UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI
WYDZIAŁ EKONOMII I ZARZĄDZANIA
KIERUNEK: Bezpieczeństwo Narodowe
Polityka handlowa jako instrument kontroli wymiany międzynarodowej
Autorzy:
Anita Maksimów
Iwona Zapotoczna
23 BNSP
Prowadzący:
dr Anna Niewiadomska
Zielona Góra, 2012r.
Spis treści:
Wstęp................................................................................................................3
1. Polityka handlowa.........................................................................................4
1.1 Pojęcie polityki handlowej...............................................................4
1.2 Cele polityki handlowej...................................................................5
1.3 Instrumenty (narzędzia) polityki handlowej....................................6
2. Skuteczność środków polityki handlowej.....................................................10
2.1 Opis skuteczności środków polityki handlowej...............................10
3. Tendencje w polityce handlowej po II Wojnie Światowej.............................11
3.1 Polityka liberalizacji i polityka protekcjonizmu...............................11
4. Wymiana międzynarodowa..........................................................................12
4.1 Pojęcie wymiany międzynarodowej................................................12
4.2 Korzyści z wymiany międzynarodowej............................................13
5. Międzynarodowe organizacje w dziedzinie handlu......................................15
5.1 Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu- GATT...................................15
5.2 Światowa Organizacja Handlu WTO................................................15
5.3 Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju-
UNCTAD.................................................................................................16
6. Międzynarodowy podział pracy.....................................................................17
6.1 Pojęcie i istota Międzynarodowego podziału pracy........................17
6.2 Sens ekonomiczny Międzynarodowego podziału pracy..................18
Podsumowanie..................................................................................................20
Literatura..........................................................................................................21
WSTĘP
Polityka handlowa to bardzo obszerny, a zarazem interesujący temat z dziedziny ekonomii. Przez ostatnie kilkadziesiąt lat w handlu światowym dokonuje się bardzo wiele zmian wartych uwagi. Każdy kraj realizuje jakieś zadania w sferze wymiany handlowej z innymi państwami, stosując określone instrumenty, narzędzia. Prowadzi więc politykę handlową. Ma ona na celu najczęściej, zapewnienie szeroko rozumianej ochrony krajowej produkcji zatrudnienia oraz bilansu płatniczego, czyli zestawienia wartości wszystkich transakcji ekonomicznych dokonanych w danym okresie między daną gospodarką krajową, a zagraniczną.
Obecnie mówiąc o polityce handlowej większość ma na myśli jej oddziaływanie na wymianę gospodarczą z zagranicą, a także obroty towarowe.
1. POLITYKA HANDLOWA
1.1 Pojęcie polityki handlowej
Polityka handlowa jest częścią państwowej polityki ekonomicznej. Jak każda polityka, jest zbiorem celów działania i środków służących ich realizacji.
Pojęcie polityki handlowej wykształciło się w początkach rozwoju gospodarki światowej, czyli w okresie, kiedy międzynarodowe stosunki ekonomiczne sprowadzały się głownie do wymiany towarowej, czyli do handlu. Dopiero później zaczęły wykształcać się międzynarodowe obroty usługami, obroty kapitałowe, zwłaszcza w ostatnich dziesięcioleciach, transfer technologii w skali międzynarodowej. W związku z tym pojęcie „polityka handlowa” przestało być precyzyjne i dla określenia oddziaływania państwa na obroty gospodarcze z zagranicą coraz częściej zaczęto używać pojęcia „zagraniczna polityka ekonomiczna”. W związku z powyższym, pojęcie „polityka handlowa” dzisiaj występuje w dwóch znaczeniach:
Pierwsze znaczenie (tradycyjne)- polityka handlowa rozumiana jako polityka państwa w sferze wymiany towarowej,
Drugie znaczenie –jako synonim zagranicznej polityki ekonomicznej , czyli całości stosunków gospodarczych z za granicą.
Polityka handlowa polega, więc na realizacji zadań przez państwo w sferze swojej wymiany handlowej z zagranicą, za pomocą określonych narzędzi. Polityką handlową możemy też nazwać ogół decyzji rządowych dotyczących odpłatnej wymiany dóbr i usług pomiędzy państwami.
Polityka handlowa jest sferą działań o charakterze globalnym nastawiona głównie na eksport oraz promocję własnych towarów na rynkach całego świata. Stanowi pole konfrontacji własnej gospodarki państwa z rynkami światowymi.
W ostatnich latach szybko rozwija się obrót usług, transfer kapitału, technologii, a także siły roboczej. Obrót towarów jest nadal głównym elementem wymiany gospodarczej zagranicą. W rzeczywistości dla wielu krajów, zwłaszcza słabo rozwiniętych, jest to praktycznie jedyny element i polityka państwa nakierowana na oddziaływanie, wielkość, strukturę i kierunek obrotów towarowych.
1.2 Cele polityki handlowej
Ustalanie celów stanowi punkt wyjścia polityki gospodarczej, a więc także polityki handlowej. Cele te nie są stałe i niezmienne. Poszczególne cele mogą być ze sobą zgodne lub sprzeczne. Można tutaj, także mówić o celach krótko i długookresowych, oraz celach wyższego i niższego rzędu. Poszczególne cele mogą mieć ponadto charakter komplementarny lub substytucyjny.
Wśród głównych celów polityki handlowej najczęściej wymienia się:
poprawę (bądź jej przeciwdziałanie) sytuacji w bilansie płatniczym,
zmianę w poziomie eksportu i importu,
zmianę w strukturze handlu zagranicznego,
poprawę wskaźnika terms of trade,
zwiększenie dochodów z tytułu obrotu usługami,
zwiększenie dopływu lub odpływu kapitału itp..
Dążąc do osiągnięcia powyższych celów zarówno polityki ekonomicznej, jak i handlowej te wzajemnie się uzupełniają i wspomagają. Tak więc polityka ekonomiczna może się przyczyniać do realizacji celów polityki handlowej (np. wykorzystanie narzędzi fiskalnych i pieniężnych w celu ograniczenia deficytu w bilansie płatniczym). Może być również odwrotnie. Jako przykład można podać wykorzystanie subwencji eksportowych lub ograniczeń importowych (narzędzia polityki handlowej) w celu zmniejszenia bezrobocia (cel polityki makroekonomicznej). Ponadto należy podkreślić, że głównym celem zagranicznej polityki ekonomicznej jest równocześnie podstawowym celem polityki makroekonomicznej (równowaga bilansu płatniczego).
Wybór celów, a także środków (narzędzi) polityki handlowej zależy od wielu czynników. Można je podzielić na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne.
Wewnętrzne:
Poziom rozwoju gospodarczego;
Aktualny stan koniunktury gospodarczej;
Poziom bezrobocia;
Poziom inflacji;
Sytuacja społeczno- polityczna kraju;
Zewnętrzne:
Działalność instytucji i organizacji międzynarodowych;( MFW, Bank Światowy,OECD,WTO,itp.)
Sytuacja polityczna świata;
Zmiana sytuacji gospodarczej na świecie;
Poszczególne cele polityki handlowej mogą być ze sobą niekiedy sprzeczne. W związku z tym zagraniczna polityka ekonomiczna w zakresie w jakim sprowadza się do wytyczania celów w rzeczywistości oznacza wybór spośród wszystkich celów tych priorytetowych, innymi słowy zróżnicowanie wagi przyznanej każdemu z nich.
1.3 Instrumenty (narzędzia) polityki handlowej.
Przez narzędzia polityki handlowej państwa, rozumie się najczęściej elementy mechanizmów ekonomicznych funkcjonujących w kraju i wykorzystywanych przez państwo do oddziaływania na podmioty gospodarcze.
Z punktu widzenia regulacji handlu zagranicznego, można je podzielić na dwie grupy:
służące do oddziaływania na wszystkie podmioty gospodarcze w danym kraju (należą tu: kurs walutowy, stopa procentowa, polityka budżetowa, pieniądz, ceny);
służące państwu do oddziaływania na podmioty gospodarcze uczestniczące bezpośrednio w wymianie handlowej (środki polityki handlowej).
Instrumenty polityki handlowej można podzielić na: cła oraz środki para i pozataryfowe. Środki (bariery) parotaryfowe działają podobnie jak cła, a więc służą ograniczeniu wymiany przez podwyższenie ceny dobra krajowego. Obejmują one też środki pobudzania eksportu przez obniżenie ceny dobra krajowego (np. subsydia). Należą do nich opłaty importowe, minimalne ceny importu, subsydia eksportowe, depozyty importowe itp. Pozostałe środki inne niż środki taryfowe i bariery parataryfowe nazywane są pozataryfowe.
Ogólny podział środków polityki handlowej jest następujący:
| Środki taryfowe | Środki nie taryfowe |
| Parataryfowe | |
− cła; − inne środki taryfowe. |
− opłaty wyrównawcze; − podatki importowe; − depozyty importowe; − subsydia eksportowe; − cła antydumpingowe. |
Środki polityki handlowej dzielimy na pobudzające eksport (np. subsydia eksportowe) oraz ograniczające import (cła).
Poza wyżej wymienionymi, warto zwrócić uwagę na pewne szczególne instrumenty polityki handlowej, takie jak:
Postępowanie antydumpingowe i antysubwencyjne. Nie są to typowe narzędzia protekcji, lecz środki walki z nieuczciwą konkurencją, do których państwo ma pełne prawo. Jednak nierzadko państwa nakładają cła antydumpingowe czy antysubwencyjne w wysokości wyższej, niż marża dumpingu lub subsydiów, co sprawia, że cła te stają się poważnym utrudnieniem w handlu.
Zmiana kursu waluty. Oddziałuje ona bezpośrednio także na inne ,niż handel pozycje bilansu płatniczego oraz bardzo istotnie na gospodarkę wewnętrzną danego kraju
Jeszcze innym instrumentem polityki handlowej są umowy gospodarcze zawierane z zagranicą (bilateralne i multilateralne). Mogą one określać zasady wzajemnego traktowania się przez partnerów w całokształcie ich stosunków lub w określonej dziedzinie np. w handlu, żegludze, bądź też mogą rozwiązywać określone, konkretne sprawy takie jak obniżka ceł itp.
Polityka handlowa kojarzy się ze stosowaniem określonych narzędzi, elementów, za pomocą których państwo zmierza do osiągnięcia przyjętych celów gospodarczych.
Do najstarszej bariery stosowanej w polityce handlowej należy cło. Rozumie się przez nie opłatę nakładaną na dany towar, pobieraną na granicy przez służby celne danego państwa. Celem stosowania tego środka jest głównie ochrona poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej, jak i bilansu płatniczego. Jest to swego rodzaju podatek zwiększający ceny towarów i obniżający jego konkurencyjność na rynku krajowym. W przeszłości cła stanowiły ważne źródło dochodu państwa, a także ochraniały własną produkcję. Ze względu na charakter działania cło należy do rynkowych instrumentów regulowania obrotów handlowych z zagranicą.
Cła dzieli się w zależności od przyjętego kryterium.
1. Według kryterium kierunku ruchu towarów.
Cła importowe – mają najszerszy zakres i niewątpliwie największe znaczenie. Mogą być wykorzystywane do różnych celów (fiskalnych, ochrony produkcji krajowej, bilansu płatniczego itp.). W praktyce mówiąc o cłach mamy na myśli ten rodzaj ceł.
Cła eksportowe – występują rzadko i mają charakter sporadyczny. Tylko bowiem w wyjątkowych sytuacjach kraj jest zainteresowany wzrostem cen swoich towarów na rynkach zagranicznych i ograniczeniem możliwości ich zbytu. Ma to miejsce jedynie w przypadku poważnego braku tych towarów na rynku krajowym (np. dawne kraje socjalistyczne lub niektóre kraje rozwijające się ).
Cła tranzytowe – mają również charakter zanikający. Tranzyt jest, bowiem poważnym źródłem dochodów państwa i przynosi gospodarce krajowej znaczne korzyści.
2. Według kryterium technicznego sposobu ustalania wysokości:
Cła ad valorem – ustalane w procentach w stosunku do wartości towaru.
Cła specyficzne – ustalane w stosunku do ilości towaru ( „od sztuki” ).
Cła kombinowane – ustalane zarówno w stosunku do wartości, jak i ilości towaru.
3. Według kryterium źródła ustalania:
Cła autonomiczne – ustalane samodzielnie przez dane państwo.
Cła umowne – ustalane w wyniku porozumienia z innym krajem (bądź grupą państw).
4. Według kryterium rodzaju taryfy celnej:
Cła maksymalne.
Cła minimalne.
Taryfa celna może zawierać minimalny i maksymalny poziom cła. Takie zróżnicowanie jest możliwe tylko wtedy, gdy dany kraj przyznał klauzulę największego uprzywilejowania (KNU) tylko niektórym państwom. Wtedy stosuje się względem nich cła minimalne, a wobec cła maksymalne.
5. Według kryterium zróżnicowanego traktowania:
Cła dyskryminacyjne – ustalane na poziomie wyższym od poziomu, który obowiązuje w danym kraju. Wynikają one zarówno z przyczyn ekonomicznych, jak i politycznych.
Cła te w stosunku do niektórych krajów mogą być wprowadzone na stałe lub stosowane doraźnie (jeżeli pojawi się jakaś przyczyna). Czasowo stosowane cła dyskryminacyjne mogą mieć charakter ceł:
- retorsyjnych (jako środek ekonomicznego bądź politycznego odwetu),
- wyrównawczych (jako rekompensata za stosowane za granicą środki wspierania eksportu),
- antydumpingowych (gdy zdaniem władz eksporter stosuje cenę dumpingową).
Cła preferencyjne – stosowane są w stosunku do krajów, którym chce się zapewnić szczególne traktowanie. Wtedy mogą być niższe od stawki minimalnej, a czasem może nawet występować tzw. stawka zerowa. Stosowanie tego typu ceł jest sprzeczne z klauzulą największego uprzywilejowania, gdyż musiałoby objąć wszystkie kraje, którym KNU została przydzielona.
6. Według kryterium ekonomicznego charakteru ceł (chodzi o różnice w celach i środkach, jakie powodują):
Cła fiskalne – mają na celu głównie zapewnienie dochodów budżetowi państwa. Istnieje trudność w identyfikacji tego rodzaju ceł, gdyż każde cło zwiększa dochody państwa. Przykładem cła fiskalnego jest cło na towary, które nie są produkowane w kraju, np. cło na owoce tropikalne.
Cła ochronne – mają przede wszystkim chronić produkcję krajową (np. nowe gałęzie produkcji). Powodują one wiele negatywnych skutków: osłabienie konkurencyjności, spadek zainteresowania rozwojem postępu naukowo- technicznego itd. Są one stosowane w wielu krajach. Odmianą ceł ochronnych są tzw. cła ekspansywne. Mają one za zadanie ochronę wysokiego poziomu cen wewnętrznych ustalonych przez monopole i stanowią główny czynnik zapewniający cenę monopolową na rynku wewnętrznym.
Poza cłami władze państwowe mają do dyspozycji szereg innych narzędzi administracyjnego lub ekonomicznego wpływu na handel zagraniczny. Są to np:
Ograniczenia ilościowe w imporcie (tzw. Kwoty)- wprowadzenie ściśle określonego limitu dopuszczalnej ilości importu (lub eksportu);
Subsydia- instrument wspierania eksportu, najczęściej o charakterze pośrednim, jest to pomoc w zwiększeniu sprzedaży za granicą przez poprawę konkurencyjności towarów krajowych na rynku zagranicznym;
Dumping- zbliżony do subsydiów, oba instrumenty oznaczają sprzedaż za granicę po cenie niższej od ceny sprzedaży na rynku krajowym. Dumping jest stosowany przez przedsiębiorstwa, subsydia zaś przez rząd.
Zmienne opłaty wyrównawcze- stanowią różnicę między zmienna rynku światowego na dany towar i stałą w danym czasie ceną rynku wewnętrznego.
Elementy te są odstępstwem od wolnego handlu i płynących z niego korzyści wynikających z zasady kosztów komparatywnych. Znajdują jednak zastosowanie w polityce handlowej wszystkich państw w imię różnorakich celów politycznych, ekonomicznych społecznych.
2. SKUTECZNOŚĆ ŚRODKÓW POLITYKI HANDLOWEJ
2.1 Opis skuteczności środków polityki handlowej.
Poszczególne środki, narzędzia polityki handlowej odznaczają się różną efektywnością. Tradycyjny środek działania na handel , jakim są cła, współcześnie nie zawsze daje pożądany wynik. Wpływ na to miało wiele czynników, zwłaszcza kolejne redukcje stawek celnych, wynegocjowane na forum GATT. W ich wyniku średni poziom ceł na wyroby przemysłowe obniżył się w przybliżeniu z 40%, bezpośrednio po zakończeniu II Wojny Światowej do 5-6% na początku lat dziewięćdziesiątych. Cła zostały całkowicie wyeliminowane w obrębie stref wolnego handlu (EWG,EFTA,NAFTA,CEFTA). Okazały się też one mało skutecznym narzędziem ochrony producentów krajowych w sytuacji, gdy zdolność konkurencyjna towarów jest w coraz większym stopniu określana nie tyle przez cenę, ile przez wysoką ich jakość, poziom zaawansowania technologicznego, warunki kredytowe dostaw (zwłaszcza w przypadku dużych obiektów inwestycyjnych).
Środki pozataryfowe charakteryzują się większą niż cła swobodą użycia. Znaczna ich część (np. podatki, depozyty importowe) nie jest, formalnie biorąc, przedmiotem negocjacji międzynarodowych. W większości przypadków nie było też dotąd wypracowanych w skali międzynarodowej i powszechnie obowiązujących zasad ich stosowania. Mniejsze są też wewnętrzne ograniczenia ich nakładania w porównaniu z cłami, ponieważ środki te są zazwyczaj regulowane aktami wykonawczymi i nie wymagają, jak cła, skomplikowanych procedur ustawodawczych. Daje to zainteresowanym grupom możliwość dość szybkiego wprowadzenia ich w życie i skutecznego działania. Wśród środków pozastrefowych można jednak wyodrębnić mniej i bardziej skuteczne.
3.KIERUNKI I TENDENCJE W POLITYCE HANDLOWEJ PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
3.1 Polityka liberalizacji i polityka protekcjonizmu.
Polityka liberalizacji i polityka protekcjonizmu, jako dwa główne kierunki polityki handlowej występowały po II Wojnie Światowej z różną intensywnością w poszczególnych krajach i w różnych okresach. Prawidłowością przy tym było, że liberalizacją były zainteresowane te kraje, których gospodarki miały dużą zdolność konkurencyjną, a za protekcjonizmem opowiadały się natomiast kraje słabsze. Również w poszczególnych krajach zwolennikami liberalizacji byli ci producenci, którzy nie mieli trudności ze sprzedaniem swoich towarów za granicą i nie obawiali się konkurencji ze strony produktów importowanych. Słabsi producenci, analogicznie, skłaniali się ku przeciwnemu rozwiązaniu. Kraje rozwijające się, otwierały swe rynki bardzo powoli. Przykładem jest Japonia, która po wojnie prowadziła politykę protekcjonistyczną, aż do stopniowego jej rozluźniania w miarę wzrostu siły gospodarczej kraju.
W okresie powojennym można umownie wyodrębnić kilka podokresów biorąc pod uwagę stopień otwartości / zamknięcia gospodarek czołowych krajów (wg Budnikowskiego).
1947 – 1973 (od opracowania statutu GATT i pierwszych negocjacji w sprawie ceł do ostrej recesji w świecie). W tym okresie dominowały tendencje liberalizacyjne. Nastąpiła wtedy duża redukcja barier handlowych i wystąpił znaczny wzrost otwarcia gospodarek narodowych: przywrócono wymienialność walut zachodnioeuropejskich, została zniesiona większość ograniczeń ilościowych w handlu i znacznie obniżono cła. Sprzyjała temu dobra koniunktura w Ameryce Północnej i Europie Zachodniej, zwłaszcza w latach 50-tych i pierwszej połowie lat 60-tych.
1974 -1986 (od recesji do rozpoczęcia negocjacji Rundy Urugwajskiej). Wówczas nastąpił wzrost działań i presji protekcjonistycznych, przy jednoczesnym osłabieniu zainteresowania dalszą liberalizacją. W tym okresie wzrost posunięć protekcjonistycznych był, z jednej strony, skutkiem pogorszenia sytuacji gospodarczej na świecie, a z drugiej, przyczyną pogłębiania się tego kryzysu. W tym przypadku mieliśmy zatem do czynienia ze sprzężeniem negatywnym między polityką handlową, a rozwojem gospodarczym. Dodatkowo protekcjonizm ten miał charakter samonakręcający się. Stopniowo kolejne branże występowały z żądaniami wprowadzenia konkretnych posunięć antyimportowych. Występowały ostre napięcia przybierające niekiedy formę wojen handlowych. Groziło to rozkręceniem spirali protekcjonizmu na skalę niemożliwą do opanowania ,i całkowitym chaosem w stosunkach gospodarczych. Politycy zaproponowali w związku z tym nowe rokowania na forum GATT w celu zahamowania tych negatywnych zjawisk, którym nadano nazwę: Runda Urugwajska
1986 - 01.01.1995 (od rozpoczęcia Rundy Urugwajskiej do powołania WTO) . Doszło wtedy do zahamowania nacisków protekcjonistycznych, na skutek zobowiązań do nie wnoszenia nowych barier w handlu, niezgodnych z GATT.
01.01. 1995 do dziś
4. WYMIANA MIĘDZYNARODOWA
4.1. Pojęcie wymiany międzynarodowej.
Wymiana międzynarodowa to całość stosunków wymiennych w świecie, między wszystkimi krajami lub zrzeszeniami. Wymiana międzynarodowa, jako efekt specjalizacji i wzrostu skali produkcji, umożliwia dzięki rozszerzeniu rynków zbytu racjonalne wykorzystanie zasobów czynników produkcji, jakimi dysponuje dany kraj, zazwyczaj bowiem rynki narodowe nie są na tyle chłonne, aby zapewniały zbyt masowej i wyspecjalizowanej produkcji. Gdy jakiś kraj prowadzi politykę autarkii (samowystarczalności), tj. próbuje samodzielnie rozwijać wszystkie możliwe dziedziny produkcji, musi rozpraszać posiadane środki. W efekcie skala produkcji jest mała, koszty wytwarzania i ceny wysokie, stopień nowoczesności niezbyt duży, a część posiadanych czynników produkcji nie wykorzystywana w sposób racjonalny. Ponadto rozwój, niektórych dziedzin produkcji z uwagi na niedostatek pewnych czynników produkcji lub zbyt wysokie koszty wytwarzania jest ograniczony, a czasem wręcz niemożliwy. Natomiast specjalizacja i wymiana międzynarodowa, prowadząc do rozszerzenia rynków zbytu, pozwalają na lepsze wykorzystanie posiadanych czynników produkcji w poszczególnych krajach włączonych w system międzynarodowej współpracy.
Dzięki wymianie międzynarodowej rośnie zapotrzebowanie globalne na czynniki produkcji istniejące w danym kraju, we względnej obfitości. Popyt krajowy zwiększa się o popyt zagraniczny. Tym samym rosną ceny tych czynników produkcji i zasobów (np. ziemi w Australii, Kanadzie czy Stanach Zjednoczonych, ropy naftowej na Bliskim Wschodzie). Gdyby w tych warunkach dany kraj nie utrzymywał wymiany z zagranicą, część jego czynników produkcji i zasobów byłaby nie wykorzystana ze względu na niski poziom ceny zbytu, a zatem i dochodów. Konieczne byłoby wówczas wytwarzanie takich dóbr, do których nie ma dogodnych warunków (np. produkcja wysokogatunkowej stali w Polsce mino braku wysokoprocentowych rud żelaza) i w efekcie koszty produkcji i ceny byłyby wysokie, a skala produkcji niewielka. W gospodarce nie uczestniczącej w międzynarodowym podziale pracy czynniki produkcji byłyby nie w pełni wykorzystane, a ceny wielu dóbr wysokie. W wyniku wykorzystania zalet wymiany międzynarodowej następuje zatem wzrost dochodów nominalnych oraz lepsze pod względem asortymentowym zaspokojenie popytu przy jednoczesnej zniżce cen dóbr deficytowych. W rezultacie umożliwia to wzrost dochodów realnych społeczeństwa i podnoszenie poziomu stopy życiowej, gdyż potrzeby ludzi są w coraz większym stopniu zaspokajane na podstawie potencjału gospodarki światowej, a nie krajowej, chociaż oczywiście w danym kraju stopień ich zaspokojenia zależy od poziomu rozwoju jego gospodarki. Wymiana międzynarodowa wiąże gospodarki poszczególnych krajów w jedną całość i jest niezbędnym warunkiem kontynuowania procesów gospodarczych i rozwoju gospodarczego. Ograniczenia lub przerwanie wymiany międzynarodowej, zagraża gospodarką krajowym, wywołując w nich negatywne skutki, objawiające się z reguły spadkiem produkcji i zmniejszeniem stopnia zaspokojenia potrzeb społecznych. Dlatego poszczególne kraje dążą do uczestniczenia w międzynarodowym podziale pracy i międzynarodowej wymianie, chociaż zdają sobie sprawę, że następuje uzależnienie gospodarki krajowej od powiązań z gospodarkami innych krajów.
4.2. Korzyści z wymiany międzynarodowej.
Wymiana międzynarodowa oparta na specjalizacji produkcji, jest korzystna dla uczestników. Najprostsze wytłumaczenie korzyści z wymiany międzynarodowej odwołuje się do różnic w absolutnych kosztach produkcji towarów. Łatwo tę zasadę wyjaśnić na hipotetycznym przykładzie importu melonów do Polski z Egiptu i eksportu polskiego lnu do Egiptu. Niewątpliwie kosztu produkcji melonów w Polsce byłyby o wiele wyższe, niż w Egipcie, gdzie do uprawy melonów istnieją bardzo sprzyjające warunki klimatyczne i glebowe. W przypadku lnu zaś klimat i ziemie w Egipcie sprawiają, że koszty jego produkcji byłyby tam znacznie wyższe niż w Polsce. Dla każdego z krajów zatem korzystny jest import tego towaru , którego absolutne koszty wytwarzania są niższe u zagranicznego partnera. Analogicznie opłacalny jest eksport tego towaru, którego absolutne koszty produkcji są wyższe u zagranicznego partnera.
Różnicę w absolutnych kosztach wytworzenia jednostki towaru mogą tłumaczyć tylko część handlu międzynarodowego, zwłaszcza wymianę artykułów rolnych i w pewnej mierze surowców. Uniwersalną zasadą, którą można odnieść do całości wymiany międzynarodowej, jest zasada kosztów komparatywnych (porównywalnych, względnych).
Podstawą tej zasady jest model handlu , obejmujący tylko dwa kraje (A i B) oraz dwa towary (X i Y). Zgodnie z zasadą kosztów komparatywnych, nawet jeśli kraj A ma absolutne koszty produkcji obu towarów wyższe niż kraj B, to istnieje racjonalne uzasadnienie specjalizacji każdego kraju w produkcji tylko jednego towaru i wymiany „nadwyżek” z obopólną korzyścią. Kraj A powinien się specjalizować w produkcji tego towaru , którego koszty produkcji ma względnie niższe niż kraj B.
Z powyższego rozumowania wynika, że specjalizacja w produkcji i wymiana towarów są korzystne dla obu stron, mimo że jeden z partnerów ma absolutną przewagę w produkcji każdego z towarów.
Zasada korzyści komparatywnych mówi zatem , że dany kraj powinien się specjalizować w produkcji (i eksporcie) tych towarów, których koszty produkcji są względnie niskie w porównaniu z innymi krajami.
5. MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE W DZIEDZINIE HANDLU
5.1 Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu – GATT
W początkowym okresie po II wojnie światowej, w związku z szybkim rozwojem Organizacji Narodów Zjednoczonych, wysunięty został projekt powołania do życia wyspecjalizowanej agencji ONZ, która miałaby uregulować zasady handlu międzynarodowego. Przed powstaniem planowanej Międzynarodowej Organizacji Handlowej 23 kraje podpisały prowizoryczne porozumienie w celu obniżenia stawek celnych we wzajemnych obrotach handlowych. Projektowana Międzynarodowa Organizacja Handlowa jednak nie powstała, natomiast pozostało owo porozumienie, noszące nazwę Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade- GATT). Z czasem umowa ta przekształciła się w organizację międzynarodową.
GATT powstał w 1948 roku. Liczba jego sygnatariuszy wzrosła z 23 do blisko 130. Pomiędzy państwami członkowskimi dokonuje się ponad 90% światowego handlu. Głównym celem GATT była liberalizacja handlu międzynarodowego w drodze negocjowanych redukcji ceł, a ponadto eliminacja ograniczeń pozataryfowych (innych niż cła) w imporcie, rozstrzyganie sporów handlowych między członkami oraz stymulowanie handlu krajów słabej rozwiniętych. GATT był zatem z jednej strony umową o zasadach handlu międzynarodowego, a z drugiej strony forum, na którym kraje członkowskie dyskutują i rozwiązują problemy wyłaniające się z tego handlu.
5.2 Światowa Organizacja Handlu- WTO
Począwszy od 1995 roku funkcje i zadania GATT przejęła Światowa Organizacja Handlu (WTO- Word Trade Organisation). WTO przejęła zmodyfikowane zasady GATT, rozszerzając je o nowe elementy liberalizacji handlu.
Wyróżnić można kilka podstawowych zasad wspólnych dla GATT i WTO. Fundamentalną zasadą jest niedyskryminacja , czyli obowiązek przyznawania przez dany kraj innym sygnytariuszom tzw. Klauzuli najwyższego uprzywilejowania: kraje członkowskie powinny oferować sobie warunki handlowe nie gorsze niż w stosunkach z krajami nie będącymi członkami. Ochrona przemysłu krajowego powinna być realizowana za pośrednictwem ceł, ale nie innych narzędzi polityki handlowej. Dopuszcza się odstępstwa od powyższych reguł. Możliwe jest tworzenie regionalnych układów handlowych preferujących handel wzajemny (tzw. Stref wolnego handlu, które są podstawą integracyjnych ugrupowań regionalnych). W szczególnych sytuacjach, np. gdy narażone są w istotny sposób interesy niektórych gałęzi gospodarki lub w okresie trudności płatniczych, dopuszcza się stosowanie poza celnych narzędzi protekcji w handlu niektórymi towarami. Wreszcie kraje rozwijające się mogą uzyskiwać specjalne, ulgowe warunki w handlu międzynarodowym.
5.3. Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju- UNCTAD.
Odmienny charakter, niż dwie powyższe ma Konferencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju (United Nations Conference on Trade and Development – UNCTAD). Powstała w 1964 roku, jako jednorazowe przedsięwzięcie ONZ, została jednak z woli uczestników przekształcona w stałą organizację.
Istotą jej działania są odbywające się co 4 lata sesje uczestników większości państw z ONZ, których delegacjom przewodniczą wysokiej rangi członkowie administracji państwowej.
Celami, dla których Konferencja została powołana, były: promocja handlu międzynarodowego, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb rozwojowych krajów tzw. Trzeciego Świata, oraz opracowanie zasad i polityki tego handlu, które przyczyniłyby się do przyspieszenia rozwoju krajów zacofanych. Skuteczność tych działań była mała. Do konkretnych efektów można zaliczyć dwie sprawy: dzięki wysiłkom UNCTAD doszło do wprowadzenia przez kraje zachodnie ułatwień w dostępie do ich rynków dla części towarów eksportowanych przez Trzeci Świat, drugą sprawa jest powstanie Wspólnego Funduszu Surowcowego o kapitale docelowym 750 mln dolarów. Fundusz ten jest mechanizmem stabilizacji wpływów z eksportu kilkunastu surowców przemysłowych i rolnych w przypadku perturbacji na rynkach surowcowych.
6. MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY
6.1 Pojęcie i istota Międzynarodowego podziału pracy.
Na przełomie XVIII i XIX wieku powstał międzynarodowy podział pracy, oparty na dwóch rodzajach specjalizacji: przemysłowej i surowcowo– rolniczej. W produkcji przemysłowej specjalizowała się niewielka liczba krajów, natomiast pozostałe kraje stanowiły źródło zaopatrzenia w surowce i artykuły rolnicze. Ten podział pracy miał ogromny wpływ na charakter i strukturę gospodarki światowej oraz na zróżnicowanie poziomu rozwoju poszczególnych krajów. Funkcjonowało on do II Wojny Światowej. Po jej zakończeniu nastąpiły istotne zmiany w międzynarodowym podziale pracy, zmalało znaczenie Europy Zachodniej na rzecz USA i Japonii.
Udział danego kraju w międzynarodowym podziale pracy określany jest przez jego warunki naturalne:
Położenie geograficzne;
Klimat;
Zasoby bogactw naturalnych;
Warunki glebowe;
Czynniki demograficzne;
Udział gospodarek w międzynarodowym podziale pracy i pozycja gospodarcza na świecie zależy przede wszystkim od efektywności gospodarowania w danym kraju i od polityki ekonomicznej władz, która może mieć różną skuteczność.
Międzynarodowy podział pracy jest szczególną, rozwiniętą formą społecznego podziału pracy. Stanowi historycznie ukształtowane formy powiązań gospodarczych miedzy poszczególnymi krajami, określa ich miejsce w produkcji światowej, czyli decyduje o międzynarodowej specjalizacji produkcji. Gospodarki krajowe specjalizują się w wytwarzaniu pewnego zbioru produktów, którymi są towary, usługi, technologie. Część produktów jest sprzedawana za granicą, część nabywana za granicą.
Międzynarodowy podział pracy ulega ciągłym przemianom; zmienia się zakres i charakter międzynarodowej specjalizacji produkcji, zmianie podlegają również wzajemne stosunki między krajami. Poszczególne kraje stopniowo rezygnują z produkcji pewnych towarów na rzecz większej specjalizacji w produkcji innych dóbr lub usług. Zmieniają w ten sposób swoje miejsce w międzynarodowym podziale pracy. Pewne związki miedzy poszczególnymi krajami lub grupami krajów rozluźniają się, więc na ich miejsce powstają nowe więzi gospodarcze. Jednak granice międzynarodowego podziału pracy są nieistotne. Zwykle mamy do czynienia z wieloma krajami produkującymi i sprzedającymi za granicą podobne produkty. Rzadko zdarza się sytuacja, gdy w wytwarzaniu danego produktu specjalizuje się wyłącznie jeden kraj.
6.2 Sens ekonomiczny międzynarodowego podziału pracy.
Sens ekonomiczny Międzynarodowego podziału pracy sprowadza się do tego, iż poszczególne kraje w wyniku specjalizacji mogły rozwijać takie rodzaje produkcji, w których osiągają względnie wyższą wydajność pracy, a która pozwala na lepsze wykorzystanie czynników wytwórczych jakimi kraje te dysponują. Daje to możliwość tym krajom na eksportowanie dóbr wytworzonych u siebie względnie tanio, a import takich dóbr, których koszty wytwarzania w tych krajach są wysokie lub takich, które ze względów obiektywnych te kraje nie mogą wytwarzać. Międzynarodowy podział pracy decyduje o racjonalnym wykorzystaniu przez poszczególne kraje posiadanych przez nie czynników produkcji.
Międzynarodowy podział pracy podobnie jak gospodarka światowa pojawił się w pewnym etapie rozwoju historycznego, równolegle z gospodarką światową. Międzynarodowy podział pracy przeszedł ewolucję. Formą pierwotną Międzynarodowego podziału pracy był tradycyjny (dychotomiczny).
Tradycyjny Międzynarodowy podział pracy – charakteryzował się tym, że na świecie wyodrębniły się 2 grupy krajów:
kraje uprzemysłowione – wąska grupa krajów Europy Zachodniej, później dołączyły Stany Zjednoczone i Japonia. Grupa ta produkowała 90 % produkcji światowej i eksportowała ponad 80 % produkcji przemysłowej, a import wyniósł ok. 90 % artykułów rolnych. Czyli grupa ta była eksporterem netto artykułów przemysłowych i importerem netto artykułów rolnych.
kraje surowcowo– rolne – kraje te wytwarzały głównie artykuły surowcowo– rolne i eksportowały je, a importowały artykuły przemysłowe. Kraje te to eksporterzy netto artykułów surowcowych i importerzy netto artykułów przemysłowych. Do tej grupy należy reszta świata poza tymi krajami powyżej.
Czynniki które zadecydowały o powstaniu tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy:
rewolucja przemysłowa – kraje przestawiły się na produkcję artykułów przemysłowych, a ograniczyły artykuły rolne. Popyt krajowy nie pokrywa produkcji artykułów przemysłowych; wzrost importu artykułów surowcowych; odpływ ludzi ze wsi, a to spowodowało wzrost popytu na artykuły rolne. Sprowadzano je z krajów zagranicznych.
Rozwój systemu kolonialnego – system ten spowodował, że pojawiły się kraje zależne ekonomicznie i politycznie od metropolii – krajów uprzemysłowionych. Metropolie mogły realizować politykę ekonomiczną na terenie kolonii, która przejawiała się utrwalaniem w krajach kolonialnych struktury gospodarki surowcowo– rolnej. (dychotomiczny MPP).
Teoria ekonomiczna – teoria kosztów komparatywnych Riccarda. Ta teoria w tym sensie kształtowała i utrwalała tradycyjny Międzynarodowy podział pracy, gdyż udowadniała, że układ dychotoniczny jest dla obu stron ekonomicznie korzystny (w krótkim czasie słuszne, w długim nie).
PODSUMOWANIE
Podsumowując polityka handlowa jest ogółem decyzji dotyczących wymiany międzynarodowej. Rząd używa określonych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych w celu podporządkowania decyzji podmiotów gospodarczych w zakresie handlu zagranicznego, realizacji celów ogólnogospodarczych czasem również politycznych. Stosowane przez instytucje rządowe instrumenty, mają zapobiegać tworzeniu się monopolu, który prowadzi do wzrostu cen, oraz wspomagać rozwój konkurencji, która sprzyja wzrostowi efektywności produkcji i realnych dochodów gospodarki.
LITERATURA
Elementarne zagadnienia ekonomii, redaktor naukowy R. Milewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994
B. Ślusarczyk, S. Ślusarczyk, Podstawy mikro- i makroekonomii, Politechnika Lubelska, Lublin 2011
Paul A. Samuelson William D. Nordhaus, Ekonomia tom 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001
R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011
Salomon J., Podstawy ekonomii, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2001
D. Begg F. Stanley, D. Rudiger, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2007
Rynarzewski T., Zielińska-Głębocka A., Miedzynarodowe stosunki gospodarcze. Teoria wymiany i polityki handlu międzynarodowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006
http://portalwiedzy.onet.pl/64483,,,,polityka_handlowa,haslo.html