Kwestia społeczna – bezdomność

Bezdomność jest wieloaspektowym zjawiskiem. Istnieje wiele definicji. Jedna z nich odwołują się do postaw wobec zjawiska bezdomności i osób nim dotkniętych (podkreśla się altruizm, emocje mobilizują do działania na rzecz bezdomnych). Definicje te nie wyjaśniają zjawiska. Nie podają praktycznych aspektów działania. Inne definicje określają przyczynę lub syndrom przyczyn: „Bezdomność jest wypadkową splotów różnorodnych determinant i okoliczności egzystencjalno – losowych danej jednostki uwikłanej w makro- i mikro- społecznych warunkach.

Jagodzińska (osobowy syndrom bezdomności): składa się na niego utrata lub osłabienie siły woli, motywacji do realizowania konstrukcyjnego pomysłu na stałe życie i brak zdolności kierowania własnym losem.

A. Przymiński – bezdomność to sytuacja osób lub rodzin, które nie mają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie schronienia, uznawanego za własne, spełniającego minimalne warunki pozwalające określić je jako pomieszczenie mieszkalne. Osoby takie korzystają ze schronienia w różnego rodzaju ośrodkach pomocy lub zaspokajają swoje potrzeby mieszkaniowe w różnego rodzaju obiektach mieszkalnych, ewentualnie pozostają pod gołym niebem. Pozostają faktycznie w sytuacji bezdomności niezależnie od posiadania zameldowania w jakimś pomieszczeniu mieszkalnym. Posiadają obywatelstwo polskie, zezwolenie na pobyt stały, lub status uchodźcy. Znajdują się w sytuacji bezdomności wraz ze swoimi rodzicami lub prawnymi opiekunami. Bezdomny z punktu widzenia prawa nie może mieć umowy najmu, może mieć eksmisję.

Przyczyny bezdomności:

1. Przyczyny natury społecznej:

• Zmiany demograficzne

• Ruchliwość społeczna

• Niedowład polityki mieszkaniowej

• Recesja (bezrobocie ubóstwo bezdomność)

• Brak środków na wynajem lub kupno mieszkania

• Niedostatki opieki społecznej i zdrowotnej

• Niedostatki systemu opieki całkowitej (kłopoty z usamodzielnianiem wychowanków domów dziecka, brak miejsc w domach pomocy społecznej itd.)

2. Przyczyny związane z patologiami/chorobami:

• Alkoholizm

• Narkomania

• Zerwanie więzi rodzinnych

3. Przyczyny psychologiczne:

• Bezdomność z wyboru

• Włóczęgostwo

• Żebractwo

4. Przyczyny prawne:

• Eksmisja

5. Przyczyny losowe:

• Np. klęski żywiołowe

Rodzaje bezdomności:

1. Ze względu na czas trwania:

• Krótkotrwała (do 12 miesięcy)

• Długotrwała (powyżej 12 miesięcy)

• Cykliczna (pomieszkiwanie)

2. Ze względu na stosunek bezdomnego do sytuacji:

• Bezdomność z wyboru

• Bezdomność z konieczności (wbrew jego woli, potrzebom, aspiracjom)

3. Ze względu na stan faktyczny:

• Bezdomność rzeczywista/jawna (brak mieszkania, lub pomieszczenia spełniającego minimalne wymogi mieszkalne – bezdomni uliczni)

• Bezdomność utajona (ocena warunków mieszkaniowych jako niespełniających wymagań – np. niedostatki infrastrukturalne. Slumsy, rudery itp.)

4. Zagrożenie bezdomnością:

• Bezdomność potencjalna (zagrożenie eksmisją, więźniowie zwolnieni z kary)

• Bezdomność imigrantów i uchodźców zakwaterowanych w ośrodkach

• Bezdomność dzikich lokatorów nielegalnie zasiedlających mieszkania

Etapy funkcjonowania w sytuacji bezdomności:

1 etap: Bezdomność potencjalna/przyczyny losowe

• Kryzys emocjonalny, osobowościowy, zanik więzi społecznych, izolacja społeczna

• Kłopoty zdrowotne, niepełnosprawność, osoby bezdomne często dotknięte patologiami, nałogami, przestępczością

2 etap: Pogłębienie świadomości sytuacji

• Problem braku środków finansowych, brak bezpieczeństwa

• Natężenie poczucia zagrożenia i utraty szans życiowych

3 etap: Różne wymiary nabywania tożsamości bezdomnego:

• Akceptuje swoją sytuację

• Nawiązuje nowe relacje społeczne w nowych kręgach kulturowych

• Nabywa nawyków i umiejętności związanych z bezdomnością

• Brak planu, postawa rezygnacji

• Patologie i dewiacje

• Przystosowanie do braku środków materialnych i finansowych

4 etap: Ostateczne przystosowanie do sytuacji:

• Świadoma i podbudowana emocjami akceptacja bezdomności

• Pogłębienie identyfikacji z osobami w podobnym położeniu

• Pogłębiona socjalizacja osoby bezdomnej we wszystkich aspektach życia (uczy się zdobywać pożywienie itd.)

Przeciwdziałanie bezdomności:

L. Stankiewicz – pomoc społeczeństwa (aktywna polityka społeczno – gospodarcza, wspieranie budownictwa socjalnego), instruowanie lokalnej polityki, wspieranie obywatelskich inicjatyw w tym zakresie, wspieranie motywacji dotyczącej wysiłków umożliwiających powrót do społeczeństwa.

A. Przymiński – warunki do usamodzielnienia:

• Posiadanie stałych dochodów

• Stosowne do nie lokum mieszkalne

• Posiadanie zdolności do samodzielnego życia

Instytucjonalne formy pomocy osobom bezdomnym, podejmują w większości niepubliczne podmioty (realizują zadanie związane z przeciwdziałaniem bezdomności):

• Fundacje i stowarzyszenia świeckie

• Fundacje i stowarzyszenia związane z kościołem (np. MONAR)

Prowadzą placówki pomocy:

• Stacjonarnej

• Noclegownie, dające możliwość noclegu i dziennego pobytu, podstawowa pomoc, posiłek, leki;

• Schroniska dla bezdomnych, dach nad głową, higiena, nocleg;

• Domy dla samotnych matek;

• Hostele pomocy społecznej;

• Domy dla osób starszych i chorych (domy pomocy społecznej);

• Domy aktywności życiowej dla najmłodszych bezdomnych;

• Mieszkania readaptacyjne.

• Niestacjonarnej

• Pogotowie interwencji społecznej, przychodnie lekarskie dla osób ze schronisk i spoza;

• Jadłodajnie;

• Punkty pomocy rzeczowej;

• Odwszalnie i łaźnie;

• Domy dziennego pobytu;

• Punkty wydawania żywności, leków i ubrań.

Gmina jest zobowiązana do pomocy osobie bezdomnej. Do jej zadań należą:

• Obowiązek udzielenia schronienia (przyznawanie miejsca noclegowego);

• Zapewnienie posiłku, niezbędnego ubrania (dostarczenie osobie bezdomnej bielizny, odzieży wierzchniej i obuwia);

• Sprawienie pogrzebu bezdomnemu;

• Realizowanie pomocy dla osób samotnych (choroba, wiek);

• Pomoc finansowa na świadczenia lecznicze (do pomocy uprawnienie także bezdomni, czasowo przebywający na terenie danej gminy).

Kwestia społeczna – ubóstwo

Ubóstwo – brak środków materialnych do życia.

Szumski – to stan poniżej pewnego zmiennego w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki, rodziny lub grupy społecznej.

1. Ubóstwo absolutne – brak zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych uznanych w danym społeczeństwie i czasie za minimalne.

2. Ubóstwo względne – nadmierne rozwarstwienie społeczne. Dotyczy tych osób, których zasoby w danym czasie w istotny sposób spadają poniżej zasobów będących do dyspozycji przeciętnej jednostki lub rodziny.

Klasyfikacja oparta na przyczynach (Schiller):

• Teoria skażonych charakterów – ubóstwo wynika z podmiotowych cech charakterologicznych, indywidualnych niedoskonałości i wad (ubóstwo subiektywne – niechęć do pracy, mała zaradność, patologia itd.)

• Teoria ograniczonych możliwości – ubożenie jest wynikiem istnienia strukturalnych barier rozwojowych w systemie społecznym (praktyki dyskryminacyjne, brak możliwości kształcenia, kwestie poza kontrolą jednostki)

• Teoria wielkiego brata – nadmiernie rozwinięta polityka socjalna (brak aktywności, zanik odpowiedzialności za siebie i za bliskich, rozbudowane systemy podatkowe itd.)

Poglądy liberalne (G. Gilder):

• Ubodzy pracują z mniejszym zaangażowaniem, są rozpieszczani przez państwo, akceptowanie zapomogi jako trwałego sposobu na życie. Subkultura dobroczynności

• Wg autora przyczyną jest także rozkład monogamicznego małżeństwa i spadek znaczenia roli mężczyzny jako żywiciela rodziny (dezintegracja rodziny prowadzi do tego, że potrzeby słabszych członków rodziny, nie są dostrzegane na tle potrzeb silniejszych członków)

• Upadek wiary i ducha pracy prowadzi do niepowodzeń, frustracji i ubóstwa.

Miary ubóstwa:

1. Stopa ubóstwa – procent społeczny, żyjący poniżej linii ubóstwa

2. Głębokość ubóstwa – położenie osób ubogich względem linii ubóstwa

3. Minimum socjalne – kategoria socjalna (ustawa o pomocy społecznej) określa tzw. godziwy poziom życia, dobra istotne do zaspokajania potrzeb:

• Egzystencjalnych (żywność, odzież, obuwie, mieszkanie, ochrona zdrowia, higiena)

• Związanych z wykonywaniem pracy (transport, komunikacja – łączność)

• Związanych z kształceniem i wychowaniem (podręczniki, finansowanie potrzeb rozwojowych)

• Utrzymywanie więzi rodzinnych/towarzyskich

• Uczestnictwo w kulturze

Wysokość minimum socjalnego jest wyrazem umowy społecznej. Może być traktowane jako minimum dobrobytu.

4. Minimum egzystencji (minimum przeżycia biologicznego) – wyznacza granicę, poniżej której występuje biologiczne zagrożenie życia i rozwoju psychicznego i fizycznego człowieka (potrzeby mieszkaniowe, żywność). Nie obejmuje wydatków związanych z więziami społecznymi czy uczestnictwem w kulturze.

5. Linie ubóstwa relatywnego – odsetek osób, które żyją poniżej 50% poziomu średnich miesięcznych wydatków gospodarstw domowych. Uwzględnia dwie cechy ubóstwa: względność (odniesienie do przeciętnego poziomu życia w kraju), uznaje nierówności społeczne jednocześnie za skutki i przyczyny ubóstwa.

6. Subiektywna granica ubóstwa – określa się przez badanie opinii społecznych z wykorzystaniem pytań projekcyjnych (np. jaki jest pana zdaniem dochód niezbędny?)

7. Ustawowa granica ubóstwa – wyznaczana w oparciu o ustawę o pomocy społecznej, wynosi ok. 20% od przeciętnej pensji krajowej.

Przeciwdziałanie ubóstwu:

• Stwarzanie warunków do rozwijania i aktywności obywateli zwiększenie produktywności ubogich co podniesie ich poziom życia. (odpowiedzialność za siebie i najbliższych, aktywność, zaangażowanie, dzielność, uczciwość – powinności człowieka zapewniające życie na odpowiednim poziomie materialnym)

• Polityka społeczna/praca socjalna:

• Kształcenie i wychowanie (oświata, kształcenie zawodowe)

• Stworzenie warunków korzystnej komunikacji społecznej (relacje społeczne, komunikowanie się rządzących z rządzonymi, dostęp do informacji itd.)

• Gwarantowanie dochodów na takim poziomie, który pozwoli osobom ubogim na powrót do funkcjonowania społecznego

Prewencja:

1. stopień – realizowana w skali gminy, w tej skali definiuje się zagrożenia i udziela się wsparcia

2. stopień – zawężone obszary depresji. Działania w odniesieniu do osób zamieszkujących te obszary

3. stopień – działania ukierunkowane na konkretne jednostki i rodziny kiedy prewencja drugiego stopnia okazuje się nieskuteczna.

Skutki ubóstwa żebracy, bezdomni itd.