Ekonomiczna analiza prawa ( ang. Law and economics) zajmuje się badaniem prawa korzystając z metod nauk ekonomicznych. Dyscyplina ta kładzie szczególny nacisk na badanie efektywności regulacji prawnych.

Podstawowe problemy

Ekonomiczna analiza prawa jest dyscypliną znajdującą się między ekonomią a naukami prawnymi. Korzystając z narzędzi nauk ekonomicznych stara się wskazać kierunki działalności państwa na obszarze prawodawstwa. Stwarza to niebezpieczeństwo, że cele działalności państwa zostaną podporządkowane zasadom ekonomicznej użyteczności. Krytyka, z jaką spotyka się ekonomiczna analiza prawa, wynika również z trudności metodologicznych, czyli stosowania metod ilościowych (ekonomia) do klasycznej nauki humanistycznej (prawo). Tak więc wątpliwości wynikają z faktu interdyscyplinarności, a nie przyjętego obszaru badawczego.

Cele ekonomicznej analizy prawa

Ekonomiczną analizę prawa, podobnie jak to jest w przypadku ekonomii, można podzielić na pozytywną i normatywną.

Pozytywna ekonomiczna analiza prawa

Pozytywna ekonomiczna analiza prawa zajmuje się przewidywaniem efektów regulacji dla funkcjonowania gospodarki. Poprzez szczegółowe analizy i interpretacje wysuwa wnioski, czy przyjęte regulacje są efektywne pod względem ekonomicznym. Dorobek ekonomicznej analizy prawa jest wykorzystywany do badania, za pomocą metod ekonomicznych, skutków rozwiązań prawnych przed wprowadzeniem regulacji, tj. ex ante oraz po wprowadzeniu regulacji, tj. ex post (okresowy przegląd regulacji - OSR).

Normatywna ekonomiczna analiza prawa

Normatywna ekonomiczna analiza prawa idzie krok dalej, dostarczając zaleceń i rekomendacji bazując na zasadach płynących z ekonomii, dla prowadzonych działań w prawodawstwie. Wysuwając propozycje zmian, oddziałuje na państwo do tworzenia prawa, które byłoby bardziej korzystne dla podmiotów życia społecznego.

Kluczowym pojęciem dla normatywnej ekonomicznej analizy prawa jest efektywność, w szczególności efektywność alokacyjna. W ekonomicznej analizie prawa pojęcie alokacji dóbr zostało zdefiniowane między innymi przez Pareto i Kaldora-Hicksa.

Dwa nurty ekonomicznej analizy prawa

Możemy wyróżnić starą i nową ekonomiczną analizę prawa. Stary nurt tej dyscypliny bada ustawodawstwo bezpośrednio odnoszące się do gospodarki i rynku, a przedmiotem jej szczególnego zainteresowania jest prawo konkurencji, prawo pracy oraz prawo podatkowe. Nowa ekonomiczna analiza prawa zajmuje się całością systemu prawnego, procedurami prawa cywilnego, karnego i administracyjnego. Za jej początek uważa się zastosowanie teorematu Coase’a do badania amerykańskiego prawa deliktów (law of torts) w 1960 roku.

Ważniejsze szkoły nowej ekonomicznej analizy prawa

Od połowy XX wieku można zauważyć duże zainteresowanie środowiska naukowego zależnościami pomiędzy prawem a gospodarką i myślą ekonomiczną. Do najbardziej znanych przedstawicieli ekonomicznej analizy prawa zalicza się przedstawicieli szkoły chicagowskiej Coase’a (ekonomista piszący o kosztach społecznych), Posnera (ekonomiczna analiza prawa karnego) i Beckera (nowe gałęzie prawa). Oprócz szkoły chicagowskiej ważne znaczenie ma przedstawiciel szkoły New Haven Guido Calabresiego (konstrukcje odpowiedzialności cywilnej oraz rozkład ryzyka).

Ekonomiczna analiza prawa na polskich uczelniach

Ekonomiczna analiza prawa od kilku lat spotyka się z zainteresowaniem na polskich uczelniach. W 2010 roku uruchomiono pierwszy w Polsce kierunek Ekonomiczna analiza prawa w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Ekonomiczna analiza prawa stała się również przedmiotem fakultatywnym wykładanym m.in. na Uniwersytecie Warszawskim, czy na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Tautologia (wywodzi się od greckich słów ταυτος – ten sam i λογος – mowa) – wyrażenie, które jest prawdziwe na mocy swojej formy - budowy (dokładniej: które jest prawdziwe w każdej niepustej dziedzinie; zdanie zawsze prawdziwe). W logicznym znaczeniu zostało użyte po raz pierwszy przez Ludwika Wittgensteina (Tractatus logico-philosophicus 1922).

Tak rozumianymi tautologiami są wszystkie prawa klasycznego rachunku zdań i rachunku kwantyfikatorów. Rozumie się przez nie:

Definicja tautologii w klasycznym rachunku zdań przedstawia się następująco: Wyrażenie W jest tautologią klasycznego rachunku zdań, wtedy i tylko wtedy, gdy przy każdym podstawieniu stałych za zmienne przechodzi w zdanie prawdziwe.

Definicja tautologii w rachunku kwantyfikatorów przedstawia się następująco: Zdanie z zawierające predykaty P1, P2, … , Pn, jest tautologią rachunku kwantyfikatorów wtedy i tylko wtedy, gdy jest prawdziwe w każdej niepustej dziedzinie przy dowolnym rozumieniu symboli P1, P2, … , Pn, jako wyrażeń odnoszących się do pewnych własności lub relacji a priori danej dziedziny.

Definicja tautologii w rachunku kwantyfikatorów przy użyciu interpretacji: Formuła zdaniowa A języka L jest tautologią wtw formuła zdaniowa A jest prawdziwa przy każdej interpretacji języka L.

Tautologie logiczne są to zdania a priori analityczne – niezależne od doświadczenia, (konieczne i powszechne). Tautologie potoczne - wypowiadające to tylko, co zawarte jest w podmiocie gramatycznym zdania, objaśniają (przekładają) tylko wiedzę już w nim zawartą - orzecznik jest przekładem podmiotu - np. „Trójkąt ma trzy kąty”, „Trójkąt jest figurą geometryczną” (bo definicja - np. „Trójkąt to figura geometryczna płaska, o trzech kątach”). Ich przeciwieństwem są zdania a posteriori syntetyczne – uzyskane na podstawie doświadczenia, wypowiadające w orzeczniku coś, co nie jest zawarte w podmiocie zdania, rozszerzają wiedzę - orzecznik nie jest przekładem podmiotu - np. „Ziemia nie jest płaska”.

Przykłady tautologii:

Deszcz pada albo nie pada.

Idę albo nie idę.

Jeśli nie jestem i nauczycielem, i hydraulikiem, to nie jestem nauczycielem lub nie jestem hydraulikiem.