PIĘĆ PODSTAWOWYCH WYMIARÓW OSOBOWOŚCI

WIELKA PIĄTKA

WYMIAR 1 : EKSTRAWERSJA- INTROWERSJA

Rozróżnić można ekstrawersję i introwersję jako bieguny wyrażające przeciwstawne ukierunkowanie energii psychicznej.

Ekstrawersja wyraża się wyższym poziomem energii własnej i możliwości wybudzania jej przez otoczenie. Ekstrawertycy są ludźmi o znacznie wyższym poziomie energii niż introwertycy. Energia wysoka powoduje konieczność jej skierowania na świat zewnętrzny podczas gdy niski poziom energii prowadzi do oszczędnego gospodarowania nią i utrzymywania wewnątrz układu. Ekstrawersję cechuje przewaga pozytywnych emocji względem świata. Ekstrawersja: gadatliwy, stanowczy, aktywny, energiczny, dominujący, entuzjastyczny, towarzyski. Introwertyk: jego zachowanie jest zdominowane przez subiektywne odniesienia. Dominują u niego emocje negatywne, pesymistyczny nastrój, wyczekiwanie, rezerwa i skłonność do wycofywania się . Wymaga pracy dobrze zorganizowanej w cichym i znanym mu i nielicznym towarzystwie ma trudności w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych. Introwersja: spokojny, powściągliwy, nieśmiały, milczący, wycofujący się, osamotniony.

WYMIAR 2: UGODOWOŚĆ –NIEUSTĘPLIWOŚĆ

W szerszym znaczeniu jest to wymiar uległości- agresywności, postawy życzliwej lub złośliwej, przejawianej w stosunkach z innymi ludźmi. Ugodowość wyraża pozytywne nastawienie do ludzi , życzliwość, serdeczności i manifestowaną chęć współpracy. Z tym biegunem koreluje również: skromność, delikatność postępowania, postawa altruistyczna i empatyczna, uprzejmość. Ugodowość: życzliwy, uprzejmy, chwalący, serdeczny, szczodry, ufający, sympatyczny, współpracujący Nieustępliwość wyraża przeciwne postawy i rysy behawioralne. Egocentryczność, oschłość emocjonalna, skąpstwo, brak kooperacji i postawa roszczeniowa, impulsywność, nieustępliwość.

Nieustępliwość: oschły, wrogi, kłótliwy, twardy, nieuprzejmy, okrutny, niewdzięczny.

WYMIAR 3: SUMIENNOŚĆ- CHAOTYCZNOŚĆ

Charakteryzuje odmienne style organizowania czynności celowych, niekiedy ten wymiar opisuje stosunek do pracy. Istotę tego wymiaru najdokładniej opisuje przeciwieństwo skrupulatność- chaotyczność. W przypadku chaotyczności energia przeważa nad informacją lub niedobór energii nadmiernie schematyzuje kontrolę zachowania.

Sumienność: zorganizowany, skrupulatny, skuteczny, odpowiedzialny, rzetelny, praktyczny, rozważny, pracowity.

Chaotyczność: niedbały, nieporządny, lekkomyślny, nieodpowiedzialny, niezręczny, zapominalski.

WYMIAR 4: STABILNOŚĆ –LABILNOŚĆ EMOCJONALNA

Wymiar określany najczęściej mianem neurotyzmu, emocjonalności. Stabilność-osoba stabilna emocjonalnie reaguje taką siła emocji, amplitudą reakcji, która jest wprost proporcjonalna do siły działającego na nią bodźca. Tonus emocjonalny jako stan odczuwany przez osobę o wyraźnym stabilnym wzorcu reagowania. Szybciej wraca ona do stanu emocjonalnej neutralności, nie zużywa niepotrzebnie swoich sił, szybciej je reaguje nie odczuwa niepokoju. Stabilność emocjonalna: stateczny, spokojny, zadowolony, odprężony, niepobudliwy, niewzruszony

Emocjonalność zupełnie odmienny styl reagowania charakteryzuje neurotyka a więc osobę labilną emocjonalnie. Mówiąc nieco przewrotnie jedyną stałą cechą neurotyków jest labilność. Reakcje emocjonalne są przesadne, chaotyczne, trudne do przewidzenia. Labilność: napięty, niespokojny, nerwowy, o złym nastroju, zamartwiający się , drażliwy

WYMIAR 5: OTWARTOŚĆ- ZAMKNIĘTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE

Przeciwstawne bieguny wyrażające stosunek człowieka do świata informacji.

Otwarty typ umysłu osoby prowadzą tę eksplorację dłużej rozważając wiele odmiennych perspektyw pojęciowych. Systemy pojęciowe tych osób cechuje tzw. Złożoność poznawcza, wyrażająca zarówno wyróżnianie wielu perspektyw intelektualnych oraz odcieni znaczeniowych jak i zdolność długotrwałego tolerowania rozbieżności. Rysy wiodące otwartego umysłu to silna potrzeba poznawania, preferowana różnorodność, chłonność, wyobraźnia, fantazja i intuicja. Preferuje je złożoność poznawcza, , zdolność długotrwałego tolerowania rozbieżności. Otwartość: o szerokich zainteresowaniach, z wyobraźnią, inteligentny, oryginalny, z intuicją, ciekawy świata, artystyczny, z inwencją, wnikliwy.

Zamknięty typ umysłu jest to umysł dogmatyczny. Osoby z zamkniętym typem umysłu nie przejawiają dłuższej eksploracji zadawalając się jedyna typowa perspektywą interpretacyjną. Osoby te charakteryzuje prostota poznawania, znajdująca swój wyraz w preferowaniu ostrych kategorii pojęciowych. Zamkniętość: banalny, o wąskich zainteresowanych, prosty, płytki, niezbyt inteligentny

TWÓRCZOŚĆ.

Twórczy twór czy produkt to taki, który cechuje się koniunkcją dwóch cech: nowości i wartości. Każdy twórczy produkt musi byś wartościowy - czyli zawieracjący jakas wartość.

• Wyróżnia się wartości poznawcze - związane z poszukiwaniem prawdy i poszerzaniem jej obszaru, osoba konstruuje nowe teorie naukowe , organizuje wyprawy i ekspedycje poszukiwawcze albo projektuje eksperymenty badawcze.

• wartości estetyczne - związane z poszukiwaniem i tworzeniem piękna. Wytwory wartościowe, estetyczne stanowią główną domenę działalności artysty.

• Wartości pragmatyczne - dotyczą warunków życia codziennego a darzenie do nich i poszerzanie ich zakresu stanowi domenę wynalazców, projektantów i inżynierów.

• wartości etyczne - związane z poszukiwaniem i tworzeniem dobra. Osoba motywowana poszukiwaniem i tworzeniem takich wartości angażuje się w przedsięwzięcia mające na celu pomnożenie dobra.

Celem ludzi realizujących wartości jakiegos rodzaju jest poszukiwanie prawdy, piękna, użyteczności i dobra.

POJĘCIE: Twórczość to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny, lub do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym wieku. W myśl tego jakas grupa społeczna w określonym czasie historycznym uznaje jakiś wytwór za wystarczająco nowy i wartościowy, aby go nazwać twórczym, a jego autora twórcą.

Rodzaje Twórczości:

• Twórczość płynna - oznacza elementarne procesy poznawcze, emocjonalne i motywacyjne, które decydują o możliwościach człowieka w zakresie wytwarzania nowych pomysłów. Polega na wytwarzaniu jak największej ilości pomysłów.

• T. skrystalizowana - wykorzystywanie potencjalnych zdolności ideacyjnych w dążeniu do obranego celu, lub w procesie rozwiązywania problemu. Podjęcie jakiegokolwiek celu twórczego jak tez rozwiązanie problemów, wymaga wiedzy doświadczenia, i umiejętności w określonej dziedzinie.

• Twórczość dojrzała - polega na podejmowaniu ważnych celów lub problemów i na wypracowaniu rozwiązań uzyskujących (w wyniku społecznej oceny) statusu dzieł twórczych. Ważny jest wybór celów aktywności twórczej lub problemów wartych rozwiązania.

• Twórczość wybitna - szczególny rodzaj twórczości dojrzalej - taki który prowadzi do dzieł zmieniających w sposób znaczący pewną dziedzinę życia i twórczości. O tym czy twórczość dojrzała stanie się wybitną decydują przede wszystkim czynniki natury społecznej ( zapotrzebowanie na określony rodzaj dzieł twórczych.

Ocena społeczna

W twórczości i płynnej ocena społeczna w zasadzie nie ma znaczenia, w t. skrystalizowanej ma znacznie większe znaczenie ale nie decydujące. Na poziomie tworczości dojrzałej a głowie wybitnej ma ona olbrzymie znaczenie.

Czas:

twórczości płynna zajmuje od kilku do kilkunastu minut, bo tyle mniej więcej potrzeba na wytworzenie pomysłu.

T. skrystalizowana - przebiega w czasie od kilku do kilkunastu miesięcy w zależności od złożoności problemu.

T. dojrzała - obejmuje okres od kilku do kilkunastu lat, ponieważ aby dobrze rozwiązywać i podejmować się problemów trzeba dobrze opanować określona dziedzinę twórczości.

T. wybitna - odbywa się ona w tej samej perspektywie czasowej co dojrzała ponieważ jest ona jej szczególnym wypadkiem.