Platon „Państwo”

Metafora jaskini: dualizm świata zmysłowego i inteligibilnego (porządek ontyczny i poznawczy)

Przedstawia ludzi uwięzionych w jaskini, skrępowanych łańcuchami, którzy oglądają cienie prawdziwej rzeczywistości. Zmysły to kajdany, uniemożliwiające kontemplacje rzeczywistości realnej-> trzeba je odrzucić i szukać rozumem. Cienie, które widzą ci ludzie są odbiciem prawdziwych idei -> tylko dzięki wyzwoleniu się z łańcuchów, ludzie są w stanie poznać prawdę wyższą – świat idei.

Świat realny nie jest jedyny. Zmysły dają informacje niedostateczne. Świat idei to świat prawdziwego bytu, w którym piękno, dobro czy sprawiedliwość są niezmienne i doskonałe.

Prawdziwe poznanie zasad rządzących światem ma polegać na poznaniu świata idei -> głównym źródłem poznania – rozum. Człowiek nie może poznać bytu przez obserwację otaczającego go świata, ponieważ widzi jedynie niedoskonałe odbicie świata idei. Rzeczy są zmienne, a idee niezmienne.

Dwa rodzaje bytów: poznawalny przez zmysły i poznawalny przez pojęcia .

Idea Dobra: znaczenie, funkcja, relacja do innych idei:

,,Dopiero z idei dobra wywodzą się idea bytu i wartości, a z nimi cały świat. Tworzy ona ich porządek, miarę i jedność” Najwyższa idea, doskonałość. Najwyższy i transcendentny cel życia człowieka (duszy). Człowiek zbliża się do idei dobra poprzez życie w sprawiedliwym państwie  

Trójpodział duszy, a trzy klasy społeczne:

Dusza: istota człowieka -> funkcje biologiczne, poznawcze, religijne

Zadanie: kierować ciałem

Podział duszy:

Część rozumna -> nadrzędna wobec wszystkich

Cnota: mądrość

Klasa społeczna: władcy- filozofowie(rządcy)

Rola w państwie: stanowienie praw  

Część impulsywna (afektywna) -> temperament (źródło woli)

Cnota: męstwo, odwaga Klasa społeczna: obrońcy, strażnicy

Rola w państwie: utrzymywanie ładu

Część zmysłowa (wegetatywno-pożądliwa) -> pożądliwość, pragnienie

Cnota: opanowanie, umiarkowanie

Klasa społeczna: żywiciele, wytwórcy

Rola w państwie: dostarczanie dóbr materialnych

Każda cześć duszy powinna osiągnąć pełnię doskonałości (odpowiednią cnotę)

Osiągnięcie wszystkich cnot -> cnota sprawiedliwości  
  
Koncepcja edukacji przyszłych władców

Postulat kształcenia władców – filozofów. Ludzie są wychowywani w zależności od wykazywanych uzdolnień. Mędrcy powinni rekrutowani być przez selekcję: ćwiczenia fizyczne, kształcenie, studiowanie filozofii Mędrcy wykazują zamiłowanie do rozwijania w sobie mądrości. Cechują się: opanowaniem, odwagą W wieku 50 lat mędrzec osiąga dojrzałość do rządzenia dobrem wspólnym  

Poglądy dotyczące demokracji:

Powstaje w wyniku upadku oligarchii. Przemiana w demokracje jest wynikiem złego wychowania. Wolność, równość i różnorodność. Ludzie w demokracji są wyzwoleni ze wszystkich ograniczeń, w ich duszach panuje chaos. Brak troski o prawa. Decyzje podejmowane przez większość, rządzi ogół. Grupy interesu realizują swoje cele. Każdy realizuje swoją wizję. Dominują trutnie.

 
Czy kobiety mogą rządzić państwem?

Platon zrównuje kobiety z mężczyznami. Różnica płci nie ma znaczenia, dla jakości pracy publicznej. Kobieta słabsza fizycznie może okazać się zdolniejsza.

Arystoteles „Etyka nikomachejska”:

1. Dobro, dobro najwyższe, szczęście – znaczenie tych pojęć
Dobra według Arystotelesa:
-zewnętrzne (działalność obywatelska)
-duchowe (kontemplacja)
-cielesne (przyjemności cielesne)
Dobro najwyższe (ostateczne), jako coś, do czego dąży się dla tego samego. Jako cel wspólny dla wszystkich innych czynności. Ze szczęściem powiązane jest też pojęcie duszy, szczęście postrzegane jest, jako działanie duszy z godne z doskonałą dzielnością.
Szczęście jest dobrem ostatecznym. Jest celem wszystkich zachowań. Szczęścia nie mogą osiągnąć zwierzęta(nie realizuję rzeczy moralnie pięknych), oraz dzieci z powodu na wiek(niemogące ich realizować). Szczęście nadaję również cel działania duszy. Człowiek, który jest szczęśliwy utrzymuję ten stan przez całe życie.
 
2.Argumenty przeciwko Platońskiej koncepcji dobra
Dobro według Arystotelesa jest orzeka się w kategorii „tego, czym jest” oraz kategorii, „jakości, stosunku”. W teorii platoników nie było możliwości sprzeczności tzn. żadna rzecz nie realizowała się w poprzedzeniu i następstwie.,” to zaś, co [istnieje] samo w sobie, co jest substancją, z natury swej idzie przed tym, co względne (to bowiem, co względne, jest w stosunku do tego, co istnieje samoistnie, jakby czymś pochodnym i czymś, co się doń przyłącza) tak, więc nie mogłaby1 istnieć wspólna jakaś idea, obejmująca wszystkie te rodzaje [dobra]”

3.Co to jest funkcja swoista i co jest funkcją swoistą człowieka?
Każdy, kto wykonuję jakąś czynności np. (Rzeźbiarz, Flecista, Szewc) realizuję funkcję, która polega na jej realizowaniu w tym jest jej dobroć i wartość. Funkcją swoistą człowieka jest działalność rozumna duszy.
 
 4.Rodzaje najlepszego życia
Istnieją 3 rodzaje życia adekwatne do ww. dóbr:
Życie poświęcone używaniu dóbr cielesnych. Życie poświęcone obowiązkom obywatelskim i poszukiwaniu zaszczytów. Zycie oddane teoretycznej kontemplacji.  
 
5.Szczęście a dobra zewnętrze (majątek, zdrowie, przyjaciele, rodzina)
Dobra zewnętrzne jak majątek są niezbędne, aby realizować czyny moralnie poprawne. Nie można realizować rzeczy „moralnie pięknych” bez odpowiednich środków.
 "Okazuje się jednak, że szczęście — jak już o tym była mowa — nie może się obejść bez dóbr zewnętrznych; wszak niemożliwą lub przynajmniej niełatwą jest rzeczą dokonywać czynów moralnie pięknych, będąc pozbawionym odpowiednich środków.
Wiele, bowiem rzeczy uskutecznia się — jak gdyby za pomocą narzędzi — dzięki przyjaciołom, bogactwu, czy wpływom politycznym; brak natomiast pewnych dóbr, jak np. dobrego urodzenia, udanych dzieci lub urody, mąci szczęście."
 
6.Rodzaje cnót (etyczne, dianoetyczne)    
Cnoty etyczne- cnoty powstałe przez przyzwyczajenie, moralne.
Cnoty dianoetyczne- cnoty wymagające wykształcenia się poprzez doświadczenie, intelektualne.
Cnoty nie są wrodzone.
 
„Wynika stąd też, że żadna z cnót nie jest nam z natury wrodzona; nic, bowiem tego, co jest wrodzone, nic daje się zmienić dzięki przyzwyczajeniu; tak np. kamień, z natury w dół spadający, nie da się przyzwyczaić do wznoszenia się w górę, chociażby go ktoś usiłował przyzwyczaić, rzucając go w górę niezliczoną ilość razy; nie da się też przyzwyczaić ani ogień do spadania w dół, ani żadna inna rzecz do niczego — wbrew swej naturze”

Św. Augustyn „Dialogi filozoficzne”:

Prywatywna koncepcja zła:
 1. zło nie należy do przyrody, jest dziełem wolnych stworzeń
 przyrodę zatruła zła wola, zło nie jest osobnym bytem
2. zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra, nie ma absolutnego zła, jest absolutne dobro
istoty wolne czynią źle wtedy, gdy nie czynią dobrze, gdy odwracają się od dobra lub zwracają się ku dobru mniejszemu zamiast ku większemu. Nie niższe cele są złe, lecz złe jest odwrócenie się od celów wyższych Zła jest bądź pycha, bądź pożądliwość; pycha -to chęć wystarczenia sobie bez Boga; pożądliwość to zabieganie o rzeczy przemijające. ZŁO TKWI W SAMYM CZYNIE. ZŁO JEST NIEBYTEM, NIE ISTNIEJE REALNIE
3.zło nie psuje harmonii świata, przeciwnie jest do niej potrzebne
 
 Rodzaje zła:
1.Zło zawinione (grzech, błąd moralny)

2. Zło niezawinione (cierpienie, np. Hiob)

3. Zło, którego jesteśmy sprawcami

Zło moralne – jego źródłem są namiętności, przywiązanie do dóbr, które można utracić. Zło tkwi w samym czynie, w zasadzie czynu. Ludzie są odpowiedzialni za zło. Złe czyny są decyzją wolnej woli. Zło bierze się z tego, że mamy możliwość wyboru, a za to odpowiada wolna wola.

Powodem wszelkiego zła na świecie jest nieograniczona wolna wola, wolność ludzka.

 Rozum, wola, namiętności – wzajemne relacje
 ROZUM
-nie wystarcza znać dobro, ale trzeba dobro kochać
-prawdę nie zdobywa się samym rozumem, a tym bardziej dobro
-przyrodzenie człowieka poznać może nie rozum, lecz wiara
 NAMIĘTNOŚĆI
--tylko z miłości płyną dobre czyny, zwłaszcza z miłości do dobra najwyższego, czyli Boga, nie wystarcza znać dobro
- nigdy same z siebie nie wskoczą na dobra wyższe. Własna wola i wybór mogą zaburzyć hierarchię i porządek duszy.
 WOLA
-Wola jest autonomiczna , niezależna od innych władz duszy i to ona może prowadzić do zła
- źródłem odwrócenia hierarchii jest WOLA. Zdolność wyboru może prowadzić do zła
wybierając mniejsze dobro potwierdzamy swoją wolność.
- PIERSZEŃSTWO WOLI
-wiara jest rzeczą raczej woli niż rozumu, a jeszcze więcej rzeczą uczucia("serca")
 RELACJE
-przewaga duszy nad ciałem
-przewaga uczucia i woli nad rozumem
- naturę ludzką stanowi nie rozum, lecz czynna wola. Natura ludzka przejawia się nie w tym co wie, lecz tym czego chce
- Wiara i rozum uzupełniają się wzajemnie
- poznanie i działanie jest rzeczą woli i uczucia
-większe zaufanie do woli, wiary, miłości i łaski niż do rozumu i doświadczenia
 
Cnota a pragnienie szczęścia:
- dążenie  do Boga leży w naturze człowieka i zespolenie z Bogiem może jedynie dać mu szczęście
-dobra i szczęście człowiek nie może zdobyć sam, lecz tylko z pomocą Bożą:    
są one rzeczą ŁASKI
- ludzie dzielą się na tych, którzy dostąpili łaski(szczęśliwości), i tych, co nie dostąpili, choć jedni i drudzy nie zasłużyli na nią.
-szczęście można osiągnąć tylko przez miłość do Boga
 
Skąd pochodzi zło (błąd, grzech)?
 -zło pochodzi od człowieka (dobro-od Boga, czyli zło jest rzeczą przyrody, a dobro rzeczą łaski) Ludzie są sami odpowiedzialni za swoje złe czyny.
-źródła zła to namiętności , przywiązanie do dóbr, które możemy utracić
- źródłem zła jest wybieranie dobra niższego -wybieranie mniejszego zła
-więcej dobra pochodzi z istnienia dobrej woli niż z jej nie istnienia

- Powodem wszelkiego zła na świecie jest nieograniczona wolność ludzka.

- Zło jest grzechem, które poddaje rozum namiętnościom. Wola ludzka może dokonać złego wyboru, konsekwencją czego jest kara (ale nie stanowi o unicestwieniu zła, jest po to, by zaprowadzić porządek i prowadzi do poprawy tego, który czyni zło).

R. Descartes „Rozprawa o metodzie”:

Ocena wartości poznawczej różnych dziedzin wiedzy
 - Kartezjusz był przekonany, że w każdej dziedzinie oprócz matematyki brak jest rzetelnej wiedzy. - jasność i precyzję wnioskowania matematycznego należy wprowadzać do innych dziedzin wiedzy oraz do rozważań filozoficznych i w ten sposób budować racjonalistyczny obraz świata.
- matematyka – pewność racji
- obdarzał szacunkiem zarówno teologię jak i filozofię , dostrzegł jednak, iż nie ma takiej tezy filozoficznej która nie poddawana by było żadnym wątpliwościom
- teologia- droga do nieba możliwa zarówno dla nieoświeconych jak i oświeconych
- rozkochany w poezji – jednak poezja to bardziej dar umysłu niż owoce studiów
- logika – zawiera prawdziwe i użyteczne przepisy ale tez takie, które są zbędne i szkodliwe
 
Prawidła metody 
- rzeczy, które poznajemy nie powinny być przyjmowane za prawdziwe i pewne, dopóki nie zostaną przez nas poznane w sposób oczywisty. W trakcie rozpoznawania niewskazany jest pośpiech, jak również różnego rodzaju uprzedzenia, których należy się wyzbyć. W trakcie rozpoznawania należy oceniać wszystko to, co jest pewne, jasne i niepodważalne
- aby badanie było jak najdoskonalej przeprowadzone, wskazane jest dzielenie na części dany przedmiot i badanie tych części; dzielenie ma być przeprowadzane tak daleko, jak jest to tylko możliwe.
- punktem wyjścia w badaniu mają być przedmioty, które uważane są za najprostsze, a także najbardziej dostępne podczas poznawania. Dopiero od tych przedmiotów zalecane jest przechodzenie do bardziej szczegółowych i bardziej drobiazgowych części.
- przeprowadzając badanie, należy tak przeprowadzić analizę, aby mieć pewność, że nic nie zostało pominięte, ani zaniedbane. Prawidłowości pierwsze, same tworzą kryteria prawdziwego i pewnego poznania. Wszystkie inne prawidła są kontynuacją poprzednich i jednocześnie przygotowanie następnych prawideł.
 
Moralność tymczasowa – zasady
 - moralność tymczasowa jest potrzebna gdy nie popadamy w wątpliwość
- aby normalnie funkcjonować w świecie, trzeba mieć się na czym oprzeć
  Prawa moralności tymczasowej:
 - posłuszeństwo prawom i obyczajom swojego kraju a przy tym zachowanie pełnego prawa do wolności wyboru przekonań oraz zmiany postanowień
 - być możliwie najbardziej nieugiętym i zdecydowanym w działaniu; trzymać się zasad wg których zaczęło się żyć – konsekwencja
 - starać się przezwyciężać raczej siebie niż los i raczej odmienić swoje pragnienia niż porządek świata, przewartościowywać swoje pragnienia do tych które możemy osiągnąć
 - wykorzystanie najlepiej swoich predyspozycji, wybranie najlepszej ścieżki życia
 
Wątpienie metodyczne
 - wszystko co wątpliwe należy odrzucić jako bezwarunkowo fałszywe, aby przekonać się czy istnieje coś co jest zupełnie niewątpliwe
- zmysły niekiedy zwodzą więc żadna rzecz nie jest taka jak nam przedstawiają
- nie ma kryteriów które rozstrzygają jawę od snu tzw. argument ze snu
- wątpienie jest ostoją pewności
 
 Jeśli wątpię to myślę, myśl istnieje.
To, co myślę może być snem albo błędem, ale pewne jest to ze myślę
Nie ma pewności istnienia rzeczy zewnętrznych ale jest pewność istnienia własnych myśli
Wątpię wiec myślę – istnieje ktoś kto myśli – myślę więc jestem.
 
Cogito a kryterium wiedzy pewnej 
 Kartezjusz doszedł do wniosku, że jedyne, czego można być pewnym do poczucie własnego istnienia: ponieważ myślę, ponieważ wątpię, ponieważ jestem świadomy siebie – to muszę istnieć. => „Myślę, więc jestem” (Cogito, ergo sum.) Zgodnie z tą sentencją, warunkiem naszej egzystencji jest ludzki umysł. Dzięki tej formule Kartezjusz wskazał, że fundamentu wiedzy należy szukać nie w świecie zewnętrznym, lecz w samym człowieku. Istnieję ja, jako podmiot świadomości (res cognitas). => niepowątpiewalna postawa… Jedyną rzeczą, której nie da się zaprzeczyć jest to, że w danym momencie myślimy. Niezaprzeczalny fakt istnienia myśli stał się, dla Kartezjusza, punktem wyjścia. Idąc drogą dedukcji z faktu, że istnieje myślenie można wysnuć wniosek, że istnieje też coś co myśli, czyli ja sam. Idąc dalej tym tokiem rozumowania, można stwierdzić, że skoro już istnienie myśli i własnej osoby jest niezaprzeczalne, to analizując zawartość własnych myśli można wysnuć pewne wnioski na temat własnego otoczenia. Gdyby moje myśli dotyczyły wyłącznie mnie samego, znaczyłoby to, że jestem sam i są moje myśli i nie ma nic więcej. Ponieważ jednak w moich myślach jest dużo obiektów zewnętrznych - takich jak inni ludzie oraz przedmioty z rzeczywistości materialnej, można z tego wyciągnąć wniosek, że to wszystko faktycznie istnieje bo inaczej nie byłoby tego w moich myślach. Cogito ergo sum to jedyny pewnik, aksjomat, który jest punktem wyjścia do formułowania kolejnych twierdzeń. Tak więc świadomość własnego myślenia jest niewątpliwym, pierwszym i oczywistym faktem, na którym można budować gmach wiedzy pewnej. Udowodnienie istnienia jaźni to pierwszy, źródłowy etap w dochodzeniu do prawdy.

Dualizm rzeczy myślącej i rozciągłej
 Mamy do czynienia z dwojakim rodzajem substancji.
- res cogitans - substancja duchowa czyli substancja myśląca
- res extensa - substancja rozciągła czyli substancja cielesna.
 
Ciało ludzkie, podobnie jak ciała zwierząt jest mechanizmem. Ciała są nieświadome, posiadają natomiast rozciągłość. Dusze posiadają świadomość lecz pozbawione są rozciągłości. Człowiek składa się z ciała i duszy.
  
 Argumenty na istnienie Boga
 - jaźń, jako doskonała nie istnieje sama przez się, lecz musi mieć przyczynę. Ostateczna przyczyna musi być doskonała a więc jest Bogiem.
- istnienie Boga wynika z samej idei jaką mamy o Bogu. Idea ta jest doskonała, a ponieważ skutek nie może być bardziej doskonały od przyczyny więc jaźń ludzka nie może być przyczyną tej idei. Jeśli więc posiadamy idee Boga, to istnieje Bóg, który ją w naszym umyśle wytworzył.

J. J. Rousseau “Umowa społeczna”:

Człowiek w stanie natury (przed-politycznym)

Człowiek urodził się wolnym ( stan pierwotny). Jest to wolność przyrodzona i nieograniczone prawo do wszystkiego, co go nęci. Rodzina była najdawniejszym i jedynym naturalnym ze wszystkich społeczeństw (dzieci pozostawały przy ojcu tak długo jak potrzebowały, później zaś były wolne). Ta wolność była wynikiem natury człowieka Pierwotnie ludzie byli rozproszeni i nie było między nimi stałych stosunków aby nawet utworzyć stan wojny lub pokoju, nie byli wrogami naturalnymi. Wojna między człowiekiem i człowiekiem nie może istnieć ani w stanie natury, gdzie nie ma własności, ani w stanie społecznym, gdzie wszystko znajduję się pod władzą praw. Odejście od sił natury do stanu społecznego wywołuje w człowieku zmianę (instynkt sprawiedliwości zamieniony na postępowanie moralne) Dopiero wtedy obowiązek przeważa nad popędem fizycznym, prawo nad żądzami. Człowiek nie bierze już pod uwagę tylko siebie ale też innych. Ustój społeczny oparty na umowie społecznej Rousseau stawia wyżej od ustroju opartego na stanie natury. Rousseau uważał, że człowiek z natury jest egoistą, dlatego w wyniku zawarcia umowy egoizm indywidualny służy wspólnocie. Według Rousseau byt naturalny był bardziej niepewny i tymczasowy. Jednostki były zmuszone bronić w nim swojego życia i interesów, co było niebezpieczne.

-  Rousseau odrzucił tradycyjną koncepcję, iż człowiek z natury jest zwierzęciem społecznym i politycznym

- Zdaniem Rousseau stan natury nie przysparzał ludziom problemów, żyli, bowiem w harmonii z naturą i sąsiadami. Nie znali własności, egoizmu czy pychy. Ludzie nie obawiali się wojen ani zagrożenia ze strony innych. Nie występuje wojna ponieważ wojna dotyczy państw, nie zaś jednostek.

 Umowa społeczna; legitymacja władzy państwowej

Dochodzi do momentu, gdy prawo naturalne ludziom przeszkadza i należy ten stan zmienić, gdyż może to doprowadzić do tego, że ludzkość przestanie istnieć. Ludzie zmuszeni są do współdziałania, gdyż nie mogą tworzyć sami nowych sił, mogą natomiast łączyć siły zastane. Sytuacja taka prowadzi do zawarcia umowy społecznej, która polega na tym, że ludzie muszą znaleźć formę zrzeszenia, która by broniła każdego z osobna, nie naruszając przy tym wolności osobistych jednostek. Warunki tej umowy są naturalne, a każda następująca w nich zmiana powoduje ich unieważnienie. Warunki umowy społecznej są powszechnie uznane. W momencie zawarcia umowy społecznej jednostka zrzesza się swojej wolności naturalnej na rzecz tej pierwszej. Zaś w przypadku złamania tej umowy powraca do wolności naturalnej (pierwotnej). Warunki tej umowy sprowadzają się do tego, iż każdy członek oddaje swoje prawa społeczeństwu ( każdy się oddaje, dlatego sytuacja jest równa). „Równa wolność” w stanie społecznym jednostka jest krępowana warunkami umowy społecznej. Zrzeszenie się praw człowieka prowadzi do „odzyskiwania” ich z powrotem w ograniczonej formie (wola powszechna, zwierzchnictwo narodowe). Jednostki nie mają indywidualnych praw, które mogłaby przeciwstawić państwu. Ten akt zrzeszenia jednostek tworzy republikę, którą nazywają państwem. Umowa społeczna u Rousseau nie jest faktem historycznym, a hipotezą myślową, niezbędną do uzasadnienia ustroju społecznego. Podsumowując przez umowę społeczną traci człowiek swoją wolność przyrodzoną na rzecz wolności społecznej.

Państwo powstaje poprzez Umowę Społeczna — oddanie przez obywateli swoich praw Woli Powszechnej. Umowa społeczna - ludzie wyrzekają sie na rzecz wspólnoty wszystkich praw naturalnych, w zamian za co otrzymują prawa obywatelskie.

 Funkcje państwa

-dbanie o dobro wspólne, podkreślenie roli woli powszechnej

-dbanie o wspólnotę interesów

-władza

-nadaje prawa obywatelom

-podział własności

-dbanie o równość i sprawiedliwość w stosunku do obywateli

-równe traktowanie wszystkich pod względem prawnym

-liczy się pokój i jedność

-rozstrzyganie kwestii własności

Prerogatywy ( jakieś przywileje) władzy

Zwierzchnik, dbający o interesy powszechne, będący osobą zbiorową jest reprezentowany przez siebie samego. Oznacza to, że władza może być przeniesiona ale WOLA nie. Istotne jest aby wola powszechna pokrywała się z wolą prywatną, ale sytuacja taka nigdy nie jest trwała i stała ( bo wola prywatna dąży z natury do prerogatyw, a powszechna do równości) Zwierzchnictwo jest niepodzielne, gdyż wola jest albo powszechna albo nie jest. Stanowi wolę całości ludu, albo tylko jej części. Wola powszechna może być nieuświadomiona i niesłuszna na przykład jak lud chce czegoś złego, to nie zdaje sobie sprawy z tego, że to jest złe.

Relacja między państwem a obywatelami (suweren/ zwierzchnik vs. poddani/ obywatele)

Twór powstały na mocy umowy społecznej, najpierw nazywał się civitas, później republika, ciało polityczne ( dla Rousseau-organizacja, która opiera się na więzach moralno-społecznych, a nie tylko na sile), następnie państwo. Gdy państwo jest bierne nazywane jest zwierzchnikiem, gdy jest czynne mocarstwem. Członkowie tego państwa „lud” nazywani są obywatelami ( uczestnicy władzy zwierzchniej) i poddanymi (jako podlegli ustawom państwowym) Zwierzchnik- akt zrzeszania zawiera wzajemne zobowiązania ogółu jednostek oraz, że każda jednostka zobowiązana jest dwojako:  jako członek zwierzchnictwa względem jednostek i jako członek państwa względem zwierzchnika. Zwierzchnik (ciało polityczne) zważając jedynie na „świętość umowy społecznej” nie może się zobowiązywać nawet wobec obcych, do czegoś co by zmieniało układ pierwotny ( np. do poddania się innemu zwierzchnikowi). Człowiek jako poddany jest chroniony przez zwierzchnika, a jako członek zwierzchnictwa jest broniony przez wszystkich poddanych. Należy zaznaczyć fakt, iż liczy się wspólny interes ( zwierzchnik, jako twór złożony z jednostek nie może mieć i nie ma odmiennych interesów) Stosunek poddanych do zwierzchnika-mimo idei wspólnego interesu, każda jednostka ma swoje własne, prywatne interesy i może uważać interes wspólny za bez sensu. Z powyższych powodów istnieje zobowiązanie domyślne dotyczące umowy ( gdy ktoś odmówi posłuszeństwa, będzie zmuszony przez resztę danego zobowiązania). Akt zwierzchnictwa jest układem przełożonego z podwładnym ( układ całości z każdym ze swoich członków) opierający się na umowie społecznej, wspólny i korzystny dla wszystkich.

Prawa i obowiązki obywateli i zwierzchnika:

-zwierzchnik pełni rolę sędziego, zwierzchnik nie powinien żądać rzeczy niepotrzebnych od obywateli

-zwierzchnik nie może mieć złej woli, co do poddanych, gdyż te same osoby stanowią poddanych oraz zwierzchnika.

-obywatel musi dostosować się do żądań państwa

-każdy członek wspólnoty w wyniku umowy społecznej oddaje część swych dóbr na rzecz wspólnoty

 Suweren (tj. wola powszechna) nigdy nie przekroczy granic władzy, bo nie może. Stosunek suweren–poddany nie jest jak szefa i pracownika, ale raczej jak całości względem swojej części składowej. Nie można żądać zbyt dużo od, powiedzmy, swojej reki. Państwo może w sposób w pełni uzasadniony żądać od swojego obywatela narażenia życia w obronie swojego kraju. Jednostka zresztą nic na tym nie traci — w stanie natury byłaby do tego zmuszona o wiele częściej. Jeśli inni przedtem narażali swoje życie dla jej obrony, teraz żyje niejako „na kredyt” — ma dług wobec Państwa.

 Definicja wolności- Rousseau podkreśla, że znaczenie filozoficzne słowa „wolność” nie należy do jego przedmiotu. Wyróżnia:

- wolność przyrodzoną ( człowiek ją traci w wyniku umowy społecznej)- jest ograniczona tylko przez siły jednostki.

-wolność społeczną- jest ograniczona przez siły społeczne. Do tego rodzaju wolności zalicza się też wolność moralną- „jedynie ona czyni człowieka panem samego siebie”, gdyż kierowanie się samymi żądzami jest niewolą, posłuszeństwo prawu jest wolnością.

Własność – geneza, legitymacja

Przy tworzeniu wspólnoty każdy człowiek oprócz siebie oddaje swoje „dobra”, ale nie stają się one własnością zwierzchnika. Odróżnienie własności ( pełnego prawa osoby do rzeczy) od posiadania ( faktycznej władzy osoby nad rzeczą, chronione przez państwo do rozstrzygnięcia kto jest właścicielem). Posiadanie publiczne jest silniejsze od jednostkowego.

Prawo pierwszego posiadacza-staje się prawem prawdziwym dopiero po ustanowieniu własności. Każdy człowiek ma z natury prawo do wszystkiego, co jest mu potrzebne, ale akt posiadania dóbr wyklucza go od wszelkich innych dóbr. W tym prawie ważne jest szanowanie nie tego, co należy do nas, ale tego, co należy do innych. Prawo to było słabe w stanie natury. Aby uzasadnić prawo pierwszego posiadacza muszą być uwzględnione następujące warunki:

-teren nie może być jeszcze zamieszkały przez nikogo

-należy zająć obszar potrzebny tylko do egzystencji

-wzięcie go w posiadanie, nie przez czystą formalność, ale przez pracę i kulturę.

Wspólnota przyjmując dobra prywatne jednostek, nie tylko ich tych dóbr nie pozbawia, ale zapewnia im posiadanie pracowite, zamienia uzurpacje w rzeczywiste prawo i użytkowanie na własność. W sytuacji, gdy ludzie się łączą nie mając wcześniej niczego, to korzystają wspólnie z terenu lub dzielą między siebie po równo lub według zaleceń zwierzchnika.

Prawo jednostki do jej własnej ziemi jest zawsze podporządkowane, prawu jakie ma wspólnota nad wszystkimi. Rousseau uważa, że to najlepsze rozwiązanie, gdyż umowa wprowadza równość moralną i pracowitą i że wszyscy stają się równymi poprzez pracę

D. Hume „Badania dotyczące rozumu ludzkiego” :

Teza empiryzmu genetycznego

W momencie narodzin człowieka, jego umysł jest niezapisaną kartą (tabula rasa), zapełnianą przez doświadczenie. Umysł zostaje zaopatrzony w idee, materiał z zewnątrz. Później umysł kojarzy sobie te dane, modyfikuje je, ale najpierw musi mu być dostarczony materiał. Za podstawowe źródło wiedzy, poznania uważał wrażenia zmysłowe, impresję. Za drugie źródło wiedzy uważał natomiast refleksję. Początek wiedzy to początek doświadczania zmysłowego (nie ma wrodzonych informacji!). Doznawanie wrażeń = dochodzenie do idei.

Przez doświadczenie nabywamy cały materiał wiedzy, ale tylko materiał; natomiast władze umysłu nie są nabyte, lecz z natury umysłowi właściwe; inaczej mówiąc, są mu wrodzone. Później dopiero wystąpili radykalniejsi empiryści, którzy twierdzili, ze nawet władze umysłu kształtują się w zależności od nabytego doświadczenia.

Doświadczenia nabywamy poprzez dwie drogi: doświadczając rzeczy zewnętrznych i doświadczając samego siebie. W jego terminologii świat zewnętrzny postrzegamy za pomocą postrzeżeń (doświadczenie uzyskiwane za pomocą narządów zmysłów), zaś operacje własnego umysłu za pomocą refleksji.

Percepcje i ich podział:
Percepcje umysłu :
Istnieje różnica pomiędzy wrażeniami, które odczuwamy bezpośrednio: chłód, ciepło. Innym doświadczeniem jest przypominanie sobie tych wrażeń, gdy staramy sobie je wyobrazić lub odtworzyć. Hume zwraca uwagę, że umysł może naśladować lub odtwarzać percepcje, jednak nigdy odtwarzane wrażenia nie, są takie same jak te bezpośrednio doświadczane. Myśl nie jest w stanie dorównać czuciu. Myśli odtwarzają rzeczywistość zgodnie z prawdą, jednak nie są w stanie dorównać pierwotnej percepcji. Np. człowiek który się gniewa, zachowuje się inaczej niż, gdy myśli o uczuciu gniewu.

Hume dokonuje podziału percepcji
Percepcje umysłu
Impresja
Myśli Idee. Są to słabsze mniej żywe percepcje. Uświadamiamy je sobie myśląc o impresjach.
Wszystkie żywsze percepcje, powstające gdy słyszymy, widzimy, czujemy, kochamy
 Myśli człowieka są pozornie nieograniczone. Człowiek za pomocą umysłu jest w stanie łączyć, powiększać i pomniejszać materiał który jest dostarczany przez zmysły oraz doświadczenie. Hume dokonuje podziału wszystkich percepcji na proste i złożone. Należy jednak zauważyć, że idee złożone możemy konstruować sami z dostępnych nam danych – wtedy nie odpowiadają żadnym impresjom. Jednakże, jeżeli chodzi o idee proste, to te zawsze mają swoje odpowiedniki w impresjach.
To o czym myślimy tzw. materiał myślowy np. złote góry wynika z wrażeń wewnętrznych i zewnętrznych. To jak je połączymy zależy od zmysłu. Wszystkie idee (słabsze percepcje) są kopiami impresji (czyli  percepcji żywszych).

Aby potwierdzić swoją hipotezę Hume stawia dwa argumenty:
Wszystkie idee, można rozłożyć na idee proste. Idea Boga jako istoty nieskończenie dobrej i mądrej, wynika z refleksji nad czynnościami naszego umysłu oraz własnych doświadczeń Zazwyczaj impresje poprzedzają idee. Można jednak znaleźć jeden wyjątek od tej reguły. Jeżeli dysponujemy całą paletą barw, w której będzie brakowało jednego tylko odcienia, to będziemy w stanie wytworzyć sobie jego ideę nawet w przypadku braku odpowiadającej jej impresji. Idea abstrakcyjne są z natury blade i niewyraźne umysł może je jedynie uchwycić
Impresję są jasne i żywe. Granice między nimi są ściśle określone.
 
Pomiędzy ideami rozróżnia się trzy zasady związku podobieństwo, styczność w czasie lub przestrzeni, przyczynę i skutek.
Hume zwracał uwagę na to jak idee powstają a także jaki jest związek pomiędzy nimi.
 
Rodzaje wiedzy: relacje między ideami oraz fakty.
Przykładem stosunków miedzy ideami jest matematyka. Hume jako przykład podaje twierdzenie o przeciwprostokątnej jest równe sumie dwóch kwadratów obu przyprostokątnych, co ustala stosunek między ideami. Tego rodzaju twierdzenia są niezależnie od doświadczenia. Choćby nigdzie w przyrodzie nie było trójkątów oraz kół, to twierdzenie to i inne temu podobne zachowałyby swoja pewność i oczywistość.
Inaczej jest w przypadku twierdzeń o faktach. Przeciwieństwo żadnego faktu nie zawiera sprzeczności i może być przez umysł przedstawiane z całą wyrazistością. Np. słońce jutro nie wstanie -  jest stwierdzeniem tak samo sprzecznym jak to, że jutro wstanie. Bezsensowne jest usiłowanie dowodzenia dedukcyjnego twierdzeń tego rodzaju, możemy jedynie odwoływać się do doświadczeń.
Dwa rodzaje twierdzeń ludzkich różnią się od siebie pewnością i sposobem uzasadniania oraz przedmiotem Pierwszy rodzaj dotyczy idei, drugi rzeczywistości.   
Idee znajdują się w naszym umyśle możemy  bezpośrednio ustalić stosunki jakie między nimi zachodzą. Podobnie różne fakty i stwierdzamy bezpośrednio. Twierdzenie, że jutro wzejdzie słonce jest rozumowaniem empirycznym, jednak nie stwierdzeniem faktu, ponieważ fakt ten jeszcze nie zaszedł. Hume wyróżnia się na tle innych filozofów  pytaniem co doświadczenie zawiera poza stwierdzeniem faktów- uważał że zagadnienie to wymaga rozwiązania.   Wykraczanie doświadczenia poza fakty występuje na podstawie faktu stwierdzonego, wnosimy o jakimś innym nie stwierdzonym. Abyśmy mieli prawo do takich wniosków, musimy udowodnić pomiędzy nimi związek. 
 
Krytyka pojęcia przyczynowości
Związek przyczynowy: oznacza, że wychodzimy poza stwierdzone fakty, szukając ich przyczyn lub skutków. Np. jeżeli na pustej wyspie znajdziemy zegarek możemy wnioskować, że kiedyś byli na niej ludzie czyli o przyczynie stwierdzonego faktu. Podobnie wnioskujemy w innych wypadkach, Hume zastanawia się czy mamy prawo do wniosków tego rodzaju, a także czy związek przyczynowy jest związkiem koniecznym.
Na pytanie czy związek przyczynowy jest konieczny. Hume odpowiada dwojako, związek przyczynowy poznajemy a priori lub empirycznie. Hume stwierdził, że w związku przyczynowym, nie możemy poznawać a priori. Ponieważ nikt nie wyobraża sobie, żeby przez samą analizę pojęcia prochu strzelniczego można było wykazać że eksploduje. Ze znajomości przyczyn nie do końca da się wydedukować skutki. Żaden z przedmiotów własnościami swymi dostępnymi zmysłom nie ujawnia nic o przyczynach które go stworzyły, ani o skutkach które niesie. Związek przyczynowy nie jest związkiem koniecznym
Związku przyczynowego nie poznajemy również empirycznie. Czyste doświadczenie informuje nas o następstwie faktów, ale nie poucza, np.  jeśli naciśniemy spust to rozlegnie się strzał, ale tak naprawdę stwierdzamy tylko, że strzał nastąpi po naciśnięciu spustu, nie że jest jego skutkiem. Doświadczenie nie podaje, jak dzieje się to, iż po jednym fakcie następuje drugi. Jeżeli chcemy trzymać się doświadczenia, należy wyrzec się związków przyczynowych i zadowolić się ustalaniem następstw.
b) Nie ma podstaw do uznawania związków przyczynowych jako koniecznych, ani podstawy rozumowej, ani doświadczalnej. Dlaczego, choć nie mamy do tego podstawy, uznajemy istnienie związków przyczynowych? Wynika to z tego, że opieramy się na naszych wcześniejszych doświadczeniach i przenosimy je na przyszłość. Obserwując, że po naciśnięciu spustu pada strzał, wnioskujemy że w przyszłości też tak będzie. Jednak czyniąc tak, wychodzimy po za granicę czystego doświadczenia. Według Huma nie mamy prawa do przenoszenia dotychczasowego doświadczenia na przyszłość. Nie ma pewności, że wydarzenie które miało jakiś skutek, będzie miało taki sam skutek w przyszłości. Stałe powtarzanie się związków zmienia nasz do nich stosunek , wytwarza w umyśle skłonność do oczekiwania na dalsze powtórzenia.
Poszukiwanie wniosków przyczynowych związane jest z instynktem który dodała nam natura, wnioskujemy o rzeczach przyszłych bez znajomości podstaw naszych wniosków.
 
Krytyka  i analiza związku przyczynowo-skutkowego.
 Przyczyny i skutki możemy poznać jedynie za pomocą doświadczenia a nie rozumu. Skutek jest różny od przyczyny i nie można go wykryć w przyczynie za pomocą jedynie rozumu.
Hume zauważył, że to co wiemy na temat dochodzących do nas bodźców, to tylko one same i ich następstwo czasowe. Jeśli np. bierzemy strzelbę i naciskamy cyngiel, to dochodzi do nas przez palec bodziec naciskania cyngla, a po chwili słyszymy huk i błysk wystrzału. Na tej podstawie tworzymy sobie ideę, że naciśnięcie cyngla spowodowało wystrzał.
Może się jednak tak złożyć, że złośliwy służący wyjął nam nabój ze strzelby, stanął za nami i huknął w momencie, gdy my nacisnęliśmy cyngiel. Będziemy wtedy mieli dokładnie to samo wrażenie, że to my spowodowaliśmy wystrzał, mimo że naprawdę będzie inaczej.
Jako obserwator - dostrzegamy zjawisko, a następnie dysponując ideą pamięci danego zjawiska postrzegamy zjawisko inne, o którym domniemywamy, że jest skutkiem pierwszego. Jednak na raz obserwujemy tylko JEDNO zjawisko.
Rodzaje wiedzy ( realacje między ideami a faktami)
 
Hume stwierdza, że w poznaniu posługujemy się dwoma rodzajami pojęć. Pierwsze z nich odpowiadają impresjom, czyli naszym bezpośrednim wrażeniom i uczuciom. Impresjami są więc nasze wszystkie wrażenia zmysłowe, to co widzimy, słyszymy, to czego dotykamy. Impresjami są także miłość, nienawiść, pożądanie i inne uczucia. Z impresji powstają idee - to drugi rodzaj pojęć. Umysł człowieka ma skłonności do wyobrażania sobie wielu rzeczy, zapamiętywania, kojarzenia impresji. Idee możemy podzielić na proste i złożone. Idee proste powstają w wyniku przypomnienia sobie jednej, konkretnej impresji. Mamy z nimi do czynienia, gdy myślimy o jakimś przedmiocie i wyobrażamy go sobie - mogę np. mówić o idei krzesła, które stoi w sąsiednim pokoju. Idee złożone powstają z połączenia idei prostych. Są to takie pojęcia jak substancja, jakość, stosunek. Według Hume'a nie ma czegoś takiego, jak idee ogólne. Jeśli np. używam pojęcia "kwiaty" to służy ono oznaczeniu wszystkich kwiatów, nie jest jednak możliwe potraktowanie go jako "idei kwiatów".
Następnym krokiem wywodu Hume'a jest odróżnienie faktów i stosunków między ideami. Zdanie "Słońce wschodzi rano" będzie zdaniem dotyczącym faktu, natomiast wszystkie twierdzenia matematyki dotyczą stosunków między ideami. Z tych ustaleń Hume wyciąga zdumiewające konsekwencje. Okazuje się, że zarówno wypowiedziom dotyczącym faktów, jak i dotyczącym stosunków między ideami będą towarzyszyły poważne niedostatki, do tego stopnia, że wątpliwa stanie się prawomocność nauk i metafizyki.

Koncepcja uczucia moralnego
 Umysł nasz przeżywa nie tylko wrażenia i idee, ale także namiętności uczucia i akty woli ; jak tamte są przedmiotem filozofii poznania tak te znów filoz. moralnej . Nie same przedstawienia ale uczuciowe czynniki doprowadzają do decyzji woli. Uczucie jest podstawowym faktem fil. moralnej. Ale uczucia moralne nie są proste i pierwotne lecz są wynikiem kojarzenia. Pierwotne jest uczucie sympatii. Sympatia nie jest wyuczoną zasadą moralną, lecz naturalnym, biologicznym zjawiskiem solidarnego reagowania . Prawo nie może być wytworzone sztucznie i dowolnie. powstaje jako naturalny wytwór rozwoju historycznego.

Kant „Uzasadnienie metafizyki moralności”:

Definicja woli; wola a rozum praktyczny

  Wola to zdolność do postępowania zgodnie z subiektywnymi prawami. Zwierzę nie posiada woli, tj. podporządkowane jest obiektywnym, ogólnym prawom przyrody, przejawiającym się np. w instynkcie samozachowawczym. Człowiek posiada wolę, może więc formułować własne zasady postępowania; jest autonomiczna – sama nadaje sobie prawa i im podlega;  źródło prawa moralnego Wola = praktyczny rozum
Wola a rozum praktyczny: Rozum praktyczny tworzy postulaty. Należą do nich m.in. tezy o istnieniu wolnej woli która  jest konieczna, żeby zasady moralne miały sens.

 Maksyma, pobudka, imperatyw, obowiązek – znaczenie tych pojęć

Maksyma – subiektywna zasada postępowania; indywidualna; zgodna lub nie z imperatywem kategorycznym; dowolnie wybierana; NIE MOŻE stać się imperatywem; możemy ją uzyskać dokonując refleksji nad naszym działaniem; zasady za pomocą których uzasadniamy swoje działanie
Imperatyw – wyraża prawo moralne; wiemy jaki zawiera warunek; obowiązuje wszystkich; jest to nakaz bezwzględny; nie jest zaczerpnięty z doświadczenia; formułą nakazu narzuconego woli przez rozum;
Pobudka – kierujemy się nią przy wyborze maksymy; subiektywna;
Obowiązek – jest z nim ściśle związana moralność – działanie wypływające z obowiązku jest moralne, jest ważniejszy niż własna szczęśliwość
 
Rodzaje imperatywów:
Hipotetyczny – cel nakazu zawiera poza nakazem; ja wybieram jakie środki powinnam dobrać aby osiągnąć cel Kategoryczny – nakazuje pewną czynność, nie pozostawia wolnej woli  
 
Charakterystyka i formuły imperatywu kategorycznego:

Imperatyw kategoryczny musi być tak sformułowany, by nie trzeba było dodawać do niego uzasadnienia, żeby w sobie zawierał cel sam w sobie;
- „Postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem” – nacisk postawiony na powszechność prawa, z którym maksyma ma związek (prawo powszechne) 
 
 Sprawdzian moralnej wartości maksymy: uniwersalizacja (przykłady)
 Kant dzieli zachowania na moralne i niemoralne. Ludzie jako istoty rozumne powinny zachowywać się racjonalnie.Nasze zachowania powinny być takie, które mogłyby stać się prawem powszechnym (ogólnym prawem natury)I tak np. popełniając samobójstwo z istoty rozumnej stajemy się środkiem, przedmiotem, zaprzeczamy swojemu człowieczeństwu. Gdyby wszyscy chcieli postępować w sposób niemoralny ( np. fałszywe obietnice) to nikt nikomu by nie ufał, więc postępowania niemoralne nie mogłyby być urzeczywistnione.Tak samo, jeżeli będziemy chcieli pożyczyć od kogoś pieniądze i powiemy, że oddamy w określonym czasie (choć z góry wiemy, że nie będziemy w stanie tego zrobić)albo jak będziemy marnować swoje talenty oddając się przyjemnościom. Żeby istniała niemoralność to musi istnieć moralność. Trzeba móc CHCIEĆ żeby maksyma naszego czynu stała sie prawem ogólnym.
 
Autonomia / heteronomia woli
Autonomia – zdolność do autodeterminacji za pomocą prawa moralnego; Wolność i powszechność woli każdej istoty rozumnej;  Heteronomia – zależność od czegoś zewnętrznego  

Podmiot moralny jako cel sam w sobie: cena a godność (wartość wewnętrzna)
 Istoty rozumne podlegają prawu, które mówi, że powinniśmy traktować się jako "cel sam w sobie". Wynika z tego, że ludzie są ze sobą powiązani przez wspólne obiektywne prawa - tj. państwo celów. W państwie celów wszystko posiada albo cenę albo godność. To co ma cenę(względna wartość) można zastąpić przez coś jako jego równoważnik. Co przewyższa każdą cenę posiada godność(wartość wewnętrzna). 
Ludzkie potrzeby i skłonności mają cenę rynkową, dowcip, żywa wyobraźnia i humor cenę uczuciową, a godnośią jest moralność i  ludzkość (zdolna do moralności). 
 

G. W. F. Hegel „Zasady filozofii prawa”:

Pojęcie rzeczywistości
-filozoficzna metoda przechodzenia od jednej materii do drugiej, metoda naukowego dowodu, spekulatywny sposób poznawania w ogóle, różni się od innych sposobów poznawania- zrozumienie konieczności tej różnicy może dać filozofii możliwość wydobycia się z filozofii z haniebnego upadku
-odrzucono reguły i formy dawnej logiki, formy i reguły definicji, podziałów i wnioskowania
-nauka- treść związana z formą
- prawda dotycząca prawa, etyczności, państwa- jest stara, znana i jawnie wyłożona w ustawach publicznych, publicznej moralności i religii- potrzeba ujęcia pojęciowego i zdobycia treści- forma rozumowa
- przyroda-zadaniem filozofii jest poznać ją taką jaka jest- przyroda jest rozumna w sobie
-świat etyczny, państwo, rozum- urzeczywistnia się w elemencie samowiedzy
-Duchowe uniwersum – ma być poddane władzy przypadku i dowolności.
Ateizm świata duchowego- prawda ma się znajdować poza światem
- prawo ustawowe- za pomocą myśli nadaje sobie formę rozumności- najwyższa próba, która ujawnia fałszywych braci przyjaciół ludu.  Prawo jest rozumem  rzeczy.
- sofiści- płaskie zasady- opierają je na subiektywnych celach i mniemaniach, na subiektywnym  uczuciu
- filozofia jest dla wielu czymś obcym- pogarda filozofii, poznanie prawdy uważa się za głupie, potępia się rozum
-państwo- jako coś w sobie rozumne- nauka nie może zmierzać ku temu by pouczać państwo
 

Krytyka filozofii romantycznej (Fries)
 - Fries- przedstawiciel płaskości, która nazywa się filozofowaniem
-  w przemówieniu na temat państwa i ustroju społecznego:
naukę oprzeć na przypadkowej fantazji i bezpośrednim postrzeganiu
państwo- ukształtowana budowla- roztopić w papce „serca, przyjaźni i entuzjazmu”
- oparcie na uczuciu tego wszystkiego co jest wynikiem pracy rozumu  i jego rozsądku
 
Jak należy rozumieć stwierdzenie: „co jest rozumne, to jest rzeczywiste, a co jest rzeczywiste, jest rozumne”?
 - to punkt wyjścia filozofii
- jeżeli idee uważa się za coś co jest ideą- filozofia użycza zrozumienia, że nic nie jest rzeczywiste oprócz idei
-filozofia-zgłębienie tego co rozumne, ujmowanie tego co obecne i rzeczywiste
 
 Rola filozofii i filozofów
 -filozofia jest swoją własną epoką ujętą w myślach
-zadanie filozofii i filozofów- pojęciowe ujęcie tego, co jest- tym co jest jest rozum
- rozumowe poznanie- pojednanie z rzeczywistością
- jednia formy i treści
forma- poznanie pojęciowe
treść- rozum
- filozofia- myśl o świecie

F. Nietzsche „Tako rzecze Zaratusta”:

Koncepcja nadczłowieka

• człowiek to przede wszystkim ciało, dusza jest podległym dodatkiem

• ideał człowieka – człowiek Homerycki

• silny wojownik

• dumny (trzyma głowę wysoko)

• odważny

• duchowo uprzywilejowany -> żyje według własnych praw, woli, moralności (ponad prawami powszechnymi) -> idzie pod prąd

• twórczy

• lekki (nie traktuje życia jako jarzma)

• żyje według własnych nakazów, nie zachcianek

• jest poza państwem, jest wolny

• nie ima się małych i mizernych

• podłożem jego cnoty jest namiętność -> kocha swoją cnotę

• kandydaci: dostojni, możni, szlachetni -> Bonaparte

Resentyment i jego rola w kształtowaniu się pojęć moralności:

• resentyment: iluzoryczne wartości oraz oceny moralne jako rekompensata własnych niemocy i ograniczeń -> chrześcijanie i żydzi

• przez resentyment moralność niewolnika mówi „nie” wszystkiemu co inne, poza nim

• moralność ta jest spontaniczną reakcją

• człowiek opanowany przez resentyment jest nieszczery, wyrachowany, nieuczciwy i zamknięty (także w stosunku do samego siebie)

• rasa opanowanych przez resentyment staje się roztropniejsza

• pojmowanie wroga jako złego, siebie jako dobrego

• uosobieniem takiej moralności jest moralność chrześcijańska

Różne znaczenia pojęcia „dobry” („dobre i złe” a „dobre i liche”)

• dobry i zły -> podział stworzony przez moralność chrześcijańską, niewolników, małodusznych, pospolitych

  • dobry: pożyteczny, celowy, wyrzekający się przemocy, odwetu, cierpliwy, pokorny, sprawiedliwy

• dobry i lichy -> podział stworzony przez moralność dostojnych, możnych, władców

  • dobry: dobrze urodzony, uprzywilejowany (duchowo)

Krytyka moralności żydowskiej i chrześcijańskiej oraz kultury współczesnej; co w zamian?

• uwodzenie -> fabrykowanie ideałów

• umniejszanie człowieka

• skłania ku uległości -> nędza darem Boga

• zła przemiana wartości:

  • dobry: biedny, bezsilny, niski, cierpliwy

  • zły: okrutny, nienasycony, bezbożny

• zatrucie krwi (przemieszanie ras) -> żydzenie, chrześcijanienie

• kazania usypiające zmysł moralny

• pocieszenie w wątpliwym „Sądzie Ostatecznym”

• miłość do życia jako przyzwyczajenie

alternatywa:

• moralność powinna służyć rozwojowi mocy, woli, nie życiu

• zamiast zaświatów: sprawy ziemskie i ciało

K. Popper „Wiedza obiektywna”:

Koncepcja „trzech światów”; jakie byty zamieszkują trzeci świat;

Dostrzeganie istnienia 3 świata - pluralizm filozoficzny. Świat składa się z 3 ontologicznie różnych podświatów/światów:

- 1 świat -> świat fizyczny, świat stanów fizycznych

- 2 świat -> świat duchowy, świat stanów umysłowych

- 3 świat -> świat intelligibiliów lub idei w obiektywnym sensie, świat możliwych przedmiotów myśli: *teorii samych w sobie

*ich relacji logicznych

*argumentów

*sytuacji problemowych samych w sobie.

 

Relacje pomiędzy tymi światami:

- świat 2 - świat doświadczeń osobistych i subiektywnych; ze wzajemnością oddziałuje na świat 1 i świat 3

- świat 1 i świat 3 - oddziałują na siebie nie bezpośrednio lecz za pomocą świata 2 czyli pewnego rodzaju mediatora, umysłu;

 Teorie i twierdzenia oraz zdania są najważniejszymi BYTAMI językowymi, które składają się na świat trzeci;

Stoicy włączyli również do tego świata: *teorie *problemy *poezję i sztukę opowiadania * modlitwy *traktaty *nakazy *napomnienia *zd. oznajmujące *stwierdzenia *argumenty *badania dialektyczne;

 

2. Rozumienie jako metoda naukowa

      Rozumienie jest metodą naukową w naukach humanistycznych i ścisłych. Gdy chcemy rozwiązać dany problem wymyślamy teorie. Teorie są naszymi wytworami, krytycznego, twórczego myślenia, a pomocne są nam teorie ze świata 3. Tworząc nowe teorie pojawiają się nowe problemy, problemy do odkrycia.

     Rozumienie jest procesem psychicznym odnoszącym się do 3 świata o realnych treściach nieredukowalnych do procesów zachodzących w umysłach.

     Rozumienie polega również na odczuwaniu i przeżywaniu sytuacji, w której znajduje się ten, który owe treści przekazuje.

     Stan rozumienia zrozumieć można tylko poprzez jego związki z przedmiotami 3 świata:

- akt rozumienia zakotwiczony jest w 3 świecie

- spostrzeżenia odnoszące się do owego aktu podlegają związkom z przedmiotami 3 świata

- a owy akt polega na operowaniu tymi przedmiotami

 

3. Krytyka psychologizmu (Dithley) 

Istnieją 2 rodzaje filozofów:

1. przyjmujący istnienie autonomicznego trzeciego świata i uznający go za nadludzki, boski, wieczny

2. Dithley, Lock, Mill i inni, którzy uważają, że język jest dziełem ludzkim i wszystko to co językowe należy do 1 lub 2 świata, odrzucając możliwość istnienia świata 3.

 

     Popper krytykuje owy psychologizm i twierdzi, że można przyjąć przekonanie o realności albo autonomii 3 świata wraz z tezą, że świat 3 powstaje jako dzieło ludzkiej działalności.

Świat 3 istnieje realnie. Jego częścią jest świat ludzki - świat 3 jest produktem ludzkim. Język ludzki i inne części świata 3 są wytworami (niezaplanowanymi) ludzkich działań, są reakcjami ludzi na problemy. Świat 3 jest autonomiczny gdyż możemy na niego oddziaływać i pomagać się mu rozwijać.

 

4. Metoda domysłów i obaleń - schemat

      Aktywność rozumienia polega na operowaniu przedmiotami 3 świata. Aktywność tę można zobrazować na ogólnym schemacie rozwiązywania problemów metodą twórczych hipotez i ich krytyki, czyli METODĄ DOMYSŁÓW I ICH OBALEŃ:

 

P1 --> PT --> EB --> P2

 

(Problem wyjściowy) --> (próbna teoria, pierwsza próba interpretacji) --> (eliminacja błędów, krytyczne badanie próbnej interpretacji) --> (sytuacja problemowa, wyłoniona z pierwszej próby rozwiązania pierwotnych problemów; prowadzi ona dodo drugiej i następnych prób)

 

5. Od czego zaczynać uprawianie nauki?; problem, sytuacja problemowa, analiza sytuacyjna;

     Dowolna intelektualnie istotna analiza aktywności rozumienia musi postępować drogą analizy posługiwania się strukturalnymi elementami i narzędziami 3 świata.

     Uprawianie nauki należy zacząć od postawienia sobie pytania o problem, następnie o sytuację problemową w której ten problem powstał.

     Aby rozwiązać problem, należy zbadać złożony obiekt należący do 3 świata a obiekt ten składa się z problemu i całego otoczenia - to nazywa się sytuacją problemową. Następnie należy dokonać analizy sytuacyjnej, która jest pewnego rodzaju próbnym, hipotetycznym wyjaśnieniem ludzkich działań, odwołujących się do sytuacji w jakiej znajduje się jednostka. Ta analiza sytuacyjna ma za zadanie odróżnić sytuacją taką jak rozumiał ją aktor od tej która faktycznie istniała.

 

6. Błędy metodologiczne historyków; zadanie historyków;

      Popper sprzeciwia się uznaniu metody rozumienia za cechę charakterystyczną nauk humanistycznych, która miałaby odróżniać je od nauk przyrodniczych.

     Oskarża on historyków o "scjentyzm" czyli o kopiowanie metody nauk przyrodniczych w niewłaściwy sposób, ujawniający jej błędne rozumienie. Metoda historyków, rzekomo, ma polegać na zbieraniu danych obserwacyjnych a następnie  wyciąganiu z nich wniosków. Popper uważa, że tej metody nie uda się nikomu zastosować bo nie można najpierw zbierać danych archiwalnych lub obserwacji, jeżeli nie ma się najpierw problemu.

    Następnie, Popper uważa, że gorsze od tej metody jest uwielbienie historyków dla wiedzy pewnej i niepodważalnej. Nikt przecież nie jest wolny od od błędów, rzecz w tym by się na nich uczyć.

    Historycy twierdzą, że rozumienie historii polega na odtwarzaniu przez nich, minionych doświadczeń. Kładą nacisk na sytuację, ale uważają, że rzeczą istotną w rozumieniu historii jest umysłowy proces odtwarzania, współodtwarzające powtórzenie prawdziwego oryginalnego doświadczenia.

     Zadanie historyka jest więc porządkowanie obiektywnych argumentów za i przeciw jego hipotetycznej analizie sytuacyjnej. Można powiedzieć, że jego zadaniem jest rekonstrukcja sytuacji problemowej, jak widział ja aktor, w ten sposób, że czyny aktora stają się adekwatne do sytuacji.

Hobbes „Lewiatan”:

Człowiek w stanie natury
Stan natury to dla Hobbesa miejsce niebezpieczne. Hipotetyczny świat ciągłej brutalnej rywalizacji i walki o życie, świat niesprawiedliwy i bez żadnego porządku. Człowiek Hobbesowski to istota samolubna, kierowana pierwotnymi instynktami – stan natury potęguje te cechy.
Natura ludzka. Stan natury:
- Punktem wyjścia dla Hobbesa, było iż człowiekiem rządzą namiętności
- człowiek jest z natury egoistą (nie chce pogodzić się  z równością)
- początkowo, pisał Hobbes, zgodne ze stanem natury było życie samotne, biedne, zwierzęce i krótkie (bez przerwy nad ludźmi unosiła się groźba konfliktu zbrojnego)
- jego zdaniem człowiek (kiedyś i dziś) żyje nieustannie w groźbie o własne życie i mienie (np. zamyka na noc swój dom)
- hipoteza Hobbesa było, że stan natury, jaki był charakterystyczny dla ludzi „pierwotnych”, poprzedzał utworzenie władzy państwowej, powściągającej naturalne, egoistyczne popędy ludzkie.
- uważał, że rozum odróżnia człowieka od zwierząt (przejawem rozumu tkwiącego w każdym człowieku jest instynkt samozachowawczy – nakazuje on człowiekowi  dążyć do pokoju, nie wchodzić innym w drogę, dotrzymywać umów, tłumic odruchy zemsty)
- twierdził, że prawo natury nie mogło się rozwinąć tak długo nie było władzy, która wymuszałaby jego respektowanie, za pomocą sankcji (w stanie natury nie było pokoju, bo nie było władzy, która stanęłaby na jego straży)
W stanie natury ludzie kochają wolności i władzę nad innymi. Hobbes wymienia prawa natury i sądzi, że ludzie ich nie przestrzegają (gdyż jest to wbrew ich naturze). Prawami tymi są: sprawiedliwość, słuszność, skromność, miłosierdzie oraz czynienie innym tego czego byśmy chcieli dla nas samych. Ludzie kierują się namiętnościami i nie przestrzegają praw natury bez przymusu, wykazują się pychą oraz chęcią zemsty. Pomimo praw natury, które są respektowane przez ludzi ( o ile ci sami tego chcą i nie wiąże się to z ryzykiem) musi istnieć jakaś „moc” zapewniająca bezpieczeństwo, inaczej każdy z osobna będzie próbował się zabezpieczać kosztem innych.
Brak więzi charakterystyczny jest dla stanu naturalnego, jednak w stanie przedpaństwowym na szczęście nie jest on całkowity. Hobbes zezwala swoim ludziom na odkrycie związków międzyludzkich przed powstaniem państwa. Przedstawiam zatem, czym jest rodzina i czym przymierze. Więzi takie w istocie mogły przecież ułatwić człowiekowi późniejsze stworzenie organizacji państwowej. Hobbes mówi wprost, że rodzina jest małym państwem i faktycznie wyłącza ona stan naturalny między jej członkami, podlegającymi władzy rodzinnej. Opisanie przedpaństwowych więzi pozwala wyróżnić, kto tak na prawdę może się znaleźć w stanie natury i wobec kogo.
 
Umowa społeczna
Przeciwieństwem chaotycznego stanu jest państwo. Rozum nakazuje dążenie do pokoju i respektowanie pewnych konstytutywnych zasad. Rozum musi jednak toczyć bój z doraźną wolą. Dążenie do zachowania życia nakazuje człowiekowi poczynienie wraz z innymi kroku, który zapewni powstanie tworu, który zapewni wszystkim bezpieczeństwo. Racjonalny człowiek dokonuje więc trudu ważenia korzyści i strat.
Podjęta zostaje umowa społeczna. Na mocy zawiązanej umowy, lud przekazuje swe „uprawnienia” do rządzenia jednej, nadrzędnej wobec jednostek osobie. Raz wybrany suweren staje się niezależny, nie podlega kontroli. Władza takiej osoby nie jest jednak nieograniczona, zaznacza Hobbes. Władza wygasa, gdy gaśnie moc, która ją powołała – gdy cofnięta zostaje, jak byśmy dziś powiedzieli, społeczna legitymizacji. Władza wygasa również, gdy nie spełnia swych powinności. Istnienie władzy usprawiedliwia więc realizacja zadań. Władca nie powinien mieć żadnych swoich interesów, prócz realizacji celów społecznych. Hobbes jest jednak zwolennikiem silnej i niepodzielnej władzy. Gdy państwo reprezentowane jest przez jednego człowieka to jest to monarchia, gdy przez zgromadzenie wszystkich -  demokracja, gdy zgromadzenie tylko części to arystokracja.
 
Funkcje państwa
Państwo jako Lewiatan zaprowadza porządek, ujarzmia chaos stanu natury. Jest prawem, którego wszyscy muszą bez wyjątków przestrzegać. Ma prawo używania przymusu. Sprawuje najwyższą kontrolę nad ludzkim chaosem. Wszyscy poprzez używanie rozumu pragnącego prawa i pokoju godzą się na istnienie „sztucznego człowieka”, „boga śmiertelnego”, który pełni nad ludźmi kontrolę. Lewiatan wyraża wolę jednostek, jest wyrazicielem woli wielu. Państwo zapewnia prawo – ustrojową i społeczną jednolitość, ale nie unicestwia przy tym jednostkowych swobód. W państwie jednostka jest prawdziwie wolna i może robić wszystko, jeśli nie narusza prawa. Państwo jako prawo jest więc warunkiem wolności, ogranicza też ludzkie zapędy.
Dla Hobbesa ustroje inne niż monarchiczne są głupstwem. Filozof nie toleruje ustrojów republikańskich, ani mieszanych. Podkreśla, że negacja silnej, niepodzielnej władzy jest w istocie zaprzeczeniem wolności i powrotem do stanu natury.
- państwo zapewnia bezpieczeństwo

 Prerogatywy władzy
Suweren posiada dwanaście zasadniczych praw:
    Poddani nie mogą zmienić formy rządów.
    Władza zwierzchnia nie może postradać swej mocy.
    Żaden człowiek, nie popełniając bezprawia, nie może przeciwstawiać się ustanowieniu suwerena ogłoszonemu przez większość.
    Działań suwerena nie może poddany słusznie oskarżyć.
    Cokolwiek uczyni suweren, tego jego poddany nie może ukarać. Suweren nie może być sprawiedliwie skazany na śmierć, bo każdy jest mocodawcą działań swego suwerena.
    Suweren decyduje o tym, co jest niezbędne do zachowania pokoju i obrony jego poddanych i decyduje o tym, czego należy nauczać poddanych.
    Uprawnienia do tworzenia reguł, na podstawie których każdy poddany może wiedzieć, co jest jego własnością, tak iż żaden inny, nie popełniając bezprawia, nie może mu jej odjąć.
    Do niego należy uprawnienie do wszelkiego orzekania sądowego i rozstrzygania sporów.
    Prowadzenie wojny i zawieranie pokoju, wedle tego, co uważa za najlepsze.
    Uprawnienie dobierania wszelkich doradców i sług w wojnie i w pokoju.
    Uprawnienia do nagradzania i karania wedle jego woli (gdzie żadne wcześniejsze prawo nie wyznacza miary).
    Uprawnienie do nadawania tytułów i orderów.
Przywileje suwerena nie mogą być oddane komuś innemu bez rezygnacji z władzy zwierzchnej suwerena (uprawnienia są nierozdzielne)
 
Relacja między państwem a obywatelami
Suweren ma moc zwierzchnią, pozostali są poddanymi. Moc suwerenną można zdobyć dwiema drogami:
- siła przyrodzona – gdy człowiek podporządkowuje swoje dzieci sobie, przez co sprawuje nad nimi kontrolę. Państwo powstało na tej drodze. Jest to państwo polityczne (oparte na zawłaszczeniu)
- dobrowolne podporządkowanie się jakiemuś człowiekowi czy zgromadzeniu ufając, że będzie ich bronił przed wszystkimi innymi. Państwo powstało na tej drodze. Jest to państwo polityczne (oparte na ustanowieniu). W takim państwie wielość zawiera ugodę dając uprawnienia do reprezentowania osoby zbiorowej. Z tego ustanowienia państwa wypływają uprawnienia i kompetencje tego, na kogo została przeniesiona moc suwerenna za zgoda całości. Osoby które zawarły ugodę akceptując danego przywódcę nie mogą zawrzeć nowej ugody miedzy sobą, bez pozwolenia przywódcy. Suweren nie może złamać ugody oraz żaden z jego poddanych nie może być zwolniony ze swojego poddaństwa. Suweren wybierany jest przez większość głosów, ale Ci co na niego nie głosowali musza podporządkować się większości. Suweren nie może postępować tak, by krzywdzić swoich poddanych.
- dodatkowo można posiłkować się info z punktu 4!!! ;)

Definicja wolności
Przez wolność rozumie się, zgodnie z właściwym znaczeniem tego słowa, brak zewnętrznych przeszkód, które często mogą pochłonąć część sił człowieka, jakie by mógł użyć na osiągnięcie swego celu, ale nie mogą mu przeszkodzić, by zużył resztę swych sił wedle tego, co mu dyktuje rozumienie i rozum.
Wolność, jaką ma każdy człowiek, używania swej własnej mocy wedle swojej własnej woli dla zachowania własnej istoty, to znaczy: swego własnego życia; i co za tym idzie, wolność czynienia wszystkiego, co w swoim własnym sądzie i rozumieniu będzie on uważał za najstosowniejszy środek do tego zachowania.
 
Własność
Własność czyli ustanawianie tego co „moje, twoje i jego”. Ustanawianie własności we wszystkich  rodzajach państwa należy do władzy suwerennej. Tam gdzie nie ma państwa tam trwa wieczna wojna każdego z każdym, rzeczy należałyby do tego kto je zdobędzie siłą. Taki stan jest niepewnością. Wprowadzenie własności jest skutkiem powstania państwa. Wprowadzenie własności jest aktem suwerena (sprawiedliwością jest przydzielanie każdemu tego co mu się należy). Do rozdziału dóbr nadzy np. rozdzielenie ziemi ( prawo własności jakie poddany ma do swoje ziemi, polega na tym, że inni nie mogą z niej korzystać). Podobnie jak rozdział dóbr w kraju tak tez wyznaczenie w jakich miejscach i jakimi towarami poddany może handlować należy do suwerena. Konieczne jest by ludzie rozdzielali to co mogą zaoszczędzić i przekazywali swoje PRAWO WŁASNOSCI do tych rzeczy jeden drugiemu droga wymiany i umów dwustronnych.

Kuhn „Dwa biegunt: tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych”:

  „Myślenie alternatywne” a postęp w naukach
Myslenie alternatywne- wychodzenie poza tamy teorii i sztyka abstrakcyjnego mysleinia. Zbyt wielki nacisk kladzie się na elastyczność i otwartość myslenia jako na warunek niezbędny powodzenia w badaniach podstawowych. Wiekszosc nowych odkryc jest po prostu uzupełnieniem już istniejącego dorobku.

Jakie warunki powinien spełniać badacz, aby być odkrywcą?
Wstępem do większości odkryc i do wszystkich nowych teorii w naukach dojrzałych nie jest niewiedza lecz stwierdzenie ze z dotychczasowa wiedza i przekonaniami nie wszystko jest w porządku. Przyjac teorie za probna hipotezę korzystać z niej i porzucić natychmiast gdy zacznie sprawiać kłopoty, gdy dojdzie się do punktu w którym  się nie zgadza. Teorie i obserwacje nie sa nigdy ze sobą całkowicie zgodne.
Badacz powinien być zdecydowanym tradycjonalista i myslec niealternatywnie. Wzorce osobowościowe uczonego i wynalazcy mogą być odmienne, a wzorzec naukowy badacza może lezec gdzies miedzy nimi.

Nauki przyrodnicze przed osiągnięciem wspólnego paradygmatu badawczego; sytuacja nauk społecznych i humanistycznych
rola indywidualności badacza w nurtach humanistycznych i przytodniczych
teoria w przypadku nauki przyrodniczej: w miejsce dawnej teorii wkraza nowa
nauk humanistycznych: może wystepowac kilka sprzecznych ze sobą teorii, które mogą jednocześnie funkcjonowac

Cechy dobrej teorii (kryteria oceny jej adekwatności)
dokladna, spojdna(niee tylko wewnętrznie, ale także z ogolnie przyjętymi teoriami), ogolnosc (Szeroki zakres po za indywidualne teorie, prawa), prosta(porządek zjawisk), owocna (powinna przynosić nowe odkrycia)

Wpływ czynników indywidualnych, społecznych i kulturowych na odkrycia w naukach
Każdy indywidualny wybor miedzy rywalizującymi teoriami zależy od czynnikow zespolow obiektywnych i subiektywnych, od kryteriów akceptowanych wspólnie i indywiadualnie. Nim teoria zostanie przyjeta przez grupe musi zostać sprawdzona przez grupe wielu ludzi.

Operowanie teorią naukową a posługiwanie się językiem; wzajemna (nie)przekładalność teorii
Slownik obu teorii może być taki sam, terminy słownika bazowego jak i teoretycznego- kazde może funkcjonować inaczej. Istnieja granice w których możliwa jest komunikacja miedzy zwolennikami roznych teorii. Nie możliwe jest opanowanie naraz dwóch teorii i konfrontowanie ich ze sobą i rzeczywistoscia.

Dilthey „Budowa świata historycznego w naukach humanistycznych”:
 
Przedmiot i metoda nauk humanistycznych i przyrodniczych
 W naukach przyrodniczych występuje „przedmiot fizyczny” powstaje on w procesie poznania. Opiera się on na porządku, na prawach. Człowiek jest częścią natury. Nauki przyrodnicze zawierają sobie prawidłowość, oddzielają przedmiot doświadczający od formułowanej tezy, dlatego są również abstrakcyjne. Prawa przyrody są również niezmienne. Ludzkość kategoria spostrzeżenia i poznania jest faktem fizycznym.
 
- W naukach humanistycznych występuje „obiekt duchowy” powstaje on w wyniku rozumienia. Postawa duchowa kształtuje nauki humanistyczne. Fizyczna strona sprowadzona zostaje do roli warunków i środków zrozumienia. Refleksyjne zwrócenie się ku samemu sobie, droga zrozumienia od zewnątrz do wewnątrz. Wszelka wartość życia zawiera się w przeżywaniu. Nauka ta posiada cele w przeciwieństwie do nauk przyrodniczych. Przedmiot również nigdy nie będzie stały, sformułowany, ponieważ człowiek oddziałuje cały czas na świat.
 
Na czym polega różnica między filozofią dziejów a historią jako nauką empiryczną. 
Filozofie dziejów uprawiał Hegel. Historia realizuje jakiś cel, posiada jakieś przewodnie pojęcie,występuje pewne zadanie , które dzieje realizują . Hegel był spekulatywnym historykiem nadawał historii cel jaki ona realizuje. Natomiast Ranky był historykiem empirycznym. Starła się odwzorowywać rzeczywistość, przedstawiał „prawdy historyczne”. Posiadał „zmysł rzeczywistości”. Różnica pomiędzy tymi dwoma aspektami jest taka, że historyk empirysta nie nadaje historii osobliwego znaczenia i celu jaki ona ma według niego ma realizować. Odwzorowuje rzeczywistość i jej aspekty takie jakimi są.
 
świadomość historyczna
Historyczna świadomość skończoności każdego zjawiska dziejowego, sytuacji
człowieka i społeczeństwa, względności wszelkiej wiary – jest ostatnim krokiem ku wyzwoleniu istot ludzkich. Wraz z nią człowiek osiąga niezależność w korzystaniu z treści każdego przeżycia, oddaje mu się całkowicie bez uprzedzeń, jak gdyby nie istniał żaden system filozofii czy wiary, ktory byłby dla niego wiążący. Życie zostaje uwolnione od poznania poprzez pojęcia, umysł staje się wolny od myślenia dogmatycznego.
 
znaczenie kategorii życia w naukach humanistycznych
 życie medium, proponuje poznanie, przedmiot nauk humanistycznych
życie nieskończonym elementem rozumienia
jest podmiotem i przedmiotem poznania

przeżycie,ekspresja, rozumienie- znaczenie tych pojęć i ich funkcja w koncepcji Diltheya.
Przeżycia są subiektywne poprzez ekspresję zostają zawarte w wytworach, które już należą do świata obiektywnego . Ktoś kto skłania się ku wytworom poprzez subiektywne rozumienie , obiektywizuje dane wytwory, np. artysta który wytwarza intersubiektywny obraz, w którym zgłębia jakieś wytwory jakaś druga osoba poprzez dane wytwory może zrozumieć przeżycia artysty. Ja twórca i ja odbiorca mogą być tymi samymi ludźmi ,ponieważ artysta mógł zmienić się jako człowiek i wrócić do swojego pierwszego „ja” poprzez dawno namalowany obraz.”życie chce się samo wyrazić” wyraża się właśnie poprzez ekspresję, która ma swój skutek w wytworach.
Poprzez zachodzącą interakcje pomiędzy „ja odbiorcom” a „ja twórcom” uczą się oni sami siebie nawzajem. Wytwory są intersubiektywnie dostępne, Rozumienie to również proces subiektywny tak samo jak przeżycie. Czymś co obiektywizuje te doznania jest język. Jest on obiektywny ze względu na to, ze został ukształtowany przez kulturę i świat w którym żyjemy. Uzewnętrznienie jakiś przeżyć powoduje ich obiektywizacje.

Wittgenstein 

GRA JĘZYKOWA, PODOBIEŃSTWA RODZINNE - ZNACZENIA TYCH POJĘĆ.
 GRA JĘZYKOWA-jest to określona sytuacja użycia języka. Gdy tego samego wyrażenia lub terminu używamy w różnych kontekstach jego zastosowania, nie dbając o to, że za każdym razem jego znaczenie jest zależne od sytuacji językowej, w której jest lub był użyty, dochodzi do "mieszania gier językowych".
 PODOBIEŃSTWA RODZINNE - nazwa, która oznacza kilka rzeczy lub zjawisk niepowiązanych ze sobą to tzw. "pojęcie otwarte". Pojęcia otwarte na zasadzie podobieństw rodzinnych obejmują swym znaczeniem wiele aspektów. Pojęciami otwartymi są m. in. gra, sztuka, nauka, technika, piękno.
Aby mówić o podobieństwie rodzinnym, musi być spełniony któryś z warunków:
1) aspekty których dotyczą muszą mieć niewiele wspólnego (np. gra miłosna, gra w pokera, gra w siatkówkę)
2) nie znamy jeszcze wszystkich desygnatów tych pojęć (nie wiemy, co będzie nazywane sztuką za 100 lat)
3) są to nazwy nieostre i niewyraźne.
 
PROBLEM ZNACZENIA WYRAŻEŃ JĘZYKOWYCH
 Problem znaczenia wyrażeń językowych polega przede wszystkim na tym, że ludzkie wyobrażenie nie jest jednoznaczne ze znaczeniem słowa. Poza tym wyrażenia mogą zmieniać swe znaczenia z biegiem czasu, nie istnieje raz na zawsze stworzone znaczenie wyrażenia, to nigdy nie jest skończone, zamknięte. Utrudnieniem w rozumieniu znaczeń wyrażeń jest też fakt, że istnieją wyrażenia i terminy proste oraz złożone (np długopis to plastik, wkład, atrament/tusz), a znaczenie konkretnego zdania to suma znaczeń poszczególnych wyrazów składających się na nie.
 
Gra językowa + znaczenie jako użycie = filozofia języka.
 
FILOZOFIA JAKO TERAPIA
 "Filozof zajmuje się problemem jak lekarz chorobą" - poprzez refleksje, sumienną analizę stara się rozwiązać problem, wyjaśnić to, co się wokół nas dzieje. Z drugiej jednak strony celem filozofii powinno być wyleczenie ludzkości ze skłonności do filozofowania. Tezy filozoficzne okazują sie zazwyczaj zakamuflowanymi zdaniami gramatycznymi. Filozofując, uganiamy się za lingwistycznymi "chimerami", mieszając problemy pojęciowe z przedmiotowymi, toteż nasze starania są odgórnie skazane na porażkę.