoł o budowie zrazikowej; dzielony na kilkanaście płatów i następnie płacików. Tworzony jest przez nieaktywne pęcherzyki wydzielnicze z nabłonkiem płaskim lub sześciennym i komórkami mioepitelialnymi oraz rozwinięty system przewodów wyprowadzających podzielony na odcinki końcowe (kontaktujące się z cz. wydzielniczą), śródpłacikowe (nabłonek jw. sześcienny) i międzypłatowe (walcowaty). Przewody międzypłatowe w drodze do brodawki rozszerzają się w zatoki mlekowe (dwuwarstwowy walcowaty przechodzący w ww. płaski dla przewodów brodawkowych). Na brodawce 12-20 otworów mlekowych. Brodawka zbudowana z tk. łącznej zwartej sprężystej, pokryte nabłonkiem rogowaciejącym z dużą ilością melaniny.
Podczas ciąży miąższ gruczołu przeważa nad tk. łączną, gdyż końcowe odcinki przewodów przekształcają się w pęcherzyki wydzielnicze. W ostatnich tygodniach syntezowana jest siara (zawiera głównie tłuszcze). Po porodzie nabłonek odcinków wydzielniczych zmienia się w walcowaty i mają wyraźnie wyodrębnione światło. Skurcz komórek mioepitelialnych powoduje wyciśnięcie wydzieliny do przewodów wyprowadzających, a następnie poza gruczoł (ejekcja mleka). Składniki białkowe tj. kazeina, laktoalbumina oraz laktoza wydzielane są merokrynowo na drodze egzocytozy; tłuszcze – apokrynowo; IgA – komórki wydzielnicze pobierają je z komórek plazmatycznych na drodze endocytozy i wydzielają je jako dimery.
Zaprzestanie karmienia piersią prowadzi do inwolucji gruczołu – apoptyczne komórki są fagocytowane przez makrofagi, pęcherzyki wydzielnicze zanikają; tkanka łączna śródpłacikowa ulega przerostowi.
Hormony działające na gruczoł sutkowy:
Estrogeny – wzrost przewodów gruczołu sutkowego, proliferacja komórek
Progesteron – pobudza rozwój pęcherzyków
Prolaktyna – stymuluje syntezę i sekrecję mleka, odpowiedzialny za organizację gruczołu
Oksytocyna - umożliwia skurcz kom. mioepitelialnych, spadek stężenia = inwolucja