RACHUNEK KOSZTÓW

 

Rachunek kosztów jako element zarządzania przedsiębiorstwem zaczęto stosować na początku XX wieku. Było to związane z powszechnym w tamtym czasie dążeniem do obniżania jednostkowych kosztów wytwarzania wyrobów. Rachunek oparty na kalkulacji kosztów pełnych znacznie ewoluował do dnia dzisiejszego, jednak jego zasadniczy cel, jakim jest ustalenie rentowności prowadzonej działalności, pozostał niezmienny.

Rachunek i kalkulacja kosztów - dzięki możliwości skonfrontowania poniesionych kosztów z osiągniętymi przychodami - umożliwiają ustalenie rentowności zarówno w skali całego przedsiębiorstwa, jak i w skali poszczególnych produktów. Przez rentowność rozumie się efektywność podejmowanej działalności, innymi słowy - rentowność określa, jaki zysk generuje dany rodzaj działalności gospodarczej lub dany produkt.

Omawiając zagadnienia związane z rachunkiem kosztów, należy na wstępie zdefiniować pojęcie kosztów.

Pojęcie kosztów

Z ekonomicznego punktu widzenia kosztem jest wyrażone w pieniądzu celowe zużycie różnych czynników produkcji związane z normalną działalnością przedsiębiorstwa. Z przedstawionej definicji wynika, że koszty charakteryzują się czterema cechami:

 są wyrażone w pieniądzu,

 zostały poniesione w określonym celu,

 wyrażają zużycie czynników produkcji,

 są związane z normalną działalnością przedsiębiorstwa.

Pieniężny charakter kosztów

Koszty rozumiane jako zużycie czynników produkcji muszą być wyrażone w pieniądzu. Nie oznacza to jednak, że zużycie czynników produkcji może być mierzone jedynie za pomocą jednostek pieniężnych. W praktyce pomiar i wycena zużycia tych czynników mogą być dokonywane za pomocą różnych metod. Mierniki zużycia można podzielić na naturalne i pieniężne.

Mierniki naturalne służą do pomiaru nakładów. Przez nakłady rozumie się wielkość zużycia czynników produkcji w jednostkach ilościowych, takich jak sztuki, kilogramy, metry, roboczogodziny itp. Cechą charakterystyczną ilościowych jednostek miary jest to, że nie dają one możliwości porównania zużycia różnych czynników produkcji.

Dopiero zastosowanie pieniężnej jednostki pomiaru umożliwia porównanie zużycia różnych czynników produkcji. Pieniądz jako jednostka miary jest bowiem sposobem na sprowadzenie do wspólnego mianownika nakładów różnych czynników produkcji. Nakłady wyrażone w pieniądzu to koszty.

Koszty są ponoszone w określonym celu

Nie każde zużycie czynników produkcji może być uznane za koszt. Tylko zużycie dokonane w określonym celu jest kosztem. Celem tym jest uzyskanie efektów - najczęściej w postaci produktów przeznaczonych do sprzedaży (lub na własne potrzeby przedsiębiorstwa). Produkty wytwarzane w celu sprzedaży mają generować przychody, a zatem celem ponoszenia kosztów jest uzyskanie przychodu.

Koszty jako zużycie czynników produkcji

Koszty to zużycie czynników produkcji, m.in. takich jak materiały, energia, usługi obce, praca ludzka, rzeczowy majątek trwały. Istnieją jednak również wydatki, które - mimo iż nie wyrażają zużycia - są uznawane za koszty. Do kosztów nie odzwierciedlających zużycia czynników produkcji należą przykładowo podatek od nieruchomości, ubezpieczenia majątkowe, ubezpieczenia społeczne.

Koszty są związane z normalną działalnością przedsiębiorstwa

Pojęcie kosztu wiąże się zawsze z normalną działalnością przedsiębiorstwa, której celem jest przynoszenie określonego efektu gospodarczego. Jednak w każdym przedsiębiorstwie mają również miejsce zdarzenia, które nie wynikają z normalnej działalności gospodarczej, są niepowtarzalne, nie są ponoszone celowo. Skutki finansowe takich zdarzeń nazywane są stratami.

Zaprezentowana charakterystyka pojęcia kosztów jest ważna przy prowadzeniu rachunku rentowności każdego przedsięwzięcia gospodarczego. Na zakończenie prezentacji ogólnych zagadnień związanych z kosztami należy wyjaśnić, iż funkcjonujące w praktyce gospodarczej takie pojęcia, jak koszty i wydatki, mimo iż są bliskoznaczne, nie mogą być utożsamiane.

Z ekonomicznego punktu widzenia wydatkiem jest bowiem każdy rozchód środków pieniężnych. Z przedstawionej definicji kosztu wynika, iż nie każdy wydatek może zostać uznany za koszt, co więcej, zależność ta jest odwrotna - nie każdy koszt jest wydatkiem.

O ile pierwsza zależność - że nie każdy wydatek jest kosztem - jest powszechnie rozumiana, o tyle druga zależność - że nie każdy koszt jest wydatkiem - jest często niedostrzegana. Istnieją bowiem takie rodzaje kosztów, które nie łączą się z rozchodem środków pieniężnych, nie są zatem wydatkami. Do takich kosztów należy m.in. amortyzacja.

Zaprezentowana definicja pojęcia kosztów jest bardzo ogólna i obejmuje szeroki zakres kosztów. Ze względu na dużą różnorodność ponoszonych kosztów istnieje wiele ich klasyfikacji. W opracowaniu tym zostaną zaprezentowane najważniejsze i najczęściej stosowane w praktyce klasyfikacje kosztów.