Wykład 1. 4.11.2013

Interwencyjne badania żywieniowe

Eksperymentalne badania epidemiologiczne

Identyfikacja czynników ryzyka chorób

IBŻ cel:

• identyfikacja zw. przyczynowo-skutkowych między spożyciem składników odżywczych,
  a stanem odżywienia/zdrowia

• poznanie roli metabolicznej/fizjologicznej skł. odż. w organizmie

• ustalenie dawek skł. odż. niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu
  (normy, zalecenia)

• ustalenie max. bezpiecznych dawek skł. odż. pobieranych z różnych źródeł
  (dieta, suplementy)

Obecność związku przyczynowo-skutkowego

Wybór odpowiedniego rodzaju badania epidemiologicznego

Czy badacz steruje ekspozycją?

TAK NIE

Badania eksperymentalne Badania obserwacyjne

RANDOMIZACJA PORÓWNANIE GR.

TAK NIE TAK NIE

randomizowane nierandomizowane badanie analitycz badanie

badanie badanie - kohortowe opisowe

kontrolne kontrolne - kliniczno - kontrolowane

- przekrojowe

Randomizacja- losowy przydział osób do grup

Kolejność badań epidemiologicznych w uzyskaniu dowodów naukowych:

opisowe przekrojowe kliniczno-kontrolne kohortowe kliniczne

kliniczne randomizowane, podwójnie ślepa

Badania eksperymentalne:

- in vivo - u ludzi

- na zwierzętach

Badania doświadczalne - wywołanie jakiegoś zjawiska przyrodniczego w ściśle określonych warunkach pozwalających śledzić dokładnie przebieg tego zjawiska, interesujący badacza proces jest kierowany przez niego świadomie.

Badania eksperymentalne - interwencja w organizm człowieka/zwierzęcia

• cofanie się objawów niedoborów skł. odż. przy minimalnej dawce danego skł.

• ilość skł. odż. zdolna do zrekompensowania nie dających się uniknąć strat przy żywieniu dietą, w której skł. ten nie występuje

• ilość wystarczająca do utrzymania w tkance odpowiedniej rezerwy tego skł.:

- niezbędnych w sytuacji niedostatecznej jego podaży

- w sytuacji zwiększonego zapotrzebowania

IBŻ- te same zasady jak dla klinicznych

Etapy procesu naukowego związanego z badaniem środków leczniczych

- kamienie milowe (Milestones) Badania:

Podstawowe Przedkliniczne Kliniczne Rejestracja Wprowadzenie do obrotu

przydzielenie numeru kodowego substancji badanej	pierwsza dawka w badaniach toksykologicz.	pierwsze badanie u ludzi, dowód słuszności koncepcji, ustalenie podstawowej dawki	pierwszy wniosek rejestracyjny	wprowadzenie na pierwszy rynek, wprowadzenie na ostatni głowny rynek

Badania podstawowe- przedkliniczne

Badania In vivo:

Procesy biologiczne przeprowadzane w warunkach laboratoryjnych poza organizmem czyli np.:
- odtworzenie w laboratorium reakcji chemicznej naturalnie zachodzącej w kom. organizmu

- badania z wykorzystaniem żywych kom. wyizolowanymi z org. macierzystego i umieszczonymi
w warunkach laboratoryjnych umożliwiających podtrzymanie im życia

Badania na zwierzętach:

- farmakologiczne

- toksykologiczne

Badania żywieniowe- działanie skł. odż. na organizm

TESTY NA ZWIERZĘTACH

Badania modelowe - jedna zmienna: badany czynnik

Możliwość ścisłej kontroli czynników modyfikujących/zakłucających odpowiedni wybór:

-schemat badania

-gatunek zwierzęcia

- grupy badane, kontrolne

- odpowiednie warunki

Badania podstawowe

Naukowe podstawy planowania badań u ludzi

- natura chemiczna subst./skł.

- działanie metaboliczne

- rozpuszczalność- pierwszy etap określenia biodostępności

- aktywność w zależności od warunków środowiskowych, itd.

BADANIA EKSPERYMENTALNE U LUDZI

1. Pisanie projektu badania i uzyskanie zgody na przeprowadzenie badania.

2. Dobieranie współpracowników.

3. Proces akceptacji (uzyskanie zgody komisji bioetyki itp.).

4. Rekrutacja osób do badania (zgodna z opracowanym protokołem).
   przeprowadzanie potrzebnych badań.

5. Wprowadzanie danych do komputera (kodowanie różnych danych np. data urodzenia).

6. Analizy statystyczne.

7. Prezentacja wyników badań np. publikacje.

8. Wystąpienie o rejestrację jakiegoś środka.

BADANIA DOŚWIADCZALNE- INTERWENCYJNE (przykłady):

• Eliminacja z diety składnika podejrzewanego o alergię

• Stosowanie dodatkowego źródła składników odżywczych jak suplementy diety

• Zastosowanie u badanej grupy pacjentów nowej metody leczenia

Badania interwencyjne wymagana zgoda odpowiedniej komisji bioetycznej

Losowe badania kontudowane (próba kliniczna)

Populacja generalne

(dobór losowy)

Populacja eksperymentalna

Populacja badana populacja nie biorąca udziału w badaniu

Interwencja Interwencja

+ -

Wynik Wynik

A(+) B(-) C(+) D(-)

Czynnik eksperymentalny	Skutek
	+
	-

RR= Ze/Zo

Pelagra-rumień lombardzki, niedobór witaminy PP

Beri-Beri- skrajna awitaminoza B₁

FAZY BADAŃ KLINICZNYCH

Faza 0- przedkliniczna- badania In vitro lub na zwierzętach

Faza 1 – pierwsze podanie substancji badanej człowiekowi (zdrowi ochotnicy, n=5-10)

CEL

• wstępna ocena bezpieczeństwa danej substancji, zebranie danych farmakologicznych, profilu farmakodynamicznego.

Faza 1a- ocena pojedynczej dawki

Faza 1b- ocena kilku dawek

składniki odżywcze- znane właściwości i bezpieczeństwo

„nowe składniki”- badanie według wymagań badań klinicznych

Faza 2- badania pilotażowe

CEL

• wykazanie działanie substancji

• określenie bezpieczeństwa i skuteczności (stężenia) krótkotrwałego stosowania substancji u osób cierpiących na daną chorobę

• ustalenie dawki terapeutycznej

• określenie związku między dawką, a reakcją pacjenta

Uczestnicy- ograniczona liczba chorych (n=100-400/1000)

Informacje niezbędne do zaplanowania badań 3 fazy.

Faza 3- badania na większej grupie pacjentów (n=1000-10000)

CEL

• zbadanie skuteczności terapeutycznej

• ocena bezpieczeństwa krótkotrwałego stosowania

• określenie współkorzyści / ryzyko

• określenie częstości i rodzaju działań nie pożądanych

Sposób prowadzenia:

- randomizacja

- metoda próby podwójnie ślepej

- placebo lub preparat o podobnym działaniu

Faza 4

CEL

• ocena bezpieczeństwa długoterminowego stosowania leku po wprowadzeniu go na rynek

• zgłaszanie skutków ubocznych stosowania leków

Brak możliwości zgłaszaniu skutków ubocznych długotrwałego stosowaniu składników odżywczych wyizolowanych, podawanych w formie preparatów, suplementów diety.

JAKOŚĆ BADAŃ WSZYSTKICH FAZ

• Sprawdzenie jakości badań na każdym etapie,

system kontroli jakości nawet po opublikowaniu

BADANIA INTERWENCYJNE - kontrola jakości

Dokładność pomiarów zależna od wybranej metody. Stosunek zgodności wartości rzeczywistej ze średnią arytmetyczną uzyskanych wyników dla oznaczonej wielkości.
Im dokładniejsza metoda pomiaru, tym uzyskane wyniki są bliższe wartości prawdziwej.

Seria pomiarów dokładności tej samej wielkości fizyko/ chemicznej- większość wyników będzie zbliżona do wartości prawdziwej. Odstępstwa spowodowane błędami przypadkowymi (losowymi).

Precyzja metody pomiaru: Stosunek zgodności między wynikami uzyskanymi, w określonych warunkach z wielokrotnych pomiarów tej samej wielkości.

Precyzja wyników otrzymanych przez tego samego analityka przy użyciu tego samego sprzętu pomiarowego to powtarzalność wyników.

Precyzja wyników otrzymanych przez różnych analityków w odmiennych warunkach otoczenia to odtwarzalność wyników.

Powtarzalność- jedno z głównych założeń met. naukowej.
Ocena powtarzalności- np. badania międzylaboratoryjne.

Powtarzalność: odnosi się też do st. zgodności między 2 pomiarami lub obserwacjami prowadzonymi na powtarzalnych próbach w różnych populacjach/miejscach przez różne osoby, jaka część oznaczenia precyzji testowanej metody.

Poprawa wiarygodności badań przedklinicznych ‘rakowych’:

• prezentowanie ‘negatywnych danych’

• wydawcy czasopism- przyjmowanie artykułów prezentujących ‘negatywne dane’

• możliwość dyskutowania, przedstawiania problemów związanych z jakością bada, z aspektami etycznymi (bez konsekwencji)

• dialog między lekarzami, naukowcami i pacjentami- zrozumienie stanowiska pacjenta

• organizacje sponsorujące badania- najnowocześniejsze
  (najlepszej jakości met., odczynniki, linie komórkowe itp.)

Wykład 2. 12.11.2013

Klasyfikacja badań epidemiologicznych w zależności od obiektów badań.

Rodzaj badania Grupa Badana

Populacja Pojedyncze osoby

Doświadczenie na populacji ludzi:

niemożliwe zapewnienie identycznych warunków dla wszystkich

niemożliwe zapewnienie jednorodności materiału

Eksperyment populacyjny:

Badania prowadzone na d. grupie ludzi- całe społeczności i wszystkie miasta, gminy.

Porównanie interwencji pomiędzy 2 całymi społecznościami, nie porównuje się wyników
u indywidualnych osób.

Przykład:

Wpływ edukacji poprzez mass-media np. dotyczące redukcji spożycia tł. Porównanie efektu edukacji między 2 społecznościami.

GRUPA BADANA VS. KONTROLNA

• randamizacja

• bez gr. kontrolnej brak możliwości weryfikacji czy zmiany jakie zaszły w grupie badanej
  są efektem interwencji np. edukacji, czy innego czynnika działającego w tym samym czasie

• badanie w grupie interwencyjnej i kontrolnej w tym samym czasie i tych samych warunkach

• konieczność sprawdzania, czy gr. kontrolna nie podlega działaniu czynnika, np. edukowaniu

• konieczne ustalanie wielkości próby badanej

Wnioskowanie:

Brak analizy u pojedynczych osób- wnioski dotyczą całych społeczności.

Brak możliwości weryfikacji zmian na poziomie indywidualnym.

Badania kliniczne:

Mogą być przeprowadzone u:

ludzi chorych- badania terapeutyczne, wtórne badania kliniczne

ludzi zdrowych- pierwotne badania kliniczne

Możliwość rekrutacji osób zdrowych, ale będących w grupi ryzyka wys. chorób:

nadciśnienie tętnicze, otyłość, hipercholesterolemia

Niezależnie od osób włączanych do badania - org. badania i sposób prowadzenia jest taki sam.

Formułowanie głównego celu badania eksperymentalnego

poziom początkowy poziom końcowy (skutek)

(wejściowy) czynnik doś. (bodziec)

Sformułowanie celu badania, założeń - czyli hipotez

Dobra hipoteza badawcza

wartościowa merytorycznie, określa dokładnie poziom początkowy i końcowy eksperymentu.

Cel: co się stanie, gdy na stan x zadziała czynnik y.

Duża zmienność osobnicza:

2 gr.

kontrolna eksperymentalna

Populacja eksperymentalna:

• jest przedmiotem badań

• nie powinna się różnić ważnymi cechami od populacji docelowej

(uniemożliwienie ogólnego wnioskowania)

• przemieszczenie ludzi z gr. docelowej (dom) do gr. badanych (szpital, klinika, instytut)

• rodzaj doleglowości

Dlaczego grupy chorych nie stanowią reprezentacji ogółu cierpiących na daną chorobę:

• decyzja o zgłoszeniu do lekarza po poradę zależną od wys. Objawów lub zaniepokojenia swoim stanem zdrowia

• wynik wykrycia choroby przypadkowo - badania przesiewowe, okresowe

różne stadium choroby

Dlaczego grupy chorych nie stanowią reprezentacji ogółu cierpiących na daną chorobę:

• wybór lekarza, szpitala- efekt opinii pacjenta o poziomie opieki

• zgłoszenie chorego- nie znaczy, że zaakceptuje wszystkie sugestie diagnostyczne

skutki wyboru

Selekcja osób do badania interwencyjnego:

• potrzeba ograniczenia doboru pacjentów do tych, którzy spełniają kryteria doboru, mają ten sam ‘wyjściowy poziom stanu zdrowia’

• inne cechy brane pod uwagę: wiek, wykształcenie, przebieg choroby

Rodzaje interwencji w eksperymentach:

• wzory żywieniowe, suplementy diety, styl życia, leki, edukacja,
  działania psychologiczne, medyczne

Końcowe pkt pomiaru:

• ciągłe - poziom cholesterolu, utrata masy ciała , wzrost siły masy mięśniowej
  - skala liczbowa ciągła

• dynamiczne – umieralność z powodu zawału, przypadki nadciśnienia, samoistne zamania itp.
  - zmienne: tak/nie lub 0/1

Sposoby wykonywania zabiegów:

• schemat klasyczny – ukł. eksperymentalny ciągły zasada
  - obiekt przez cały eksperyment pod wpływem działania tego samego czynnika

- konieczność 2 grup badana + kontrola

• układ naprzemienny – obiekt poddawany jest działaniu różnych czynników

- obserwacja wstępna – zmierzenie „zwykłego” poziomu (wartości referencyjne) danej cechy

- wprowadzenie bodźca...

Schematy randomizowanych badań klinicznych:

parallel aum intervention A---------------

ukł ciągły B --------------

cross over A

ukł naprzemienny B

Model doświadczenia w układzie ciągłym

wstępny pomiar zdrowia zabieg (lek, skł. odżywczy) końcowy pomiar zdrowia

Wynik badania przedst. w tablicy czteropolowej

skutek:

stan przed działaniem bodźca stan po

x1 x2

x3 x4

Podstawa wnioskowania

powiązań przyczynowo – skutkowych między działającym bodźcem i reakcją

Porównanie różnicy (x1-x2) z różnicą (x3-x4)

Osoby poddane eksperymentowi stanowią reprezentację populacji docelowej, z której zostały wybrane – wyniki mogą być uogólnione na populację generalną

Model doświadczenia w układzie naprzemiennym

• te same grupy badanych poddaje się różnym zabiegom w pewnej kolejności

• oddzielnie przeprowadzona ocena skuteczności poszczególnych zabiegów

pomiar stanu zdrowia interwencje

Założenia:

• badany obiekt ma ten sam poziom wyjściowy za każdym razem kiedy jest eksponowany
  na następny zabieg

• pomiędzy zabiegami odpowiednio długie przerwy, aby organizm doszedł do stanu wyjściowego.

Równoczesne badanie dwóch czynników:

• bardziej skomplikowany układ

• stosowany tylko kiedy bada się równoczesne działanie 2 czynników

Wykład 3. 19.11.2013

Potencjalne pułapki badań interwencyjnych:

• trudności w „zaślepieniu” ludzi w czasie interwencji żywieniowej

• problemy związane z okresem trwania badania- przestrzeganie zaleceń

• możliwość badania ograniczonej liczby przypadków

• zawsze pytanie: czy badanie trwa wystarczająco długo?

Jakość badań eksperymentalnych randomizacja, zaślepienie, przestrzeganie zaleceń,

analiza zgodnie z planem

RANDOMIZACJA: przydział do grupy według rzutu monetą (losowy) najlepsza metoda wyeliminowania czynników zakłócających równomierne rozłożenie w grupie interwencyjnej
i końcowej. Randomizacja: prosta, blokowa, warstwowa.

GRUPA KONTROLNA: Placebo (substancja nieaktywna) – najlepsza

Opcje alternatywne:

• podobny rodzaj żywności bez substancji aktywnej

• dieta kontrolna (np. spożywanie zwyczajowo w danym kraju)

• konwencjonalna procedura medyczna

• zalecenia ogólne żywieniowe (np. piramida)

• standardowa opieka medyczna

ZAŚLEPIENIE: wiedza dotycząca stosowanej/pobieranej substancji

• badanie otwarte – niezaślepione

• pojedyńczo ślepa – nie wiedzą osoby badane lub badacz

• podwójnie ślepa – ani badany ani badacz nie wie co dostaje/podaje, ocena pacjenta
  bez wiedzy co dostawali, analiza danych też zaślepiona

PRZESTRZEGANIE ZALECEŃ

Compliance- stan zgodności stosowania się uczestników do procedury badania eksperymentalnego

Kontrola poprzez: biomarkery (krew, mocz itp.), dzienniczek pacjenta, liczenie „tabletek” itp.
w zależności od rodzaju interwencji.

ANALIZA ZGODNA Z PLANEM

• ocena skutku interwencji dokonywana na podstawie planowanego reżimu interwencji
  a nie według sposobu przebiegu faktycznego

• osoby przydzielone do grupy interwencyjnej traktowane są jako badane niezależnie od stopnia dostosowania się do wymogów interwencji

• eliminowanie osób nie stosujących się dokładnie do procedury lub wypadających z badania skutkuje błędem systemowym

• z drugiej strony włączenie tych osób do analizy osłabia skutek interwencji

OGÓLNE ZASADY PLANOWANIA, OPRACOWANIA I DOKUMENTACJA BADANIA

Badanie interwencyjne (kliniczne) – wymagana dokumentacja każdego etapu badania.

• ułatwienie prowadzenia badania

• ocena jakości prowadzenia badania na każdym etapie

• ocena zgodności prowadzonych badań z obowiązującymi przepisami oraz praktyką GCP

• każdy dokument może być przedmiotem kontroli /audytu

Planowanie interwencyjnych badań żywieniowych
zgodnie z zasadami planowania badań epidemiologicznych wg pkt:

• przegląd piśmiennictwa, systematyczny przegląd metaanalizy

• sformułowanie tematu badania

• sformułowanie celu badania

• postawienie hipotez badawczych

• opracowanie schematu badania

Opracowanie schematu badania np.

• wyszczególnienie pomiarów – uwzględnić wszystkie parametry

- czynniki ryzyka (ekspozycja)

- czynniki zakłócające

- czynniki charakterystyczne badanej osoby

• opracowanie metodyki – do każdego badanego czynnika

- wybór metody

- określenie ilości niezbędnego materiału (badanie biologiczne)

- wyszczególnienie zagrożeń dla osób badanych

- ocena ryzyka brania udziału w badaniu

Opracowanie odpowiedniej procedury dla każdego pomiaru stosowanego w badaniu:

• protokół/instrukcja sposobu wykonania danej procedury

• protokół wykonania danej procedury u każdej osoby badanej

• przygotowanie baz danych – wprowadzenie danych

• opracowanie sposobu przechowywania danych ustawa o ochronie danych osobowych

Consortium Agreement – dokument podpisywany przez wszystkich partnerów

Grant Agreement – dokument składany na konkurs – cel zdobycie funduszy na realizację projektu.

Wykład 4. 26.11.2013

standaryzacja pomiarów

wiele osób zbierających dane

badanie wieloośrodkowe

standaryzacja sposobu zbierania danych

dane ankietowe – ujednolicenie sposobu zadawania pytań, kodowania danych

Międzynarodowe badanie wieloośrodkowe – jakość tłumaczenia dokumentów kluczowa sprawa !

tekst oryginalny

tłumaczony na język lokalny (np. polski)

re-tłumaczenie (back - translation) (ponownie angielski)

porównanie wersji pierwotnej z re - tłumaczeniem

Równoległe tłumaczenie przez kilku tłumaczy

Re.tłumaczenie kilku wersji przez jednego tłumacza

Porównanie z wersją oryginalną

Dyskusja nad wersją tłumaczoną – uzgodnienie treści

PRZEPROWADZENIE TRENINGU PRZED BADANIEM

• Badanie jednoośrodkowe – w ośrodku dla wszystkich „badaczy”

• Badanie wieloośrodkowe – w jednym z ośrodków badających udział w badaniu

• Badanie międzynarodowe

Wybór odpowiedniego sprzętu pomiarowego – identyczny dla wszystkich ośrodków

Firma, dokładność pomiarów, kontrola sprzętu, sposób kalibracji, sposób dokumentowania pomiarów, mierzone parametry, sposób przeprowadzania pomiarów, liczba powtórzeń, sposób przedstawiania wyników(średnia, testy na czas- najszybszy itp. ), kryteria wykluczenia osób z danego pomiaru, pomiar „ zastępczy” dla osób wykluczanych

Wszelkie odstępstwa od ustalonych procedur :

• Rejestrowane,wyjaśnione, protokołowane

Wykład 5. 3.12.2013

BIOMARKERY W IBŻ

Istnienie mierzalnych wł. biologicznych

Wartość determinowana przez określony procent, stan fizjologiczny lub patologiczny w organiźmie

BIOMARKER

Biomarker - cechy, które są celowo mierzone i rozwijane jako wskaźnik normalnych procesów biologicznych, procesów patologicznych , odpowiedzi na terapię farmakologiczną lub inną interwencję leczniczą

Zakres głównych etapów procesu walidacji biomarkerów ryzyka:

1. Opracowanie biomarkerów- protokół testu optymalizacji i procedura pobrania próbek

2. Charakterystyka biomarkerów- oceny zmienności biomarkerów w populacji ludzi, określenie istotnych interakcji i potencjalnych czynników zakłócających

3. Badania długoterminowe – ocena zw. przyczynowego między biomarkerami, a chorobami

Biomarkery- zmiany komórkowe, biochemiczne, molekularne

Biomarkery komórkowe: ocena kom..>morfologii, cyklu kom. proliferacji

Biomarkery biochemiczne

Na podstawie parametrów biochemicznych materiału biologicznego:

• Krew (pełna, surowica, osocze, krwinki)

• Mocz

• Ślina

• Pot

• Tkanki: skóra, narządy wewnętrzne -> biopsja

Biomarkery molekularne

Możliwe do zmierzenia za pomocą technik stosowanych w genetyce proteomice, technikach obrazowania, np. markery genetyczne

• Cytogenetyczne – liczba i morfologia chromosomów

• Molekularne – podstawa diagnostyki chorób genetycznych

Amplifikacja = powielenie, zwielokrotnienie

Techniki obrazowania:

• Tomografia komputerowa

• Scynograf

Biomarkery w medycynie – czynniki:

• Molekularne

• Genetyczne

• Biochemiczne

Dają możliwość precyzyjnej i stosunkowo łatwej diagnostyki chorób: przewlekłych, genetycznych, nowotworowych, oceny prawdopodobieństwa wystąpienia takiej choroby.

Żywienie oparte na faktach

Biomarkery w nauce:

• O żywieniu człowieka

• Epidemiologii żywności

Medycyna oparta na faktach - EBM evidence based medicine

EBM postępowanie kliniczne oparte na najlepszych dostępnych dowodach naukowych dotyczących skuteczności, efektywności i bezpieczeństwa.

Dowodów takich dostarczają wyniki wiarygodnych badań: eksperymentalnych i naukowych.

Epidemiologia kliniczna:

• Przeniesienie zasad i metod wykorzystywanych w badaniach populacyjnych na proces diagnostyczno-terapeutyczny.

Epidemiologia w poprawie bezpieczeństwa pacjenta poprzez:

• Ocenę częstości zjawisk związanych z chorobą/zdrowiem

• Ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia danego zjawiska w populacji

• Ocenę ilościową i jakościową oraz siłę współoddziaływania czynników warunkujących występowanie danego zjawiska chorobowego

• Określenie definicji i standardów

• Określenie kryteriów różnicowania

• Ocenę kolejnych etapów rozwoju choroby od czynników ryzyka poprzez prognozy i rokowanie

• Ocenę skuteczności bezpieczeństwa metod diagnostyczno-terapeutycznych

• Poznanie ograniczeń met. diagnostycznych i ich bezpieczeństwa ze względu na cechy indywidualne pacjenta

• Znajomość ograniczeń i ryzyka związanych z każdą procedurą medyczną

• Ocenę skuteczności stosowanych procedur na etapie profilaktyki, leczenia i rehabilitacji

1. Ocena częstości zjawisk związanych z chorobą/zdrowiem i prawdopodobieństwem wystąpienia danego zjawiska w populacji

Wyniki dużych badań populacyjnych, np. przekrojowe, reprezentatywne

Informacje statystyczne

Analiza jakościowa i ilościowa problemów zdrowotnych

Ocena prawdopodobieństwa:

• Wystąpienia choroby przy założeniu losowego rozkładu zjawisk zdrowotnych w populacji

• Skierowanie uwagi na homogenną grupę.

1. Czynniki ryzyka – ocena rozpowszechnienia

Wyprzedzenie rozwoju choroby i jej powikłań poprzez zorganizowanie działania profilaktyczne, np. przesiewowe (screeningowe)

1. Różnicowanie stanów prawidłowych i patologii

• Rozpoznawanie dolegliwości związanych z chorobą a nie np. Ze zmęczeniem

• Włączanie zespołu objawów do grupy odchyleń patologicznych

Obserwacja zjawiska w populacji

Wykład 6. 17.12.2013

Różnicowanie stanów prawidłowych i patologii :

• Rozpoznawanie dolegliwości związanych z chorobą, a nie np. ze zmęczeniem , starzeniem się

• Włączanie zespołów objawów do gr odchyleń patologicznych

Obserwacja zjawiska w populacji

Opracowanie norm – nie są wartości bezwzględnie stałe

Ocena rozkładu częstości badanego parametru w populacji

Założenie - wartości występujące najczęściej - normy dla danej populacji

nie zawsze prawdziwe np. zamknięta gr. Indian Pime z Arizony, przy przyjetym powyżej założeniu

większość jest zdrowa, najwyższy poziom otyłości i cukrzycy typu II w USA

Różnice w wartościach referencyjnych w zalezności od płci

np: morfologia,stężenie hormonów, częstość skurczów serca

Zmiany wartości parametrów w czasie

- zjawisko akceleracji wśród dzieci i młodzieży

- dzieci z prawidłowymi parametrami

Przyjęcie rekomendowanych norm

Wynik prowadzonych badań obserwacyjnych: eksperymentalnych

Badania:

UK Prospective Diabetes Study, STENO-study, Diabetes Control and Complications Trial

Zalecane wartości, parametry określane tylko u osób chorych

PARAMETR	WSKAŹNIK
białko CRP	marker stanu zapalnego
Troponina	marker uszkodzenia mięśni
Amyloid	skrobiawica
wzrost stężenia immunoglobuliny w odpowiedzi na antygen	np.szpiczak mnogi

Definicje i standardy:

• Powstawanie definicji i zespołów chorobowych

• Systematyzowanie wiedzy medycznej- uporządkowanie
  wg. przyjętych kryteriów klasyfikacji międzynarodowej

Historia naturalna choroby:

Wiedza oparta na historii naturalnej choroby:

• wyodrębnienie okresu bezobjawowego

• szybkie postawienie rozpoznania

• szybkie wdrożenie leczenia - w stadium początkowym choroby

• możliwe na podstawie badań przesiewowych

• konieczność przeprowadzenia dalszych badań diagnostycznych testami o wyższej czułości
  i specyficzności ( w porównaniu do stosowanych w masowych badaniach przesiewowych)

Skuteczność i bezpieczeństwo metod diagnostycznych.

Weryfikacja dotychczasowych metod leczenia:

- badania kliniczne

- rejestracja niepożądanych działań leków

Ograniczenia metod diagnostycznych - nie wszyscy pacjenci z prawidłowymi wartościami parametrów są zdrowi i nie wszyscy z wartościami nieprawidłowymi parametrów są chorzy.

W praktyce nie ma testów diagnostycznych o: 100% czułości i 100% specyficzności.

	Dodatni wynik testu	Ujemny wynik testu
Obecność choroby	CZUŁOŚĆ TESTU
Brak choroby		SPECYFICZNOŚĆ TESTU

Ocena czułości i specyficzności testu – warunki eksperymentu, gr. Badana

Przeniesienie na szerszą i często bardziej zróżnicowaną populację

FUNDACJA: WIEMY CO JEMY

Wykład 7. 17.12.2013

PRAKTYKA OPARTA NA FAKTACH

EBM medycyna oparta na faktach

proces systematycznego odkrywania, oceniania i stosowania wniosków z badań
w celu służenia praktyce zdrowotnej.

EBM: 4 podstawowe stopnie

1. Formułowanie problemu pacjenta w postaci jasnego klinicznego pytania.

2. Przeglądanie piśmiennictwa pod kątem istotnych artykułów klinicznych

3. Krytycznego oceniania dowodów pod kątem ich słuszności i użyteczności.

4. Wykorzystanie użytecznych wniosków w praktyce.

EBP

EBP – praktyka oparta na dowodach
przenoszenie wiedzy i zakresu umiejętności w praktyce dietetycznej

Definiowanie najlepszego dowodu

Im solidniejsza metoda badawcza – tym wartościowszy wynik

• Moore – opracowanie hierarchii dowodu

• Łączenie pierwotnych i wtórnych metod badawczych

ORYGINALNA HIERARCHIA DOWODÓW MOORA:

1. Mocne dowody z przynajmniej jednego wiarygodnego przeglądu dobrze zaprojektowanych randomizowanych kontrolowanych badań.

2. Mocne dowody z przynajmniej jednego, odpowiednio dużego właściwie zaprojektowanego badania kontrolnego.

3. Dowody z dobrze zaprojektowanych badań bez randomizacji przed i pokohortowych badań z uwzględnieniem pojedynczej grupy szeregów czasowych lub dopasowanych badań kliniczno – kontrolnych.

4. Dowody z nieeksperymentalnych badań, więcej niż jednego ośrodka lub więcej niż jednej grupy badawczej.

5. Opinie uznanych autorytetów, oparte na klinicznych dowodach, badaniach opisowych…

Pytania kliniczne wyjaśniające:

Odpowiedzi na pytania związane z problemami klinicznymi dotyczącymi testowania idei lub hipotezy związanej z kliniczną skutecznością.

Zagadnienie:
„Czy stosowanie suplementacji witamin poprawia funkcje poznawcze w populacji osób starszych?”

Badanie pierwotne

1. Wykrycie bezpośredniego związku przyczynowo – skutkowego:

Badanie eksperymentalne

• Randomizowane badanie kontrolne

• Badanie porównawcze

• Badanie niekontrolowane

• Badanie n=1

1. Zbadanie związków przyczynowych

Badanie obserwacyjne

• Badanie kohortowe

• Kohorty prospektywne

• Badanie kliniczno – kontrolne

• Kohorty retrospektywne

Badanie wtórne

1. Systematyczny przegląd (systematyczna ocena i podsumowanie badań pierwotnych)

Pytania kliniczne rozpoznawcze:

Odpowiedź na wyjaśnić działalność i zachowania człowieka w kontekście opieki zdrowotnej.

*Pytania poznawcze: „Jakie są problemy z karmieniem piersią dzieci przez matki?”

*Poznanie i zrozumienie doświadczeń życiowych matek w zakresie karmienia dzieci piersią.

*Odpowiedź ma wyjaśnić działalność i zachowania człowieka w kontekście opieki zdrowotnej

*Pytania poznawcze

Opisowe badanie kliniczne:

Dostarczenie opisowej oceny zjawiska w zakresie ram ugruntowanej wiedzy – brak ustalenia związku przyczynowo – skutkowego, zachowań zdrowotnych.

Pytanie opisowe: „Jakie są obecnie praktyki postępowania z pacjentami z nadwagą i otyłością?”

Dowody brane pod uwagę:

• Nieanalityczne badania obserwacyjne (badania opisowe)

• Badania przekrojowe (ankietowe)

• Badania longitudinalne ??? (ankietowe)

• Nadzór kliniczny

EBP nalezienie, wybór, krytyczna ocena dowodu

Poszerzenie wiedzy i zakresu umiejętności w praktyce dietetycznej

Światowy Fundusz Badań nad Rakiem, raport 2009 r.:

30 - 60% nowotworom można zapobiegać poprzez zmianę diety i zwiększoną aktywność fizyczną.

Przestrzeganie 4 prostych zasad zdrowego stylu życia:

- niepalenie

- bycie aktywnym fizycznie przez min. 3,5h w tygodniu

- unikanie otyłości

- przestrzeganie zdrowej diety
(zdefiniowane jako wysokie spożycie: warzyw, owoców, roślin strączkowych, nieprzetworzonych ziaren zbóż, orzechów i pestek oraz zminimalizowanie spożycia mięsa)

Żywienie: DEFINICJA oparta na faktach

Biomarkery oparte na nauce:

- o żywieniu człowieka

- epidemiologii żywieniowej

- epidemiologii środowiskowej – czynniki zakłócające

Wykład 8. 07.01.2014

Żywienie człowieka

OCENA ZWYCZAJOWEGO SPOSOBU ŻYWIENIA

MARKERY EKSPOZYCJI:

• Ocena ilości składnika w diecie – bieżące notowanie, 24h wywiad, FFQ

• Biologiczne markery poziom skł. w osoczu lub surowicy krwi

Źródła błędów w ocenie sposobu żywienia:

1. Pamięć respondentów

2. Modyfikacja sposobu żywienia

3. Niewystandaryzowane porcje (szklanka nie równa się szklance)

WADY:

• Samoopisowa – oparta na informacji respondenta

• Możliwość błędu

KWESTIONARIUSZ CZĘSTOTLIWOŚCI SPOŻYCIA PRODUKTÓW

• Ocena zwyczajowego sposobu żywienia – inf. o spożyciu żywności w dłuższym okresie (miesiąc, rok), lista

ZALETY:

• Metoda stosunkowo tania

• Mniej uciążliwa dla badanych niż metoda 24-h wywiadu

WADY:

• Dane o spożycia żywności ograniczone do listy produktów w kwestionariuszu

• Wymaga przypominania co było spożywane w przeszłości w dłuższym okresie – mało dokładna

• Często brak wielkości porcji – ocena tylko jakościowa

• Ogranicza się często tylko do oceny 1 składnika

STOSOWANIE BIOMARKERÓW

Etiologiczna - pomiary w kolejnych etapach ekspozycji na czynnik

Biomarkery w walidacji oceny sposobu żywienia

PODATNOŚĆ

EKSPOZYCJA ` CHOROBA

Dawka Dawka Wczesna Zmieniona

Wewnętrzna biologicznie Odpowiedź Struktura/funkcja

aktywna

BIOMARKER BIOMARKER BIOMARKER

SPOŻYCIA STANU ODŻYWIENIA RYZYKA

WYMAGANIA DLA BIOMARKERÓW:

• Wrażliwość na spożycie (biodostępność, okres półtrwania skł. , metabolizm skł.

• W zależności od celu badania (markery szybkości odp., markery długoterminowej odp.)

BIOMARKERY SPOŻYCIA

• Wskaźniki integrujące ekspozycję na dany skł. odżywczy z różnych produktów spożywczych w pojedynczym pomiarze

• Niektóre odzwierciedlają spożycie (ze wszystkich źródeł) w dłuższym czasie

• Biorą pod uwagę absorpcję i metabolizm

PORÓWNANIE Z METODĄ OCENY SPOSOBU ŻYWIENIA

ZALETY:

• Niezależne od inf. podawanych przez badanego (potencjale źródło błędu)

• Niezależne od błędów i braków danych w tabelach skł. wartości odżywczej żywności

• Prostsza kontrola jakości niż w badaniach sposobu żywienia

WADY:

• Znanych jest niewiele dobrych biomarkerów

BIOMARKERY W WALIDACJI OCENY SPOSOBU ŻYWIENIA

PODATNOŚĆ

łuszcze zwierzęce CHOROBA

LDL utleniony LDL złogi w naczyniach miażdżyca,

Cholesterol krwionośnych udar/zawał

TK. TŁUSZCZOWA FOSFOLIPIDY BŁON ZWĘŻENIE ŚWIATŁA

LIPIDOGRAM KOMÓRKOWYCH NACZYŃ KRWIONOŚNYCH

ŻYWIENIE CZŁOWIEKA

Krelacja między ilością spożywanych warzyw i owoców:

• Wit. C

• Karoten

• Wit. E

KAROTENOIDY

Ocena spożycia – opracowanie tabeli skł. w USA

B-karoten, A-karoten, likopen, luteina+zeaksantyna, B-kryptoksantyna

BIOLOGICZNE MARKERY EKSPOZYCJI

• Met. HPLC

• Ocena konfiguracji karotenoidów: all trans-; cis- wpływ na koszt analiz

współczynnik korelacji 0,4-0,5 korelacja przeciętna

Przyczyny przeciętnej korelacji między spożyciem karotenoidów w surowicy

Biodostępność B-karotenuów znacznie większa z suplementów diety niż z produktów naturalnych

Food-matrix słaba z warzyw o zielonych liściach

Stosowanie biomarkerów na każdym z etapów wykorzystania skł. odżywczych przez organizm

SELEN pr. zbożowe, mięso, ryby

Ilość –zależna od zawartości w glebie. 10x zróżnicowanie w tym samym rodzaju pożywienia

OCENA EKSPOZYCJI na Se za pomocą oceny sposobu żywienia uważana jest za niewiarygodną

BIOMARKERY

• Sn w osoczu- odzwierciedla aktualne spożycie, rośnie w odpowiedzi na suplementacje Sn

• Aktywność peroksydazy glutationowej selenozależnej w osoczu płytkach krwi, krwinkach czerwonych odp. na spożycie ( w miarę szybkości) wyłącznie przy suboptymalnym spożyciu

CZYNNIKI ZAKŁUCAJĄCE

Czynniki środowiskowe – efekt zanieczyszczenia

• Powietrza

• Zanieczyszczenie światłem

• Metale ciężkie

• Hałas

• Pole elektromagnetyczne

• Narażenie zawodowe (pestycydy, metale ciężkie, azbest)

CZYNNIKI ZAKŁUCAJĄCE

BIOMARKER:	ŹRÓDŁO:	BADANY MATERIAŁ:	FORMA
Ołów	komunikacja, huty	krew, włosy, paznokcie, kości, zęby	niezmieniona
Selen	żywność	mocz, kał, surowica, paznokcie, włosy	Niezmieniona

WYBRANE BIOMARKERY NARAŻENIA NA DYM TYTONIOWY:

• Kotonina (krew, mocz, ślina, włosy)

• Nikotyna (krew, mocz, ślina, włosy)

• Trans 3 hydroksykotynina)

• Karboksyhemoglobina

• Tlenek węgla

• Tiocyjaniany

PAPIEROSY

PODATNOŚĆ

EKSPOZYCJA

choroba

nikotyna addukty uszkodzenia dysplazja

DNA genetyczne na

poziomie

chromosom

POLIFERACJA KOMÓREK, APOPTOZA

KOTYNINA:

• Metabolit nikotyny

• Okres półtrwania 20-40h

• Wykrywalna nawet po kilku dniach

• Wykrywalna w małych stężeniach

Choroby układu krążena

CHUK

Pomiar biomarkerów-szczegółowy wykaz:

• Rodz materialu - krew, surowica, tkanka(np. watroba), mocz jednorazowy, mocz dobowy, kał

• Ilość materialu - ml,g

• Liczba probek

• Laboratorium (gdzie wykonano oznaczenia)

• Oznaczenie - co będzie oznaczane

PRZYKŁAD:

Stan zapalny faza odpowiedzi ostrej

• fibrynogen itp.

Wykład 9. 7.01.2014

ŚWIADOMA ZGODA NA UDZIAŁ W BADANIACH

Polska: eksperymenty medyczne z udziałem ludzi : kilka tys. w ciągu roku

IBŻ: nieliczne ośrodki

5 FUNDAMENTALNYCH ZASAD BAD.EKSPERYMENTALNYCH

1. Każdy eksperyment powinien być poprzedzony bad.laboratoryjnymi na odpowiednio dużej i zróżnicowanej pod względem gatunkowym probie zwierzat.

2. Każdy eksperyment powinien być wlasciwie zaplanowany : musi uwzgledniac met. naukowa, dotychczasowe osiagniecia nauki. Blednie zaplanowany eksperyment jest naganny.

3. Każdy eksperyment powinien wzgledniac rachunek strat i zyskow: jeśli przewidywane ryzyko, na jakie jest narażony uczestnik jest większe niż oczekiwana korzyść, eksperyment jest moralnie naganny.

4. Każdy eksperyment wymaga niewymuszonej i swiadomej zgody uczestnika na 1. Udział w eksperymencie oraz 2. Proponowane metody badawcze. Uczestnik ma prawo odmowic udziału w eksperymencie lub wycofać się z niego bez uzasadnienia decyzji.

5. Każdy eksperyment powinien być poprzednio oceniony i zaakceptowany moralnie przez niezalezna komisje etyczna

ZASADY OGÓLNE:

• Firmowy papier instytucji i dane instytucji, w tym teleadresowe,

• Nr wersji druku, data opracowania,

Numeracja stron z inf. o całkowitej liczbie stron dokumentu np. str 2 z 5.

Wykład 10. 14.01.2014

Informacje dla wszystkich uczestników eksperymentu

Badacz:

Jedna z pierwszych stron druku inf.

• Imię i nazwisko i kwalifikacje badacza

• Dane dotyczące możliwości i sposobu kontaktowania się z badaczem zarówno w trybie planowym, jak i nagłym (jeśli charakter eksperymentu uzasadnia taka potrzebe).

Charakter, zrodla finansowania i miejsce prowadzenia eksperymentu

• Informacje potencjalnego uczestnika o tym, w jakim eksperymencie będzie uczestniczyl
  np. projekt niniejszego eksperymentu został przygotowany jako…

• Rodzaj eksperymentu - indywidualny, międzynarodowy itp.

Zaproszenie do udziału w eksperymencie

• Np. Zapraszamy Pania/Pana do wzięcia udziału w eksperymencie ponieważ…

• Wyjasnic dlaczego zwracamy się wlasnie do tej osoby np. ponieważ choruje Pani/Pan
  na nadciśnienie tętnicze, ponieważ jest Pani/Pan palaczem tytoniu itp.

Podstawowe inf ormacjeo eksperymencie oraz o prawach uczestnika eksperymentu

• Ogolne wyjaśnienie istoty eksperymentu

• Omówienie praw przysługujących uczestnikom np. wycofanie się z badania

• Wyszczególnienie graficzne tych inf. (d. czcionka, pogrubienie)-ze wzgl. Na ich szczególne znaczenie

• O dobrowolność udziału w eksperymencie

• O możliwość odmowy

• O możliwość wycofania się w każdej chwili bez szkody lub utraty korzyści, do których uczestnik jest z innych wzgledow uprawniony

INFORMACJA OBOWIAZKOWA

JEST TO EKSPERYMENT O CHARAKTERZE BADAWCZYM, LECZNICZYM !

Jaki jest cel eksperymentu

• Zalozenie i cel

• Wyjaśnienie problemu naukowego, któremu rozwiązania sluzyc ma eksperyment

• Jak będzie przebiegac eksperyment

• Należy szczegolowo i precyzyjnie opisac wszystkie działania , jakimi poddani będą uczestnicy badania

• Dobrze jest przygotować schemat graficzny przebiegu eksperymentu, z zaznaczeniem czasu jego trwania, terminow wizyt, pobran krwi i innych badan oraz planow

NALEŻY

• Wymienic nazwy wszystkich produktów leczniczych lub wyrobow medycznych,
  które będą stosowane w trakcie eksperymentu

• Wymienić nazwy wszystkich urzadzen (np. tomograf komputerowy, DEXA itp.),
  które zostaną uzyte w trakcie eksperymentu

• Wymienić i opisac wszystkie hospitalizacje, wizyty w przychodni, kontakty telefoniczne lub ankietowe, jakie wynikają z protokolu eksperymentu

• Określi ile razy, w jaki sposób i w jakiej ilości pobrana zostanie krew lub inny material biol., jeśli protokol badania powoduje takie działanie

• Wskazać kto z zespołu badawczego, kiedy i w jakim celu będzie kontaktować się z uczestnikiem

• Okreslic jak długo będzie trwac caly eksperyment i kiedy się skończy

Badanie kliniczne

• podać uczestnikowi liczbe uczestnikow całego badania

• jeśli obok terapii i diagnostyki eksperymentalnej prowadzona będzie terapia i diagnostyka rutynowa należy o tym poinformować uczestnika, aby wiedział które fragmenty postepowania maja charakter eksperymentu medycznego a które standardowej opieki lekarskiej

• stosowane zaslepienie, randomizacja, skrzyzowana terapia, placebo-konieczne wyjaśnienie na czym polegają i co dla potencjalnego uczestnika oznacza
  (np. jakie jest prawdopodobieństwo, ze uczestnik trafi do gr. Placebo)

WAŻNE:

potencjalnego uczestnika interesują informacje, które pozwalają na dokonanie oceny ryzyka
i potencjalnych korzyści związanych z eksperymentem

Jakie sa obowiązki uczestnika

Poinformowanie uczestnika o obowiązkach na nich ciążących oraz wymaganiach mu stawianych,
jeśli wyrazi zgodę na udział w eksperymencie.

Należy poinformować o obowiązku:

• Terminowego zgłaszania się na wizyty kontrolne i zabieg realizowane w ramach eksperymentu

• Przestrzeganie procedur eksperymentalnych np. zasad dotyczących sposobu, czestotliwosci lub innych warunków przyjmowania badanych leków

• Przestrzeganie w trakcie trwania eksperymentu ograniczen dotyczących trybu życia i sposobu zachowania, tj. np. zakaz spozywania alkoholu przed pobraniem krwi, nakaz przestrzegania określonej diety, unikanie swiatła słonecznego

• Obowiązku stosowania procedur zabezpieczających przed ryzykiem osoby trzecie np. obowiązku stosowania metod antykoncepcyjnych lub powstrzymywanie się od karmienia piersią w okresie przyjmowania badanego leku, obowiązku powstrzymywania

Jakie ryzyko i niedogodności wiaza się z udzialem w eksperymencie

Koniecznosc poinformowania o ryzyku, jakie wiaze się z udzialem w eksperymencie medycznym.

Z czym związane jest ryzyko:

• Rodzaj i rozmiar ewentualnej szkody zagrazajacej uczestnikowi

• Prawdopodobieństwa, ze do takiej szkody dojdzie

• Ocena ryzyka dla każdej z procedur osobno - nie ma obowiązku analizowania ryzyka w druku informacyjnym dla uczestnika

• Ryzyko i niedogodności mogą dotyczyć samego uczestnika eksperymentu, jak i osob trzecich
  (np. embrionu, plodu, niemowlat karmionych itp.)

• Uczestnik powinien być o tym fakcie poinformowany

• Niedogodnosci i uciazliwosci np.: niewielki ból przy pobraniu krwi, powstanie krwiaka w miejscu wkłucia

Czy udział w eksperymencie wiąże się z wydatkami?

Czy wydatki związane z uczestnictwem będą zwracane?

Dodatkowe wydatki, koszty, straty:

• utrata zarobków

• konieczność pokrycia kosztów przejazdu

• przestawienie się na specjalną dietę

Jakie są potencjalne korzyści eksperymentu?

Uwzględnienie wszystkich rodzajów korzyści:

• jakie sam odniesie uczestnik – jeżeli takie są

• korzyści dla społeczeństwa, nauki, oraz przyszłych pacjentów

„Nie możemy zagwarantować, że udział w eksperymencie przyniesie Pani/Panu, że udział w eksperymencie przyniesie korzyści zdrowotne. Niemniej jednak jest prawdopodobne, że dzięki udziałowi odniesie Pani/Pan następujące korzyści...

Czy uczestnik będzie miał dostęp do testowanych środków lub wyrobów po zakończeniu eksperymentu?

Wynik eksperymentu – nowa metoda terapeutyczna, diagnostyczna → poinformowanie uczestnika
o dostępności po zakończeniu eksperymentu czy dostęp będzie bezpłatny → ważne, gdy nagłe odstawienie eksperymentalnego leku lub wyrobu medycznego albo zrezygnowanie z procedury diagnostycznej, profilaktycznej lub terapeutycznej mogłoby negatywnie wpł na zdrowie uczestnika.

Jakie są alternatywy w stosunku do eksperymentu?

Poinformowanie uczestnika o wszystkich dostępnych, sprawdzonych metodach postępowania diagnostycznego, terapeutycznego lub profilaktycznego stanowiących alternatywę wobec procedur eksper. jeśli takie istnieją.

Wyjaśnienie natury, przebiegu i konsekwencji jakie dają te metody.

Wytłumaczenie różnic między dostępnymi met. a działaniami eksperym. Jeśli jedną alternatywą
w stosunku do eksperymantu jest rezygnacja z udziału w nim tę opcję też trzeba przedstawić.

Czy uczestnik może wycofać się z udziału?

Informacja o pawie do wycofania zgody na dalszy udział w eksperymencie na każdym jego etapie
bez podawania przyczyn i jakichkolwiek negatywnych konsekwencji - fundamentalne prawo uczestnika badania.

Kto, kiedy i z jakich powodów może wykluczyć uczestnika z udziału w badaniu?

Należy poinformować potencjalnego uczestnika, że może on zostać wykluczony z dalszego udziału
w sytuacji, gdy:

• nie będzie się stosował do zaleceń lub będzie w inny sposób zakłócał przebieg eksperymentu

• dalszy udział w badaniu narażałby go na ryzyko

• wystąpi przewidziane w protokole zdarzenie lub spełnione zostaną kryteria nakazujące wykluczenie uczestnika

• eksperyment zakończony zostanie przed planowanym zakończeniem

• wystąpią inne niemożliwe do przewidzenia sytuacje

W jaki sposób zapewniona zostanie poufność danych osobowych?

Dane osobowe – wszelkie inf. dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do identyfikacji osoby.

Osoba możliwa do zidentyfikowania – człowiek, którego tożsamość można...

Informacji nie uważa się za umożliwiającą określenie tożsamości osoby jeśli wymagałoby to nadmiernych kosztów, czasu lub działań

Przetwarzanie danych – operacje wykonywane na danych osobowych, tj. zbieranie, utrwalanie, przechowywanie, opracowywanie, zmienianie, udostępnianie i usuwanie, a zwłaszcza te, które wykonuje się w systemach informat.

Administrator danych – organ, jednostka organizacyjna...

Co się stanie z danymi uczestnika, gdy wycofa się z badania?

Dane zostaną zniszczone lub za zgodą uczestnika wykorzystane w badaniu.

Czy lekarz rodzinny zostanie poinformowany o udziale pacjenta w badaniu?

Wskazane, gdy:

• eksperyment prowadzony w warunkach ambulatoryjnych

• długotrwałych

• w których należyte sprawowanie podstawowej opieki medycznej nie jest możliwe bez wiedzy lekarza rodzinnego

• brak wiedzy może narazić uczestnika na dodatkowe ryzyko
  (np. interakcje leków z testowanym produktem)

• badacz powinien poinformować uczestnika o zamiarze powiadomienia lekarza rodzinnego,
  a uczestnik powinien wyrazić na to zgodę.

Czy opiekun faktyczny będzie poinformowany o udziale pacjenta w eksperymencie?

Kogo to dotyczy?

Osoby mające pełną kompetencję prawną i faktyczną do samodzielnego wyrażania zgody na udział
w eksperymencie ale ze względu na chorobę lub niepełnosprawność nie są w stanie...

Poinformowanie osoby biorącej udział w bad. o zamiarze poinformowania opiekuna faktycznego o uczestnictwie w bad. i związanych z tym obowiązkach.

21. W jaki sposób wyniki będą upublicznione? Czy uczestnicy będą o nich informowani?

Informacje o sposobie upubliczniania wyników.

Informacje o wynikach eksperymentu: po zakończeniu eksp. indywidualna inf. o ustaleniach dotyczących stanu zdrowia danej osoby.

Czy badanie jest ubezpieczone? Jakie odszkodowanie jest przewidziane w przypadku szkody?

Eksperymenty medyczne – obarczone ryzykiem wyrządzenia szkody.

IBŻ – mniejsze ryzyko.

Badania kliniczne:

• obowiązek ubezpieczenia badaczy od odpowiedzialności cywilnej

• obowiązek ubezpieczenia sponsora od odpowiedzialności cywilnej

Każdy wniosek do Komisji Bioetycznej – inf. o ubezpieczeniu.

Uczestnik badania – w razie szkody należy się odszkodowanie, konieczność poinformowania

Lekarz, szpital – standardowe ubezp. OC, wynikające z normalnej pracy, nie obejmuje eksperymentów medycznych. → konieczność ubezpieczenia każdego badania.

Wykład 11. 21.01.2014

Czy uczestnik badania będzie miał zapewnioną pomoc medyczną?

Konieczność dostarczenia informacji:

• jak i komu zgłaszać informacje o wystąpieniu szkody

• o zakresie odpowiedzialności badacza za dostarczenie uczestnikowi pomocy medycznej

• o tym, że zapewnia się bezpłatne leczenie w przypadku wystąpienia określonych komplikacji zdrowotnych związanych z udziałem w eksper.

• o naturze i czasie trwania takiej pomocy

• o nazwie organizacji lub osoby, która będzie świadczyła taką pomoc.

Czy uczestnik otrzyma zapłatę za udział w badaniu?

Konieczność udzielenia informacji o:

• gratyfikacji finansowej

• rekompensacie za udział

Precyzyjne określenie: rodzaju, wysokości, warunków, czasu, sposobu przekazania

25. Co się stanie z pobranym od uczestnika materiałem biologcznym?

Jeśli w trakcie eksperymentu będą pobrane próbki materiału biologicznego, który ma być wykorzystany bezpośrednio dla celów naukowych, a nie w związku z realizacją opieki medycznej
to należy poinformować o tym uczestnika.

Czy będą wykonywane badania genetyczne?

• jaki jest cel wykorzystania

• jaki materiał zostanie użyty

• czy uczestnik zostanie poinformowany o wynikach

• czy będzie miał zagwarantowany dostęp do poradnictwa genetycznego i innej niezbędnej pomocy specjalistycznej jeśli wystąpi taka potrzeba

• czy uzyskane informacje mogą mieć znaczenie dla uczestnika

• jakie środki ostrożności zostaną podjęte w celu zapobieżenia ujawnieniu wyników badania genetycznego członkom rodziny uczestnika oraz innym podmiotom
  (firmom ubezpieczeniowym) bez zgody pracownika

Kto opiniował projekt i do kogo uczestnik może zwracać się ze skargami i uwagami?

Informacje o pozytywnej opinii niezależnej komisji bioetycznej i możliwości zgłaszania przez uczestnika uwag i wątpliwości dotyczących udziału w badaniu.

Czy uczestnik eksperymentu będzie otrzymywać nowe informacje, które mogłyby mieć wpływ na jego decyzję co do dalszego udziału w eksperymencie?

Takie informacje powinny być niezwłocznie ujawnione!

Do kogo może zgłosić się uczestnik, gdy chce uzyskać dodatkowe informacje na temat badania,
lub na temat praw uczestnika albo gdy chce zgłosić problem?

Poinformować o możliwości zadawania pytań, zgłaszania wątpliwości

Najlepiej jak jest to zawsze ta sama osoba.

Przykłady badań interwencyjnych:

1. Wpływ suplementacji diety Fe i Zn na obronę antyoksydacyjną...

KBN → NCN (Naukowe Centrum Nauki)

U mężczyzn większe ryzyko przedawkowania Fe prowadzącego do stresu oksydacyjnego.

Dieta niedoborowa: ↑ TAC, ↑ uszkodzenia oksydacyjne lipidów

Wnioski: Wpływ suplementacji diety Fe na parametry obrony antyoksydacyjnej:
nie zależy od wyjściowej zawartości tego pierwiastka w diecie.

2. W przypadku niedoboru (nie było to zgodne z hipotezą)

Jednoczesna suplementacja Fe i Zn może chronić układ rozrodczy,
obserwacja po zaprzestaniu suplementacji.

Wykluczanie: osoby przewlekle chore ( na podstawie danych podanych w ankiecie głównej)

Kryteria brane pod uwagę przy podziale osób na grupy: BMI itp.