Rozpłód świń
Użytkowanie rozpłodowe lochy
Racjonalne prowadzenie rozpłodu ma bardzo duże znaczenie ekonomiczne w chowie świń, pozwala zmniejszyć udział loch w strukturze pogłowia i obniżyć przez to koszty ich żywienia oraz koszt produkcji prosiąt do tuczu. Płodność loch w Polsce jest zadowalająca, za mała jest częstotliwość oproszeń w ciągu roku oraz duże straty prosiąt do czasu odsadzenia.
Objawy popędu płciowego u loszek występują już w wieku 5-6 miesięcy, natomiast dojrzałość do rozpłodu uzyskują w wieku ok. 8 mies., po uzyskaniu kondycji hodowlanej i masy ciała 110-120 kg. Loszki kryjemy wiec w wieku 8 miesięcy, tak by pierwszy miot uzyskać ok. 1 roku życia. Dążymy by w ciągu 1 roku uzyskać 2 mioty. Jedynie lochy tzw. jednorazówki (po odchowie 1.miotu-przeznaczone na rzeź) kryjemy w wieku 7-7,5mies.
Lochy zwykle użytkuje się 3-4 lata.
Ruja u świn (hukanie) powtarza się przeciętnie co 3 tygodnie, z odchyleniem od 18 do 24 dni. Objawy rui to:
Obrzmienie i zaczerwienienie sromu,
Niespokojne zachowanie,
Utrata apetytu,
Wydawanie odgłosu zwanego hukaniem
Spokojne stanie przy uciskaniu ręką na grzbiet lub próbie siadania na grzbiet- tzw. test tolerancji
Objawy rui często sa trudne do zaobserwowania (cicha ruja), łatwiejsze jest to w dużej grupie, wtedy locha w rui pozwala się obskakiwać i obskakuje inne sztuki.
Termin wystąpienia rui po odsadzeniu prosiąt :
Przy odchowie 6-8 tyg.: ruja występuje w 3-5 dniu po odłączeniu miotu.
Skrócenie czasu odchowu powoduje z reguły późniejszą ruje
Lochy silnie wychudzone w okresie karmienia miotu należy przed kolejnym kryciem doprowadzić do lepszej kondycji.
Ruja u lochy trwa 2-3 doby, rzadko dłużej. Mniej więcej po dobie od pierwszych objawów rui następuje owulacja, która trwa kilkanaście godzin. Komórki jajowe zachowują zdolność do zapłodnienia przez 8-10 godzin. Krycie zaleca się 24 godziny po początku rui, jest to trudne do wychwycenia wiec kryje się w praktyce w momencie zaobserwowania pierwszych objawów rui i wykazaniu odruchu tolerancji, następnie 24 godz. po pierwszym kryciu.
Użytkowanie rozpłodowe knura
Popęd płciowy u knurków występuje już w wieku 5-6 miesięcy, natomiast do rozpłodu należy je używać dopiero w wieku 8 miesięcy. Knury ras białych osiągają pełną dojrzałość do rozpłodu w wieku ok.10 miesięcy, przy masie ciała 130-150kg. Knurki do rozpłodu sa zakupywane w wieku 6 miesięcy, po zmianie miejsca utrzymania samce często przechodzą silny stres wiec by knurek mógł być użyty do rozpłodu musi mieć ukończone 8 miesięcy ale i nie wcześniej niż 6 tygodni od momentu zakupu.
Zakupione młode knurki hodowlane stawiane sa na punkty kopulacyjne. Obowiązkowy okres utrzymania ich po zakupie wynosi 2 lata. Na punktach przeznacza się na jednego knura 35-40 loch . Sztuki o stwierdzonej wysokiej użytkowości należy w chlewniach wielkostadnych użytkować jak najdłużej, do 4 lat a nawet i dłużej. W fermach użytkowych na 1 knura przeznacza się 15-30 loch, w zarodowych jeszcze mniej. Częstotliwość użytkowania knura zależy od jego wieku. Młodym przeznacza się 2-3 lochy tygodniowo, starszym 5-6.
Krycie
Powszechnie stosowane w Polsce metoda zapładniania świn jest jeszcze krycie naturalne.
W Polsce z reguły stosuje się krycie z reki czyli dozorowane. Umożliwia ono regulowania liczby skoków knura, porę krycia, ustalanie terminów oproszeń.
Duzy wpływa na zapłodnienie wywiera wybór odpowiedniego terminu krycia lochy w okresie rui. Plemniki knura przedostają się do jajowodów w 2-3 godzin po stanowieniu i zachowują zdolność do zapłodnienia Komorek jajowych przeciętnie 12-15 godzin.
Liczba zapłodnionych komórek jajowych zależy od obecności plemników żywotnych w jajowodach w okresie nasilonej owulacji. Pierwszy raz kryje się lochę 12-18 godzin po dostrzeżeniu objawów rui, drugi raz 12-18 godzin po pierwszym kryciu. Jeśli objawy rui nie ustąpiły po następnych 12 godz. można po raz trzeci dopuścić knura.
Najodpowiedniejszą pora dnia na krycie jest rano lub wieczór. Stanowienie dobrze przeprowadzać na okólniku knura lub w specjalnie przygotowanym do tego miejscu . Kopulacja trwa ok. 10 min, wytrysk nasienia poznaje się po charakterystycznych pulsujących skurczach mięśni miedzy odbytem a moszna knura. Akt ten należy obserwować, po czym knura zgonić z lochy jeśli sam nie chce z niej zejść.
Przy pierwszym kryciu w życiu młodego knurka najlepiej dopuścić nie do młodej niedoświadczonej loszki a starsza lochę o wyraźnych objawach rui. Pokrytą lochę najlepiej umieścić oddzielnie od pozostałych loch w rui by te jej nie męczyły obskakiwaniem.
Ciąża i poród
Ciąża u świn trwa 114-115 dni (3mce, 3 tyg., 3 dni). Oznaka jest niewystępowanie rui , w miarę upływu czasu –wzrost apetytu, stopniowe powiększanie się objętości brzucha. Podczas trwania ciąży część embrionów zamiera. Zamarłe w pierwszych tygodniach embriony ulęgają wessaniu (resorpcji), a zamarłe później sa wydalane przy porodzie. Przyczyna obumierania mogą być choroby zakaźne, czynniki dziedziczne, wpływ wywiera także rasa świn oraz pora roku-zima i wiosna straty sa wyższe. Przyczyną zamierania zarodków jest także nieodpowiednie żywienie loch prośnych, wywołujące zaburzenia w przemianie materii w organizmie matki i płodów. Nie zaleca się ani zatuczania ani niedożywiania loch. Ważny jest również ruch. W pomieszczeniach dla loch prośnych niebezpieczne sa wysokie progi, zbyt wąskie lub za niskie przejścia. W ostatnich dniach przed porodem przy zimnej i zlej pogodzie nie wypuszcza się loch na okólnik, aby nie doszło do zapalenia wymienia. Na 8-10 dni przed porodem umieszcza się lochy w kojcach pojedynczych, oczyszczonych i odkażonych. Tam lochy będą się prosiły. Najlepszą ściółką przed porodem dla loch jest sieczka suchej czystej słomy 15-20 cm.
Zwiastuny porodu:
Na 2-3 dni przed porodem brzuch wyraźnie się opuszcza, zarysowują się słabizny, wymię i sutki nabrzmiewają, staja się jędrne a srom wiotczeje
Na dobę przed porodem locha staje się niespokojna, kreci się po kojcu, zaczyna słać gniazdo, w sutkach pojawia się siara,
Na 2-3 godz. przed porodem pojawiają się bole przedporodowe.
Przed porodem należy przygotować: nożyczki, jodynę, czysta ścierkę, skrzynkę lub kosz z miękką ściółką dla noworodków, wodę i mydło do mycia rak.
Zdarza się ze locha rodzi normalnie żywe prosięta i bez nadzoru człowieka, jednak wobec możliwości pojawienia się komplikacji nadzór i pomoc sa wskazane, a w chlewniach zarodowych-konieczne. Najlepiej by poród nadzorowała osoba obsługująca lochy, sa one wtedy spokojniejsze i z ufnością pozwalają na zabiegi przy noworodkach.
Poród trwa 2-3 godziny, nie może się wydłużać. Noworodki sa wrażliwe na nowa temperaturę otoczenia, niższą niż w łonie matki. Wobec tego pierwszą czynnością jaka człowiek wówczas powinien wykonać jest wytarcie prosięcia, usuniecie śluzu z nozdrzy i pyszczka, dosadzenie do wymienia lochy aby mogły pobrać siarę. Dopiero po nassaniu się prosiąt siara należy noworodki umieścić w skrzyni pod promiennikami podczerwieni.
Wszelkie zabiegi takie jak skracanie pępowin i ich dezynfekcja, skracanie kiełków o 1/3 przeprowadzamy po nakarmieniu siara, gdy matka wydala łożysko. Locha jest wówczas zmęczona i spokojniejsza. Łożysko powinno odejść 2-3 godz. po urodzeniu ostatniego prosięcia.
Organizacja rozpłodu
Organizacja rozpłodu czyli planowanie terminów oproszeń i ich rozkład w roku zależy od wielu czynników, a głownie od:
Zadań produkcyjnych i wielkości stada,
Pomieszczeń i ich urządzeń wewnętrznych
Zasobów paszowych gospodarstwa i cen żywca w różnych porach roku.
Rozróżniamy następujące systemy organizacji oproszeń:
Sezonowe (cykliczne, okresowe, zwarte) – odbywają się 2 razy w roku, w najodpowiedniejszych do tego okresach, trwających zwykle po 4-6 tyg.
Oproszenia ciągłe (taśmowe, rotacyjne) – rozłożone mniej więcej regularnie w ciągu roku
Oproszenia kwartalne (co kwartał prosi się polowa loch): system pośredni miedzy 2 poprzednimi.
Oproszenia sezonowe
Zalety:
Możliwość wyboru najodpowiedniejszych okresów wiosna i jesienią w celu zapewnienia prosiętom sprzyjających warunków wychowu oraz wykorzystania zasobów paszowych
Ułatwienie przeprowadzenia krycia loch, oproszeń, odchowu prosiąt przez skoncentrowanie tych czynności w stosunkowo krótkim czasie
Możliwość trafniejszego wyboru i przeznaczenia prosiąt po odsadzeniu na różne cele produkcyjne, gdyż można prawie jednocześnie ocenić wszystkie mioty pochodzące z jednego sezonu
W chlewniach użytkowych łatwiejszy odchów miotów o dużej liczebności, gdyż nadliczbowe prosięta dosadza się do innych loch,
Ułatwienie przeprowadzenia selekcji loch, gdyż można porównywać ich użytkowość uzyskana w prawie jednakowych warunkach.
Wady:
Bardzo nieekonomiczne wykorzystanie kojców dla loch karmiących, gdyż w każdym z nich odchowuje się rocznie zaledwie 2 mioty,
Nierównomierne zapotrzebowanie na robociznę w ciągu roku, w okresie wyproszeń i odchowu potrzeba jej znacznie więcej
Sezonowość dostawy żywca w ciągu roku.
Oproszenia ciągłe
Zalety:
Bardziej ekonomiczne wykorzystanie kojców przeznaczonych dla loch karmiących, gdyż przy odchowie prosiąt przy matce do 6-8 tyg, każdy kojec może być wykorzystany co najmniej 4-5 razy, w fermach przemysłowych nawet 9-10 razy.
Równomierność produkcji prosiąt w ciągu roku, co warunkuje później równomierna podaż żywca rzeźnego i jest szczególnie ważne w fermach prowadzących tzw. zamknięty cykl produkcyjny-od prosiąt do tuczników.
Równomierne zapotrzebowanie na robociznę i pasze oraz rytmiczność przychodów i rozchodów w gospodarstwie.
Wady:
Trudniejszy odchów prosiąt w okresie zimnej i wilgotnej pogody, zwłaszcza XI-XII.
Konieczność posiadania w większych porodówkach urządzeń ogrzewczych, wyposażenia ich w promienniki podczerwieni, mechaniczna wentylacje.
Większe niebezpieczeństwo nasilenia chorób i padnięć małych prosiąt wskutek braku dłuższej przerwy miedzy odchowem kolejnych miotów w tych samych kojcach
W praktyce wybór systemu i terminów oproszeń kształtuje się różnie, zależnie od nastawienia chlewni.
Chlewnie hodowlane: przeszły z z oproszeń sezonowych głownie na kwartalne, zwiększając w ten sposób wykorzystanie drogich stanowisk z 2 do 4 razy w ciągu roku.
Hodowla reprodukcyjna w gospodarstwach indywidualnych, produkująca loszki do chowu masowego, stosuje się nadal przeważnie 2 sezony oproszeń wczesnowiosenny i wczesnojesienny- głównie ze względu na swe warunki pomieszczeniowe i duże nakłady związane z przystosowaniem pomieszczeń do oproszeń zimowych
Większe chlewnie użytkowe: tylko oproszenia ciągłe. W nowo wybudowanych porodówkach stosuje się z reguły centralne ogrzewanie, w starych grzejniki rożnych typów, wentylacje mechaniczna, promienniki podczerwieni. W celu niedopuszczenia do zakażania się miotów młodszych od starszych przy oproszeniach ciągłych wskazane jest:
-podzielenie porodówki na kilka sektorów,
-umieszczenie w poszczególnych sektorach loch o zbliżonych terminach oproszeń,
-po odchowie wszystkich miotów z danej grupy loch stosowane jest (przed umieszczeniem kolejnych wysokoprośnych) 4-5 dniowych przerw na dezynfekcje.
W drobnotowarowej gospodarce: istnieje pewna, choć coraz mniej wyraźna sezonowość oproszeń. Dostosowana jest do pór roku korzystniejszych do odchowu prosiąt oraz do wyprodukowania warchlaków gotowych do tuczu na okres większej zasobności gospodarstw w pasze tj. na jesień i zimę. Jednak gospodarstwa o względnie ustabilizowanych warunkach paszowych, prowadzące chów świn na szersza skale rozkładają tucz bardziej równomiernie w ciągu roku , uwzględniając w większym stopniu letni okres najwyższych cen żywca. W związku z tym zmieniają się tam również odpowiednio terminy oproszeń. Gospodarstwa kontraktujące warchlaki do tuczu i utrzymujące więcej loch decydują się nieraz dostosować swe pomieszczenia do oproszeń i odchowu prosiąt również w mniej korzystnych porach roku, przechodząc na oproszenia kwartalne lub ciągłe.
Jednym z zagadnień związanych z rozpłodem swin jest organizacja remontu stada, czyli wymiany loch w stadzie podstawowym. Ponieważ lochy można użytkować średnio 3-4 lata, wystarczy co roku wymienić 25-33% ich stanu. Liczbę loszek remontowych zwiększa się jednak zwykle do 30-40%. Stwarza to pewna rezerwę na wypadek ewentualnego jałowienia niektórych sztuk. Poza tym umożliwia to przeprowadzenie selekcji pierwiastek na podstawie wyników odchowu ich pierwszego miotu.
Chlewnie zarodowe chcąc przyspieszyć tempo doskonalenia stada zwiększają niekiedy ilość loszek remontowych do 50-60%. Fermy przemysłowe wymieniają u siebie co roku 40-50% stada loch. Przy wyproszeniach sezonowych zostawia się na remont własnego stada więcej loszek z oproszenia wiosennego. Przy oproszeniach ciągłych, lochy wybrakowane sa zastępowane remontowymi sukcesywnie w ciągu roku.