Przedmiot i działy fonetyki
Przedmiotem fonetyki są teksty języka mówionego. Charakterystyka i opis konkretnych, zmysłowo postrzegalnych zjawisk znamiennych dla tekstów mówionych.
Fonetyka / Głosownia (gr. fonetikos = głosowny): badanie zjawisk charakterystycznych dla tekstów języka mówionego:
zasobu głosek
zmian głosek w zależności od sąsiedztwa fonetycznego lub pozycji w tekście
zjawisk prozodycznych (akcentu, iloczasu, intonacji)
Pojęcie głoski
Głoska – najmniejszy element dźwiękowej formy wypowiedzi, charakteryzujący się stałym zespołem fonetycznych cech artykulacyjnych i akustycznych. Każda głoska jest fizyczną realizacją jakiegoś fonemu, który może mieć ponad jedną realizację.
Wyróżnia się trzy fazy głoski:
następ (przygotowanie),
szczyt (przyjęcie przez narządy mowy pozycji właściwej danej głosce),
zestęp (powrót do pozycji neutralnej).
Ze względu na różnice akustyczne, fonetyczne i funkcjonalne głoski dzielą się na spółgłoski i samogłoski. Samogłoski są czystymi tonami, podczas gdy spółgłoski zawierają też element szmerowy. Ponadto samogłoski mają zdolność tworzenia sylab. Poza tym podczas artykulacji samogłosek powietrze przepływa przez otwarty kanał, nie napotykając na przeszkody jak w przypadku spółgłosek.
Głoska a litera
Litera jest graficznym (czyli pisanym) znakiem głoski.
Mowa a pismo
Mowa – oznacza fakt mówienia i słyszenia, mowa daje szereg wrażeń słuchowych, czyli głosów.
Dźwięki mowy można utrwalić za pomocą pisma fonetycznego, przedstawiającego dźwięki za pomocą znaków.
Zasady polskiej ortografii
Zasada fonetyczna
Polega ona na całkowitej i stałej odpowiedniości między głoską a literą: każdej głosce odpowiada zawsze ten sam znak graficzny. W ten sposób piszemy znaczną część wyrazów języka polskiego, np.
agrafka, alfabet, baton, beka, co, cyklamen, dla, dom,
zasada morfologiczna
służy do motywowania pisowni wyrazów, które sprawiają największe trudności ortograficzne, np. bez - bzu, morze - morski, chleb – chleba
Dźwięk – zaburzenie falowe występujące w jakimś ciele sprężystym. Źródłem dźwięku są drgania dowolnego ciała sprężystego
Nagłos – początkowe głoski wyrazu (sylaby, morfemu, zestroju akcentowego).
Śródgłos – środkowa część wyrazu, głoski znajdujące się wewnątrz wyrazu,
z których żadna nie jest pierwszą czy ostatnią.
Wygłos – końcowa część wyrazu, głoska znajdująca się na końcu wyrazu.
Gramatyka – 1. dyscyplina badawcza, przedmiot; 2. dziedzina językoznawstwa zajmująca się opisywaniem języka; 3. nauka ujmująca w sposób kodyfikujący zasady budowy języka.
Gramatyka opisowa – zajmuje się faktycznym stanem języka, tym, jak naprawdę mówimy.
Język – system znaków akustycznych lub pisanych, układ uporządkowany, logiczny.
langue – system – potencjalność, kreacyjność, możliwości nieograniczone, abstrakcyjność, charakter stały, konwencjonalny, umowny
parole – akt wypowiedzi – charakter fizykalny, nietrwały, momentalny, chwilowy, indywidualny, jednostkowy
Znak językowy – istnienie formy (postać graficzna lub akustyczna).
wypełnianie formy treścią, nadanie formie znaczenia
W j. polskim – akcent dynamiczny, przyciskowy, wykorzystuje siłę głosu. W innych językach jest też akcent zwany iloczasem, wykorzystujący różnicę długości samogłosek, lub akcent intonacyjny (toniczny), wykorzystujący różnice w wysokości dźwięków. W języku polskim akcent intonacyjny pojawia się w akcencie zdaniowym.
Regionalizm ( dawniej : prowincjonalizm) - element językowy, cecha języka ( cecha wymowy, wyraz, forma
wyrazowa, konstrukcja składniowa) używana przez ogół (w tym ludzi wykształconych) z danego regionu,
mieszcząca się w obrębie odmiany ogólnej mówionej, ale różniąca się od formy uznanej za ogólnopolską.
FON – głoska, która wprowadza zmiany znaczeniowe wyrazu (np. taczka – paczka,
/t/ : /p/).