17. Nobilowie – rycerstwo – szlachta

Te grupy społeczne nie pracowały fizycznie; środki do życia czerpali z danin i czynszów chłopskich; pełnili oni jednak w społeczeństwie pewne funkcje;

W XI wieku pojawia się dwuimienność; druga część wskazuje na miejsce pochodzenia, posiadłość; zaczęły wykształcać się trwałe rody szlacheckie;

W tym okresie wykształciła się także warstwa społeczna wywodząca się z ludności niewolnej; ze względu na spełniane funkcje dochodzili do wysokiej rangi; ministeriałowie coraz mniej różnili się od sposobu życia i sprawowanych funkcji od nobilów; w ciągu XIII wieku znaczna ich część wtopiła się w stan szlachecki;

W XI-XIII wieku podziały społeczne się ustabilizowały i przekształciły w kategorie społeczne; rolnicy zostali zwolnieni ze służby wojskowej i mieli zajmować się jedynie pracą; szlachta, zwolniona z obowiązków produkcyjnych, zmonopolizowała wojskowość;

Gdzieniegdzie doszło do zróżnicowania prawnego w obrębie stanu szlacheckiego; pojawiła się szlachta wyższa i niższa, podlegająca monarsze lub książętom terytorialnym;

Nie każdy wojownik stawał się rycerzem; rozwinął się specjalny ceremoniał wiodący do uzyskania godności rycerza; powstał kodeks postępowania i etyki rycerskiej;