Neuroprzekaźnik, neurotransmiter, neuromediator – związek chemiczny, którego cząsteczki przenoszą sygnały pomiędzy neuronami (komórkami nerwowymi) poprzez synapsy, a także z komórek nerwowych do mięśniowych lub gruczołowych. Najbardziej rozpowszechnionymi neuroprzekaźnikami są: glutaminian, GABA (kwas gamma aminomaslowy), acetylocholina, noradrenalina, dopamina i serotonina. Neuroprzekaźnik służy do zamiany sygnału elektrycznego na sygnał chemiczny w synapsie i do przekazywania tego sygnału z jednej komórki (zwanej presynaptyczną) do innej (zwanej postsynaptyczną). W klasycznym przypadku neuroprzekaźnik jest zgromadzony w pęcherzykach synaptycznych znajdujących się w komórce presynaptycznej blisko błony presynaptycznej. W rezultacie depolaryzacji błony presynaptycznej pęcherzyki te przyłączają się do błony presynaptycznej, następuje fuzja ich błony z błoną presynaptyczną i egzocytoza czyli uwolnienie zawartego w nich neuroprzekaźnika do szczeliny synaptycznej – zamiana sygnału elektrycznego na chemiczny. Na błonie postsynaptycznej występują receptory danego neuroprzekaźnika. Przyłączenie neuroprzekaźnika do błony postsynaptycznej powoduje zmianę jej polaryzacji (tzn. ujemnego potencjału elektrycznego wnętrza komórki postsynaptycznej mierzonego względem przestrzeni zewnątrzkomórkowej). W przypadku synapsy pobudzającej jest to zmiana dodatnia, zwana depolaryzacją. W przypadku synapsy hamującej jest to zmiana ujemna, zwana hyperpolaryzacją. Tak więc następuje tu zamiana sygnału chemicznego na elektryczny. W obu przypadkach ta zmiana polaryzacji jest następnie przenoszona wzdłuż błony komórki postsynaptycznej i w pewnych przypadkach, jeżeli jest wystarczająco silna, może być propagowana wzdłuż aksonu.

Neuroprzekaźniki (zapamiętać również działanie i pochodzenie)

• pochodne aminokwasów:

  • asparaginian

  • kwas glutaminowy

  • kwas γ-aminomasłowy (GABA)

  • glicyna

  • tauryna

• monoaminy (w kolejności ich syntetyzowania):

  • pochodne fenyloalaniny i tyrozyny:

    • dopamina

      • norepinefryna (noradrenalina)

      • epinefryna (adrenalina)

  • pochodne tryptofanu:

    • serotonina

    • melatonina (Nie jest monoaminą, ale jest pochodną serotoniny)

  • pochodne histydyny:

    • histamina

• pochodne nukleozydów

  • adenozyna

  • adenozynotrifosforan

• Polipeptydy:

  • gastryna

  • cholecystokinina (CCK)

  • insulina

  • hormony przysadki nerwowej:

    • wazopresyna

    • oksytocyna

    • somatoliberyna (hormon uwalniający hormon wzrostu)

  • opioidy:

    • adrenokortykotropina (ACTH)

    • endorfina

    • enkefalina

  • sekretyny:

    • sekretyna

    • glukagon

  • somatostatyny:

    • somatostatyna

• aminy biogenne:

  • acetylocholina (ACh)

  • poliaminy (kadaweryna)

Inne:

• tlenek azotu (NO)

Głównym neuroprzekaźnikiem pobudzającym w korze mózgowej ssaków jest kwas glutaminowy. Inne znane mediatory pobudzające to np.: acetylocholina, noradrenalina, adrenalina, dopamina, serotonina, histamina. Głównym neuroprzekaźnikiem hamującym jest kwas γ-aminomasłowy (GABA). Pozostałe mediatory hamujące to: glicyna i peptydy opioidowe.