KSZTAŁTOWANIE SIĘ NAKŁADÓW I EFEKTÓW OCHRONY ŚRODOWISKA W CZASIE:

I – Nakłady inwestycyjne, K – Koszty eksploatacji, Sbo – Krzywa strat przy braku ochr, środ., So – Krzywa strat w warunkach ochronnych, Su – Pole strat uniknionych. Tylko nakłady na ochr. środ. pozwalają na uniknięcie strat.

MODEL FINANSOWANIA OCHRONY ŚRODOWISKA W POLSCE: (jeden z najlepszych na świecie):

INSTRUMENTY PRAWNO-ADM i EKONOM STOSOWANE W OCHR ŚROD NA ŚWIECIE I W PL:

- Stosowanie instr. ochr. środ. Wynika z legislacyjnego usankcjonowanie 2 podst. zasad ochr. środ.:

* Zasady zanieczyszczający płaci ZZP – Zanieczyszczający ponosi koszty związane z realizacją przedsięwzięć mających na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń do poziomu zapewniającego nieprzekroczenie zdolności środowiska do samooczyszczania okr. decyzjami odp. organów ochr. środ. W świecie zasada ta traktowana jest jako metoda osiągania efektywności co powoduje zmierzanie ku bardziej skutecznemu wykorzystywaniu instr. polityki środ. dzięki Którym zanieczyszczający ponoszą koszty utrzymania jakości środ. Na pewnym poziomie. Wyklucza to subwencję.

* Zasady korzystający z zasobu płaci ZKZP – Ten kto użytkuje zasoby środ. lub korzysta z walorów środ. Musi z tego tytułu uiszczać stosowne opłaty np. opłata klimatyczna.

- Realizujący politykę ekolog. mogą dokonywać wyboru między regulacjami bezpośrednimi tzn. instrumentami prawno-administracyjnymi i regulacjami pośrednimi tzn. ekonomicznymi. W większości zasadniczym środkiem realizacji polityki środ. są bezpośrednie instr. Regulacyjne. W praktyce wybór narzędzi polityki środ. odbywa się pomiędzy rozmaitymi kombinacjami instrumentów prawno-adm. i ekonomicznymi. W PL dominują bezpośrednie oraz modyfikacje regulacji pośrednich:

* Instrument prawno-administracyjny – Obejmuje różnego rodzaju akty prawne np. ustawy czy rozporządzenia oraz różne decyzje administracyjne, organów ochr. środ. itd., które są bezpośrednio adresowane do konkretnego odbiorcy.

* Instrument ekonomiczny – Jest użyteczny zazwyczaj w szerokim kontekście i obejmuje środki finansowe które pośrednio oddziałują na ceny np. podatki, opłaty czy pomoc finansowa oraz takie środki, które kształtują te ceny bezpośrednio np. opłaty za usługi związane z oczyszczaniem. Instrumenty te działają poprzez sygnały na rynku i w ten sposób wymuszają odp. reakcję zanieczyszczających środowisko. Ogólnie instr. Ekon. To takie środki, które poprzez rynek i bodźce finansowe zmuszają do zmiany zachowania.

- Ostatnio rośnie rola środków ekonom. przy malejącym znaczeniu bezpośrednich regulacji prawnych. Ekonom. instr. ochr. środ. uważane są za bardziej elastyczne i łatwiejsze w stosowaniu niż przepisy prawne. Rzadko jednak działają jak substytuty w stosunku do przepisów. W praktyce stosuje się raczej kombinacje instr. Prawnych i ekonom. Natomiast nowe ekonom. środki polityki ochr. środ. traktuje się jako uzupełnienie istniejących zarządzeń. Taka polityka ekologiczna zwiększa wielkość dochodów służących finansowaniu celów środowiskowych, ułatwia wprowadzanie przepisów towarzyszących i stymuluje innowacje techniczne.

KLASYFIKACJA INSTRUMENTÓW EKONOM. STOSOWANYCH W OCHRONIE ŚRODOWISKA W KRAJACH ORGANIZACJI WSPÓŁPRACY GOSPOD. I ROZWOJU DECD:

- Opłaty – Cena płacona za zanieczyszczenia, tzn. zanieczyszczający płacą za prawo do usług środowiskowych. W ten sposób opłaty stają się częściowo składnikiem rachunku kosztów i korzyści. Opłaty mogą pociągać za sobą skutki motywacyjne i redystrybucyjne. Są one ciągle zbyt niskie, aby powodować efekt motywacyjny. Dochody są z założenia przeznaczone na budowę wspólnych oczyszczalni ścieków, subwencjonowanie nowych inwestycji itp. Wyróżniamy nast. rodzaje opłat:

* Za emisje do środowiska – są one uzależnione od ilości i jakości emitowanych subst.

* Usługowe – Mogą zrekompensować koszty zbiorowego unieszkodliwiania zanieczyszczeń, a ich taryfa zależy od ilości zanieczyszczeń.

* Produktowe – Nałożone na cenę produktów które powodują zanieczyszczenie w fazie produkcji lub konsumpcji, bądź dla których zorganizowano system usuwanie do środowiska. Mogą one być związane z cechami produktu np. opłaty za zaw. Siarki w ropie naftowej lub z samym produktem np. za ropę.

* Administracyjne – Płatności za czynności urzędowe tj. np. kontrola i autoryzacja, zarejestrowanie pewnych chemikaliów czy wprowadzenie i egzekwowanie przepisów.

* Zróżnicowanie podatkowe prowadzące do ustalenie korzystniejszych cen dla produktów przyjaznych środowisku i odwrotnie. Działa jak ujemne i dodatnie opłaty produktowe. Cel efekt motywacyjny.

- Subwencje – Różne formy pomocy finansowej dla zanieczyszczających będące bodźcem do zmiany och postępowania lub przyznaje się je firmom mającym problemy z przestrzeganiem wprowadzonych norm środ. Wyróżnia się nast. rodzaje subwencji:

* Dotacje – Bezzwrotne formy pomocy udzielane gdy firmy podjęły okr. Przedsięwzięcia w celu zmniejszenia poziomu zanieczyszczeń w przyszłości.

* Kredyty preferowane – O oprocentowaniu niższym od rynkowej stopy procentowej przeznaczone dla firm w przypadku podjęcia działań przeciwko zaniecz.

* Ulgi podatkowe – W formie pozwoleń na przyspieszoną amortyzację lub w postaci zwolnień, czy rabatów podatkowych. Przyznawane w przypadku przeciwdziałaniom degradacji środ., przy czym ulgi wpływają bezpośrednio na dochód lub zysk, podczas gdy zróżnicowanie podatkowe działa poprzez ceny produktu.

- Systemy depozytowe – Występuje w nich tzw. dopłata, która obciąża ceny produktów potencjalnie szkodliwych. Jeżeli uniknie się zanieczyszczenia oddając wyrób do właściwego miejsca utylizacji nast. zwrot dopłaty.

- Bodźce finansowe dla egzekucji prawa – Uznawane za narzędzia prawne polegające na tym, że naruszanie warunków użytkowania środ. może być karane ex ante, czyli przez żądanie z góry opłat, które po spełnieniu wymaganych warunków są zwracane, lub ex post, czyli wymierzanie grzywny nast. w przypadku rzeczywistego naruszenia warunków korzystania ze środ. Istnieją 2 rodzaje tych bodźców:

* Kary za naruszenia warunków użytkowania środ.- Są pobierane gdy zanieczyszczający nie spełniają okr. Przepisów, a wielkość kary zależna jest od zysków osiągniętych w efekcie naruszenia warunków.

* Zestawy ekologiczne – Płatności na rzecz organów ochr. środ. w sytuacji, gdy można oczekiwać naruszenia przepisów środ., ale zastosowanie się do tych przepisów powoduje refundację uiszczonych opłat.

- Nowe instrumenty rynkowe:

* System odpowiedzialności od ryzyka ekologicznego – Prawnie ustanawia odpowiedzialność zanieczyszczających za degradację środ. lub koszty usunięcia szkód związanych z emisjami, czy wytworzonymi odpadami, co może doprowadzić do ustanowienia rynku na którym ryzyko ponoszenia kar jest ponoszone i transmitowane do firm ubezpieczeniowych, wówczas składki ubezp. odzwierciedlają przewidywaną szkodę lub koszty jej usunięcia oraz prawdopodobieństwo zaistnienia szkody. Bodźcem jest niższa składka ubezp. w przypadku gdy procesy przemysłowe są bezpieczniejsze lub wyrządzają mniejszą szkodę lub też cechuje je niższa wypadkowość.

* System pełnej kompensacji szkód ekologicznych – Np. Indie które zdecydowały się na wdrożenie tego systemu po wybuchu w zakładach petrochemicznych, kolejnym np. Czarnobyl.

* Ekokonwersja – Instr. ekonom. o międzynarodowym znaczeniu i oddziaływaniu polegający na zmianie długu narodowego na inwestycje w dziedzinie ochr. środ. Ma on szczeg. znaczenie w krajach rozwijających się, gdzie zadłużenie jest wysokie.

* Handel emisjami zanieczyszczeń – Alternatywa opłat za zanieczyszczenia. Prawo do korzystania z danego fragmentu środ. można nabyć w drodze przetargu rynkowego i jest to w gruncie rzeczy bilet wstępu do skarbnicy przyrody, przy czym ilość biletów i uprawnień jest ograniczona i w przypadku zasobów odnawialnych wynika z biologicznych możliwości odtworzenia danego zasobu.

Kluczową rolę pełni tutaj pojęcie „pojemności środowiska” czyli zdolność do pochłaniania wprowadzanych do niego zanieczyszczeń lub fizyczną wielkość dóbr, które można wykorzystać bez uszczerbku dla funkcjonowania całego układu przyrodniczego. Alokacja uprawnień odbywa się w sposób rynkowy, tzn. w 1-szej kolejności uprawnienia mogą zostać rozdane bezpłatnie lub wyprzedane na aukcji. W nast. okresach stają się one papierami wartościowymi na okaziciela i podlegają jawnym i ewidencjonalnym aktom kupna – sprzedaży. W przypadku handlu emisjami obowiązują limity emisji tego samego typu jak w zwykłych programach kontroli emisji. Jeżeli ilość zanieczyszczeń będzie niższa niż ustalona norma to firma może sprzedać różnice między swą rzeczywistą a dozwoloną emisją innej firmie, która będzie mogła zwiększyć własną emisję ponad początkowy limit. Handel tego typu może mieć miejsce: w ramach danego zakładu produkcyjnego, w ramach firmy lub pomiędzy różnymi firmami

Wyróżniamy 4 rodzaje handlu emisjami zanieczyszczeń:

- Metting – Ozn. Wyrównywanie lub kompensowanie i sprowadzający się do zobowiązania że niezależnie od zmian technologicznych i rozbudowy zakładu nie zostaje przezeń przekroczona norma emisji, a zakład sam odpowiada za utrzymanie swoich emisji w ustalonych normach ilościowych.

- Bubbles – tzw. polityka klosza, polegająca na łącznym rozważaniu emisji danego rodzaju zanieczyszczenia wszystkich przedsiębiorstw zlokalizowanych na pewnych obszarze. Przedsiębiorstwa znajdujące się fikcyjnym kloszem muszą we własnym zakresie zagwarantować nieprzekroczenie dop. poziomu emisji całkowitej.

- Offsets – Lokalizacje nowych zakładów produkujących na terenach obciążonych zanieczyszczeniami jest uwarunkowana redukcją emisji w zakładach już istniejących.

- Banking – Gromadzenie limitów do emisji. Koncepcja ta łączy w sobie zalety 3 omówionych (wykluczone jest pośrednictwo)

KLASYFIKACJA INSTRUMENTÓW STOSOWANYCH W OCHR. ŚROD. W PL:

- Opłaty – Pierwszym rodzajem jest system opłat za wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, składowanie odpadów oraz usuwanie drzew i krzewów. Kolejnym system opłat za pobór wody lub wprowadzanie do wód lub ziemi ścieków oraz wód kopalnianych zaw. Związki chlorków i siarczków. Nast. możliwość podwyższenia stawek opłat za korzystanie ze środ. na obszarach szczeg. jego ochrony oraz opłaty koncesyjne za otrzymanie na okr. Czas prawa do wydobywania kopaliny z danego złoża. Opłaty eksploatacyjne za wydobywanie kopalin, produktowe oraz depozytowe opłaty.

- Subwencje:

* Dotacje z NFOSiGW oraz WFOSiGW na dofinansowanie przedsięwzięć o charakterze proekologicznym

* Preferencyjne pożyczki na przedsięwzięcia związane z ochr. środ. z NFOSiGW oraz WFOSiGW

* Kredyty preferowane udzielane przez BOŚ bank

* Możliwość zmniejszenia podatku dochodowego o kwotę darowizn na cele ochr. środ. odliczoną od dochodu osiągniętego w roku podatkowym do wysokości nie przekraczającej 10% dochodu lub bez ograniczeń

*Możliwość obniżenia podatku dochodowego dla podatników prowadzących skup metali szlachetnych o 5% wartości skupionych opakowań i surowców

* Możliwość umorzenia częściowego pożyczki zaciągniętej w NFOSiGW lub WFOSiGW pod warunkiem terminowej realizacji inwestycji itd.

* Możliwość tworzenia funduszu rekultywacji

* Zwolnienie od podatku od nieruchomości budowli stacji wodociąg. oraz zajętych pod nie terenów, gruntów zajętych na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrownie wodne, budynków związanych z gosp. leśną

* Zwolnienie z obowiązku uiszczania podatku od towarów i usług działalności polegającej na badaniu wód, ścieków, powietrza i gleby

* Objęcie preferencyjną stawką 7% vat inwestycji związanych z budową skł odpadów, przeciwpowodziowych

- Bodźce finansowe dla egzekucji prawa:

* System kar za zanieczyszczanie powietrza, przekraczanie dop. poziomu hałasu, składowanie odpadów, usuwanie drzew i krzewów bez zgody, niszczenie terenów zieleni

* System kar za wprowadzanie do wód lub ziemi ścieków, które nie odpowiadają warunkom okr. w pozwoleniu wodno-prawnym

* Możliwość wprowadzania zróżnicowania stawek i wysokości kar za nieprzestrzeganie wymagań ochr. środ.

* Pobieranie odsetek karnych za nieterminowe uiszczanie opłat i kar ekologicznych

* Zaliczenie kar i odszkodowań oraz odsetek od kar z tytułu nieprzestrzegania przepisów do kategorii wydatków nie stanowiących kosztów uzyskania przychodów, a zwiększających podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym

* Przymusowe ściąganie opłat i kar w trybie okr. W przepisach o postępowaniu egzekucyjnym

* Areszt

- Instrumenty Prawno – administracyjne:

* System norm regulujących korzystanie ze środowiska

* Normy prawne regulujące wielkość dop. stężeń subst. zaniecz. powietrza, zachowanie i wykorzystanie, odnawianie zasobów i składników przyrody, a w szczeg. dziko wyst. roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych i ekosystemów, zasady korzystania z wód, prowadzanie gosp. leśnej i ochr. gruntów rolnych oraz leśnych

* Uwzględnianie wymogów ochr. środ. przy projektowaniu, budowie i eksploatacji obiektów budowlanych, przy wydawaniu decyzji o pozwoleniu na budowę, przez kierownika budowy, poprzez nałożenie obowiązku na inwestora wykonania specjalistycznej oceny przy budowie obiektów energetyki jądrowej, rafinerii, zakł. chem., zapór wodnych

* Ustanowienie wykazu odpadów niebezpiecznych których nie wolno sprowadzać do kraju

* Zobowiązanie zakładów pracy do zwolnienia od pracy pracowników biorących udział w akcjach bezpośredniej ochr. przed powodzią

* Wprowadzenie norm jakie powinien spełniać pojazd w zakresie poziomu hałasu, zawartości tlenku węgla w spalinach

* Upoważnienie policji do używania przyrządów kontrolno-pomiarowych do badania stopnia uciążliwości pojazdów dla środowiska oraz do uniemożliwienia korzystania z pojazdu którego poziom techniczny powoduje naruszenie wymagań ochr. środ.

* Zabronienie kierującym używania pojazdów na obszarze zabudowanym jeżeli powodują one uciążliwości z nadmierną emisją spalin bądź pow. hałas

ZASADY USTALANIA OPŁAT I KAR EKOLOGICZNYCH W POLSCE:

Zd – Zanieczyszczenia dopuszczalne

Zn – rzeczywiste

Sj – Stawka jednostkowa