RODZAJE RETRAKCJI I ICH WPŁYW NA JAKOŚĆ WYCISKU

Dokładne odwzorowanie warunków panujących w jamie ustnej pacjenta pozwala technikom dentystycznym na właściwe opracowanie uzupełnień protetycznych, co zapewnia ich wysoką jakość i komfort użytkowania oraz istotnie przyczynia się do podniesienia jakości życia pacjentów. Jakość wycisku jest w dużej mierze zależna od lekarza stomatologa, ponieważ to on decyduje o wyborze mas wyciskowych, doborze łyżki, metodzie retrakcji dziąseł i pobierania wycisku, sile z jaką łyżka z materiałem jest dociskana do tkanek oraz o czasie w jakim procedura jest przeprowadzana. Po pobraniu wycisku lekarz powinien dokonać jego ewaluacji, a w razie potrzeby wykonać go powtórnie.

Jakość wycisku można ocenić bezpośrednio, za pomocą oka nieuzbrojonego oraz wykorzystując urządzenia powiększające, takie jak lupy, czy mikroskopy. Ocena pośrednia wycisku polega na ocenie odlewu wykonanego na jego podstawie. W niektórych badaniach użyto porównania wycisków wykonanych metodami tradycyjnymi z wyciskami cyfrowymi wykonanymi metodą CAD (Computer Aided Design), co pozwoliło na bardzo dokładną ocenę wymiarów i powierzchni. W warunkach ambulatoryjnych zwykle wycisk oceniany jest wizualnie bez użycia urządzeń powiększających. Według przeprowadzonych badań 89,1% wszystkich wycisków przesyłanych do laboratoriów protetycznych posiada jeden lub więcej defektów widocznych bez użycia powiększenia.

Kryteria oceny wycisku
•    brak obecności pustych obszarów i rozdarcia materiału w obrębie linii brzeżnej wycisku – płynne przejście odbicia brzegów stopni w odbicie części naddziąsłowej
•    brak pęcherzyków powietrza w pobranym wycisku
•    brak ekspozycji masy o większej gęstości przez masę o małej gęstości (w technice dwuczasowej)
•    brak nici retrakcyjnej w wykonanym wycisku
•    brak wystąpienia nadmiernego ucisku łyżki na tkanki miękkie
•    odpowiedni dobór mas wyciskowych w technikach dwuwarstwowych
•    prawidłowe zapłynięcie materiałów wyciskowych wokół zębów i tkanek miękkich
•    możliwie dokładnie odwzorowane powierzchnie zębów i przyzębia
•    ocena ciągłości linii poziomych wycisku (zwykle przy użyciu 10-krotnego powiększenia)
•    całkowita polimeryzacja mas wyciskowych w jamie ustnej pacjenta

Przy wykonywaniu wycisku istotna jest precyzja, z jaką łyżka wyciskowa z materiałem zostanie założona na przygotowane uprzednio łuki zębowe, co zapobiega zamykaniu pęcherzyków powietrza wewnątrz wycisku i powstawaniu blaz. Badania dowodzą, że dopasowanie metody retrakcyjnej do wybranego materiału wyciskowego nie jest bez znaczenia.

Retrakcja metodą chemiczno-mechaniczą

Metoda chemiczno-mechaniczna z użyciem nici retrakcyjnych nasączonych chlorkiem glinu, siarczanem żelaza lub roztworem Monsella jest niewskazana do stosowania przy wyciskach wykonywanych siloksanem poliwinylu. Obecność wyżej wymienionych substancji nie wpływa wprawdzie istotnie na wielkość skurczu polimerycznego, jednak  jakość odwzorowania szczegółów powierzchni zębów i tkanek miękkich wzrasta, badacze uważają, że kontakt siloksanu winylu  z siarką zawartą w siarczanie żelaza oraz roztworze Monsella może hamować lub opóźniać proces jego polimeryzacji. Niepełny proces polimeryzacji bądź opóźniona polimeryzacja wyjaśnia powstawanie niedokładnych odwzorowań na powierzchniach wycisku pomimo wyjęcia wycisku w czasie przewidzianym przez producenta. Użycie nici impregnowanych epinefryną nie obniża jakości wycisku, powoduje dobre odsłonięcie rowka dziąsłowego, a tym samym lepszą penetrację mas wyciskowych do jego wnętrza i dokładność odwzorowania linii brzegowych. 
Inną metodą retrakcji jest stosowanie różnego rodzaju past np. Expasyl na bazie tlenku glinu, wprowadzanych na 1-2 minuty do kieszonki dziąsłowej.

 

Retrakcja metodą chemiczną

Przy retrakcji metodą chemiczną najlepsze efekty przynosi użycie epinefryny, ponieważ ma ona wysokie właściwości obkurczające i zapewnia względną suchość rowka dziąsłowego oraz nie wpływa na polimeryzację ani późniejszą wytrzymałość na rozerwanie żadnego z powszechnie używanych materiałów wyciskowych. Użycie tego środka jest jednak ograniczone, ponieważ działa on układowo, podwyższa ciśnienie krwi i przyspiesza akcję serca. W celu polepszenia jakości wycisków i bezpieczeństwa stosowania zostały przeprowadzone badania porównawcze niekonwencjonalnych środków retrakcyjnych (Afrin i Vislin) oraz środka retrakcyjnego Hemostop. Wyniki badań dowodzą, że wytrzymałość na rozerwanie mas polisulfidowych maleje przy kontakcie z preparatami Afrin i Hemostop, natomiast żadna z wymienionych substancji nie hamuje procesu polimeryzacji mas polisulfidowych. Przy retrakcji dziąseł z użyciem preparatów Hemostop, Afrin i Vislin i zastosowaniem mas polieterowych do wycisku również maleje jego odporność na rozerwanie. Hemostop zatrzymuje polimeryzację mas polieterowych oraz silikonów kondensacyjnych. Wytrzymałość silikonów kondensacyjnych na rozerwanie nie maleje przy użyciu żadnego z wymienionych preparatów. Afrin i Vislin nie obniżają odporności siloksanu poliwinylu ani silikonów C na rozerwanie. Naukowcy uważają, że użycie Vislinu do retrakcji chemicznej dziąseł daje efekty jakościowe porównywalne – użyciem epinefryny, natomiast nie powoduje niepożądanych działań układowych, ani nie wpływa niekorzystnie na jakość odwzorowania szczegółów powierzchniowych.
Substancje użyte do retrakcji chemicznej, hemostazy i oczyszczania powinny być dokładnie wypłukane, pozostawienie resztek nadtlenku wodoru w polu operacyjnym zaburza  proces polimeryzacji silikonów addycyjnych oraz mas polieterowych.
Przy pracy masami wykonanymi z siloksanu poliwinylu nie zaleca się retrakcji z użyciem chlorku glinu, siarczanu żelaza oraz roztworu Monsella, ponieważ wpływają one na jakość odwzorowania powierzchni tkanek – siarka zawarta w tych preparatach ma wg badań wpływ na przebieg polimeryzacji. 
W przypadku pracy z materiałem, którego polimeryzacja zostanie zatrzymana lub    wytrzymałość na rozerwanie została obniżona odwzorowanie powierzchni zostaje zakłócone, dotyczy to zwłaszcza linii brzeżnej dziąseł i rejonu przyszyjkowego, powstają puste przestrzenie oraz rozerwane, postrzępione brzegi, które istotnie wpływają na szczelność brzeżną pracy wykonywanej na podstawie wycisku.

Retrakcja metodą mechaniczną

Metoda mechaniczna pozwala na dobre odsłonięcie struktury okołozębowej, zwłaszcza jeśli chodzi o rowek dziąsłowy. Tradycyjne nici retrakcyjne i nowe systemy do retrakcji mechanicznej w postaci pianek (np. Magic FoamCord firmy Coltčne/Whaledent) wprowadzanych aplikatorami poddziąsłowo mogą być stosowane z jednakową skutecznością przy odwzorowaniu schodków położonych do 2mm od linii brzeżnej dziąsła, natomiast nici retrakcyjne dają wyraźnie lepsze efekty przy odwzorowaniu powierzchni położonych głębiej niż 2mm od linii brzegowej dziąsła. Metoda mechaniczna nie zapewnia hemostazy, dlatego przy występującym krwawieniu lub nadmiernym przesączaniu może dochodzić do powstania niedokładnych odbić powierzchni tkanek. Dla skuteczności metody mechanicznej istotna jest budowa nici, w szczególności rodzaj splotu. Nić retrakcyjna nie powinna się zbytnio strzępić – powstawanie mikrostrzępków można zaobserwować w obrazie mikroskopowym praktycznie we wszystkich niciach – zbyt duża ilość niewidocznych gołym okiem resztek nici może wpływać na jakość wycisku, zwłaszcza  na odbicia powierzchni zębów. Grubość użytych nici retrakcyjnych i czas ich pozostawienia ma bardzo duży wpływ na jakość wycisku; zastosowanie zbyt cienkich nici nie pozwala na uzyskanie odpowiednio szerokiego odsłonięcie rowka dziąsłowego, co utrudnia zapływanie materiału, zbyt grube nici powodują natomiast zwiększony ucisk na tkanki przyzębia, co może prowadzić do urazów i silniejszego krwawienia. W ostatnich latach na rynku pojawiły się modyfikatory powierzchni – środki, które pozwalają na lepsze zapływanie mas o niższej gęstości do rowka dziąsłowego poprzez zmniejszenie napięcia powierzchniowego materiału. Użycie modyfikatora powierzchni dostosowanego do masy wyciskowej pozwala na retrakcję nicią o mniejszym rozmiarze przy zachowanej jakości wycisku. Z badań wynika, że optymalny czas potrzebny do wystarczającego odsłonięcia rowka dziąsłowego przy zastosowaniu nici to 4 minuty.