EKONOMIA – jest nauką o prawidłowościach rządzących procesem gospodarowania, czyli gospodarczą działalnością ludzi. Te prawidłowości określamy mianem praw ekonomicznych. Terminu ekonomia użył jako pierwszy Ksenofont nadając taki tytuł swojemu dziełu. Starożytni przez te słowo rozumieli zasady prowadzenia gospodarstwa domowego. Termin pochodzi z greckiego (oikos - dom; nomos – prawo, reguła)

GOSPODAROWANIE – działalność ludzka, indywidualna i zbiorowa, która prowadzi do zaspokojenia potrzeb człowieka. Działalność ta polega na porównywaniu korzyści oraz kosztów jest połączona z wyborem najlepszej dostępnej możliwości. Proces gospodarowania obejmuje:

• Produkcję dóbr materialnych i usług

• Podział wytworzonych dóbr i usług

• Wymianę podzielonych dóbr i usług

• Konsumpcję wymienionych dóbr i usług

ZASOBY – problem rzadkości w ekonomii oznacza, że w danym momencie dana jest tylko pewna ilość zasobów oraz technologii. Rzadkość w ekonomii jest wynikiem zależności między zapotrzebowaniem ludzi na dobra (zapotrzebowanie potencjalne), a ograniczonymi zdolnościami do wytworzenia tych dóbr. Problem rzadkości pojawia się zawsze kiedy zapotrzebowanie na dobra przewyższa możliwości wyprodukowania tych dóbr. Zasoby można podzielić ze względu na organizację:

• Zasoby ludzkie (umiejętności, wiedza, zdolności oraz predyspozycje)

• Zasoby pieniężne (kapitał finansowy)

• Zasoby rzeczowe (surowce, półprodukty, pomieszczenia biurowe)

• Zasoby informacyjne (wszelkiego rodzaju użyteczne dane potrzebne do skutecznego podejmowania decyzji)

Podział ze względu na:

1. Zasoby odnawialne – zasoby naturalne (np. ziemia uprawna) nieskończenie dają możliwość usług

2. Zasoby nieodnawialne – zasoby naturalne, których podaż jest w zasadzie niezmienna, a regeneracja nie jest na tyle szybka, żeby miała jakiś wpływ na gospodarkę

3. Zasoby zawłaszczane – ich wartość ekonomiczna może być przez ich właściciela w pełni wykorzystana

4. Zasoby niezawłaszczane – ich indywidualny koszt użytkowania jest dla niektórych jednostek bezpłatny lub mniejszy od kosztów społecznych (np. ławka w parku)

Czynniki produkcji dzieli zasoby na 3 kategorie:

1. Kapitał – zasób kapitału rzeczowego to zasób wszystkich dóbr przyczyniających się do produkcji kolejnych dóbr i usług

2. Ziemia – jest czynnikiem produkcji dostarczanym przez naturę

3. Praca (zasób siły roboczej) – jest to ogół jednostek, pracujących lub poszukujących zatrudnienia

KRZYWA TRANSFORMACJI– przedstawia maksymalna produkcję jednego dobra przy każdym poziomie produkcji drugiego dobra, te dwie kombinacje, które są możliwe do wykorzystania przy maksymalnym wykorzystaniu zasobów. Krzywa ma nachylenie ujemne oznacza to, że chcąc zwiększyć produkcję jednego dobra musimy zmniejszyć produkcję drugiego dobra.

KOSZT ALTERNATYWNY – ilość produktów, z których trzeba zrezygnować, aby uzyskać określona ilość innego dobra.

POTRZEBA – to stan braku czegoś, niespełnienia. Potrzeby dzielą się na”:

• Pierwotne

• Materialne i niematerialne

• Indywidualne i społeczne

• Potencjalne (nieujawnione) i efektywne (ujawnione)

• Bieżące i przyszłe

• Jednorazowe i powtarzalne

Klasyfikacja potrzeb według Maslowa:

• Potrzeby fizjologiczne (pragnienie, zaspokojenie głodu, snu itp.)

• Potrzeby bezpieczeństwa (pragnienie życia, stałej pracy)

• Potrzeba przynależności (pragnienie obcowania z innymi ludźmi)

• Potrzeby uznania (pragnienie akceptacji, niezależności)

• Potrzeby samorealizacji (pragnienie wykorzystania własnego potencjału umysłowego)

Cechy wspólne potrzeb:

• Są obiektywne

• Są nieograniczone pod względem rodzajów

• Są substytucyjne – istnieją różne możliwości ich zaspokajania

• Są komplementarne, czyli uzupełniające

• Są odnawialne np. potrzeba jedzenia itp.

DOBRA – są to wszelkie wartości materialne, rzeczowe potrzebne do rozwoju człowieka. Klasyfikacja dóbr:

• Dobra wolne – to dobra występujące w nieograniczonej ilości dla każdego. Nie są wytworem pracy ludzkiej lecz przyrody(powietrze, woda, piasek). Z reguły są dostępne nieodpłatnie.

• Dobra rzadkie (ekonomiczne, gospodarcze) – to dobra powstające w wyniku procesu produkcji, są nabywane odpłatnie. Jest ich zbyt mało aby zaspokoić potrzeby wszystkich ludzi gdyż powstają z ograniczonych zasobów

Dobra rzadkie dzielimy na:

• Dobra konsumpcyjne – to dobra służące bezpośrednio do zaspokajania naszych potrzeb, zużywane są „zaraz po ich wyprodukowaniu

• Dobra trwałego użytku – nie zużywają się od razu np. telewizor

• Dobra nietrwałego użytku – szybko, często używane np. żywność

• Dobra produkcyjne – bezpośrednio zaspokajają nasze potrzeby, gdyż służą do wytwarzania dóbr konsumpcyjnych. Dobra te są zużywane w procesie produkcji. Wyróżniamy dobra nietrwałego i trwałego użytku.

RYNEK – to proces w ramach, którego dochodzi do ciągłego uzgadniania decyzji podejmowanych po stronie popytowej i po stronie podażowe. W wyniku czego zostaje uzgodniona cena rynkowa. Rynek to miejsce, gdzie dokonuje się kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr i usług. Rynek pełni funkcję regulatora procesów gospodarczych. Rynki można podzielić na:

• Lokalne

• Regionalne

• Krajowe

• Międzynarodowe

• Światowe

W literaturze ekonomicznej wyodrębnia się zazwyczaj 4 typy struktur rynkowych.

KONKURENCJA DOSKONAŁA:

• Na rynku występuje duża liczba kupujących i sprzedających. Cena jest niezależna od producenta

• Nie ma barier wejścia na rynek

• Oferowane do sprzedaży towary mają jednakowe cechy użytkowe

• Kupujący i sprzedający posiadają doskonałą znajomość rynku

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

• Na rynku działa wielu producentów i wielu nabywców

• Istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm na rynek danej gałęzi

• Produkty wytwarzane przez różne firmy nie są jednorodne, są one zróżnicowane pod względem cech użytkowych oraz mają bliskie substytuty

• Producenci i konsumenci mają doskonałe informacje o rynku i postępują racjonalnie

• Małe sklepiki na osiedlu, restauracje, salony fryzjerskie itp.

• Konkurencja cenowa

• Konkurencja niecelowa (poprawa jakości itp.)

OLIGOPOL

• Na rynku występuje niewielka liczba producentów oraz duża liczba kupujących

• Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami ekonomicznymi lub technologicznymi

• Produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno jednorodne jak i zróżnicowane

• Producent i konsument mają doskonałą informację o rynku

Porozumienia monopolistyczne mają na celu uniknięcie walki konkurencyjnej i maksymalizacje zysku.

MONOPOL PEŁNY

• Istnieje jeden producent (sprzedawca) i wielu kupujących

• Nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany przez jednego producenta-monopolistę

• Produkty są zróżnicowane, nie mają bliskich substytutów

• Istnieje doskonała informacja o rynku

• Wodociągi

• Gazownie

• Elektrownie

ELASTYCZNOŚĆ PODAŻY – stosunek procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany ceny.

1. Cenowa elastyczność podaży – stosunek względnej zmiany jego ilości oferowanej na rynku do małej względnej zmiany jego ceny

Determinanty elastyczności podaży:

• Okres czasu potrzebny na wyprodukowanie dobra

• Możliwości przechowywania dobra

• Okres czasu na jaki zmienia się cena

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WIELKOŚĆ POPYTU:

• Poziom ceny danego dobra – im wyższa cena, tym wyższy popyt

• Poziom realnych dochodów ludności – im wyższe są dochody realne ludności, tym wyższy jest zwykle popyt na dany towar

• Preferencje i gusta konsumentów

• Ceny dóbr substytucyjnych (zastępczych) i komplementarnych (stosowanych jednocześnie do zaspokojenia określonej potrzeby)

• Oczekiwanie odnośnie zmian cen i dochodów

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WIELKOŚC PODAŻY:

• Ceny czynników produkcji (np. wysokość płac, czynsz, opłaty za energię)

• Czas jakim dysponują producenci, aby wytworzyć odpowiednią do potrzeb rynku wielkość produkcji

• Postęp techniczny, polegający na zastosowaniu w produkcji doskonalszych technik i technologii umożliwiających wytwarzanie nowych wyrobów, a jednocześnie obniżenie kosztów produkcji

• Poziom kosztów produkcji

• Warunki finansowo-kredytowe

• Warunki zaopatrzenia wytwórczego

• Zdolności przewidywania cen przez wytwórców

• Możliwości wytwórcze

• Popyt konsumentów

• Inne czynniki: pogoda, import, eksport, polityka państwa

• Interwencyjna polityka państwa

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU – stosunek procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany czynnika, który tę zmianę popytu wywołał. Rodzaje elastyczności popytu:

1. Cenowa elastyczność popytu – współczynnik jest zwykle ujemny

2. Dochodowa elastyczność popytu – jej współczynnik to stosunek względnej zmian zapotrzebowania na dobro do małej względnej zmiany dochodu nabywców

3. Mieszana elastyczność popytu – jej współczynnik to stosunek względnej zmiany popytu na dobro „i” do małej względnej zmiany ceny innego dobra „j”

Determinanty elastyczności popytu:

• Znaczenie dobra dla konsumenta

• Liczba substytutów

• Udział wydatków na dobro w dochodzie konsumenta

• Okres czasu na jaki zmienia się cena

RODZAJE POPYTU

1. Popyt komplementarny – popyt na jedno dobro wywołuje popyt na inne (np. samochód i benzyna)

2. Popyt złożony (łączny) – to popyt na dobro zależny od popytu na wszystkie dobra, które z niego mogą być wytworzone (np. popyt na stal zależy od popytu na samochody, statki)

3. Popyt ograniczony – jest to zależność popytu na jedno dobro od popytu na inne dobra (np. popyt na maszyny włókiennicze zależy od popytu na materiały włókiennicze)

4. Popyt substytucyjny – jedno dobro może być zastąpione innym (np. masło i margaryna)

5. Popyt efektywny (pieniężny) – zwiększenie zainteresowania danym dobrem

6. Popyt potencjalny – wystąpi, gdy siła nabywcza (dochody) jest dostatecznie wielka

7. Popyt spekulacyjny – przewidujemy, iż wzrostowi ceny może towarzyszyć wzrost popytu lub odwrotnie

KOSZTY – są to wydatki odzwierciedlające zużycie rzeczowego i użycie osobowego czynnika produkcji w przedsiębiorstwie. Wydatki te muszą być gospodarczo uzasadnione w przeciwnym razie odzwierciedlają nie koszty tylko straty. Koszty muszą odnosić się do tego samego okresu, do którego odnosimy przychody.

NAKŁAD – odzwierciedla zużycie czynników wytwórczych od strony rzeczowej – jest on wyrażony w roboczogodzinach.

WYDATKI – jest to każdy rozchód środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej, w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki. Istnieje tu zasada, że nie każdy wydatek jest kosztem, ale każdy koszt wiąże się z wydatkiem.

RODZAJE KOSZTÓW:

1. Koszty stałe – nakłady, jakie ponosi przedsiębiorca, niezależnie od wielkości produkcji. Nawet w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo niczego nie produkuje, przedsiębiorca ponosi takie nakłady jak np. czynsze, obsługa kredytów, koszty konserwacji i renowacji, płace pracowników (w zależności od formy zatrudnienia). Tak więc Koszty stałe stanowią te koszty, które nie reagują na zmiany wielkości produkcji, ponieważ są uzależnione np. od upływu czasu i bez względu na ilość dóbr wytworzonych w danym okresie zazwyczaj zostają na niezmiennym poziomie.

2. Koszty zmienne są to nakłady ponoszone przez przedsiębiorstwo związane bezpośrednio z produkcją. Ich poziom wynika z rozmiarów produkcji. Tak więc wynoszą 0 gdy niczego się nie produkuje, a wzrastają razem z wzrostem rozmiarów produkcji. Można tu zaliczyć np. koszty energii, surowców, płace pracowników zatrudnionych na akord itp.

3. Koszt alternatywny – koszt utraconych możliwości – z punktu widzenia przedsiębiorstwa będzie to równowartość dochodów, które dany czynnik wytwórczy mógłby wytworzyć, gdyby wykorzystano go w innym możliwie najlepszym zastosowaniu.

4. Koszty całkowite (Kc) – (całkowity koszt ponoszony przez przedsiębiorstwo). Koszty całkowite składają się z kosztów stałych i kosztów zmiennych. Kc=Ks+Kz

5. Koszt jednostkowy (koszt przeciętny) – przypadający na jednostkę dobra – jeżeli koszt całkowity podzielimy przez ilość wyprodukowanych dóbr (Q) otrzymamy koszt jednostkowy. Kp=Kc/Q

6. Koszt krańcowy (koszt marginalny) – koszt jaki ponosi producent w związku ze wzrostem wielkości produkcji danego dobra o jednostkę. Stanowi on przyrost kosztu całkowitego wynikający z wytworzenia dodatkowej jednostki dobra. Koszty krańcowe stanowią dla przedsiębiorcy bardzo ważną informacje przy podejmowaniu decyzji dotyczących wielkości produkcji.