PAMIĘĆ NIEDEKLARATYWNA

1. Squire podzielił pamięć niedeklara­tywną na cztery rodzaje:

1. warunkowanie,

2. torowanie (priming),

3. pamięć proceduralną,

4. habituację oraz sensytyzację (łącznie określa je mianem pamięci nieasocjacyjnej).

1. Warunkowanie:

- Generalizacja bodźca występuje w warunkowaniu klasycznym i polega na tym, że obok bodźca wła­ściwego również bodźce do niego po­dobne zaczynają kojarzyć się z bodźcem bezwarunkowym.

- Różnicowanie jest procesem przeciw­nym w stosunku do generalizacji. Polega ono na powiązaniu reakcji tylko i wyłącz­nie z bodźcem, po którym następowało wzmocnienie. Organizm nie reaguje już na bodźce podobne do bodźca właściwego.

- Trwale i odporne na wygaszanie od­ruchy warunkowe powstają w wy­padku wzmocnień nieregularnych, to jest wtedy, kiedy nie zawsze po re­akcji instrumentalnej czy po bodźcu warunkowym pojawia się bodziec bez­warunkowy

3. Efekt torowania (priming) polega na tym, że bodziec pojawiający się wcześniej mo­dyfikuje poprawność i łatwość rozpo­znawania albo - szerzej - przetwarza­nia bodźców pojawiających się później. Bodźce wcześniejsze mogą ułatwiać lub utrudniać identyfikację bodźców późniejszych.

- Torowanie automatyczne, pojawiające się wtedy, kiedy bodziec poprzedzający i bodziec właściwy nie są ze sobą związane.

- Torowanie strategiczne albo torowanie oparte na oczekiwaniach. Tu występuje już pewien związek między bodźcem poprzedzającym a bodźcem właściwym. Człowiek na podstawie bodźca poprze­dzającego może przewidywać bodziec właściwy. Przewidywanie pojawia się wtedy, kiedy bodziec poprzedzający jest nadrzędny lub podrzędny w sto­sunku do bodźca właściwego, kiedy jest jego synonimem lub antonimem lub też pozostaje z nim w bardzo silnym związku skojarzeniowym (na przykład „igła - nitka").

- Treściowym wyznacznikiem siły primingu jest wieloznaczność bodźców do­cierających do badanego. Gdy bodźce są jasne i jednoznaczne, wtedy priming w nie­wielkim stopniu zmienia ich interpretację. Natomiast gdy bodźce są wieloznaczne, wtedy zmiana interpretacji może być bar­dzo duża.

4. Pamięć proceduralna to pamięć różnych umiejętności, jakie jednostka opanowała w ciągu swego życia

- Dla pamięci proceduralnej charaktery­styczna jest pewna sztywność oraz uza­leżnienie od kontekstu.

5. Habituacja polega na zmniejszeniu ilości uwagi poświęcanej na analizę bodźców znanych, które wcześniej pojawiły się w otocze­niu jednostki. Wymaga więc ona porów­nywania aktualnie napływających bodź­ców ze śladami uprzednich doświadczeń.

- sen­sytyzacja albo uwrażliwienie. Polega ona na zwiększeniu ilości uwagi poświęcanej bodźcom, które różnią się od bodźców, jakie jednostka uprzednio zarejestrowała w pamięci. Czasami wystarczy niewielka różnica, by jakiś bodziec przykuł naszą uwagę i wywołał uwrażliwienie

PAMIĘĆ DEKLARATYWNA:

1. Pamięć semantyczna wymaga znajomości języka, dzięki czemu potrafimy przechowywać różne treści dotyczące świata, jak też - w ograniczonym zakresie - treści doty­czące nas samych.

W podwójnych ramkach umieszczono węzty, natomiast w ramkach pojedynczych - właściwości cechujące obiekty. Linie ciągle określają relacje między kategoriami (relacja przynależności do kategorii nadrzędnej, czyli na przykład „kanarek jest ptakiem"), natomiast linie przerywane - relacje między pojęciami (węzłami) a właściwościami cechującymi obiekty oznaczane przez te pojęcia (na przykład .kanarek śpiewa").

1. Pamięć epizodyczna jest pamięcią zdarzeń, przy czym wyod­rębnioną jej część stanowi pamięć auto­biograficzna. Odnosi się ona do tych zda­rzeń, które wystąpiły w osobistej historii jednostki, natomiast pamięć epizodyczna odnosi się do wszystkich zdarzeń z prze­szłości. Właściwości:

- Uporządkowanie elementów składają­cych się na zdarzenie w czasie.

- Relacje przyczynowo-skutkowe mię­dzy elementami zdarzenia.

- Charakter hierarchiczny.

1. Pamięć epizodyczna może posługiwać się sieciami semantycznymi, ale sieci te są bardziej skomplikowane aniżeli kla­syczne sieci Collinsa i Quiliana podstawowym elementem sieci jest czynność. Aby zrozumieć zdarzenie, musimy dysponować danymi pochodzą­cymi zarówno z pamięci semantycznej, jak i z pamięci epizodycznej

Podstawowe mechanizmy pamięci:

1. Gdy mówimy o mechanizmach zapa­miętywania, mamy na myśli węższą klasę zjawisk aniżeli tylko rejestrowanie albo kodowanie informacji w pamięci. Kodo­wanie występuje w pamięci sensorycznej i krótkotrwałej - przebiega w sposób au­tomatyczny i jest konsekwencją procesów spostrzegania, kodowania i rekodowania.

2. W skład pamięci operacyjnej wchodzą trzy systemy: centralny system wyko­nawczy, który pełni funkcje kierownicze i kontrolne, oraz dwa systemy podległe, spełniające polecenia centralnego systemu wykonawczego. Te dwa systemy podległe to notes wzrokowo-przestrzenny oraz pę­tla fonologiczna wg Baddeleya

3. Centralny system wykonawczy okre­śla to, na czym skupimy uwagę. Kie­ruje on także pracą dwóch pozostałych systemów, które względem niego pełnią funkcje podrzędne. System ten odbiera in­formacje pochodzące z różnych modalności zmysłowych.

4. Pętlę fonologiczną możemy obrazowo przedstawić jako „głos wewnętrzny". Skła­da się ona z dwóch składników: centralnego systemu artykulacyjnego i magazynu fonologicznego. Centralny system artykulacyjny przechowuje informacje przez ich ciągłe bezgłośne powtarzanie.

Informacje porząd­kowane są sekwencyjnie - jest to ważne ze względu na to, że dla systemu fono­logicznego kolejność elementów odgrywa rolę decydującą. Magazyn fonologiczny przechowuje in­formacje w postaci cichych wypowiedzi przez okres 1,5-2 sekund. Okres ten może zostać wydłużony przez wprowadzenie in­formacji do kontrolnego systemu artyku­lacyjnego, gdzie następują powtórki we­wnętrzne, po których informacja ponownie trafia do magazynu fonologicznego.

Trzeci element pamięci operacyjnej „notes wzrokowo-przestrzenny" działa
podobnie, z tym że operuje on innym rodzajem informacji. Obrazowo ów no­tes możemy określić mianem „oka we­wnętrznego". Informacje, podobnie jak po­przednio, mogą wchodzić do tej struktury z pamięci ikonicznej, albo też mogą być wydobywane z pamięci trwałej.

1. prawo Foucault, które wyrażane jest za pomocą wzoru:

t = kl²

gdzie t - czas uczenia się jednego ele­mentu,

1 - długość szeregu, k - pewna wartość stalą.

Z prawa tego wynika, że im dłuższy jest szereg, czyli im większą objętość ma zapamiętywany materiał, tym więcej czasu trzeba poświęcić na opanowanie jednego elementu.

1. Pobudzenie emocjonalne może wpły­wać na zapamiętywanie w dwojaki spo­sób. Po pierwsze, może ono zawężać pole uwagi w związku z tym jed­nostka nie potrafi odebrać części potencjalnie dostępnych informacji. Wyraźnie świadczy o tym zjawisko pamięci tunelo­wej Pamięć ta pojawia się w sytuacjach wywołujących bardzo silne pobudzenie emocjonalne, na przykład w sytuacjach zagrożenia zdrowia czy życia. Człowiek koncentruje się wtedy na najbar­dziej zagrażających elementach sytuacji, na przykład na widoku broni, która została doń wycelowana, natomiast nie rejestruje innych danych, na przykład takich, które w przyszłości mogłyby pomóc w identyfi­kacji sprawcy.

konieczne jest pewne, choćby minimalne, pobudzenie emocjo­nalne, by jednostka zapamiętała pewne informacje. Pobudzenie to jest jednym z elementów reakcji orientacyjnej, umożli­wiającej dostrzeżenie pewnych informacji w środowisku (Ciarkowska, 1992). Po­nadto pobudzeniu emocjonalnemu towa­rzyszy wydzielanie wielu neuroprzekaźników z grupy amin katecholowych, takich jak dopamina, noradrenalina i adrenalina, o których wiadomo, że silnie wpływają na pamięć

7.mechanizmy przechowania: informacje w okresie przechowania mogą ulegać zmianom, wynikającym stąd, iż wykonywane są na nich różne operacje. Ślady pamięciowe ulegają procesowi konsolidacji i jeśli przed zsyntetyzowaniem nośnika śladu pamięci trwałej wpro­wadzi się czynnik zakłócający, informacja nie zostaje utrwalona w pamięci.

- zjawisko interferencji, polegające na tym, że rejestrowanie nowych śladów pa­mięciowych zakłóca przechowanie wcze­śniejszych informacji

- w pamięci krótkotrwałej przechowanie związane jest z wykonywaniem powtórek wewnętrz­nych, to jest cichych werbalizacji świeżo odebranego materiału 2 funkcje:

a) Przedłużają żywot materiału w pamięci krótkotrwałej. b) Ułatwiają one przeniesienie materiału
do pamięci trwałej

8. dwa rodzaje powtórek wewnętrznych: powtórki nastawione na utrzymanie materiału oraz powtórki nastawione na strukturalizację materiału (sprzyjają przenoszeniu materiału do pamięci)

9. Informacje, które zostały wprowadzone do pamięci trwałej, podlegają procesowi asymilacji, czyli są dopasowywane do ist­niejących struktur poznawczych

10. Z drugiej strony schematy poznawcze podlegają procesowi akomodacji, czyli są one modyfikowane w taki sposób, aby mogły włączać do siebie nowe informacje. (oba procesy pozostają w równowadze)

11. Proces za­pominania uzależniony jest od wpływu czasu. Szybkość zapominania następująca w miarę upływu czasu jest jednak bardzo zróżnicowana i zależy od rodzaju mate­riału

12. mechanizmy odtwarzania: przypominanie oraz rozpoznawanie

- Przypominanie występuje wówczas, kiedy samodzielnie musimy sformułować odpowiedź na pewne pytanie skierowane pod adresem naszej pamięci.

-odmiany przypominania to:

1. przypominanie seryjne, kiedy ważne jest zachowanie takiej samej kolejności, jak w zapamiętywanym materiale

2. przypominanie swobodne, kiedy ważne jest samo odtworzenie zbioru informacji, natomiast kolejność nie jest istotna;

c)przypominanie z podpowiedziami, kiedy podajemy człowiekowi rozmaite wska­zówki, które pozwolą zlokalizować pra­widłową odpowiedź; ta forma przypo­minania pozwala zaktywizować pamięć ukrytą ponadto wy­kazuje pewne podobieństwa do rozpo­znawania - analogicznie jak przy rozpo­znawaniu, dostarcza się pewnej porcji informacji, pozwalającej na sformuło­wanie poprawnej odpowiedzi.

13. Nieświadomy plagiat to przypominanie bez rozpoznawania

14. Paramnezja. jest to rozpozna­nie bez przypominania.

15. Deja vu („już widziane") jest bardzo podobne do paramnezji, gdyż tu rów­nież występuje rozpoznanie bez przy­pominania. W przeciwieństwie jednak do paramnezji poczucie znajomości do­tyczy całej sytuacji.

16. jamais vu („nigdy niewidziane"), zwane też zjawiskiem alienacji. Jest ono fałszywym rozpoznaniem sytuacji, które są doskonale znane, jako sytuacji całkowicie nowych.

17. RYCINA 5.13 Dwufazowa koncepcja przypominania

Rozpoznawanie jest fazą przypominania (źródło: Loftus, Loftus, 1976, s. 88).

Czynniki wpływające na przypominanie i rozpoznawanie:

18. Częstość słów. Słowa o wysokiej częstości są łatwiej przypominane ani­żeli słowa o niskiej częstości. W wy­padku rozpoznawania występuje za­leżność odwrotna - słowa o niskiej częstości są rozpoznawane łatwiej ani­żeli stówa o wysokiej częstości.

19. Uczenie się zamierzone i mimowolne. W wypadku przypominania uzyskuje się znacznie lepsze wyniki przy uczeniu się zamierzonym aniżeli przy uczeniu się mimowolnym Przy rozpoznawaniu uczenie się mimowolne i zamierzone są niemal tak samo skuteczne.

20. Strategie uczenia się wykorzystywane przez badanych.

Zdarzenia obserwowalne

Procesy

Stany

RYCINA 5.14 Proces odtwarzania w świetle koncepcji Tulvinga (1983)

Odtwarzanie jest wynikiem interakcji informacji zawartych w śladzie pamięciowym z informacjami dostarczanymi przez pytania kierowane pod adresem pamięci.