KSIĘGA PSALMÓW

Wstęp do Księgi Psalmów..

Wspólne elementy.

KSIĘGA PIERWSZA

Psalm 1. Dwie drogi.

Psalm 2. Dramat Mesjasza.

Psalm 3. Poranne wołanie sprawiedliwego prześladowanego.

Psalm 4. Modlitwa i napomnienie.

Psalm 5. Modlitwa poranna.

Psalm 6. Błaganie w próbie.

Psalm 7. Modlitwa sprawiedliwego prześladowanego.

Psalm 8. Potęga Imienia Bożego.

Psalm 9. Bóg obala bezbożnych i zbawia pokornych.

Psalm 10. Bóg obala bezbożnych i zbawia pokornych.

Psalm 11. Ufność sprawiedliwego.

Psalm 12. Przeciw zakłamanemu światu.

Psalm 13. Ufne wołanie.

Psalm 14. Człowiek bez Boga.

Psalm 15. Gość Jahwe.

Psalm 16. Jahwe częścią mojego dziedzictwa.

Psalm 17. Wołanie niewinnego.

Psalm 18. Te Deum królewskie.

Psalm 19. Jahwe słońcem sprawiedliwości.

Psalm 20. Modlitwa za króla.

Psalm 21. Liturgia koronacji.

Psalm 22. Cierpienia i nadzieje sprawiedliwego.

Psalm 23. Dobry Pasterz.

Psalm 24. Liturgia wejścia do świątyni.

Psalm 25. Modlitwa w niebezpieczeństwie.

Psalm 26. Modlitwa niewinnego.

Psalm 27. Liturgia koronacji.

Psalm 28. Błaganie i dziękczynienie.

Psalm 29. Hymn na cześć Pana burzy.

Psalm 30. Podziękowanie po śmiertelnym niebezpieczeństwie.

Psalm 31. Modlitwa w próbie.

Psalm 32. Wyznanie uwalnia od grzechów..

Psalm 33. Hymn do Opatrzności.

Psalm 34. Pochwała sprawiedliwości Bożej.

Psalm 35. Modlitwa sprawiedliwego prześladowanego.

Psalm 36. Złość grzesznika i dobroć Boga.

Psalm 37. Los sprawiedliwego i niegodziwego.

Psalm 38. Modlitwa w utrapieniu.

Psalm 39. Nicość człowieka w obliczu Boga.

Psalm 40. Dziękczynienie. Prośba o pomoc.

Psalm 41. Modlitwa chorego opuszczonego.

KSIĘGA DRUGA

Psalm 42. Skarga lewity na wygnaniu.

Psalm 43. Skarga lewity na wygnaniu.

Psalm 44. Elegia narodowa.

Psalm 45. Na cześć zaślubin królewskich.

Psalm 46. Bóg jest z nami.

Psalm 47. Jahwe królem Izraela i świata.

Psalm 48. Syjon, góra Boga.

Psalm 49. Nicość bogactw..

Psalm 50. O kult w duchu.

Psalm 51. Miserere.

Psalm 52. Sąd nad cynikiem..

Psalm 53. Człowiek bez Boga.

Psalm 54. Apel do Boga wymierzającego sprawiedliwość.

Psalm 55. Modlitwa spotwarzanego.

Psalm 56. Wierny nie zginie.

Psalm 57. W pośrodku "lwów".

Psalm 58. Sędzia ziemskich sędziów..

Psalm 59. Przeciwko bezbożnym..

Psalm 60. Modlitwa narodu po klęsce.

Psalm 61. Modlitwa wygnańca.

Psalm 62. Bóg jedyną nadzieją.

Psalm 63. Tęsknota za Bogiem..

Psalm 64. Ukaranie oszczerców..

Psalm 65. Hymn wdzięczności.

Psalm 66. Publiczne dzięki.

Psalm 67. Modlitwa wspólna po dorocznym zbiorze.

Psalm 68. Chwalebna epopea Izraela.

Psalm 69. Lamentacja.

Psalm 70. Krzyk rozpaczy.

Psalm 71. Modlitwa starca.

Psalm 72. Obiecany król.

KSIĘGA TRZECIA

Psalm 73. Sprawiedliwość ostateczna.

Psalm 74. Lamentacja po zburzeniu świątyni.

Psalm 75. Sąd ostateczny i powszechny.

Psalm 76. Oda ku czci Boga przejmującego lękiem..

Psalm 77. Medytacja nad przyszłością Izraela.

Psalm 78. Lekcje historii Izraela.

Psalm 79. Skarga narodu.

Psalm 80. Modlitwa o odnowienie Izraela.

Psalm 81. Na Święto Namiotów..

Psalm 82. Przeciwko książętom pogańskim..

Psalm 83. Przeciwko wrogom Izraela.

Psalm 84. Pieśń pielgrzymów..

Psalm 85. Modlitwa o pokój i sprawiedliwość.

Psalm 86. Modlitwa w czasie próby.

Psalm 87. Syjon matką ludów..

Psalm 88. Modlitwa z głębi rozpaczy.

Psalm 89. Hymn i modlitwa do wiernego Boga.

KSIĘGA CZWARTA

Psalm 90. Kruchość człowieka.

Psalm 91. Pod Bożymi skrzydłami.

Psalm 92. Kantyk sprawiedliwego.

Psalm 93. Bóg majestatu.

Psalm 94. Bóg sprawiedliwy.

Psalm 95. Invitatorium..

Psalm 96. Jahwe Królem i Sędzią.

Psalm 97. Jahwe triumfujący.

Psalm 98. Sędzia ziemi.

Psalm 99. Bóg Królem sprawiedliwym i świętym..

Psalm 100. Wezwanie, by uwielbiać.

Psalm 101. Zwierciadło księcia.

Psalm 102. Modlitwa w nieszczęściu.

Psalm 103. Bóg jest miłością.

Psalm 104. Wspaniałość stworzenia.

Psalm 105. Cudowna historia Izraela.

Psalm 106. Spowiedź narodowa.

KSIĘGA PIĄTA

Psalm 107. Bóg wybawia człowieka z każdego niebezpieczeństwa.

Psalm 108. Hymn poranny i modlitwa narodowa.

Psalm 109. Psalm złorzeczący.

Psalm 110. Kapłaństwo Mesjasza.

Psalm 111. Pochwała dzieł Bożych.

Psalm 112. Pochwała sprawiedliwego.

Psalm 113. Bogu chwały i miłosierdzia.

Psalm 114. Hymn paschalny.

Psalm 115. Jedyny prawdziwy Bóg.

Psalm 116. Podziękowanie.

Psalm 117. Wezwanie do uwielbienia.

Psalm 118. Liturgia na Święto Namiotów..

Psalm 119. Pochwała prawa Bożego.

Psalm 120. Nieprzyjaciele pokoju.

Psalm 121. Stróż Izraela.

Psalm 122. Pomyślność dla Jeruzalem..

Psalm 123. Modlitwa człowieka nieszczęśliwego.

Psalm 124. Zbawca Izraela.

Psalm 125. Bóg ochrania swoich.

Psalm 126. Pieśń powrotu.

Psalm 127. Zawierzenie się Opatrzności.

Psalm 128. Błogosławieństwo nad wiernym..

Psalm 129. Przeciwko nieprzyjaciołom Syjonu.

Psalm 130. De profundis.

Psalm 131. Duch dziecięctwa.

Psalm 132. Na rocznicę przeniesienia arki.

Psalm 133. Życie braterskie.

Psalm 134. Na święto nocne.

Psalm 135. Hymn pochwalny.

Psalm 136. Wielka litania dziękczynna.

Psalm 137. Pieśń wygnanych.

Psalm 138. Hymn wdzięczności.

Psalm 139. Chwała Temu, który wie wszystko.

Psalm 140. Przeciw niegodziwym..

Psalm 141. Przeciw popełnianiu zła.

Psalm 142. Modlitwa prześladowanego.

Psalm 143. Pokorne błaganie.

Psalm 144. Hymn z okazji wojny i zwycięstwa.

Psalm 145. Pochwała Króla Jahwe.

Psalm 146. Hymn do Boga, który przychodzącego z pomocą.

Psalm 147. Hymn na cześć Wszechmogącego.

Psalm 148. Wszechświatowe uwielbienie.

Psalm 149. Pieśń triumfalna.

Psalm 150. Doksologia końcowa.

Wstęp do Księgi Psalmów

Nazwa "psalm" pochodzi z greckiego i łacińskiego określenia psalmos/psalmus i odpowiada hebrajskiemu mizemor. Oznacza ona utwór religijny o charakterze poetyckim, wykonywany przy akompaniamencie instrumentów strunowych (zimmer). Kanoniczny zbiór psalmów Biblii Hebrajskiej obejmuje 150 takich utworów, przekazanych przez tradycję synagogalną. Nadto znany był szereg innych psalmów niekanonicznych: tłumaczenie greckie LXX wymienia np. Ps 151, a zwój psalmów znaleziony w Qumran (11 Q Psb) poza nim kilka dalszych pieśni tego typu. Numeracja psalmów różni się (w Ps 9-147) w starożytnych tłumaczeniach, ponieważ niektóre psalmy podzielono lub połączono; numeracja przyjęta w niniejszym wydaniu Biblii Tysiąclecia na pierwszym miejscu podaje numerację tekstu oryginalnego, na drugim zaś, w nawiasie, numerację przyjętą w tłumaczeniach grecko-łacińskich. Niektóre psalmy przekazano w Psałterzu (z nieznacznymi zmianami) dwukrotnie, inne skomponowano z części dwu pieśni (np. Ps 14 odpowiada Ps 53; Ps 40,14-18 = Ps 70 [->Ps 70,1]; Ps 57,8-12 + Ps 60,7-14 = Ps 108 [->Ps 108,1]).

Podział Psałterza na pięć ksiąg odpowiada prawdopodobnie analogicznemu podziałowi Pięcioksięgu; każda z nich kończy się doksologią. Współczesna krytyka doszukuje się także innych znamion podziału, biorąc za punkt wyjścia użycie imion Bożych (zbiór "jahwistyczny", "elohistyczny") lub autorów (zbiór "Dawidowy"). Nie ulega też wątpliwości, iż psalmy zbierano według rodzajów literackich (np. por. zwartą grupę psalmów "stopni" lub "wstępowań" oraz psalmów "królewskich"). Ogólne określenie psalmów jako "Psałterza Dawidowego" nie należy rozumieć w sensie wyłączności autorstwa wielkiego króla, lecz jako uwydatnienie jego wielkiej roli w powstawaniu księgi. W rzeczywistości są one dziełem wielu autorów bardzo różnych okresów i środowisk i ulegały wielokrotnym przeróbkom, adaptacjom i opracowaniom, zwłaszcza do celów liturgicznych. Odczytując nową, aktualną do sytuacji ludu Bożego treść, nadawano niektórym zwrotom i wyrażeniom nową treść lub zastępowano je innymi. Przy tej sposobności natchnieni redaktorzy dodawali niekiedy krótkie aktualizujące refleksje (por. np. Ps 51[50],20-21).

Tytuły psalmów (35 spośród nich nie posiada ich wcale), zawierające imię rzeczywistego lub domniemanego autora, okoliczności powstania, rodzaj literacki lub uwagi liturgiczno-muzyczne, są częściowo bardzo dawne lub nawet pierwotne, częściowo zaś dodane albo uzupełnione później (por. różnice między hebr. a LXX w niektórych tytułach). Wobec długiej historii literackiej i wspomnianych już adaptacji, ustalenie autorstwa niektórych psalmów nastręcza trudności lub też jest wprost niemożliwe. Współczesne badania dowiodły jednak - na podstawie analogii literatury pogańskiego Wschodu starożytnego - że wiele psalmów powstało w okresie monarchii lub jeszcze wcześniej. Stąd podawanie w wątpliwość autorstwa Dawida (któremu formalnie przypisuje się 73 psalmy), znanego skądinąd poety i muzyka (1 Sm 16,16-23; 1 Sm 18,10; 2 Sm 1,17-27), a także innych starożytnych autorów nie jest właściwe, i w każdym poszczególnym wypadku wymaga przekonującego uzasadnienia. Z drugiej strony nie ulega wątpliwości, iż wiele psalmów powstało później, w okresie niewoli babilońskiej (por. Ps 137 o "pieśniach Syjonu"), niektóre zaś także w czasach machabejskich.

Bardzo ważnym czynnikiem w należytej ocenie i zrozumieniu psalmów są ich rodzaje literackie, zdradzające intencję natchnionego pieśniarza. Najbardziej charakterystycznymi wśród nich są hymny pochwalne i dziękczynne oraz indywidualne i zbiorowe lamentacje, zawierające zwykle obok drastycznego przedstawienia własnej sytuacji, także błagalną prośbę. Niemałą rolę odgrywają także psalmy królewskie, dydaktyczne, mądrościowe, a także prorockie. W niniejszym wydaniu każdy poszczególny psalm został określony pod względem literackim w odnośniku wstępnym.

Psałterz - to nie tylko zwierciadło pobożności ludu Bożego Starego Przymierza, ale także przegląd wszystkich teologicznych refleksji. Obejmują one całokształt zbawczego planu Bożego od stworzenia świata poprzez wzloty i upadki człowieka w jego dążeniu ku Bogu aż do czasów pełni Chrystusowej i wielkiej eschatologicznej przemiany (psalmy mesjańskie i eschatologiczne). Ta ostania cecha stanowi bezpośrednie przejście między społecznością dawną a nową, zmierzającą ku pełnej realizacji planów Bożych. Wiele psalmów (np. Ps 2,1 Ps 17,1 Ps 22,1 Ps 44,1 Ps 49,1 Ps 72,1 Ps 89,1 Ps 110,1) przedstawia Nowy Testament jako zapowiedź życia, działalności, śmierci i wywyższenia Jezusa Chrystusa; inne czynią to pośrednio. Na specjalną uwagę zasługują natomiast pieśni mówiące o eschatologicznym wywyższeniu Boga (np. Ps 47,1 Ps 3,1 Ps 6-99) lub o chwale dynastii Dawida, w której autorzy upatrują zwłaszcza najwybitniejszego jej Potomka, Zbawcę świata, Jezusa Chrystusa.

Oczywiście, chrześcijanin, członek nowego ludu Bożego, czyta Psałterz w nowym duchu. Nie może on też nie dostrzegać w nim pewnych niedoskonałości, zestawiając go z powszechnym posłannictwem miłości Jezusa Chrystusa; wie on jednak, że Bóg, dobry Nauczyciel, prowadzi człowieka długimi etapami, z tego, co niedoskonałe, ku doskonałości. Toteż cała tradycja chrześcijańska począwszy od pierwszych wieków uznała jednogłośnie Psałterz za swoją księgę modlitwy, odnajdywała w nim swoje ideały, wzbogacone nowym spojrzeniem na historię zbawienia. Kościół dał temu wyraz przypisując Psałterzowi nader ważną rolę w liturgii. Nowy lud Boży odmawia słowa psalmów zawsze w zjednoczeniu ze swą Głową, Jezusem Chrystusem, i w Nim szuka pełnego ich znaczenia; czerpie z nich zarówno wskazania dla swojej chrześcijańskiej egzystencji, jak też stara się zrozumieć swoje posłannictwo w dziejach zbawienia. Nie zapomina wprawdzie, iż pieśni te należą do dawnego etapu objawienia, niemniej odnajduje w nim, jak dawniej, swoje najważniejsze problemy religijne.

Wspólne elementy

Akrostych. Akrostych to utwór literacki, w którym początkowe litery kolejnych wersów układają się w określony schemat lub tworzą jakiś wyraz. Tym schematem może być alfabet (pierwszy wers rozpoczyna się pierwszą literą alfabetu, drugi drugą itd.). Akrostych zawiera czasami jakieś przesłanie lub imię/nazwę (na przykład, imię pisarza, który skomponował dany utwór, lub imię bóstwa, któremu go poświęcono). W Księdze Psalmów pojawia się kilka takich akrostychów (w Ps 9-10,25,34,37,111,112,119,145). Z najbardziej złożonym mamy do czynienia w Ps 119, w którym każdy kolejny wers rozpoczyna się kolejną literą hebrajskiego alfabetu. Wszystkie hebrajskie akrostychy występujące w Biblii są akrostychami alfabetycznymi. Siedem zachowanych przykładów akrostychów z literatury mezopotamskiej to akrostychy imienne/zdaniowe (język akadyjski był językiem sylabicznym, pozbawionym alfabetu, dlatego nie można było w nim tworzyć akrostychów alfabetycznych), datowane ogólnie na 1 poł. I tysiąclecia przed Chr. Przykłady egipskie to akrostychy numeryczne lub przesłania złożone z układów horyzontalnych i wertykalnych. Osiągnięcie efektu stylistycznego opiera się tam w znacznej mierze na grze słów. Ponieważ akrostych uzależniony był od pisma, nie mógł być tworzony w formie ustnej. Utwory te były przeznaczone do czytania, nie zaś jedynie do słuchania, ponieważ ważną rolę odgrywał w nich element wizualny. Szczególnie wyraźnie widać to w utworach babilońskich, gdzie znak przyjmuje inną wartość w recytowanym utworze poetyckim, a inną w akrostychu. W przykładach babilońskich schematy oparte są na ostatnich znakach kolejnych wersów. Inną odmianą akrostychu jest ta, w której schemat powraca w każdej kolejnej zwrotce utworu.

Życie pośmiertne. Szeol to hebrajska nazwa podziemnego świata umarłych. Chociaż przeniesienie człowieka ze świata żywych do Szeolu mogło być uważane za sąd, miejsce to samo w sobie nie było miejscem kary, w przeciwieństwo do nagrody, jaką byłoby przebywanie w niebie. Słowo to czasami jest synonimem grobu, grób był bowiem bramą, przez którą człowiek wkraczał do świata zmarłych. Oprócz tego w Księdze Psalmów Szeol jest często określany jako „dół”. Ten typ terminologii pojawia się jako wariant słowny już w okresie sumeryjskim. Jest to całkowicie logiczne, ponieważ grób (dół wykopany w ziemi) stanowił wejście do podziemi. Izraelici wierzyli, że duchy zmarłych istnieją nadal w świecie cieni. Trudno było uznać tę formę istnienia za przyjemną, lecz w Starym Testamencie nigdy nie wiązano z nią męczarni w ogniu piekielnym (obraz z Iz 66,24 nie ma związku z Szeolem). Nie jest jasne, czy Izraelici znali jakieś inne miejsce niż Szeol. Ludzie ocaleni z Szeolu zostali zwyczajnie zachowani przy życiu, nie zaś wysłani w inne zaświaty. Pojawia się jednak mglista idea innego miejsca w epizodzie Henocha i Eliasza, którzy uniknęli grobu i przypuszczalnie do Szeolu nie trafili. Teksty Starego Testamentu w bardzo niejasny sposób wskazują na inne możliwości. W sytuacji braku konkretnego objawienia system wierzeń Izraelitów przystosował się do światopoglądów ich kananejskich i mezopotamskich sąsiadów.

W myśli mezopotamskiej człowiek musiał przebyć po śmierci pustynię, góry, rzekę, a następnie zejść przez siedem bram do podziemnego świata. Chociaż w literaturze mezopotamskiej został on opisany jako mroczne miejsce, którego mieszkańcy przybrani są w ptasie pióra i jedzą proch, pojawiają się również bardziej pozytywne przedstawienia.

W Księdze Psalmów znajdujemy kilka wyrażeń, które interpretuje się często jako nawiązanie do życia przyszłego przed obliczem Jahwe, chociaż możliwe są również inne wyjaśnienia. Niektóre psalmy powiadają o przebudzeniu się i oglądaniu Bożego oblicza (Ps 11,7; 17,15). W kontekście Księgi Psalmów nie jest to jednak oczekiwanie nieba, lecz przeżycie doświadczane w świątyni, co potwierdza tekst Ps 27,4 i 63,3. Fraza ta przyjmuje identyczne znaczenie w języku akadyjskim, gdzie, na przykład, Asurbanipal z utęsknieniem oczekuje chwili, gdy będzie mógł oglądać oblicze swojego boga, Aszura (w świątyni) i oddać mu pokłon. W hymnie skierowanym do Isztar czytamy, że chory, oglądający jej oblicze, odzyskuje zdrowie. W bardziej ogólnych kategoriach, babiloński cierpiący z Ludlul Bel Nemeqi powiada, że wzywa swojego boga, który jednak nie ukazuje mu swojego oblicza. Mimo to modlący się ma nadzieję, że ranek przyniesie mu dobre rzeczy. Również Psalmista oczekuje, że gdy się obudzi rano, doświadczy wybawienia (Ps 139,18). Drugie wyrażenie dotyczy wykupienia z Szeolu (Ps 49,15). Oznacza ono, że Psalmista został jedynie wybawiony od śmierci w danym momencie, nie zaś, że trafił do nieba zamiast do Szeolu (por. sformułowania oraz kontekst Ps 18,16-19; 30,2-3). Podobne zwroty znaleźć można w literaturze mezopotamskiej, gdzie Marduk uważany jest za tego, który odnawia życie (zob. komentarz do Ps 30,3) i przywraca do życia umarłych. Gula, bogini uzdrowienia, zapewnia, że potrafi sprowadzić zmarłego z podziemnego świata. Wyrażenia te nie oznaczają zmartwychwstania, lecz uzdrowienie. Na temat wyobrażeń zmartwychwstania zob. komentarz do Dn 12,2.

Dzieło stworzenia w Księdze Psalmów. Wielbienie Jahwe jako Stworzyciela w Księdze Psalmów koncentruje się głównie na jego rozkazywaniu kosmosowi i podtrzymywaniu go. Znakiem Boskiego panowania i suwerenności jest władztwo nad niebiosami, obłokami, słońcem, księżycem, gwiazdami, morzami, gromem i błyskawicą. Podobnie jak w całej reszcie starożytnego świata, w Izraelu ważniejszy był ten, kto panuje, niż ten, od kogo wszystko się wywodzi. Mimo to Jahwe postrzegany jest również jako twórca każdej części kosmosu. Rozciąga się to także na istoty kosmos zamieszkujące, od ludzi poprzez różne gatunki zwierząt, nieważne jak mało znane i tajemnicze. Poetycki język Księgi Psalmów nie wzbrania się wykorzystywać wyobrażeń kosmosu, które są typowe dla światopoglądu zawierającego elementy mitologiczne oraz naukowe, charakterystyczne dla Bliskiego Wschodu. Chociaż dzisiaj, w kontekście współczesnej nauki, niektórzy woleliby, aby Księga Psalmów wyrażała prawdy naukowe (ukryte pod językiem poetyckim), podejście takie kryje w sobie dylemat metodologiczny. Odbiorcy izraelscy znali przecież jedynie własny krąg kulturowy. Ponieważ nie otrzymali dodatkowego objawienia (na przykład, Bóg nie powiedział im, że ziemia ma kształt kuli i krąży po orbicie wokół słońca, podtrzymywana siłą grawitacji), musieli trwać przy wyobrażeniach pokrewnych funkcjonującym w świecie starożytnym. Jeśli tak było, wówczas słowa, obrazy i idee użyte w tekście wyrażały to, co oni uważali za rzeczywistość, i nie wynikały jedynie z poetyckiej frazeologii. Mimo to główną myślą przesłania było suwerenne panowanie Boga nad naturą.

Niezależnie od tego, czy Jego panowanie ukazuje się za pomocą obrazu Bóstwa uzbrojonego w błyskawice i dosiadającego obłoków, czy też jako Boską władzę nad ośrodkami wysokiego i niskiego ciśnienia oraz prądami powietrza, główna myśl o suwerennej władzy Boga pozostaje ta sama. Bóg nie przekazał Izraelitom wiedzy na temat meteorologii, by dostarczyć im „poprawnego” wyobrażenia swojego panowania nad pogodą. Wykorzystał pojęcia, które już posiadali. Podobnie nie poinformował ich, że organem odpowiedzialnym za myślenie jest mózg, nie zaś serce lub nerki, jak wierzyli starożytni. Zamiast tego potwierdził zainteresowanie ich umysłem, wykorzystując w tym celu te wyobrażenia dotyczące fizjologii, które posiadali. Starożytne wyobrażenia na temat kosmosu są wyraźnie widoczne w wielu fragmentach Starego Testamentu. Próbkę znaleźć można w komentarzu do Rdz 1,6-8; Pwt 33,22; Ili 9,6.7; 22,14; 26,7.10; 36,27; 38,1-31; Ps 8,3; 24,2; 104,1-35; Prz 3,19-20 i Iz 40,22. Nie są znane przykłady, w których tekst wykraczałby poza ówczesne wyobrażenia naukowe lub przyjmował bardziej wyrafinowany światopogląd naukowy.

Lamentacja. Lamentacja może być indywidualnym wyrazem rozpaczy (np. lamentacja w Ps 22,1-21), pieśnią żałobną po śmierci ważnej postaci (np. elegia Dawida po śmierci Saula w 2 Sm 1,17-21) lub wołaniem wspólnoty podnoszonym w okresie kryzysu (np. Ps 137). Najsławniejszą lamentacją ze starożytnej Mezopotamii jest utwór zatytułowany Lamentacja z powodu zniszczenia Ur, upamiętniający zdobycie miasta przez króla Elamitów, Kindattu, w 2004 przed Chr. Dodatkowe informacje dotyczące tego rodzaju lamentacji można znaleźć we wstawce zamieszczonej w komentarzu do Lamentacji. W Księdze Psalmów ponad jedna trzecia utworów to lamentacje, przeważnie o charakterze indywidualnym. Wznoszone w nich skargi dotyczą najczęściej choroby i ucisku ze strony nieprzyjaciół. Zachowała się pewna liczba terminów technicznych z literatury lamentacyjnej z Mezopotamii, wiele pokrewnych z zaklęciami (tj. obrzędami magicznymi wykonywanymi w celu uwolnienia człowieka od jakiegoś problemu). Prośby towarzyszące lamentacji są bardzo podobne do pojawiających się w modlitwach Bliskiego Wschodu. Zawierają błaganie u udzielenie wskazówek, ochronę, przychylność i uwagę bóstwa, wybawienie z kryzysu, interwencję, pojednanie, uzdrowienie i długie życie.

Wielbienie. Psalmy wielbiące mogą mieć charakter indywidualny lub zbiorowy. Ponad jedna trzecia utworów z Księgi Psalmów to psalmy pochwalne. Psalmy zbiorowe rozpoczynają się zwykle kategorycznym wezwaniem do uwielbiania (np. „Wołajcie do Pana”) i opisują wszystkie dobre dzieła, które Pan uczynił. Indywidualne psalmy wielbiące często zaczynają się oznajmieniem zamiaru chwalenia Boga (np. „Będę wielbił Pana”), po czym przywołują konkretne Jego dobrodziejstwa w konkretnej sytuacji. Hymny mezopotamskie i egipskie koncentrują się zazwyczaj na wielbieniu deskryptywnym, często przechodząc od chwalenia do prośby. Przykładem może być schemat pojawiający się w mezopotamskim utworze mądrościowym zatytułowanym Ludlul Bel Nemeqi. Tytuł pochodzi od pierwszej strofy: „Będę wielbił boga mądrości”. Podobnie jak w indywidualnych psalmach pochwalnych, mezopotamski czciciel Marduka opowiada o swoim problemie i o tym, w jaki sposób został wybawiony przez swojego boga.

Kult prywatny. Ile utworów wielbiących włączonych do Księgi Psalmów ma związek z dorocznymi obchodami świąt w świątyni i pielgrzymowaniem na te święta? Wielu Izraelitów mieszkało w dużym oddaleniu od świątyni. Ludzie z okolic Jerozolimy mogli świątynię regularnie odwiedzać (chociaż nie było po temu powodu, jeśli nie pojawiła się potrzeba złożenia ofiary). Każdy praktykujący Izraelita, zgodnie z wymaganiami Prawa, musiał trzy razy w roku odbyć pielgrzymkę do Jerozolimy (zob. komentarz do Wj 23,15-17), jednak dowody, że takie obchody świąt w Jerozolimie miały zasięg powszechny, są wątłe. W rezultacie wielu Izraelitów widziało świątynię tylko kilka razy w swoim życiu. Oczywiście, musiały również istnieć inne konteksty, w których spełniano akty kultu. Sądzi się, że instytucja synagogi powstała najwcześniej po okresie wygnania, zaś wyżyn ostro zakazano w idealnym biblijnym świecie praktyk religijnych. Szabat nie był też wyraźnie oddzielony od innych dni jako dzień kultu, chociaż przynajmniej w świątyni w Jerozolimie dokonywano wówczas szczególnych czynności kultowych. Wiemy, że kult Izraela koncentrował się wokół świętej przestrzeni (świątyni), świętych pór (szabatu, świąt), świętych rytuałów (ofiar) i świętych słów (modłów). Wiemy też, że głównym celem kultu było zachowanie świętej obecności Bożej, przestrzeganie Prawa/Przymierza oraz wyrażenie uznania dla Boga jako osoby i dzieł, których dokonał. Mimo to nasze wiadomości na temat prywatnego kultu Izraelitów są bardzo ograniczone.

Zasada odpłaty. W najbardziej podstawowej postaci zasada odpłaty głosi, że sprawiedliwy będzie doznawał pomyślności, zaś nieprawy cierpiał. Na płaszczyźnie narodowej zasada ta wbudowana jest w przymierze w formie błogosławieństw i gróźb. Na płaszczyźnie indywidualnej - uważano - jest ona niezbędna, by Bóg mógł utrzymać sprawiedliwość. Ponieważ Izraelici mieli jedynie mgliste wyobrażenie na temat bytowania po śmierci, wyraźne wyobrażenia sądu i nagrody w życiu przyszłym nie były ukształtowane, sprawiedliwość Boska mogła zostać wymierzona jedynie w życiu doczesnym. Izraelici uważali, że jeśli Bóg ma być uważany za sprawiedliwego, nagrody i kary w tym życiu muszą odpowiadać prawości i nieprawości jednostek. Wiara ta doprowadziła też Izraelitów do przekonania, że człowiek doświadczający pomyślności jest w ten sposób nagradzany za swoją prawość. Z drugiej strony, jeśli kto cierpiał, musiała być to kara za jego nieprawość. Im większe cierpienie - tym większa niegodziwość człowieka, który został nim doświadczony. Z powodu zasady odpłaty cierpienie uważane było więc za powód do hańby. Autorzy babilońskich i asyryjskich tekstów magicznych powoływali się na podobną zasadę odpłaty, ponieważ nie byli jednak w pełni przekonani o sprawiedliwości swoich bogów, nie stało się to poważnym zagadnieniem teologicznym.

Kult w świątyni. Świątynia nie była budowlą służącą potrzebom kultu zbiorowego. Była miejscem, w którym Bóg miał zamieszkiwać wśród swojego ludu. Jako taka musiała spełniać standardy świętości i czystości, ze względu na stałą Bożą obecność. Podstawowym zadaniem kapłanów było utrzymywanie świętości miejsca i pilnowanie wstępu do świątyni. Świątyni nie wymyślono do składania ofiar. Najważniejszą rzeczą, o którą zabiegano, było zapewnienie obecności Bożej. Głównymi aktami kultu były więc te, które podkreślały Jego świętość oraz chroniły ją w obrębie świętej przestrzeni. Z tego powodu słowa kultu często miały charakter aktów kultu. Chociaż w świątyni były czasami wykonywane obrzędy kultu zbiorowego, nie on stanowił główną rację jej istnienia. Świątynia była domem Bożym, dlatego konieczne było czczenie w niej bóstwa. Hebrajskie słowo, którym Stary Testament posługuje się na oznaczenie kultu, oznacza również „służbę”. Na Bliskim Wschodzie większość ludów przez kult rozumiała służenie potrzebom bogów poprzez dostarczanie im pokarmu (ofiary), szat (strojów, które umieszczano na bożkach) oraz miejsca schronienia (zbytkownych i ozdobnych świątyń). Bóg Izraela nie miał owych potrzeb, lecz mimo to słuszną rzeczą było Mu służyć (co czynili, na przykład, kapłani i lewici).

Święta obchodzone przez mieszkańców starożytnego świata koncentrowały się wokół cyklicznych pór roku (Nowy Rok lub święta związane z płodnością), wydarzeń mitologicznych (wstąpienie bóstwa na tron po ujarzmieni sił chaosu), wydarzeń z kalendarza rolniczego (żniwa) lub upamiętnienia ważnych wydarzeń historycznych (wydarzenia poświęcenia lub wybawienia). W czasie trwania świąt wspominano dzieła dokonane przez bóstwo i starano się nakłonić je do podjęcia kolejnych działań korzystnych dla ludu. Często poszczególne elementy przenikały się. Zwykle święta obchodzono w świętym miejscu, stąd konieczność odbywania pielgrzymek. Większość świąt religijnych i świętych dni obchodzonych na Bliskim Wschodzie związana była z cyklem rolniczym. Chociaż bogom składano codzienne ofiary, istniały również „dni patronów” w konkretnych miastach i wioskach, kiedy to czczono miejscowe bóstwa opiekuńcze; zdarzały się też okazje, gdy narodowe bóstwo/bóstwa szło z pielgrzymką od miasta do miasta, nawiedzając przybytki i zapewniając ogólny urodzaj oraz pomyślność całej ziemi. Najważniejszym ze świąt mezopotamskich było święto Akitu, czyli obchody Nowego Roku. W owe święto monarcha przyjmował rolę głównego bóstwa, zaś najwyższa kapłanka odgrywała rolę jego małżonki, reprezentując najważniejszą boginię. Dokonywanie przez nich szeregu skomplikowanych świętych rytuałów i złożenie ofiar miało na celu zdobycie upodobania bogów i zapewnienie w ten sposób pomyślności i urodzaju w nadchodzącym roku. W roku opartym na kalendarzu księżycowym obchodzono również święta nowiu księżyca oraz wydarzenia z kalendarza rolniczego (nastanie pory deszczowej, nadejście okresu wylewu rzeki, orki i żniw). Pewne rytuały nawiązywały do zmieniających się pór roku, jak choćby opłakiwanie „umierającego boga” Tammuza (lub Dumuzi), który mógł zostać uwolniony z podziemnego świata jedynie dzięki łzom swoich czcicieli (zob. Ez 8,14). Podczas owych świąt o charakterze zbiorowym jednostki pełniły zwykle rolę biernych obserwatorów. Nie było niczym niezwykłym obchodzenie w ciągu miesiąca podobnego rodzaju świąt sześć lub osiem razy.

POWSZECHNE METAFORY BOGA. Starożytne ludy Bliskiego Wschodu mnożyły imiona i tytuły bogów, czasami posługując się metaforami, czasami frazami opisowymi. W końcowej części poematu Enuma Elisz przywódca i nowe naczelne bóstwo panteonu, Marduk, przyjmuje wyrazy uwielbienia w formie pięćdziesięciu imion, którymi się go obdarza. Do najbardziej intrygujących - po części z powodu elementu opisowego, który jest z nimi związany - należą: Namtilla, „ten, który obdarza życiem”; Namaru, „czyste bóstwo, które oczyszcza ludzką ścieżkę”; Agaku, „który stworzył istoty ludzkie i dal im wolność”; Szasu, „stróż sprawiedliwości”, oraz Agilima, „który zbudował ziemię ponad wodami”. Poniżej podajemy kilka powszechnie stosowanych metafor Jahwe, które pojawiają się na kartach Księgi Psalmów.

Róg/Moc (Ps 18,2; 75,10; 89,17; 92,10; 112,9; 132,17; 148,14). Ta metafora została zastosowana do Boga jedynie raz w Księdze Psalmów (Ps 18,2 [BT: „moc”]). W starożytnej ikonografii promienie lub rogi na koronach symbolizują moc bóstw. Obrazują ich chwałę (w języku akadyjskim melammu) emanującą z obrazu bóstwa, szczególnie z jego głowy lub korony. Na przykład, w jednym ze starożytnych tekstów czytamy o bogu Enlilu: „jego rogi lśnią jak promienie słońca”. W Mezopotamii królowie i bóstwa nosili powszechnie korony z wystającymi rogami. Czasami były one umieszczone warstwami jedne na drugich. Skrzydlaty lew z pałacu Asurnasirpala ma na swojej ludzkiej głowie stożkową koronę z trzema rzędami rogów. W Biblii i na Bliskim Wschodzie budząca grozę moc bóstwa mogła być więc przekazywana ludziom, szczególnie królowi.

Sędzia. Zadaniem sędziego było podejmowanie decyzji w sprawach prawnych, które przedkładano mu do rozpatrzenia. W kulturach Bliskiego Wschodu król był z ludzkiego punktu widzenia najwyższą instancją apelacyjną. W wielu przypadkach istniało jednak zwyczajnie zbyt mało dowodów, by człowiek mógł wydać pewny werdykt. W rezultacie sprawy były rozstrzygane przez bóstwo, co dawało bodziec do powstania wyobrażenia bóstwa jako sędziego, który widzi wszystkie dowody i wydaje sprawiedliwy wyrok. Istniały trzy główne mechanizmy, którymi posługiwał się system wymiaru sprawiedliwości. Pierwszym z nich była przysięga. Przysięgę składano wówczas, gdy nie istniała wystarczająca liczba materialnych dowodów lub nie było pewności, kto jest odpowiedzialny za spowodowanie szkody (Wj 22,10-13; Kodeks Hammurabiego). W ten sposób Bóg wzywany był na świadka, zaś osoba składająca przysięgę oddawała się w ręce boskiej sprawiedliwości. Drugim mechanizmem była wyrocznia: z pomocą kapłana zadawano bóstwu pytanie, czy oskarżony jest winny czy niewinny. W sprawach rozstrzyganych przez wyrocznię często posługiwano się omenami. Badano wnętrzności zwierzęcia złożonego w ofierze, by ustalić, jaki jest werdykt bogów (pomyślny omen oznaczał niewinność, niepomyślny winę). W Izraelu stosowano w tym celu urim i tummim. Trzecim mechanizmem angażującym bóstwo w wydanie werdyktu była próba (sąd Boży). „Próba” oznaczała sytuację prawną, w której oskarżony był wydawany w ręce Boże, mówiąc wprost - stawiany w sytuacji zagrażającej jego życiu. Jeśli bóstwo interweniowało, by nie doznał szkody, jego werdykt brzmiał „niewinny”. Podczas większości prób wykorzystywano wodę, ogień lub truciznę, de facto zakładając jeszcze przed próbą winę oskarżonego - brak zaangażowania bóstwa tylko ją potwierdzał. Oprócz wspomnianych kontekstów prawnych bóstwo pełniło rolę sędziego, który stoi na straży sprawiedliwości społecznej. Oznaczało to stawanie po stronie biednych, strapionych, słabych i uciśnionych. W literaturze ugaryckiej Baal jest czasami nazywany „Sędzią”, tytuł ten jednak najczęściej wiąże się z Jammem („Morzem”), tradycyjnie określanym jako „Sędzia Rzeki” (być może jest to aluzja do próby rzeki, za pomocą której orzekano o winie). W literaturze akadyjskiej bóg słońca Szamasz jest bóstwem sprawiedliwości, dlatego często ukazuje się go w roli boskiego sędziego.

Król. Na Bliskim Wschodzie rolę króla przypisywano głównemu bóstwu narodowemu, głowie panteonu. W okresie Starego Testamentu u Kananejczyków był to El lub Baal; u Babilończyków Marduk; u Moabitów Kemosz; u Ammonitów Milkom; u Asyryjczyków Aszur; u Filistynów Dagon; u Egipcjan Re; u Edomitów Kos i u Aramejczyków - Hadad. Bóstwa te panowały w swojej boskiej sferze nad innymi czczonymi przez ludy bogami (jako przywódcy zgromadzenia bogów). W sferze ziemskiej bogowie ci byli ściśle identyfikowani z ludzkim monarchą, bowiem wspólnie z nim angażowali się w wyprawy wojenne, przedsięwzięcia budowlane (szczególnie wznoszenie świątyń) i zaprowadzanie sprawiedliwości w społeczeństwie ludzkim. We wszystkich dziedzinach objętych odpowiedzialnością ziemskiego króla ostateczna odpowiedzialność spoczywała na boskim władcy. Zwycięstwa wojenne oznaczały, że obszar panowania bóstwa uległ poszerzeniu, obejmując narodowe bóstwa pokonanych ludów. Na tej zasadzie Sennacheryb starał się onieśmielić Ezechiasza, wymieniając bogów, którzy oddali mu pokłon (zob. 2 Krn 32,11). W okresie panowania Achaba, Jahwe musiał konkurować z Baalem o królewską władzę nad Izraelem (zob. komentarz do 1 Krl 17,1). W czasach Samuela lud utracił wiarę w królewskie panowanie Jahwe i począł dążyć do zastąpienia Go królem ludzkim (zob. komentarz do 1 Sm 8,7). W Księdze Psalmów Jahwe jest wielokrotnie ogłaszany królem. Niezależnie od tego, czy jest to związane z oficjalnym świętem koronacji Jahwe w Izraelu (zob. komentarz na temat Dnia Jahwe we wstawce umieszczonej obok komentarza do Księgi Joela), królewska pozycja Jahwe podkreśla jego suwerenną władzę nad kryzysami w życiu jednostki i wydarzeniami, które do nich doprowadziły, nad narodami i ich bogami oraz nad kosmosem i jego funkcjonowaniem.

Odkupiciel. W społeczności Izraelitów rola odkupiciela (go’el) pełniona była przez krewnego, pomagającego w odzyskaniu własności rodowej, niezależnie od tego, czy były to straty ludzkie (wówczas musiał ścigać i zabić mordercę), sądowe (wówczas pomagał współplemieńcom w przewodzie sądowym), czy ekonomiczne/materialne (wtedy wykupywał własność utraconą przez innego członka rodu). Odkupiciel był członkiem rodziny, który bronił jej interesów, gdy pojawiało się zagrożenie dla praw lub posiadłości rodu. Termin ten jest najczęściej używany w Księdze Psalmów. Drugi wyraz (pdh) odnosi się do sfery prawnej i oznacza uwolnienie kogoś od stawianych mu zarzutów lub z zobowiązań, które na siebie wziął. Wykupienie pierworodnego oznaczało uwolnienie go z obowiązku poprzez zapłacenie ustalonej ceny. W Starym Testamencie żaden z tych wyrazów (ani ich synonimów) nie oznacza wykupienia kogoś lub wiecznego ocalenia od grzechów. Najbliżej do tego znaczenia tekstowi Ps 130,8, lecz nawet tam chodzi jedynie o uwolnienie od obowiązku wymierzenia kary narodowi, który został wykupiony. W języku ugaryckim i akadyjskim podmiotem tego czasownika jest bóstwo.

Skała/Opoka (18,3; 19,15; 28,1; 31,3; 42,10; 62,3; 71,3; 78,35; 89,27; 92,16; 94,22; 95,1; 144,1). Istnieją dwa różne słowa hebrajskie o identycznym zakresie znaczeniowym, oddające ten Boski tytuł. Boski epitet „Skała” nie pojawia się w literaturze innych narodów sąsiadujących z Izraelem, wiemy jednak, że był używany, bowiem odnajdujemy go jako element teoforyczny w aramejskich i amoryckich imionach własnych. Skała mogła stanowić fundament budowli, mogła dostarczać ochrony (można się było za nią ukryć) lub cienia (w którym można było usiąść), była też niewzruszona i nieporuszona. Wszystkie te cechy czyniły skałę właściwą metaforą opisującą charakter Boga.

Pasterz. Na Bliskim Wschodzie królów i bogów często przedstawiano jako pasterzy swojego ludu. Podobnie jak owce były uzależnione od pasterza, który opiekował się nimi i ich bronił, lud zależał od króla i swoich bóstw. Szamasza, mezopotamskiego boga słońca i sprawiedliwości, wielbiono za to, że pasterzuje nad wszystkim, co mu podlega. Egipski bóg słońca, Amon, opisywany był jako pasterz wiodący swoje trzody na pastwisko, dostarczając pokarmu udręczonemu ludowi.

Tarcza/twierdza (Ps 3,4; 5,13; 7,11; 18,3.31; 28,8; 59,12; 84,12; 144,2). Rodzaj tarczy stosowany w bitwie był uzależniony od jej charakteru. Podczas oblężenia żołnierze szturmujący mury posługiwali się dużymi tarczami osłaniającymi całe ciało, by chronić się w ten sposób przed strzałami i kamieniami miotanymi z góry. W przeciwieństwie do tego, do walki wręcz w otwartym polu stosowano małe tarcze, którymi można się było osłonić przed ciosem miecza lub oszczepem. Niemal wszystkie przykłady tarczy z Księgi Psalmów oznaczają ostatni rodzaj tarczy (z wyjątkiem Ps 5,12). Metafora bóstwa jako tarczy była znana na Bliskim Wschodzie, np. w wyroczni prorockiej danej asyryjskiemu królowi Assarhaddonowi, władca otrzymuje zapewnienie, że bogini Isztar będzie jego tarczą. Isztar, bogini wojny, określana jest jako „pani tarczy”, zaś jej planeta, Wenus, w języku akadyjskim nosi tę samą nazwę co tarcza - aritu.

Twierdza/forteca/skała (Ps 18,3; 31,3; 48,4; 52,9; 59,10.17.18; 62,3.7-8; 71,3; 91,4; 94,22; 144,2). Język hebrajski posługuje się trzema różnymi słowami, aby oddać tę metaforę (w równie licznych fragmentach). Zakres znaczeniowy obejmuje wszystko, począwszy od miejsc o naturalnych właściwościach obronnych (jak skaliste wzniesienie lub pieczara), po twierdze garnizonowe, umocnione miasta, a nawet warowne cytadele/wieże we wnętrzu miast. W tekście asyryjskim król opisany jest jako twierdza swojego ludu. Nic nie wskazuje, by twierdza była metaforą bóstwa w literaturze egipskiej i akadyjskiej.

Wojownik. W motywie boskiego wojownika bóstwo staje do walki i zwycięża bogów nieprzyjaciela. W Asyrii królem bitwy jest Nergal, zaś Isztar postrzegana jest jako bogini wojny. Boskim wojownikiem jest kananejski Baal i babiloński Marduk. W ramach starożytnego światopoglądu ludzka wojna postrzegana jest jako odzwierciedlenie wojny toczonej przez bogów. Mocniejszy bóg odnosi w niej zwycięstwo, niezależnie od siły lub słabości ludzkich wojowników. Grom i błyskawica towarzyszą zwykle obecności bóstwa, często w kontekście bitwy. Począwszy od sumeryjskiego utworu Wywyższenie Inanna, po chetyckie mity o bogu burzy oraz akadyjskie i ugaryckie mitologie, bogowie ukazywani są jako grzmiący sądem nad swoimi wrogami. Baal przedstawiany był z wiązką błyskawic w dłoni. W Księdze Psalmów Jahwe ukazywany jest czasami jako boski wojownik przychodzący na pomoc Psalmiście w jego walce z wrogami. Oprócz tego przedstawia się Go jako toczącego bój z kosmicznymi siłami chaosu. Zarówno Marduk (Babilonia), jak i Baal (Kanaan) poddają sobie morze, które stanowi personifikację ich boskiego nieprzyjaciela (odpowiednio -Tiamat i Jamma). W konflikcie o zasięgu kosmicznym główne bóstwo zwycięża czynniki destrukcji (zwykle siły chaosu, takie jak Śmierć lub Morze) i zaprowadza ład we wszechświecie. W kręgu kultury Bliskiego Wschodu siły te były zwykle personifikowane i występowały jako bogowie, w Księdze Psalmów jest jednak pewna niejasność w tej sprawie.

OKREŚLENIA MUZYCZNE. Księga Psalmów zawiera wskazówki muzyczne dotyczące tonacji, w jakiej należy wykonywać określone utwory, oraz ich właściwego tempa. Zawiera też informacje wykonawcze, na przykład, dotyczące pauz, oddechów oraz modulacji brzmienia (crescenda i decrescenda). We współczesnej literaturze muzycznej wiele tego rodzaju określeń zostało zaczerpniętych z języka włoskiego lub łaciny. Muzyk lub pieśniarz musi poznać terminy techniczne, by właściwie wykonywać muzykę. Jednak od czasu powstania Księgi Psalmów upłynęły dwa tysiące lat i znaczenie wielu określeń nie jest obecnie znane. Nic dziwnego, że nie potrafimy ich przetłumaczyć ani w pełni zrozumieć pewnych terminów technicznych, które pojawiają się w przypisach do hebrajskich psalmów.

Alamot. Tytuł Ps 46. Określenie to pojawia się jedynie w Ps 46. Wspomina się o nim również w 1 Krn 15,20, gdzie muzycy w świątyni grają na harfach „w wysokim alamot” [BT: „w wysokim tonie”]. Dla porównania - greckie słowo elumos oznacza mały flet. Może więc tutaj chodzić o wysokie głosy lub grę w wyższym rejestrze instrumentu.

Śmierć syna. Tytuł Ps 9 [BT: „pieśni Mut labben”]. Jest to incipit [początkowy fragment utworu muzycznego w postaci zapisu nutowego, w utworach wokalnych także z początkowym fragmentem tekstu, przyp. tłum.] lub wskazówka na temat tonacji, obecnie nieznana. Pojawiają się pewne trudności z tłumaczeniem hebrajskiego wyrazu‘alumot. Przekład Septuaginty oddaje to jako „siłę młodości”. Niektóre przekłady najwyraźniej opierają się na związku tego słowa z ugaryckim bogiem Motem, „Śmiercią” (zob. Ps 48,14).

Nie niszcz. Tytuł Ps 57 - 59 i 75. Przypuszczalnie jest to incipit, początkowe słowa tekstu lub tytuł pieśni (być może opartej na tekście Iz 65,8). W połączeniu z miktam może też służyć jako skrót zakazujący zniszczenia lub usuwania inskrypcji/tekstu.

Łania o świcie. Tytuł Ps 22. Ta krótka fraza jest sygnałem dla wykonawców, by psalm wykonywać na nutę popularnej pieśni: „Łania o świcie”. Powszechną praktyką było podkładanie nowych słów pod starą, dobrze znaną melodię. Niektórzy badacze wskazywali na związki z ugaryckim bogiem shr, a więc na starożytne korzenie pieśni.

Gołębica dalekich terebintów. Tytuł Ps 56. Fraza ta jest sygnałem oznaczającym tytuł pieśni i tonację, w której należało wykonywać ten psalm. Nie wiadomo do końca, czy hebrajskie słowo ‘elim należy tłumaczyć jako „gołębice” czy „bogowie” (BT: „gołębica”).

Na flety. Tytuł Ps 5. Niektórzy badacze sugerowali, że hebrajski termin przetłumaczony jako „flety” (nehilot) oznacza „piszczałki lamentacyjne”, np. przedstawiane w sztuce egipskiej w rękach zawodowych żałobników. Również instrumenty używane przez ekstatycznych proroków w 1 Sm 10,5 mogą być fletami. Zwrot „na flety” może zawierać wskazówkę co do melodii psalmu.

Na wzór z Gat. Tytuł psalmów: 8; 81; 84. Niektórzy komentatorzy łączą ten termin z instrumentem muzycznym, być może związanym z filistyńskim miastem Gat. Może to być również określenie muzyczne rytmu, pieśni lub tańca nawiązujące do ruchów robotników wyciskających winogrona w tłoczni (w języku hebrajskim/; zob. Iz 16,10; Jr 25,30).

Higgaion. Ps 9,16. Słowo to może oznaczać „wypowiedzi” lub „rozmyślania” (zob. Iz 16,7, gdzie przyjmuje znaczenie „żałoby” [BT: „lamentowania”]), sugeruje więc muzyczne glissando lub wibrujący dźwięk, być może akompaniamentu wykonywanego na instrumentach strunowych.

Jedutun [BT: „kierownikowi chóru, Jedutunowi”]. Tytuł Psalmów: 39; 62; 77. Ponieważ „Jedutun” jest imieniem własnym jednego ze śpiewaków w świątyni Dawida (1 Krn 25,1-6), możliwe, że pojawienie się tego wyrazu w przypisach do trzech psalmów jest zwyczajnie nawiązaniem do jego osoby lub stylu wykonawczego, który był mu przypisywany. Może być to również wskazówka na temat tonacji związanej z postacią Jedutuna.

Lilia Przymierza [BT: „Na melodię: Lilia Prawa”, „Lilie Świadectwa”]. Tytuły Ps 60; 80. Jest to oznaczenie wykonawcze lub incipit do tytułu pieśni, której melodia nie jest znana. Zob. też Ps 45 i 69 oraz 2 Krn 4,5 na temat sposobu użycia tego hebrajskiego słowa na oznaczenie „lilii”.

Na melodię: Machalat. Tytuł Ps 53. Z 1 Krl 1,40 wiemy, że termin ten oznacza przypuszczalnie rodzaj fletu lub piszczałki używanej podczas świątecznych procesji. Ponieważ słowo to może zostać również przetłumaczone jako „choroba” [BT: „zaraza”] (1 Krl 8,37), możliwe, że instrumentu tego używano podczas rytuałów uzdrawiania.

Według melodii Machalat śpiewać. Tytuł Ps 88. Hebrajskie słowo le’annoth znaczy „doświadczać”, mogło więc zostać tutaj dodane jako współgrające z tematem pokutnego Ps 88. Ponieważ wyraz ten może być też formą pochodną od hebrajskiego słowa „nucić” (Wj 15,21), jego użycie razem ze słowem Machalat („flet”) może być aluzją do antyfonicznej linii melodycznej wykonywanej przez kilka instrumentów lub na zmianę śpiewanej i granej.

Maskil [BT: „Pieśń pouczająca”]. Tytuł Ps 32; 42; 44; 45; 47; 52 - 55; 74; 78; 88; 89; 142. Ponieważ określenie to pojawia się w tytułach wielu psalmów i oznacza „pojmować” (od hebrajskiego słowa sakal), może być ogólnym określeniem pieśni pouczających lub pokutnych (zob. na możliwe związki z żałobą w Am 5,16-17). Może też oznaczać „zręcznie ułożoną” pieśń lub argumentację, z podnoszącymi na duchu słowami i wezwaniem ludu do wielbienia Boga (zob. 2 Krn 30,22).

Miktam. Tytuł Ps 16; 56 - 60. Z terminem tym pojawia się zawsze określenie „Dawidowy”. Septuaginta tłumaczy słowo miktam jako stelographia, „inskrypcja wyryta na monumencie”, może więc ono oznaczać formalną deklarację, pieśń oficjalną lub obrzęd rytualny. Może się również odnosić do pieśni lub deklaracji, której słowa zostały wyryte w kamieniu i były publicznie recytowane w świątyni.

Błaganie (Hazkir) [BT: „Dla wspomnienia/Ku wspomnieniu”]. Tytuł Ps 38; 70. Ten sam rdzeń czasownikowy pojawia się w Księdze Kapłańskiej i Lb 5,16 w związku z ofiarą pokarmową towarzyszącą ofierze z kadzidła. Podobnie w Iz 66,3 nawiązuje się do ofiary z kadzidła. Gdzie indziej oznacza wzywanie imienia Bożego (Wj 20,21; Am 6,10). Może się więc odnosić do publicznego rytuału, w skład którego wchodzą ofiary i błagania o Bożą pomoc.

Modlitwa/Prośba/Błaganie (Tephillah). Tytuł Ps 17; 86; 90; 102; 142. Termin hebrajski, którego użyto na oznaczenie tego psalmu, miał wzywać lud lub grzesznika do modlitwy o Boże przebaczenie (zob. 1 Krl 8,38). Pieśń ma formę lamentacji uznającej prawo Boga do karcenia swojego ludu, wzywa też go do modlitwy, noszenia żałobnego stroju i postu (Ps 35,13).

Psalm (Mizmor). Tytuł Psalmów: 47 - 51; 62 - 68; 76; 77; 80; 82 - 85; 87; 88; 91; 98; 100; 101; 108 - 110; 139 -141; 143; 145. Ten termin techniczny pojawia się pięćdziesiąt siedem razy w przypisach do psalmów, trzydzieści pięć razy w połączeniu z określeniem „Dawida/Dawidowy”. Z powodu jego pokrewieństwa z hebrajskim czasownikiem „przycinać [winny krzew]” (Iz 5,6) niektórzy komentatorzy sugerowali, że oznacza instrument strunowy, którego struny szarpie się w taki sposób, w jaki winogradnik obrywa gałązki paznokciem kciuka. Jednak porównanie z akadyjskim wyrazem zamaru, „śpiewać”, może wskazywać, że mizmor jest ogólnym określeniem pieśni śpiewanej przy akompaniamencie instrumentów strunowych.

Sela. Tytuł Ps 3; 4; 7; 9; 20; 21; 24; 32; 39; 44; 46 - 50; 52; 54; 55; 57; 59 - 62; 66 - 68; 75 - 77;81 - 85; 87 - 89; 140; 143. To najbardziej niejasny termin techniczny w Księdze Psalmów. Pojawia się siedemdziesiąt jeden razy w trzydziestu dziewięciu psalmach i trzy razy w Ha 3, nigdy jednak w przypisie. Ponieważ nie sposób ustalić, czy położenie słowa jest zgodne z oryginałem, czy zostało umieszczone tam przez redaktorów lub kopistów, jego dokładne znaczenie pozostaje niepewne. Sugerowano, że może oznaczać „interludium”, co wskazywałoby na przerwę w tekście lub podczas trwania przedstawienia. Jest również możliwe, że to wskazówka dla chóru, by powtórzył litanię, główne stwierdzenie psalmu, lub by ponownie odezwał się jakiś instrument, prawdopodobnie bębenek, dla zachowania rytmu lub podkreślenia jakichś słów.

Szeminit [BT: „na instrumenty strunowe”]. Tytuł Ps 6; 12. Możliwe, że ten termin techniczny można przetłumaczyć jako „ośmiostrunowy instrument”, i że jest to wskazówka, by wykonywać psalm przy jego akompaniamencie lub grać melodię na ósmej strunie. Wysoki rejestr wskazywałby, że pieśń wykonywana była w wysokiej tonacji naśladującej brzmienie głosów śpiewaczek (zob. 1 Krn 15,21).

Sziggaion/Skarga. Tytuł Ps 7. Z porównania do akadyjskiego segu, „żalić się” lub „lamentować”, można wnosić, że słowo to (również w Ha 3,1) oznacza lub wskazuje na psalm lamentacyjny. Hebrajskie słowo oznacza „odpływać” i w tym kontekście może się odnosić albo do tematu pieśni lub poematu, albo do dynamicznego rytmu czy radosnego śpiewu.

Pieśń (Shir). Tytuł Ps 46; 48; 65 - 68; 75; 76; 83; 87; 88; 91; 108. Jest to ogólne określenie „pieśń” pojawiające się w wielu miejscach Księgi Psalmów oraz w innych fragmentach Starego Testamentu (Wj 1.5,1; Lb 21,17; Pwt 31,19). Umieszczono je w przypisach i tekście właściwym niektórych psalmów (Ps 69,30; 78,63), czasami razem ze słowem mizmor. Jako takie musi więc posiadać znaczenie ogólne i techniczne w dziedzinie muzyki religijnej, na przykład w tytule „Pieśń stopni” (Ps 120 - 134).

Pieśń stopni. Tytuł Ps 120 -134. Tradycja średniowieczna i rabinacka głosi, że owych piętnaście psalmów wykonywano na piętnastu stopniach wiodących wzwyż, z dziedzińca kobiet na dziedziniec Izraelitów w powygnaniowej świątyni w Jerozolimie. Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że nucono lub śpiewano je podczas religijnych pielgrzymek, gdy wierni zbliżali się do Jerozolimy lub „Syjonu” w okresie trzech głównych świąt religijnych obchodzonych rokrocznie (zob. komentarz do Wj 23,17).

Na instrumenty strunowe. Tytuł Ps 4; 6; 54; 55; 61; 67; 76. Nie jest jasne, czy hebrajskie słowo neginot („wykonywać na strunach”) oznacza jakiś konkretny instrument strunowy. Jednakże aluzja do liry, na której grał Dawid w 1 Sm 16,16, oraz człowieka grającego na instrumencie strunowym w 2 Krl 3,15, a także egipska Opowieść o Wenamonie sugerują, że był to instrument trzymany w rękach przez grającego (zob. też Iz 23,16).

Na melodię: Lilie. Tytuł Ps 45; 69. Jest to incipit lub szereg informacji wykonawczych oznaczających nieznaną dziś melodię. Może to być również wskazówka, by podczas wykonywania psalmu akompaniować na instrumencie o kształcie przypominającym lilię, z sześcioma strunami lub sześcioma dzwonkami. Możliwe, że hebrajskie słowo oznaczające „lilię” pochodzi od akadyjskiego sussu, „potrząsanie”, nie jest to jednak pewne.

Pieśń weselna [BT: „Pieśń miłosna”]. Tytuł Ps 45. Psalm 45 opisuje obchody towarzyszące zaślubinom króla Izraelitów z księżniczką Tyra, być może Achaba i Jezebel (1 Krl 16,31). Określenie to pojawia się jedynie w tym fragmencie.

KSIĘGA PIERWSZA

Psalm 1

Dwie drogi Jr 21,8; Pwt 30,15-20; Prz 4,18-19; Mt 7,13-14

1,1 — 2,12 Oba psalmy są jakby wstępem do Psałterza, streszczającym jego naukę moralną oraz idee mesjańskie.

— Ps 1, przeciwstawiając „dwie drogi”, wysławia Prawo, dane człowiekowi dla jego szczęścia. Por. 19,8-15 i 119.

1 Szczęśliwy mąż,

który nie idzie za radą występnych,

nie wchodzi na drogę grzeszników

i nie siada w kręgu szyderców,

2 lecz ma upodobanie w Prawie Pana,

nad Jego Prawem rozmyśla dniem i nocą. Joz 1,8; Ps 119

1,2 rozmyśla. BJ: „szepcze”. Tą cicho szeptaną recytacją jest medytacja (por. 63,7; 77,13; 143,5), a jej przeciwieństwem — krzyk modlitwy w próbie (por. 3,5; 5,3; itd.).

3 Jest on jak drzewo zasadzone nad płynącą wodą,

które wydaje owoc w swoim czasie,

a liście jego nie więdną;

co uczyni, pomyślnie wypada. Jr 17,8; Ez 47,12

4 Nie tak z występnymi, nie tak:

są oni jak plewa, którą wiatr rozmiata. Hi 21,18; Ps 35,5

1,4 nie tak. Powtórzenie tych słów za grec. W tekście hebr. pominięte.

5 Toteż występni nie ostoją się na sądzie

ani grzesznicy – w zgromadzeniu sprawiedliwych,

1,5 na sądzie. BJ: „na Sądzie”, za tekstem masoreckim, gdzie sugestia, że chodzi o sąd eschatologiczny. Według grec. może tu być mowa o jakimkolwiek sądzie Boga w tym życiu.

1,5. Powstanie na sądzie. Człowiek, który powstaje (podnosi się) podczas obrad sądu lub na zgromadzeniu, otrzymuje prawo do zabrania głosu we własnej sprawie. Zwykle wiązało się to ze składaniem świadectwa (np. w Pwt 19,15 i Ps 27,12), jednak w Hi 30,28 opisano głównego bohatera, występującego w charakterze powoda. W ugaryckim cyklu o Baalu powstaje oskarżyciel i opluwa Baala na uroczystym zgromadzeniu bogów (synów Ela).

1,5. Zgromadzenie sprawiedliwych. Zgromadzenie było oficjalnym ciałem sądowniczym, podobnie jak zgromadzenie synów Ela w poprzednim haśle. Zwrot ten przypomina wyobrażenie z Ps 82,1, w którym Bóg kontaktuje się z sądową radą podczas rozstrzygania spraw. W sferze niebieskiej rolę tę spełniała boska rada (zob. komentarz do Iz 40,13-14), jednak również ludzkie sądy funkcjonowały na zasadzie zgromadzenia (Joz 20,9).

6 bo Pan uznaje drogę sprawiedliwych,

a droga występnych zaginie. Ps 112,10

Psalm 2

Dramat Mesjasza Ps 109,22

2,1-12 W tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej psalm uważany za mesjański z tych samych powodów, co 110, od którego może zależeć. Ma perspektywy mesjańskie i eschatologiczne.

1 Dlaczego narody się buntują,

czemu ludy knują daremne zamysły? Dz 4,25-28

2 Królowie ziemi powstają

i władcy spiskują wraz z nimi

przeciw Panu i przeciw Jego Pomazańcowi: Ap 19,19; Ps 83,6

3 Stargajmy Ich więzy

i odrzućmy od siebie Ich pęta! Ps 149,8

4 Śmieje się Ten, który mieszka w niebie,

Pan się z nich naigrawa, Iz 40,15-17; Iz 40,22-24; Ps 59,9

5 a wtedy mówi do nich w swoim gniewie

i swą zapalczywością ich trwoży:

6 Przecież Ja ustanowiłem sobie króla

na Syjonie, świętej górze mojej.

2,6 „Górą Boga” był najpierw Synaj (Wj 3,1; 18,5), gdzie Mojżesz spotkał Boga i otrzymał od Niego Prawo (Wj 24,12-18; Pwt 33,2; por. 1 Krl 19,8). Kiedy Salomon wzniósł świątynię na wzgórzu Syjon (2 Sm 5,9+), to ono stało się jedyną górą, na której mieszkał Bóg i na którą człowiek „wstępował”, by Go usłyszeć i adorować (por. Pwt 12,2-3+). Nazwa „Syjon” została później rozszerzona na całą Jerozolimę, miasto króla mesjańskiego, gdzie kiedyś zgromadzą się wszystkie narody (Ps 48,1+; Iz 2,1-3; 11,9; 24,23; 56,7; Jl 3,5; Za 14,16-19; por. Hbr 12,22; Ap 14,1; 21,1+).

2,6. Bóstwo ustanawiające sobie króla. Termin „namaścić” lub „ustanowić”, w postaci ugaryckiego rdzenia słownego, pojawia się w starożytnych tekstach mitologicznych. W starożytnym Izraelu i innych krajach Bliskiego Wschodu urząd królewski piastowany był z Bożego nadania. Sargon, król Akkadu (ok. 2300 przed Chr.), twierdził, że został umieszczony na tronie przez Isztar, zaś w sumeryjskiej Liście Królów (skompilowanej po 2000 przed Chr.) napisano, że miasta otrzymały swoich władców z boskiego nadania. Idea ta była żywa również w okresie Izraelitów. Królowie Asyrii i Babilonii urządzali doroczne święto wstąpienia na tron. Główne bóstwo było wówczas czczone jako król, odgrywano też na nowo cały proces wprowadzenia na tron bóstwa i króla. Mezopotamscy królowie uważali, że zostali umieszczeni na tronie dekretem bożym. W Egipcie faraonowie byli ustanawiani przez boga Horusa w uroczystości koronacyjnej obejmującej obrzędy poświęcenia i oczyszczenia.

7 Ogłoszę postanowienie Pana.

Powiedział do mnie:

Tyś Synem moim,

Ja Ciebie dziś zrodziłem. Ps 89,27+; Łk 3,22; Dz 13,33+; Hbr 1,5; Hbr 5,5

2,7 Po buntownikach (w. 3) i po Jahwe (w. 6) zabiera głos Mesjasz. Namaszczając Go na Króla Izraela (w. 6) Bóg ogłosił Mesjasza „swoim Synem”, według formuły często używanej na starożytnym Wschodzie. Włączona już w obietnice mesjańskie (2 Sm 7), formuła ta otrzyma jednak głębszy sens: w Hbr 1,5, a po nim w tradycji i w liturgii będzie odnoszona do odwiecznych narodzin Słowa.

2,7. Król jako syn bóstwa. Mieszkańcy Bliskiego Wschodu powszechnie wierzyli, że króla łączyły synowskie związki z bóstwem oraz że został przez nie poczęty. Pogląd ten zaznaczał się szczególnie mocno w Egipcie, gdzie królewska władza faraona pochodziła wprost od bogów. Faraon został poczęty jako syn boga słońca, Re. W literaturze ugaryckiej Keret, król Khubur, ukazany jest jako syn Ela, głównego bóstwa Kananejczyków. Co więcej, dowody ikonograficzne ukazują dwóch książąt ssących pierś bogini Anat. Jeśli chodzi o królów aramejskich, określenie to było nawet zawarte w ich imionach koronacyjnych (imię Ben-Hadad oznacza „syn Hadada”). W Mezopotamii od Gilgamesza (połowa III tysiąclecia przed Chr.), przez takich królów jak Gudea, Hammurabi, Tukulti-Ninurta i Asurbanipal, by wymienić tylko niektórych, jedną z prerogatyw władcy było przypisywanie sobie boskiego pochodzenia. Jednak królowie Izraela byli synami Bożymi na mocy przymierza, nie zaś Jego naturalnym potomstwem (zob. Ps 89,26; 2 Sm 7,14).

8 Żądaj ode Mnie, a dam Ci narody w dziedzictwo

i w Twoje posiadanie krańce ziemi.

9 Żelazną rózgą będziesz nimi rządzić

i jak naczynie garncarza ich pokruszysz. Rdz 12,7+; Iz 49,6; Dn 7,14; Ps 110,5-6; Ap 19,15; Ap 2,26-27

2,9 Król-Mesjasz jest tu przedstawiony w swojej tradycyjnej roli wojownika.

2,9. Żelazne berło [BT: „żelazna rózga”]. Berło było symbolem władzy królewskiej, zaś żelazo symbolem potęgi. Egipscy władcy już od czasu palety Narmera ukazywani byli jako uderzający nieprzyjaciół rózgą/berłem. Szczególnie interesujące jest to, że w tekstach złorzeczących (zob. następne hasło) sugeruje się rozbijanie glinianych dzbanów berłem/buławą.

2,9. Jak naczynie garncarza ich pokruszysz. Egipscy władcy celebrowali swoje panowanie, zapisując imiona nieprzyjaciół na glinianych dzbanach i krusząc je w geście symbolicznym. Wspomina się o tym w egipskich tekstach złorzeczących. Podobnie królowie asyryjscy posługiwali się metaforą rozbitego naczynia, by potwierdzić swoją supremację nad wrogami.

10 A teraz, królowie, zrozumcie,

nauczcie się, sędziowie ziemi! Mdr 6,1n

11 Służcie Panu z bojaźnią

12 i Jego stopy z drżeniem całujcie,

bo zapłonie gniewem i poginiecie w drodze,

gdyż gniew Jego prędko wybucha.

Szczęśliwi wszyscy, co w Nim szukają ucieczki. Ps 34,9; Ps 16,20

2,12 Jego stopy... całujcie. Lekcja naszszequ beraglajw na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: wegîlu biradah naszszequ bar, „radujcie się ze drżeniem i całujcie syna” lub „całujcie to, co czyste” (czyli „zwój Prawa”; por. 19,9), i tak też grec. oraz Targumy. W tekście hebr. chciano niewątpliwie wyeliminować antropomorfizm.

Psalm 3

Poranne wołanie sprawiedliwego prześladowanego

1 Psalm Dawida, gdy uciekał przed swoim synem, Absalomem. 2Sm 15,13n

2 Panie, jakże wielu jest tych, którzy mnie trapią,

jak wielu przeciw mnie powstaje!

3 Wielu jest tych, co mówią o mnie:

Nie ma dla niego zbawienia w Bogu.

4 A jednak, Panie, Ty jesteś dla mnie tarczą,

Tyś chwałą moją i Ty mi głowę podnosisz. Ps 18,3; Ps 62,8; Pwt 33,29; Ps 27,6; Ps 110,7; Syr 11,13

5 Wołam swym głosem do Pana,

On odpowiada ze świętej swej góry.

6 Kładę się, zasypiam i znowu się budzę,

bo Pan mnie podtrzymuje. Prz 3,24; Ps 4,9

3,6 Passus ten Ojcowie Kościoła odnoszą do Chrystusa — umarłego i zmartwychwstałego.

7 Nie lękam się tysięcy ludu,

choć przeciw mnie dokoła się ustawiają.

8 Powstań, o Panie!

Ocal mnie, mój Boże!

Bo uderzyłeś w szczękę wszystkich moich wrogów

i wyłamałeś zęby grzeszników. Ps 58,7

9 Od Pana pochodzi zbawienie.

Błogosławieństwo Twoje nad narodem Twoim. Jon 2,10

Psalm 4

Modlitwa i napomnienie

4,1-9 Psalm ufności i wdzięczności względem Boga — jedynego dawcy szczęścia. W. 5 i 9 są modlitwą wieczorną.

1 Kierownikowi chóru. Na instrumenty strunowe. Psalm. Dawidowy.

2 Kiedy Cię wzywam, odpowiedz mi,

Boże, co sprawiedliwość mi wymierzasz.

Tyś mnie wydźwignął z utrapienia –

zmiłuj się nade mną i wysłuchaj moją modlitwę!

3 Mężowie, dokąd chwała moja będzie w pogardzie?

Czemu kochacie marność i szukacie kłamstwa?

4,3 chwała moja... w pogardzie? Za tekstem hebr., gdzie dosł.: „chwała moja jest znieważana” (niewłaściwy podział). BJ: „sercem ociężali”, według grec.

4 Wiedzcie, że Pan mi okazuje cudownie swą łaskę,

Pan mnie wysłuchuje, ilekroć Go wzywam.

5 Zadrżyjcie i nie grzeszcie,

rozważcie na swych łożach i zamilknijcie! Ef 4,26

4,5 Drugi stych w BJ: „mówcie w waszym sercu, na waszych łożach zamilknijcie”. Tekst niejasny, niewątpliwie uszkodzony, nie wiadomo jednak, jak go rekonstruować. Ogólny sens jest taki, że należy się lękać obrażenia Boga i modlić się w uciszeniu i w milczeniu adoracji.

6 Złóżcie należne ofiary

i miejcie w Panu nadzieję! Ps 51,21

7 Wielu powiada: Któż nam ukaże szczęście?

Wznieś ponad nami, o Panie, światłość Twojego oblicza! Lb 6,25; Prz 16,15; Dn 9,17

4,7 Wyrażenie na końcu drugiego stychu to biblijne, częste zwłaszcza w Psałterzu, określenie życzliwości Boga lub królów. „Oblicze” jest zewnętrznym aspektem rzeczy (Ps 104,30; Rdz 2,6: „powierzchnia” = „oblicze”; itd.) lub człowieka, którego myśli i uczucia wyjawia (Rdz 4,5; 31,2 (BJ: „Jakub zobaczył po obliczu Labana”); itd.). Może ono więc oznaczać osobowość („moje oblicze” = ja, Ps 42,6.12; 43,5; itd.) oraz obecność, zwłaszcza gdy chodzi o Boga zwracającego się do człowieka. Ponieważ dla niego zobaczenie Boga jest niemożliwe (Wj 33,20+; 34,29-35), powiedzenie, że Bóg „zapala światłość swego oblicza” (por. Ps 31,17; 44,4; 80,4; itd.), ma sens jedynie analogiczny. Tak samo należy rozumieć te passusy, w których człowiek szuka „oblicza Bożego” (Ps 24,6; 27,8+; Hi 33,26; Am 5,4+) albo je kontempluje (Ps 11,7+; 42,3). Tłumaczenie w grec. i Wulgacie: „światło Twego oblicza zostało odbite (albo: odciśnięte) na nas”, było interpretowane w sensie duszy stworzonej na obraz Boży i naznaczonej pieczęcią chrztu, która czyni z chrześcijanina „dziecko światłości” (Łk 16,8; J 8,12+; 1 Tes 5,5; Ef 5,8).

4,7. Światłość Bożego oblicza. Metafora „światłość Bożego oblicza” pojawia się w listach królewskich pochodzących z egipskiego miasta Amarna oraz w starożytnej korespondencji ugaryckiej. Na przykład fraza „oblicze słońca (tj. faraon) zaświeciło nade mną jasnym światłem” pojawia się na ustach jednego z poddanych egipskiego władcy. W rejonie Jerozolimy, nazywanym Ketef Hinnom, odnaleziono dwa małe srebrne zwoje. Były to dwa małe amulety pozostawione w pieczarze grobowej pochodzącej z VI lub VII w. przed Chr. Zapisano na nich błogosławieństwo z Lb 6,25 zawierające prośbę: „Niech Pan rozpromieni oblicze swe nad tobą”. Jest to najstarszy zachowany fragment Pisma Świętego. Idea rozpromienienia oblicza bóstwa, prowadzącego do okazania miłosierdzia, pojawia się również w dokumentach mezopotamskich i inskrypcjach, począwszy od XII w. przed Chr.

8 Wlałeś w moje serce więcej radości

niż w czasie obfitego zbioru pszenicy i młodego wina.

9 Gdy się położę, zasypiam spokojnie,

bo tylko Ty, Panie, pozwalasz mi mieszkać bezpiecznie. Ps 3,6

Psalm 5

Modlitwa poranna

1 Kierownikowi chóru. Na flety. Psalm. Dawidowy.

2 Usłysz, Panie, moje słowa, zwróć na mój jęk uwagę; Ps 86,6

3 natęż słuch na głos mojej modlitwy,

mój Królu i mój Boże! Albowiem Ciebie błagam, Ps 84,4

4 o Panie, słyszysz mój głos od rana,

od rana przedstawiam Ci prośby i czekam.

5,4 Poranek jest czasem przychylności Boga (17,15+).

— przedstawiam Ci prośby. BJ: „czynię dla Ciebie przygotowania”. Tłumaczenia tego miejsca są rozmaite: „składam Ci me śluby”, „przygotowuję Ci mą ofiarę” itd.

5 Bo Ty nie jesteś Bogiem, któremu miła nieprawość,

złego nie przyjmiesz do siebie w gościnę.

6 Nieprawi nie ostoją się przed Tobą.

Nienawidzisz wszystkich złoczyńców,

7 zsyłasz zgubę na wszystkich, co mówią kłamliwie.

Mężem krwawym i podstępnym brzydzi się Pan. Prz 6,17-19; Mt 7,23; Ap 21,8

8 Ja zaś dzięki obfitej Twej łasce

wejdę do Twojego domu,

upadnę przed świętym przybytkiem Twoim,

przejęty Twoją bojaźnią. Ps 138,2; 1Krl 8,44; 1Krl 8,48; Dn 6,11

9 O Panie, prowadź mnie w swej sprawiedliwości,

na przekór mym wrogom,

wyrównaj przede mną Twoją drogę! Ps 23,3 Iz 26,7

10 Bo w ustach ich nie ma szczerości,

ich serce knuje zasadzki,

ich gardło jest grobem otwartym,

a język ich mówi pochlebstwa. Rz 3,13

11 Ukarz ich, Boże,

niech staną się ofiarą własnych knowań;

wygnaj ich z powodu licznych ich zbrodni,

buntują się bowiem przeciwko Tobie.

5,11 Tego rodzaju wołania o pomstę Bożą przeciw nieprzyjaciołom Boga lub wiernego Izraelity powtarzają się w Ps bardzo często (por. np. 10,15; 31,18; 54,7; 58,7n; 59,12n; 69,23-29; 79,12; 83,10-19; 104,35; 109,6-20; 125,5; 137,7-9; 139,19-22; 140,10-12). W systemie odpłaty doczesnej, który był właściwy staremu przymierzu, wołania te wyrażają potrzebę sprawiedliwości. Bezpośrednie doświadczenie, często negujące funkcjonowanie tego systemu, oraz rozwój Objawienia Bożego oczyszczą tę potrzebę, konfrontując ją z tajemnicą transcendentnej sprawiedliwości Boga (por. Hi), w oczekiwaniu, aż NT zachęci człowieka, by przeszedł samego siebie w miłości (Mt 5,43-48). Oczyszczone w ten sposób z osobistego urazu, psalmy złorzeczące staną się dla Kościoła i dla chrześcijanina wyrazem tej samej potrzeby sprawiedliwości w obliczu mocy zła, zawsze aktywnych w świecie.

12 A wszyscy, którzy się do Ciebie uciekają, niech się cieszą,

niech się weselą na zawsze!

Osłaniaj ich, niech cieszą się Tobą

ci, którzy imię Twe miłują. Ap 7,15-16 Ps 69,37; Ps 119; Ps 132

13 Bo Ty, Panie, będziesz błogosławił sprawiedliwemu,

otoczysz go łaską jak tarczą.

Psalm 6

Błaganie w próbie

6,1-11 Pierwszy z siedmiu „psalmów pokutnych” (32; 38; 51; 102; 130; 143). Chory usilnie modli się do swego Boga.

1 Kierownikowi chóru. Na instrumenty strunowe. Na oktawę. Psalm. Dawidowy.

2 Nie karć mnie, Panie, w swym gniewie Jr 10,24; Ps 38,2

i nie karz w swej zapalczywości.

3 Zmiłuj się nade mną, Panie, bom słaby;

ulecz mnie, Panie, bo drżą kości moje Jr 17,14-15

4 i duszę moją ogarnia wielka trwoga;

lecz Ty, o Panie, jakże długo jeszcze...?

5 Powróć, o Panie, ocal moją duszę,

wybaw mnie przez Twoje miłosierdzie,

6,5 „Dusza”, hebr. nefesz (por. Rdz 2,7), oznacza „oddech życia” (stąd w szerszym znaczeniu: „gardło”), które jest u podstaw życia i wycofuje się w chwili śmierci. Słowo to oznacza często człowieka lub zwierzę jako istotę żywą (Rdz 1,21; 14,21; Wj 1,5; 12,4; itd.) albo jako jednostkę w różnych funkcjach jej życia cielesnego czy uczuciowego, funkcjach zawsze z sobą powiązanych (por. Rdz 2,21+). Wyrażeniu „moja dusza” często odpowiada zaimek osobowy „ja” (por. Ps 3,3; 44,26; 124,7; Rdz 12,13; Wj 4,19; 1 Sm 1,26; 18,1-3; itd.) podobnie jak wyrażeniom: „moje życie”, „moje oblicze”, „moja chwała”. Te różne znaczenia słowa „dusza” pozostaną w NT (psyche; por. Mt 2,20; 10,28; 16,25-26; 1 Kor 15,44+).

6 bo nikt po śmierci nie wspomni o Tobie,

któż Cię wychwala w Szeolu? Iz 38,18; Ps 88,11-13

6,6 W Szeolu (por. Lb 16,33+) umarli wiodą życie umniejszone i w milczeniu, bez jakiejkolwiek relacji do Boga (Iz 38,18; Ps 30,10; 88,6.11-13).

7 Zmęczyłem się moim jękiem,

płaczem obmywam co noc moje łoże,

posłanie moje skrapiam łzami.

6,7. Łoże Izraelitów. Poetycką metaforę płakania na łożu odnajdujemy również w literaturze ugaryckiej: „Jego łzy poczęły kapać, jak spadają sykle na ziemię, skrapiając łoże”. Łoża używane w okresie starożytnego Izraela w większości przypominały przedstawione w ikonografii Bliskiego Wschodu. W istocie istniały dwa ich rodzaje: sofy do spoczywania i wysokie łoża. Ubodzy spali przypuszczalnie na matach.

8 Od smutku oko moje mgłą zachodzi,

starzeje się z powodu wszystkich mych wrogów.

6,8 starzeje się. Za tekstem hebr., gdzie atqah, „zestarzała się”. W BJ: „Zuchwałość”, ateqah, na zasadzie domysłu. „Wrogowie” (BJ: „ciemiężyciele”) w próbach spadających na chorego widzą karę za jakiś jego ukryty grzech (por. przyjaciół Hioba). Temat szerzej rozwinięty w innych miejscach (31; 35; 38; 69).

9 Odstąpcie ode mnie wszyscy, którzy zło czynicie,

bo Pan usłyszał głośny mój płacz; Ps 119,115; Mt 7,23

10 Pan usłyszał moje błaganie,

Pan przyjął moją modlitwę.

11 Niech się wszyscy moi wrogowie zawstydzą i bardzo zatrwożą,

niech odstąpią i niech się zaraz zawstydzą!

Psalm 7

Modlitwa sprawiedliwego prześladowanego

7,1-18 Połączone są tu dwa zapewnienia o niewinności. Pierwsze (w. l-6.13b-17), napisane stylem mądrościowym, domaga się ścisłego zastosowania prawa talionu; drugie (w. 7-13a), inspirowane Jr, zaklina Boga jako Sędziego, by interweniował. W. 18 jest zakończeniem liturgicznym.

1 Skarga Dawida, którą wyśpiewał do Pana z powodu Kusza Beniaminity.

7,1 z powodu Kusza Beniaminity. W przekładach starożytnych: „z powodu Kuszyty” (por. 2 Sm 18,21). Kuszytą był posłaniec, który Dawidowi zwiastował śmierć Absaloma, przydomek „Beniaminita” sugeruje jednak, że chodzi tu raczej o któregoś z wrogów Dawida.

2 Panie, Boże mój, do Ciebie się uciekam;

wybaw mnie i uwolnij od wszystkich prześladowców,

3 by ktoś – jak lew – mnie nie porwał

i nie rozszarpał, gdy zabraknie wybawcy.

4 Boże mój, Panie, jeżeli ja to popełniłem,

jeśli nieprawość plami moje ręce,

5 jeśli wyrządziłem zło swemu dobroczyńcy

i swego wroga złupiłem doszczętnie,

7,5 Drugi stych w BJ: „oszczędziłem niesprawiedliwego ciemiężyciela”, za tekstem hebr.

— Prawo talionu wymagało (Wj 21,25+), aby za dobro płacono dobrem, a za zło złem. Nie trzeba osłabiać wymowy tekstu, lecz tłumaczyć za przekładami starożytnymi: „oddałem złem za zło, które mi wyrządził”, albo za przekładem aram.: „i złupiłem mego (ciemiężyciela)”. Wtedy nie była jeszcze objawiona moralność ewangeliczna (Mt 5,38n).

6 to niech nieprzyjaciel ściga mnie i schwyci,

i wdepcze mnie żywcem w ziemię,

a godność moją niechaj tarza w prochu. Ps 6,5+

7,6 mnie. BJ: „moją duszę”, za tekstem hebr.

— godność moją. Dosł.: „chwałę moją”. Hebr. kabôd znaczy także „wątroba”, według Semitów siedlisko myśli i uczuć, może też znaczyć „dusza”. BJ: „wnętrzności moje niechaj zepchnie do prochu!”. „Proch” — tu synonim „grobu”.

7 Powstań, o Panie, w Twym gniewie,

podnieś się przeciw zaciekłości mych ciemięzców,

wystąp w sądzie, jaki zapowiedziałeś.

7,7 Końcowy stych w BJ: „przebudź się, mój Boże. / Ty sąd zarządzasz”. „mój Boże”, ’elî, za grec. Tekst hebr.: „dla mnie”, ’elaj.

8 Gromada narodów niechaj Cię otoczy,

a Ty zasiądź ponad nią wysoko. Ps 6,5

9 Pan jest sędzią narodów.

Panie, przyznaj mi słuszność, według mej sprawiedliwości

i według niewinności, jaka jest we mnie.

7,9 jaka jest we mnie. Według tekstu hebr. W BJ pominięte jako dodatek.

10 Niechaj ustanie nieprawość występnych,

a sprawiedliwego umocnij,

Boże sprawiedliwy, Jr 11,20; Mdr 1,6+

Ty, co przenikasz serca i nerki.

11 Tarczą jest dla mnie Bóg,

co zbawia prawych sercem. Ps 3,4

12 Bóg – Sędzia sprawiedliwy,

Bóg codziennie pałający gniewem. Wj 34,6-7+

7,12 W BJ dodane jako drugi stych: „nieskory do gniewu”, za grec. W tekście hebr. pominięte.

13 Jeśli się [ktoś] nie nawróci,

miecz swój On wyostrzy;

7,13 W BJ w. 13a dołączony do w. 7-12 (zob. przyp. 7,1-18), natomiast w. 13b, który jest naturalną kontynuacją w. 6, zaczyna się słowami: „Niech nieprzyjaciel”, dodanymi tam dla uwyraźnienia sensu.

14 przygotuje na niego pociski śmiertelne,

sporządzi swe ogniste strzały. Iz 50,11

7,14. Ogniste strzały. Stary Testament nigdy nie posługuje się słowem oznaczającym płonące strzały w odniesieniu do pocisków miotanych przez ludzi („bezmyślnie [ogniste] strzały” w Prz 26,18). W literaturze akadyjskiej istnieje kilka odnośników, w których król spuszcza na nieprzyjaciół deszcz ognistych strzał. Strzały te zanurzano przypuszczalnie w jakimś rodzaju oliwy lub smole i podpalano. Za strzały Jahwe uważano zwykle błyskawice (zob. 2 Sm 22,15; Ps 77,18-19, gdzie pojawia się paralela do strzał i błyskawic). Błyskawice dobrze pasowały do obrazu ognistych strzał, bowiem czasami nazywano je ogniem. W motywie boskiego wojownika bóstwo toczy bój i pokonuje bogów nieprzyjaciół. W Asyrii bogiem bitwy był Nergal, zaś Isztar uznawana była za boginię zsyłającą deszcz ognia wojny. Za boskiego wojownika uważano też kananejskiego Baala i babilońskiego Marduka. Grom i błyskawica były typowymi znakami towarzyszącymi obecności bóstwa, często na polu bitwy. Od sumeryjskiego utworu zatytułowanego Wywyższenie Inanna po chetyckie mity o bogu burzy oraz akadyjskie i ugaryckie mitologie, bogowie oznajmiali gromem sąd nad swoimi nieprzyjaciółmi. Baal przedstawiany był jako bóstwo trzymające w dłoni garść błyskawic. Terminologia związana z błyskawicami pojawia się również w retoryce chetyckich i asyryjskich władców, który lubili ukazywać siebie jako narzędzie bogów, grzmiące nad tymi, którzy pogwałcili traktaty lub przeciwstawili się poszerzaniu ich imperium.

15 Oto [tamten] począł nieprawość, brzemienny jest udręką

i rodzi podstęp. Iz 59,4; Hi 15,35

16 Wykopał dół i pogłębił go,

lecz wpadł do jamy, którą przygotował. Ps 9,16; Ps 35,8; Prz 26,27

17 Jego złość obróci się na jego głowę,

a jego gwałt spadnie mu na ciemię. Hi 4,8; Syr 27,25-27

18 Ja zaś wielbię Pana za Jego sprawiedliwość,

Psalm śpiewam imieniu Pana Najwyższego.

7,18 Pana Najwyższego. Według tekstu hebrajskiego. Biblia Jerozolimska koryguje: "gram Imieniu Najwyższego". Hebrajskie zamar, greckie psallein, tłumaczone zwykle przez "śpiewać psalmy" (tak w Biblii Tysiąclecia), oznacza ściśle biorąc: "grać na instrumencie strunowym" albo "śpiewać z akompaniamentem muzycznym".

Psalm 8

Potęga Imienia Bożego Ps 19,2-7; Ps 104

1 Kierownikowi chóru. Na wzór z Gat. Dawidowy.

8,1 „Gat” jest być może rodzajem harfy albo melodią pochodzenia filistyńskiego.

2 O Panie, nasz Boże,

jak przedziwne Twe imię po wszystkiej ziemi!

Tyś swój majestat wyniósł nad niebiosa.

8,2 Imię Boże pozwala wierzącemu — odkąd je poznał i potrafi wypowiadać — uczestniczyć w chwale Jahwe (por. w. 6). Człowiek stworzony na obraz Boży ma dzięki temu udział w Jego władztwie (por. Ps 20,2; 54,3.8; Iz 63,17). Niewątpliwie ten temat zapewnił psalmowi obecne jego miejsce w Ps (zaraz po Ps 7, gdzie w ostatnim wierszu pojawia się zwrot „imieniu... Najwyższego”).

— wyniósł. BJ: „opowiada”, tinnah, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: tenah, „chciej dać”.

3 Sprawiłeś, że nawet usta dzieci i niemowląt oddają Ci chwałę,

na przekór Twym przeciwnikom,

aby poskromić nieprzyjaciela i wroga. Mt 21,16; Mdr 10,20-21; Mt 11,25p

8,3 usta dzieci i niemowląt. BJ: „ty je ustanowiłeś, miejsce umocnione”. Ten tekst zacytował Chrystus i odniósł go do dzieci, które oklaskiwały Jego triumf w Niedzielę Palmową. W liturgii używany do wysławiania świadectwa świętych młodzianków (por. Mt 2,16; 21,16).

— oddają Ci chwałę. Jak w Prz 18,10; itd., imię Boże zawstydza wszelką idolatrię, objawiając jedynego Boga — Jahwe (por. Wj 3,14).

4 Gdy patrzę na Twe niebo, dzieło Twych palców,

księżyc i gwiazdy, któreś Ty utwierdził:

8,4. Niebo, dzieło Twych palców. W literaturze akadyjskiej różne sfery nieba wykonane są z różnego rodzaju kamieni. Najniższe niebiosa zostały uczynione z jaspisu, zaś Marduk, główne bóstwo Babilonu, miał wykreślić (wyryć) na nim konstelacje gwiazd. Ten hebrajski czasownik używany jest na oznaczenie wykonania i obrazu, i reliefu. WEnuma Elisz Marduk wykreśla linie graniczne lat w niebiosach. Odnosi się to do wytyczania toru gwiazd. W drugiej części wersetu trzeciego pojawia się potwierdzenie, że i tutaj chodziło o ciała niebieskie. Bóg pisze gdzie indziej swoim palcem (Wj 31,18; Pwt 9,10), lecz pałce mogą być też używane w znaczeniu paralelnym do rąk w odniesieniu do czegoś, co jest ich dziełem (Iz 2,8).

5 czym jest człowiek, że o nim pamiętasz,

i czym syn człowieczy, że się nim zajmujesz? Ps 144,3; Hi 7,17-18; Hbr 2,6-9

6 Uczyniłeś go niewiele mniejszym od istot niebieskich,

chwałą i czcią go uwieńczyłeś. Rdz 1,26; Syr 17,1-4; Mdr 2,23

8,6 Autor myśli o tajemniczych istotach, które stanowią dwór niebieski Jahwe (Ps 29,1+). W grec. i Wulgacie mowa tu o aniołach. Por. Ps 45,7+; Tb 5,4+.

7 Obdarzyłeś go władzą nad dziełami rąk Twoich;

złożyłeś wszystko pod jego stopy: 1Kor 15,27; Ef 1,22

8,5-7. Godność człowieka. Pozycja rodzaju ludzkiego w myśli Izraelitów była bardzo wysoka w porównaniu z miejscem, które przypisywano człowiekowi w światopoglądzie wyznawanym na obszarze Mezopotamii (np. w babilońskim eposie o stworzeniu). W myśli mezopotamskiej bogowie nie mieli w planie stworzenia człowieka jako elementu świata, który sobie zbudowali. Ludzie zostali stworzeni dopiero wówczas, gdy bóstwa zmęczyły się ciężką pracą dla zapewnienia sobie bytu. Mieli być sługami bogów. W tym sposobie myślenia godność ludzi wynikała z faktu, że bogowie ich potrzebowali. W przeciwieństwie do tego, w Księdze Psalmów ludzie panują nad całym stworzeniem.

8 owce i bydło wszelakie,

a nadto i polne stada,

9 ptactwo podniebne oraz ryby morskie,

wszystko, co szlaki mórz przemierza.

10 O Panie, nasz Panie,

jak przedziwne Twe imię po wszystkiej ziemi!

Psalm 9

Bóg obala bezbożnych i zbawia pokornych

9,1-10,18 Oba psalmy były kiedyś jednym poematem — jako Ps 9 figurują one w grec. i Wulgacie (w niej ma źródło podwójna numeracja psalmów). Jakiś rzecznik „ubogich” (por. So 2,3+) opisuje w hymnie nadejście sądu Bożego nad bezbożnymi i prosi o to w modlitwie błagalnej. Psalm jest „alfabetyczny” (por. Prz 31,10+), jednak wiele liter nie ma odpowiadających im strof w przyjętym tekście, który pozostaje w dużym nieładzie.

1 Kierownikowi chóru. Na modłę pieśni „Mut labben”. Psalm. Dawidowy.

9,1 Na modłę pieśni «Mut labben» . Tekst hebr. można przetłumaczyć słowo po słowie: „na (melodię): umrzeć dla syna”. Może są to słowa zaczynające pieśń, na której melodię zaczęto śpiewać również ten psalm, taki sens jednak niepewny. BJ: „Na obój i harfę”.

2 Chwalić Cię będę, Panie, całym sercem moim,

opowiem wszystkie cudowne Twe dzieła. Ps 138,1

3 Cieszyć się będę i radować Tobą,

Psalm będę śpiewać na cześć Twego imienia, o Najwyższy.

4 Bo wrogowie moi się cofają,

padają, giną sprzed Twego oblicza.

5 Boś Ty przeprowadził mój sąd i wyrok,

zasiadając na tronie – Sędzio sprawiedliwy. Ps 7,9; Ps 7,12; Ps 89,15

9,5 Sąd Boży uważa się za fakt już dokonany, a „dzień Jahwe” uczyni go widocznym dla wszystkich. Ten eschatologiczny temat częsty w Ps.

6 Zgromiłeś pogan, zgubiłeś występnych,

imię ich na wieczne czasy wymazałeś.

7 Upadli wrogowie – w wieczystą ruinę,

miasta poburzyłeś – przepadła o nich pamięć. Rdz 19,23-25

8 A Pan zasiada na wieki,

swój tron ustawia, by sądzić.

9,8 A. W BJ: „Oto”, hinneh, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: hemmah we, „oni i”.

9 Sam będzie sądził świat sprawiedliwie,

wyda narodom bezstronny wyrok. Ps 96,13; Ps 98,9

10 Niech Pan będzie ucieczką dla uciśnionego,

ucieczką w czasach utrapienia. Iz 25,4; Ps 37,39

11 Ufają Tobie znający Twe imię,

bo nie opuszczasz, Panie, tych, co Cię szukają. Ps 36,11; Ps 87,4

12 Psalm śpiewajcie Panu, co mieszka na Syjonie,

pośród narodów głoście Jego dzieła, Ps 7,18+

13 bo mściciel krwi pamięta o ubogich,

pamięta, a nie zapomina ich wołania. Hi 16,18+

9,13. Mściciel krwi. Zob. komentarz do Lb 35,9-34, gdzie omówiono ciążący na rodzinie obowiązek pomszczenia przelanej krwi. Możliwe, że określenie „mściciel kiwi” miało swój początek właśnie w obowiązku wywarcia krwawej zemsty, gdy zamordowany został jeden z jej członków. Zwyczaj ten, chociaż typowy w społeczeństwie plemiennym, był bardzo szkodliwy dla zorganizowanego państwa. W rezultacie „mściciel krwi” mógł zostać wyznaczony przez władzę, by służył jednocześnie potrzebom rodziny i państwa, chwytając oskarżonego, a następnie wykonując wyrok śmierci za morderstwo. Możliwe, że w tym psalmie chodzi o bardziej ogólną funkcję, bowiem autor nie użył tego samego terminu technicznego, który pojawia się we fragmencie Księgi Liczb. Zob. komentarz do Rdz 4,14-15 oraz 9,5-6.

14 Zmiłuj się nade mną, Panie, spójrz, jak mnie poniżają [ci, którzy mnie nienawidzą.]

Ty, co mnie wyprowadzasz z bram śmierci, Mdr 16,13

9,14 Słowa w nawiasie dodane za tekstem hebr. W BJ pominięte.

9,14. Bramy śmierci. Podziemny świat, Szeol, przypominał ziemskie miasto z domami, a nawet okalającym murem (by zatrzymać w nim jego mieszkańców). W utworze zatytułowanym Zstąpienie Isztar bogini wkracza do podziemnego świata przez kompleks bram z siedmioma wierzejami i strażnikami pilnującymi każdego wejścia. Wikonografii egipskiej bramy śmierci ukazano jako drogę wiodącą do nekropolii.

15 bym głosił całą Twą chwałę w bramach Córy Syjońskiej

i weselił się Twoją pomocą.

16 Poganie wpadli w jamę, którą wykopali;

noga ich uwięzła w sidle przez nich zastawionym. Ps 7,16+

17 Pan się objawił, sąd przeprowadził,

w dzieła rąk swoich uwikła się występny. Higgajon.

18 Niechaj występni odejdą precz do Szeolu,

wszystkie narody, co zapomniały o Bogu. Ps 50,22

19 Bo ubogi nie pójdzie w zapomnienie na stałe,

ufność nieszczęśliwych nigdy ich nie zawiedzie. Prz 23,18

20 Powstań, o Panie, by człowiek nie triumfował;

osądź narody przed Twoim obliczem. Ps 7,7

21 Przejmij ich, Panie, bojaźnią;

niech wiedzą poganie, że są tylko ludźmi. Ps 9,18

9,21. Przejmij ich, Panie, bojaźnią. Przerażenie siane w umysłach wrogów przez boskiego wojownika miało poprzedzać pochód potężnej, zwycięskiej armii. Egipskie i asyryjskie teksty oraz reliefy ukazują boga pod postacią skrzydlatej tarczy słonecznej, która budzi popłoch w szeregach wrogów jeszcze przed przybyciem armii. Na inskrypcji Totmesa III sianie owego przestrachu przypisuje się bogowi Amonowi-Re. W tekstach Chetytów, Asyryjczyków i Babilończyków pojawia się postać boskiego wojownika wywołującego bojaźń w sercach nieprzyjaciela. Koncepcja bóstwa o przerażającym, niedostępnym obliczu, nie ograniczała się do teologii Izraela, bowiem bogowie Mezopotamii okazywali swoją moc poprzez melammu, swój boski blask. Ten splendor (lub „chwała”) Boga przytłaczał nieprzyjaciół. W obliczu takiej potęgi Bożej, bogowie i siły zbrojne innych narodów ponosiły klęskę, zmuszone poddać się najwyższemu bóstwu.

Psalm 10

Bóg obala bezbożnych i zbawia pokornych

1 Dlaczego z dala stoisz, o Panie,

w czasach ucisku się kryjesz, Ps 22; Ps 74,1

2 gdy występny się pyszni, biedny jest w udręce

i ulega podstępom, które tamten uknuł?

3 Bo występny się chełpi swoim pożądaniem,

bluźni drapieżca i pogardza Panem.

10,3 Tekst w. 3-4 jest niepewny i niewątpliwie poprawiony dla pewnych racji teologicznych („bluźni” — dosł. „błogosławi” — to eufemizm, podobnie jak w 1 Krl 21,10.13 i Hi 1,5.11; 2,5.9). W przekładach starożytnych warianty.

4 W pysze swojej powiada występny: Nie pomści;

nie ma Boga – oto jest całe jego myślenie. Ps 10,13; Hi 22,13; Ps 14,1; Ps 36,2; So 1,12

10,4 Negując działanie Opatrzności, bezbożny w praktyce zaprzecza istnieniu Boga.

5 Drogi jego układają się zawsze szczęśliwie;

Twe wyroki zbyt są wzniosłe dla niego;

parska na wszystkich swoich przeciwników.

6 Myśli on sobie: Ja się nie zachwieję;

nie zaznam niedoli po najdalsze pokolenia.

7 Usta jego pełne przekleństwa, zdrady i podstępu,

na jego języku udręka i złośliwość. Rz 3,14

8 Siedzi w zasadzce przy drogach

i niewinnego zabija w ukryciu;

oczy jego śledzą biedaka. Ps 17,12; Oz 6,9; Jr 5,26; Ha 3,14

10,8 przy drogach. Tekst hebr.: chacerîm, „przy osiedlach” lub „przy wioskach”. BJ: „w sitowiu”, chacirîm, na zasadzie domysłu (por. Iz 35,7).

— śledzą. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „ukrywają się”.

9 Zasadza się w kryjówce, jak lew w swej jaskini;

zasadza się, by porwać ubogiego,

porywa ubogiego i w sieć swoją wciąga. Ps 17,12

10 Schyla się, przysiada na ziemi,

a od jego przemocy pada ubogi.

10,10 Strofa ta powinna się zaczynać literą cade, dlatego na zasadzie domysłu w BJ na początku użyto czasownika cafah, „śledzić”. W tekście hebr. pominięty.

— Schyla się. Dosł.: „przygniata się”, za qere i grec. Ketib: „przygnieciony”.

11 Mówi w swym sercu: Bóg nie pamięta,

odwraca swe oblicze, nigdy nie zobaczy. Ps 73,11; Ps 44,25; Ps 74,19; Ps 94,7; Ez 9,9; Hi 22,13

12 Powstań, o Panie, wznieś swą rękę, Boże!

Nie zapominaj o biednych!

10,12 wznieś swą rękę. By zbawić (138,7) i by uderzyć (Iz 11,15; Ez 36,7; Mi 5,8).

13 Dlaczego występny gardzi Bogiem,

mówi w swym sercu: Nie pomści? Ps 10,4

14 A Ty widzisz trud i boleść,

patrzysz, by je wziąć w swoje ręce.

Tobie się biedny poleca,

Tyś opiekunem sieroty! Ps 31,8; Ps 56,9 Wj 22,21-22

10,14 Tekst ostatniego stychu niepewny.

15 Skrusz ramię występnego i złego,

pomścij jego nieprawość, by już go nie było.

16 Pan jest królem na wieki wieków,

z Jego ziemi zniknęli poganie. Jr 10,10; Ps 145,13; Na 2,1

17 Panie, usłyszałeś pragnienie pokornych,

umocniłeś ich serca, nakłoniłeś ucha,

18 aby strzec praw sieroty i uciśnionego

i aby człowiek [powstały] z ziemi nie siał już postrachu. Pwt 10,18

Psalm 11

Ufność sprawiedliwego

1 Kierownikowi chóru. Dawidowy.

Do Pana się uciekam; dlaczego mi mówicie:

Niby ptak uleć na górę! Ps 91,3; Ps 55,7

11,1 Prześladowany wierny jest porównywany do ptaka (55,7; 91,3; 124,7). Góra jako miejsce schronienia (Rdz 19,17; Ps 121,1; Ez 7,16; Mt 24,16).

2 Bo oto grzesznicy łuk napinają,

kładą strzałę na cięciwę,

by w mroku razić prawych sercem. Ps 7,13; Ps 37,14; Ps 57,5; Ps 64,4

3 Gdy walą się fundamenty,

cóż może zdziałać sprawiedliwy?

4 Pan w świętym swoim przybytku,

Pan ma tron swój w niebiosach.

Oczy Jego patrzą,

Jego wzrok bada synów ludzkich. Ha 2,20; Ps 102,20; Pwt 26,15; Iz 66,1; Mt 5,34

11,4 Trzeci stych według tekstu hebr. W BJ na końcu stychu dodane: „na świat”, według przekładów starożytnych.

5 Pan bada sprawiedliwego i występnego,

nie cierpi Jego dusza tego, kto kocha nieprawość.

6 On sprawi, że węgle ogniste i siarka będą padać na grzeszników;

palący podmuch wiatru będzie udziałem ich kielicha. Rdz 19,24; Ez 38,22; Ez 10,2; Ap 20,10; Ap 8,5

11,6 węgle. Według Symmacha. Tekst hebr.: „zasadzki”.

— Metafora kielicha (służył on prawdopodobnie do ciągnienia losów) oznacza przeznaczenie dobre: (16,5; 23,5), ale częściej — złe (Ps 75,9; Mt 20,22; Ap 14,10; 16,19). Kielich gniewu Bożego jest jednym z tematów występujących u proroków (Iz 51,17+; Jr 25,15; Lm 4,21; Ez 23,31n; Ha 2,16).

11,6. Węgle ogniste i siarka będą padać na grzeszników. W tekstach akadyjskich siarka umieszczona na płonących węglach uważana była za środek odkażający. Bogowie Ea i Enlil zesłali płonącą siarkę jako czynnik oczyszczający, mający zapobiec czarom. Siarka nie wchodziła jednak w skład arsenału boskiego wojownika wyruszającego osądzić wrogów. Terminy te stanowią reminiscencję, chociaż nie są identyczne, tych, które zostały użyte w opisie zniszczenia Sodomy i Gomory (zob. też Ez 38,22).

7 Bo Pan jest sprawiedliwy, miłuje sprawiedliwość;

ludzie prawi zobaczą Jego oblicze.

11,7 Końcowy stych na zasadzie domysłu. Tekst hebr.; „oblicze Jego będzie kontemplować serce prawe”. Może tę zamianę podmiotu z dopełnieniem spowodował pewien skrupuł teologiczny: przecież człowiek nie może oglądać Boga (por. Wj 33,20+), jednak wyrażenie „oglądać oblicze Boga” częste w Ps w sensie: przebywać w Jego obecności tak, jak słudzy przebywają przed swoim życzliwym panem ((15,1), por. 16,11; 17,15; 24,6; 27,8+; 105,4; Rdz 33,10; Hi 33,26; Iz 38,11).

11,7. Oglądanie oblicza sędziego. Oglądanie oblicza sędziego lub bóstwa pełniło w starożytnej Mezopotamii rolę metafory, jako ekwiwalent znajdowania się po „właściwej stronie” nawiązywało bowiem do uzyskania do nich przystępu. Zwykle odnosi się to do proszącego lub powoda, zabiegającego o audiencję u sędziego. Jeśli sędzia lub bóg zwrócił ku niemu swoje oblicze, oznaczało to, że odnosi się do niego z przychylnością.

Psalm 12

Przeciw zakłamanemu światu

12,1-9 Modlitwa w stylu prorockim. Kłamstwom ludzi przeciwstawiona jest prawda słów i obietnic Bożych.

1 Kierownikowi chóru. Na oktawę. Psalm. Dawidowy.

2 Ratuj, Panie, bo nie ma pobożnych,

zabrakło wiernych wśród ludzi. Mi 7,2; Iz 59,15; Jr 9,7; Iz 59,3-4; Ps 55,22

12,2 zabrakło. BJ: „zniknęli”, sapu, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: passu, co niezrozumiałe.

3 Wszyscy mówią kłamliwie do bliźniego,

mówią podstępnymi wargami i z sercem obłudnym.

4 Niech Pan wygubi wszystkie wargi podstępne

i język pochopny do zuchwałej mowy.

5 Tych, którzy mówią: Naszą siłą język,

usta nasze nam służą, któż jest naszym panem? Ps 31,19

6 Wobec utrapienia biednych i jęku ubogich –

mówi Pan: Teraz powstanę

i dam zbawienie temu, który go pożąda. Iz 33,10

7 Słowa Pańskie – to słowa szczere,

wypróbowane srebro, bez domieszki ziemi,

siedmiokroć czyszczone. Ps 18,31; Ps 19,8; Prz 30,5

12,7 Drugi stych dosł.: „srebro przetopione u wejścia ziemi”, tzn. oczyszczone już w momencie znalezienia. Słowo Boże jest absolutnie wolne od kłamstwa.

12,7. Gliniany piec. Hebrajskie słowo używane na oznaczenie pieca pojawia się w Biblii tylko tutaj [nie ma go w tekście przekładu BT]. Z kontekstu, w którym jest mowa o srebrze, wynika, że opisano tutaj gliniany tygiel. Tygle pojawiają się na egipskich malowidła ściennych, zaś tygle gliniane są odnajdywane na stanowiskach archeologicznych.

12,7. Siedmiokroć czyszczone. Zwykle srebro kilkakrotnie poddawano temu procesowi, by usunąć wszelkie zanieczyszczenia. Obraz tutaj zarysowany sugeruje, że coś oczyszczone siedem razy (liczba w myśli hebrajskiej oznaczająca pełnię) jest zupełnie czyste.

8 Ty nas zachowasz, o Panie,

ustrzeżesz nas na wieki od tego plemienia.

9 Występni krążą dokoła,

gdy to, co najmarniejsze, bierze górę wśród ludzi.

12,9 gdy to, co najmarniejsze, bierze górę wśród ludzi . Tłumaczenie niepewne. Dosłownie: "jak podniesienie odrazy u synów Adama". Targum parafrazuje: "jak robak, który wysysa krew ludzką". Biblia Jerozolimska: "szczyt odrazy u synów ludzkich".

Psalm 13

Ufne wołanie

1 Kierownikowi chóru. Psalm. Dawidowy.

2 Jak długo, Panie, całkiem o mnie nie będziesz pamiętał?

Dokąd kryć będziesz przede mną oblicze? Ps 6,4; Ps 77,8n; Ps 89,47; Ps 94,3; Lm 5,20

13,2. Jak długo. Pytanie to pojawia się prawie dwadzieścia razy w Księdze Psalmów, zwykle w psalmach lamentacyjnych. Występuje również w Mezopotamii w sumeryjskim utworze Lamentacja nad zniszczeniem Sumem i Ur. Pada tam pytanie: „Jak długo jeszcze będzie na mnie spoglądało złe oko?”.

3 Dokąd w mej duszy będę przeżywał wahania,

a w moim sercu codzienną zgryzotę?

Jak długo mój wróg nade mnie będzie się wynosił?

13,3 codzienną zgryzotę? Według tekstu hebr. W BJ dodane: „i w nocy?”, za rkpsami grec.

4 Spojrzyj, wysłuchaj, Panie, mój Boże!

Oświeć moje oczy, bym nie zasnął na śmierć,

5 by mój wróg nie mówił: Zwyciężyłem go;

niech się nie cieszą moi przeciwnicy, gdy się zachwieję. Ps 38,17

6 A ja zaufałem Twemu miłosierdziu;

niech się cieszy me serce z Twojej pomocy,

chcę śpiewać Panu, który obdarzył mnie dobrem.

13,6 Tu trzy stychy za tekstem hebr. W BJ dodano czwarty: „chcę się radować imieniem Jahwe Najwyższego”, za grec. i Wulgatą.

Psalm 14

Człowiek bez Boga Ps 53

1 Kierownikowi chóru. Dawidowy.

Mówi głupi w swoim sercu:

Nie ma Boga.

Oni są zepsuci, ohydne rzeczy popełniają,

nikt nie czyni dobrze. Ps 9,4; Ps 36,2; So 1,12

14,1-7 Człowiek „bez Boga” (por. 10,4+) jest nierozumny. Jego godzina nadejdzie (por. Jr 5,12n).

2 Pan spogląda z nieba

na synów ludzkich,

badając, czy jest wśród nich rozumny,

który szukałby Boga. Ps 11,4

3 Wszyscy zbłądzili, stali się nikczemni,

nie ma takiego, co dobrze czyni,

nie ma ani jednego. Rz 3,11-12 Ps 12,2

14,3 W rkpsach grec. oraz w Wulgacie włącza się tu trzy wiersze cytowane w Rz 3,10-18, a zawierające Ps 5,10; 140,4; 1.0,7; Prz 1,16; Iz 59,7-8; Ps 36,2.

4 Czyż się nie opamiętają wszyscy, którzy czynią nieprawość,

którzy lud mój pożerają, jak gdyby chleb jedli,

którzy nie wzywają Pana? Iz 9,11+

14,4 którzy lud mój pożerają. Obraz prorocki.

5 Wtedy zadrżeli ze strachu,

gdyż Bóg jest z pokoleniem sprawiedliwym. Pwt 28,67

14,5 Wtedy. BJ: „Tam”. Tzn. na Syjonie, w. 7 (por. 48,3; 76,4; 87,4.6; Ez 48,35).

— W BJ jako środkowy stych dodano: „choć nie było przyczyny strachu”, za grec. i Ps 53. W tekście hebr. pominięty.

— Chodzi o jakiś tajemniczy strach, bez widocznej przyczyny (por. Kpł 26,36; Pwt 28,67; 1 Sm 14,15; 2 Krn 14,13; Hi 3,25). Tłem tego wiersza jest być może zagłada Asyryjczyków w r. 701, porażonych nagle, w momencie, kiedy nie mieli żadnych powodów do strachu (por. 2 Krl 19,35; Iz 37,36).

6 Chcecie udaremnić zamiar biedaka,

lecz Pan jest jego ucieczką.

7 Kto przyniesie z Syjonu zbawienie Izraelowi?

Gdy Pan odmieni los swego narodu,

Jakub się rozraduje, Izrael się ucieszy. Ps 85,2; Ps 126,1

14,7 Wyrażenie o „odmienieniu losu” (por. Ps 85,2; 126,1; Pwt 30,3; Hi 42,10; Jr 29,14; Ez 16,53; Oz 6,11; Am 9,14; itd.), które z początku oznaczało powrót z niewoli, ma często ogólniejszy sens przywrócenia do poprzedniego stanu, odnowy, odmienienia losu.

Psalm 15

Gość Jahwe Iz 33,15-16; Mi 6,6-8; Ps 24,3-6

15,1-5 Zarys moralności (por. przykazania Dekalogu, Wj 20,1+).

1 Psalm. Dawidowy.

Kto będzie przebywał w Twym przybytku, Panie,

kto zamieszka na Twojej świętej górze?

15,1 w Twym przybytku. BJ: „w Twym namiocie”. Świątynię jerozolimską często nazywano „namiotem” na wzór dawnego sanktuarium pustynnego, przypominanego corocznie obchodzeniem Święta Namiotów (Wj 23,14+).

2 Ten, który postępuje bez skazy, działa sprawiedliwie,

a mówi prawdę w swoim sercu Ps 119,1

3 i nie rzuca oszczerstw swym językiem;

ten, który nie czyni bliźniemu nic złego

i nie ubliża swemu sąsiadowi;

4 kto złoczyńcę uważa za godnego wzgardy,

a szanuje tych, co się boją Pana;

ten, kto dotrzymuje przysięgi,

choćby z uszczerbkiem dla siebie;

15,4 W drugim stychu mowa o tych, którzy są wierni i ulegli Panu. Wyrażenie to, częste w Ps, jest synonimem słów: „wierny”, „bogobojny”, „pobożny”. Później będzie ono oznaczało tych, którzy sympatyzują z judaizmem (por. Dz 2,11+; 10,2+).

5 ten, kto nie daje swoich pieniędzy na lichwę

i nie da się przekupić przeciw niewinnemu.

Kto tak postępuje, nigdy się nie zachwieje. Wj 22,24+; Wj 23,8+

Psalm 16

Jahwe częścią mojego dziedzictwa

1 Miktam. Dawidowy.

Zachowaj mnie, Boże, bo chronię się u Ciebie,

16,1 Miktam. BJ: „Półgłosem”. Sens tego wyrazu jest jednak niepewny. Rubryka ta znajduje się w psalmach, których publiczna recytacja mogłaby sprowokować gniew pogan, będących panami Jerozolimy.

2 mówię Panu: Ty jesteś Panem moim;

nie ma dla mnie dobra poza Tobą.

16,2-3 Te wiersze są bardzo niejasne. Tekst hebr. dosł.: „Panie mój, Tyś moim szczęściem, nie ponad Tobą. Względem świętych, tych na ziemi, oni właśnie i ci, którzy nakładają(?), cała moja przyjemność jest w nich”. BJ na zasadzie domysłu przez rozmaite zmiany wokalizacji: „Mówię Jahwe: Tyś jest Panem moim, / moje szczęście nie leży w żadnym 3 z tych demonów ziemi.

— One to nakładają ciężary na wszystkich, którzy je kochają...”.

— Te wiersze mogły być skierowane do tych, którzy usiłują połączyć adorowanie Jahwe z kultami rozmaitych bogów lokalnych. Taki synkretyzm był przez długi czas wielką pokusą Izraela (por. Iz 57,6; 65,5; 66,3n).

3 Ku świętym, którzy są na Jego ziemi,

wzbudził On we mnie miłość przedziwną!

4 Ci, którzy idą za cudzymi [bogami],

pomnażają swoje udręki. Nie wylewam krwi w ofiarach dla nich,

imion ich nie wymawiam swoimi wargami.

16,4 Pierwszy stych w BJ: „ich idole mnożą się, zewsząd biegnie się za nimi”, „idole”, tekst hebr. dosł.: „udręki”, co jest eufemizmem. — „biegnie się za nimi”, według przekładów starożytnych. Tekst hebr., skażony, dosł.: „płacą cenę cudzoziemca”.

16,4. Nie wylewani krwi w ofiarach. Większość libacji polegała na wylewaniu piwa, wina lub wody, chociaż pojawiają się również wzmianki o miodzie, oliwie i mleku. Do tej poty nie odnaleziono dowodów wylewania krwi w ofierze.

5 Pan jest przeznaczonym mi działem i kielichem moim:

To właśnie Ty mój los zabezpieczasz. Lb 18,20; Pwt 10,9; Syr 45,20-22; Lm 3,24

6 Sznur mierniczy wyznaczył mi dział wspaniały

i bardzo mi jest miłe to moje dziedzictwo.

16,6 Aluzja do sytuacji lewitów. Ich częścią, wyrażaną tradycyjnie w obrazach kielicha (por. 11,6+) i sznura mierniczego (Mi 2,4-5), jest Jahwe. Imię własne Hilqijjahu, „Jahwe jest moją częścią” — bardzo częste.

16,6. Linie graniczne [BT: „dział wspaniały”]. Obraz Boga wytyczającego granice pojawia się również w Pwt 32,8, gdzie Bóg wyznacza granice narodów. W mezopotamskich kontraktach sprzedaży ziemi linie graniczne były zwykle wyraźnie zaznaczone. Co więcej, Kassyci z Babilonii (z okresu późnego brązu) posługiwali się kamieniami granicznymi (w języku akadyjskim kudurru) do oznaczania granic posiadłości. Zapisywano na nich przekleństwa, które spadną na tych, który naruszą granice. Własność była dzielona między dziedziców i, oczywiście, pewne działki ziemi okazywały się bardziej pożądane i urodzajne od innych.

7 Błogosławię Pana, który dał mi rozsądek,

bo nawet w nocy upomina mnie serce.

16,7 serce. Dosł.: „nerki”. Są one siedliskiem tajemnych myśli i uczuć (por. Ps 7,10; Prz 23,16; Jr 12,2).

8 Stawiam sobie zawsze Pana przed oczy,

nie zachwieję się, bo On jest po mojej prawicy. Ps 121,5

16,8. On jest po mojej prawicy. W pełni uzbrojony wojownik trzymał oręż w prawej dłoni, zaś tarczę w lewej. Osoba stojąca po prawej stronie króla miała przywilej chronienia go. Umieszczenie kogoś po prawej stronie wyrażało zaufanie, było więc wyróżnieniem. Gdy Pan staje po czyjejś prawicy, jak to ma miejsce tutaj, może bronić go swoją tarczą (zob. Ps 109,31). Metafora płynnie przesuwa się z pola walki do sali sądowej. W języku akadyjskim w tekstach paralelnych często zamiennie używa się prawicy i lewicy, są jednak również fragmenty, w których bóstwo staje po czyjejś prawicy podczas bitwy.

9 Dlatego się cieszy moje serce, dusza się raduje,

a ciało moje będzie spoczywać z ufnością, Dz 2,25-28; Dz 13,35; Lb 16,33+; Ps 49,16; Ps 73,24

16,9 dusza. BJ: „moje wnętrzności”. Tekst hebr. dosł.: „moja chwała” (por. 7,6+).

10 bo nie pozostawisz mojej duszy w Szeolu

i nie dozwolisz, by wierny Tobie zaznał grobu.

16,10 Psalmista wybrał Jahwe. Realizm wiary oraz wymagania jego mistycznego życia żądają nierozerwalnej zażyłości z Nim: dlatego autor psalmu uważa, że powinien uniknąć śmierci, która by go oddzieliła od Boga (6,6; por. 49,16+). To nadzieja bliżej jeszcze nieokreślona, która jednak jest już preludium do wiary w zmartwychwstanie (por. Dn 12,2; 2 Mch 7,9+). W przekładach starożytnych hebr. „dół” oddane jako „zepsucie” (tutaj: „grób”). Zmartwychwstanie Chrystusa potwierdziło w oczach pierwszych chrześcijan mesjański sens tego wiersza podtrzymywany już przez judaizm.

16,10. Nie dozwolisz, by wierny Tobie zaznał grobu. Z kontekstu wynika, że chodzi o niedopuszczenie, by ktoś poległ z ręki żywiących złe zamiary nieprzyjaciół. Psalmista nie zostanie pozostawiony w Szeolu; jego ciało nie doświadczy też śmierci, bowiem zostanie ocalony (zob. Ps 30,2-3). W starożytnym tekście sumeryjskim zapisano opowieść o człowieku, który może zostać skazany na śmierć za zbrodnie, ponieważ o ich popełnienie właśnie go oskarżono. Wymyka się jednak ze szponów prawa i wielbi boginię Nungal za ocalenie.

11 Ukażesz mi ścieżkę życia,

pełnię radości u Ciebie,

rozkosze na wieki po Twojej prawicy.

Psalm 17

Wołanie niewinnego

1 Modlitwa. Dawidowy.

Wysłuchaj, Panie, słuszności,

zważ na me wołanie,

przyjmij moje modły z warg nieobłudnych!

2 Niech przed Twoim obliczem zapadnie wyrok na mnie,

oczy Twoje widzą to, co prawe.

3 Choćbyś badał me serce, nocą mnie nawiedzał

i doświadczał ogniem,

nie znajdziesz we mnie nieprawości.

Moje usta nie zgrzeszyły Hi 7,18; Hi 23,10; Ps 26,2; Ps 139,23

4 ludzkim obyczajem;

według słów z Twoich warg wystrzegałem się ścieżek gwałtownika. Hi 23,11-12

5 Moje kroki trzymały się mocno

Twoich ścieżek,

moje stopy się nie zachwiały. Ps 18,37

6 Wzywam Cię, bo Ty mnie wysłuchasz, o Boże!

Nakłoń ku mnie Twe ucho, usłysz moje słowo.

7 Okaż miłosierdzie Twoje,

Zbawco tych, co się chronią

przed wrogami pod Twoją prawicę.

8 Strzeż mnie jak źrenicy oka;

w cieniu Twych skrzydeł mnie ukryj, Pwt 32,10-11; Rt 2,12; Ps 36,8; Ps 61,5; Ps 63,8; Ps 91,4; Mt 23,37

17,8. Źrenica oka, W tekście hebrajskim jest dosłownie „mała córka twojego oka”. To idiomatyczne wyrażenie pojawia się również w Pwt 32,10. Źrenica oka jest najbardziej wrażliwą częścią ciała, dlatego potrzebuje największej ochrony.

17,8. W cieniu Twych skrzydeł mnie ukryj. Metafora znalezienia schronienia pod skrzydłami bóstwa pojawia się również w innych psalmach (Ps 36,8; 57,2; 61,5; 91,4), zawsze nawiązuje też do opieki i ochrony wynikającej z przymierza. Metafora ta jest znana również w innych kulturach Bliskiego Wschodu, szczególnie w Egipcie, gdzie skrzydła symbolizują ochronę. Bóstwa ze skrzydłami często ocieniały króla. Podobnie na płaskorzeźbie z kości słoniowej z Arslan Tasz (VIII w. przed Chr.) ukazano postacie o ludzkim kształcie oraz stojącą w centrum grupy opiekuńczą istotę ze skrzydłami.

9 przed występnymi, co gwałt mi zadają,

przed śmiertelnymi wrogami, co otaczają mnie zewsząd.

10 Zamykają oni swe nieczułe serca,

przemawiają butnie swoimi ustami.

11 Okrążają mnie teraz ich kroki;

natężają swe oczy, by [mnie] powalić na ziemię –

17,11 ich kroki. Tekst hebr.: „nasze kroki”. BJ: „Posuwają się przeciwko mnie”, za Wulgatą.

12 podobni do lwa dyszącego na zdobycz,

do lwiątka, co siedzi w kryjówce. Ps 9,9; Ps 22,14; Ps 35,17; Ps 57,5

13 Powstań, o Panie, wystąp przeciw niemu i powal go,

swoim mieczem wyzwól moje życie od grzesznika, Jr 15,15-16

14 a Twoją ręką, Panie – od ludzi: od ludzi,

którym obecne życie przypada w udziale

i których brzuch napełniasz Twymi dostatkami;

których synowie jedzą do syta,

a resztę zostawiają swoim małym dzieciom. Ps 73,12

17,14 Drugi stych w BJ: „od śmiertelników, którzy jak długo żyją, mają swój udział w tym świecie!”. Tekst niepewny. Można go także rozumieć: „od śmiertelników, których udziałem jest życie nietrwałe”. Ta dwuznaczność być może zamierzona.

— Twymi dostatkami. Dosł.: „tym, co ukrywasz”. Wyrażenie to oznacza raczej jakieś zniszczalne dobra, z których wierny rezygnuje na rzecz przyjaźni z Bogiem, niż kary.

15 Ja zaś w sprawiedliwości ujrzę Twe oblicze,

powstając ze snu, nasycę się Twoim widokiem. Lb 12,8+; Ap 22,4; Ps 4,8; Ps 73,25-26

17,15 powstając ze snu. BJ: „budząc się ze snu”. Godzina rannego przebudzenia się to uprzywilejowany moment szczodrobliwości Bożej (5,4; 30,6; 46,6; 49,15; 57,9; 73,20; 90,14; 130,6; 143,8), również czas sprawiedliwości (101,8+). Jutrzenka jest światłem obrazującym zbawienie (Iz 8,20; 9,1; 33,2; 58,10; Lm 3,23; So 3,5; por. J 1,4-5+; 8,12+), natomiast wieczór i ciemność przeciwnie — symbolizują próbę oraz nieszczęście (tu w. 3; Ps 30,6; 59,7; 88,19; 107,10; Iz 17,14; 50,10). Słowo „przebudzenie” było często uważane za subtelną aluzję do zmartwychwstania (por. 2 Krl 4,31; Iz 26,19; Dn 12,2; Ps 16,10+).

Psalm 18

Te Deum królewskie 2Sm 22

18,1-51 Ta triumfalna oda ma dołączony do modlitwy dziękczynnej (w. 5-28) kantyk królewski opiewający zwycięstwo (w. 32-51), z finałem o charakterze mesjańskim. Recenzja paralelna 2 Sm 22 pozwala korygować tekst, często uszkodzony.

1 Kierownikowi chóru. Sługi Bożego, Dawida, który wypowiedział do Pana słowa tej pieśni, gdy go Pan wybawił z mocy wszystkich jego nieprzyjaciół i z ręki Saula. 

2 Rzekł wtedy:

Miłuję Cię, Panie, Mocy moja,

18,2 W BJ dodany drugi stych: „(mój Zbawicielu, Tyś mnie wybawił z przemocy)”. Słowa te znajdują się jedynie w 2 Sm 22, ale na końcu w. 3. Łączy się je z w. 2, gdyż jedynie w nim psalmista zwraca się do Boga w drugiej osobie. W w. 3 tekstu hebr. — trzecia osoba.

3 Panie, Ostojo moja i Twierdzo, mój Wybawicielu,

Boże mój, Opoko moja, na którą się chronię,

Tarczo moja, Mocy zbawienia mego i moja Obrono! Rdz 49,24; Pwt 32,4; Pwt 32,15; Pwt 32,18; Pwt 32,37 Pwt 33,17; Ps 75,5; Łk 1,69

18,3 W Ps Jahwe często jest nazywany Skałą Izraela: wałem ochronnym swoich wiernych, a zwłaszcza dynastii Dawidowej. Por. Mt 16,18+.

— Mocy. Dosł.: „rogu”. Róg jest symbolem potęgi i siły (Ps 75,5; 89,18; 92,11; itd.; por. Pwt 33,17; 1 Krl 22,11; Za 2,4), czasem z odcieniem mesjańskim (Ps 132,17).

4 Wzywam Pana, godnego chwały,

i będę wolny od moich nieprzyjaciół.

5 Ogarnęły mnie fale śmierci

i zatrwożyły mnie odmęty niosące zagładę;

18,5 fale. Tak w 2 Sm 22 (por. w. 6). Tekst hebr.: „sieci”.

— odmęty niosące zagładę. BJ: „odmęty Beliala”. „Belial” — zob. Pwt 13,14+.

— Wody symbolizują śmiertelne niebezpieczeństwa (por. Ps 32,6; 40,3; 42,8; 66,12; 69,2n.l5n; 88,18; 130,1; Iz 8,7; 30,28; Hi 22,11; 27,20; Jon 2,6).

18,5. Pęta śmierci/grobu [BT: „pęta Szeolu”]. Sidła i wnyki były powszechnie używane przez myśliwych. W tej metaforze łowcą jest śmierć lub Szeol. W wielu kulturach Bliskiego Wschodu Szeol, miejsce grobu (tj. podziemny świat), był sferą, w której zmarli wiedli egzystencję cieni, jedząc glinę i popiół i nie tracąc nadziei, że potomkowie zatroszczą się o ich potrzeby. W Szeolu były również bramy i stróżujący, którzy nie pozwalali zmarłym wydostać się na zewnątrz, dlatego nazywano go „ziemią, z której nie ma powrotu”. Opis ten można znaleźć też w akadyjskim eposie z II tysiąclecia przed Chr. zatytułowanym Zstąpienie Isztar. Najwyraźniej hebrajskie wyobrażenie grobu różniło się od akadyjskiego, nie ma jednak jego rozwiniętego opisu w Starym Testamencie.

6 oplątały mnie pęta Szeolu,

zaskoczyły mnie sidła śmierci. Pwt 13,14+ Lb 16,33+

7 W moim utrapieniu wzywam Pana

i wołam do mojego Boga;

usłyszał On mój głos ze swojej świątyni,

a krzyk mój dotarł do Jego uszu.

18,7 W drugim stychu w tekście hebr. dodane: „przed Jego obliczem”, co w 2 Sm 22 pominięte.

8 Zatrzęsła się i zadrżała ziemia,

góry poruszyły się w posadach,

zatrzęsły się, bo On zapłonął gniewem. Wj 19,16; Wj 19,18; Sdz 5,4-5; Ha 3,3-6; Ha 3,8-13

18,8 Tu się zaczyna opis zwycięskiej teofanii Jahwe, przychodzącego z pomocą swemu wiernemu, w. 8-18. Por. Wj 13,22+; 19,16+.

9 Uniósł się dym z Jego nozdrzy,

a z Jego ust – pochłaniający ogień,

od niego zapaliły się węgle.

18,9. Uniósł się dym z Jego nozdrzy. Obrazowość ta nie pojawia się nigdzie indziej na Bliskim Wschodzie. Najbliższą paralelą jest Enuma Elisz, opisujący jak z rozwartych ust Marduka buchnął ogień. Chociaż Jahwe nie mógł być przedstawiany w żadnej formie (zwierzęcej ani innej), obrazy ze świata zwierzęcego, użyte w Jego poetyckich opisach dla podkreślenia pewnych atrybutów, były dozwolone (lew/pantera w Oz 13,7; latające ptaki w Iz 31,5; lew w Lm 3,10; dziki bawół w Lb 24,8).

10 Nagiął On niebiosa i zstąpił,

a czarna chmura była pod Jego stopami.

18,10. Czarna chmura była pod Jego stopami. Termin, którego użyto tutaj na oznaczenie „czarnej chmury”, spotykamy również w ugaryckim eposie o Baalu i Anat, w którym Baal „dosiada obłoków”, zaś jego „głos” przypomina gwałtownością grom i błyskawicę.

11 Lecąc, cwałował na cherubie,

a skrzydła wiatru Go niosły. Pwt 33,26; Ps 68,5+

18,11 Cheruby, które górowały nad arką (Wj 25,18+) i które natchnęły Ezechiela wizją ognistego rydwanu Boga (Ez 1,5+), służą jako tron Jahwe (1 Sm 4,4; 2 Sm 6,2; 2 Krl 19,15). Po zniszczeniu świątyni symbolizują one istoty niebieskie.

18,11. Cwałował na cherubie. W ikonografii Syro-Palestyny bóstwa często stoją na grzbiecie dzikich zwierząt (zwykle bawołów/byków). Na asyryjskim reliefie z Maltaja ukazano siedmiu bogów stojących na grzbiecie różnych zwierząt. Najbardziej interesujący wydaje się asyryjski relief przedstawiający bóstwo burzy, uzbrojone w oręż i dosiadające istoty o złożonej budowie - z tułowiem lwa, skrzydłami orła i głową byka. W Starym Testamencie Jahwe zasiada na tronie z cherubów w Świętym Świętych świątyni (zob. komentarz do 1 Sm 4,3-4) oraz porusza się w tronie-rydwanie, ciągniętym przez istoty o złożonej budowie, w Ezechielowej wizji tronu Bożego (rozdziały 1 i 10).

12 Przywdział mrok niby zasłonę wokół siebie,

jako okrycie ciemną wodę, gęste chmury. Wj 13,21+; Wj 19,16; Pwt 4,11

13 Od blasku Jego obecności

rozżarzyły się węgle ogniste.

18,13 W pierwszym stychu tekst hebr. skażony. Dosł.: „chmury przeszły”. BJ: „blask się przed Nim rozpalił”, za 2 Sm 22.

14 Pan odezwał się z nieba grzmotem,

to głos swój dał słyszeć Najwyższy, Ps 29; Ps 77,18-19; Wj 19,19; Hi 36,29-30

18,14 W tekście hebr. na końcu powtórzenie w. 13b. W grec. i 2 Sm 22 pominięte.

15 wypuścił swe strzały i rozproszył wrogów,

cisnął błyskawice i zamęt wśród nich wprowadził.

16 Aż ukazało się dno morza

i obnażyły się posady lądu od groźnej nagany Twej, Panie,

i podmuchu wichru Twoich nozdrzy. Ps 77,17 Wj 15,8

18,16 morza. Według 2 Sm 22. Tekst hebr.: „wód”.

18,13-16. Oręż boskiego wojownika. Za strzały Jahwe uważano zwykle błyskawice. W motywie boskiego wojownika bóstwo staje do walki i zwycięża bogów nieprzyjaciela. W Asyrii królem bitwy był Nergal, zaś boginią wojny Isztar. Ta ostatnia spuszczała podczas wojny deszcz ognia. Boskim wojownikiem był również Baal (w Kanaanie) i babiloński Marduk.

Grom i błyskawica często towarzyszyły ukazaniu się bóstwa w kulturach Bliskiego Wschodu, szczególnie w kontekście pola bitwy. W sumeryjskim utworze Wywyższenie Inanna, w chetyckich mitach o bogu burzy oraz w mitologii akadyjskiej i ugaryckiej bogowie gromem oznajmiają sąd nad nieprzyjaciółmi. Baal został przedstawiony z pękiem błyskawic w dłoni. Terminologia gromu pojawia się również w retoryce chetyckich i asyryjskich królów, który przedstawiali się jako narzędzie bogów, gromiące tych, którzy pogwałcili zawarte traktaty lub przeszkadzali w poszerzaniu imperium.

17 On wyciąga [rękę] z wysoka i chwyta mnie,

wydobywa mnie z toni ogromnej;

18,17. Wydobywa mnie z toni ogromnej. Gdy babiloński bóg Marduk przynosi odnowienie, wielbiony jest za to, że pochwycił człowieka i wyciągnął go z wód rzeki Hubur. Rzeka ta przepływała przez bramy podziemnego świata, zaś wydobycie z jej toni oznaczało wybawienie od śmierci, przynajmniej na pewien czas. Obraz ten powraca w mitologii greckiej, w słynnej rzece Styks, przenika nawet do literatury chrześcijańskiej, na co wskazuje rzeka śmierci przepływająca przed Złotym Miastem w Wędrówkach pielgrzyma.

18 ocala mnie od przemożnego nieprzyjaciela,

od mocniejszych niż ja, co mnie nienawidzą. 1Sm 17,37

19 Napadają na mnie w dzień dla mnie złowrogi,

lecz Pan jest mi obroną,

20 wyprowadza mnie na miejsce przestronne;

ocala, bo mnie miłuje.

21 Pan nagradza moją sprawiedliwość,

odpłaca mi według czystości rąk moich.

22 Strzegłem bowiem dróg Pańskich

i nie oddaliłem się od mojego Boga,

23 bo mam przed sobą wszystkie Jego przykazania

i nie odrzucam od siebie Jego poleceń,

24 lecz jestem wobec Niego bez skazy

i wystrzegam się grzechu. Pwt 18,13

25 Pan mnie nagradza za moją sprawiedliwość,

za czystość rąk w Jego oczach.

18,25 czystość rąk. Według tekstu hebr., w którym zharmonizowano ten wiersz z w. 21b. BJ: „moją czystość”, za 2 Sm 22.

26 Ty jesteś miłościwy dla miłościwego

i względem męża szlachetnego jesteś szlachetny,

27 względem czystego okazujesz się czysty,

wobec przewrotnego jesteś przebiegły.

28 Albowiem Ty wybawiasz lud pokorny,

a pognębiasz wzrok wyniosły. Prz 3,34; Hi 22,29

29 Bo Ty, Panie, każesz świecić mojej pochodni;

Boże mój, oświecasz moje ciemności. Hi 29,3

18,29 każesz świecić. Według tekstu hebr. W BJ uznano ten dodatek za glosę, mającą złagodzić antropomorfizm w 2 Sm 22, i pominięto ją tłumacząc: „Ty jesteś, Jahwe, moją pochodnią”.

18,29. Każesz świecić mojej pochodni. W starożytnym Izraelu lampy były metaforą życia i pomyślności. Z tego też powodu umieszczano je w grobowcach. Wyrażenie „moja pochodnia” w Piśmie Świętym często oznacza życie. Wieczny płomień jest symbolem trwałości i pamięci; panowanie potomka Dawida dostarcza ogniwa łączącego ten motyw z Bożą obietnicą daną dynastii Dawida (2 Sm 7,8-16). Słowo to w podobnym znaczeniu funkcjonuje w języku ugaryckim i akadyjskim, gdzie połączone jest z utrwaleniem panowania lub boskiej obecności. Asyryjski król Tiglat-Pileser III nazywany jest światłością całej ludzkości. Starobabilońskim idiomem oznaczającym rodzinę pozbawioną potomków jest obraz pieca, który się wypalił. Inna interpretacja mogłaby mieć związek z tym, że w pełnym przesądów świecie Bliskiego Wschodu wszędzie czaiły się demony, które upodobały sobie mrok. W sensie przenośnym bogowie dostarczali więc ochrony, udzielając ludziom nieprzerwanego światła, co sugerują takie zwroty jak „lampa bogów” w tekstach z Ugarit. Kananejski bóg Sapasz posiadał „boską lampę”. W Mezopotamii za szczególnie niebezpiecznego demona uważano Lamasztu. Symbolem boga Nuszku był ogień, zaś jego płonąca lampa sprawiała, że demony trzymały się z dala od ludzi. Tutaj Psalmista mógł mieć na myśli lampę zapaloną we własnej intencji. Jahwe jest lampą płonącą u jego boku i odpędzającą niebezpieczeństwo.

30 Bo z Tobą zdobywam wały,

mur przeskakuję dzięki mojemu Bogu.

18,30 zdobywam wały. Za 2 Sm 22 grec, gdzie ’arôc geder. Tekst hebr.: ’aruc gedud, „biegnę do grabieży”.

31 Tego Boga droga jest nieskalana,

słowo Pana w ogniu wypróbowane;

On tarczą dla wszystkich, którzy do Niego się chronią. Pwt 32,4; Ps 12,7; Prz 30,5

32 Bo któż jest Bogiem prócz Pana?

Lub któż jest opoką prócz Boga naszego?

33 Bóg, co mocą mnie przepasuje

i nienaganną czyni moją drogę,

34 On daje moim nogom rączość nóg łani

i stawia mnie na wyżynach, Ha 3,19 Pwt 32,13; Iz 58,14

18,34. Rączość nóg łani. Hebrajski termin, który został tutaj użyty, odwołuje się do jednego z gatunków jeleni występującego na Bliskim Wschodzie. Często wspomina się o nim oraz o innych kozicach takich jak nubijska dzika koza, górska kozica, a także gazela. Wszystkie kozice znane są z pewnego stąpania po zdradliwych i niebezpiecznych ścieżkach. We wczesnej literaturze sumeryjskiej (np. w Śnie Dumuzi) ten rodzaj metafory oznacza pewne i szybkie kroki.

35 On ćwiczy moje ręce do bitwy,

a ramiona – do napinania spiżowego łuku.

18,35. Spiżowy łuk. Jeśli wyrażenie to oznacza faktycznie używaną broń, może chodzić o drewniany łuk z dekoracjami wykonanymi z brązu lub o strzały z grotami z brązu. Z drugiej strony może to być poetycki sposób opisu siły luku wojownika. Łuk jest symbolem potęgi królewskiej zarówno w Asyrii, jak i Egipcie; łuk jest też orężem bogów. W ostatnim przypadku łukiem posługuje się tarcza słońca; łuk rozumiany jako broń boga słońca mógł być wykonany ze spiżu. Asyryjski relief, pochodzący z okresu panowania Dawida, ukazuje boga słońca, Aszura, dostarczającego królowi oręża, który na wyjaśniającej inskrypcji określony został jako „wspaniały łuk”.

36 Dajesz mi Twą tarczę ocalenia

i wspiera mnie Twoja prawica,

a Twoja troskliwość czyni mnie wielkim.

18,36 Końcowy stych za tekstem hebr. („Twoja pokora” (albo „Twoja troskliwość”, według aram. sensu anewateka)). BJ: „Ty nie przestajesz mnie wysłuchiwać”, dosł.: „Ty mi pomnażasz swoje odpowiedzi”, anôteka, za grec. i 2 Sm 22 (por. Ps 20,7).

37 Wydłużasz moje kroki na drodze

i stopy moje się nie chwieją.

38 Ścigam mych wrogów i dopadam,

a nie wracam, póki nie zginą.

39 Rozbiłem ich, nie mogli się podnieść,

upadli pod moje stopy.

40 Mocą mnie przepasujesz do bitwy,

sprawiasz, że przeciwnicy gną się pode mną,

41 zmuszasz wrogów moich do ucieczki,

a wytracasz tych, co mnie nienawidzą. Ps 21,13

42 Wołają – lecz nie ma wybawcy;

do Pana – lecz im nie odpowiada.

43 Jak proch na wietrze ich rozrzucę,

zdepczę jak błoto uliczne.

44 Ty mnie ocalasz od buntów ludu,

ustanawiasz mnie głową narodów.

Służy mi lud, którego nie znałem. Ps 2,8-9; Ap 2,26-28

18,44 ludu. Za tekstem hebr. Grec. zarówno tu, jak i w 2 Sm 22: „ludów”. BJ: „mego ludu”, za 2Sm 22, i raczej laki jest pierwotny sens tego miejsca. Później prawdopodobnie dokonano uogólnienia z powodu następnych wierszy, a może też dlatego, by wyeliminować aluzję nieprzychylną dla Izraela.

45 Są mi posłuszni na pierwsze wezwanie;

cudzoziemcy mi schlebiają.

46 Cudzoziemcy bledną,

z drżeniem wychodzą ze swoich warowni. Mi 7,17

47 Niech żyje Pan! Moja Opoka niech będzie błogosławiona!

Niech będzie wywyższony Bóg, mój Zbawca,

48 Bóg, który zapewnia mi pomstę

i poddaje mi narody,

49 wybawia mnie od nieprzyjaciół,

wynosi nad moich wrogów

i uwalnia od gwałtownika.

50 Przeto będę Cię, o Panie, chwalił między narodami

i będę wysławiał Twoje imię. Rz 15,9; Ps 7,18+

51 Tyś zwycięstwa wielkie dał królowi

i Twemu pomazańcowi okazałeś łaskę,

Dawidowi i jego potomstwu na wieki. 1Sm 2,10; Ps 2; Ps 89,29-38

18,51 Finał liturgiczny, który przypomina obietnice zwycięstwa i zbawienia dane dynastii Dawidowej (por. Ps 89,2n; 29n 1 Sm 2,10).

Psalm 19

Jahwe słońcem sprawiedliwości

19,1-15 Hymn wysławia Jahwe jako Stwórcę nieba, zwłaszcza słońca (w. 5b-7), i jako Dawcę Prawa: przyroda oraz Prawo objawiają doskonałości Boże. Na starożytnym Wschodzie słońce było symbolem sprawiedliwości (por. Mdr 5,6; Ml 3,20): tym się tłumaczy fakt połączenia dwóch części psalmu. W liturgii Bożego Narodzenia odnosi się go do słowa Bożego — słońca sprawiedliwości (Ml 3,20; J 1,9; Łk 1,78). W. 5 został odniesiony do apostołów (por. Rz 10,18).

1 Kierownikowi chóru. Psalm. Dawidowy.

2 Niebiosa głoszą chwałę Boga,

dzieło rąk Jego nieboskłon obwieszcza. Rdz 1,1-8; Rdz 1,14-19; Syr 43,1n; Ps 93; Ps 147,4-5; Ps 147,15-20; Prz 8,22-31; Hi 38,7; Hi 38,31-33; Ps 104; Rz 1,20+

3 Dzień dniowi głosi opowieść,

a noc nocy przekazuje wiadomość.

4 Nie jest to słowo, nie są to mowy,

których by dźwięku nie usłyszano;

19,4 Według przekładów starożytnych. Drugi stych w BJ: „żadnego głosu, który dałby się słyszeć”, za tekstem hebr. Przekład zgodny z kontekstem, gdzie aluzja do asyro-babilońskiego tematu gwiazd — milczącego „pisma niebios”.

19,1-4. Charakter objawienia Bożego. W egipskim utworze nazywanym Papirusem Insingera (kompozycji pochodzącej z okresu międzytestamentalnego) czytamy, że ukryte dzieła boga objawiane są na ziemi dzień po dniu. Na kolejnych dwudziestu strofach autor opisuje rozmaite aspekty funkcjonowania przyrody, które zostały stworzone przez boga i przypuszczalnie ujawnione we wspomnianym objawieniu. Owe dzieła stworzenia to: światłość i ciemność; dzień, miesiąc i rok; lato i zima; konstelacje gwiazd; proces narodzin; sen oraz następowanie po sobie kolejnych pokoleń.

5 ich głos się rozchodzi na całą ziemię

i aż po krańce świata – ich mowy.

Tam słońcu namiot wystawił, Rz 10,18

6 i ono wychodzi jak oblubieniec ze swej komnaty,

weseli się jak olbrzym, co drogę przebiega.

19,6 Psalmista mówiąc o słońcu, stworzeniu Bożym, używa wyrażeń, które znajdują się także w mitologii babilońskiej.

19,6. Komnata oblubieńca. Komnata oblubieńca była specjalnie przygotowanym pomieszczeniem, w którym dochodziło do skonsumowania związku małżeńskiego. Sugeruje to paralelny charakter tekstu z Jl 2,16. Podobne znaczenie komnata oblubieńca miała we wczesnym rabinackim judaizmie, jednak po zburzeniu świątyni w 70 po Chr. zaczęła oznaczać miejsce, w którym odbywała się formalna uroczystość zaślubin.

7 Ono wschodzi na krańcu nieba,

a jego obieg aż po jego kraniec,

i nic się nie schroni przed jego żarem. Ps 65,9

19,7. Wyobrażenia na temat wędrówki słońca. W wielu kulturach Bliskiego Wschodu zakładano, że słońce wschodzi każdego dnia, by odbyć codzienną wędrówkę po niebie. Teksty mezopotamskie wspominają o bramach nieba, przez które słońce wchodzi i wychodzi. W tekstach tych wszystkie ciała niebieskie mają wyznaczone tory, którymi podążają. Przykładów dostarczają również materiały egipskie w formie tekstów i ikonografii. Bóg słońca przedstawiany był jako płynący w swojej barce po niebie, pomiędzy wejściem i wyjściem umieszczonym po przeciwnych stronach horyzontu.

8 Prawo Pana doskonałe – krzepi ducha;

świadectwo Pana niezawodne – poucza prostaczka; Ps 119

19,8. Prawo i słońce. W świecie starożytnym bóg słońca był często również bogiem sprawiedliwości. Dla Psalmisty naturalne było więc przejście od związku łączącego Jahwe ze słońcem do zapewniania przez Jahwe sprawiedliwości za pomocą Prawa. W wielu obrazach używanych do opisu Prawa można odnaleźć podobieństwa do opisów boga słońca rozpowszechnionych w świecie starożytnym.

9 nakazy Pana słuszne – radują serce;

przykazanie Pana jaśnieje i oświeca oczy;

19,9. Oświeca oczy. Światło oczu oznacza życie, dlatego, w pewnym sensie, udzielane jest wszystkim (Prz 29,13). Prawo zdolne jest jednak przedłużyć życie tym, którzy je wypełniają. Kiedy w oczach gaśnie światło, śmierć jest bliska (Ps 13,3-4; 38,11).

10 bojaźń Pańska szczera, trwająca na wieki;

sądy Pańskie prawdziwe, wszystkie razem są słuszne.

11 Cenniejsze niż złoto, niż złoto najczystsze,

a słodsze od miodu płynącego z plastra. Ps 119,127 Ps 119,103

19,11 W BJ na początku drugiego stychu: „Jego słowa”, debarajw, na zasadzie domysłu (por. Ps 119,103.127). W tekście hebr. rab, „obfitują”.

19,11. Złoto najczystsze. Obraz „czystego złota” pojawia się również w innych kulturach Bliskiego Wschodu. Na przykład znana jest pewna liczba inskrypcji na drzwiach świątyni w Edfu (pochodzących z okresu Ptolemeuszów), które głoszą: „Każdy, kto przekracza te drzwi, powinien się wystrzegać nieczystości, Bóg bowiem miłuje czystość znacznie bardziej od mnóstwa posiadłości i setek tysięcy sztuk czystego złota”. Hebrajskie słowo przetłumaczone jako „czyste złoto” jest nieco niejasne (to jeden wyraz, nie zaś rzeczownik z przymiotnikiem). Może więc odnosić się do konkretnego gatunku złota lub próby kruszcu, na przykład zwykłego lub białego złota.

19,11. Syrop z daktyli i miód pszczeli. Miód oznacza bogactwo naturalne, zwykłe raczej syrop z daktyli niż miód pszczeli. Ponieważ starożytni nie znali cukru, miód był substancją najczęściej używaną do słodzenia potraw. Nie ma dowodów potwierdzających, że Izraelici hodowali pszczoły, chociaż pszczelarstwo znane było Chetytom, którzy używali miodu podczas składania ofiar (podobnie jak to czynili Kananejczycy). W Biblii miód pojawia się na listach płodów rolnych (zob. 2 Krn 31,5). Możliwe, że we wzmiance na temat miodu w trzecim wierszu tego wersetu chodzi o syrop z daktyli; w ostatnim wierszu jest jednak z pewnością mowa o miodzie, ponieważ wspomina się tam o plastrze miodu.

12 Twój sługa na nie zważa,

w ich przestrzeganiu zysk jest wielki.

13 Kto jednak dostrzega swoje błędy?

Oczyść mnie od tych, które są skryte przede mną.

19,13. Ukryte błędy. W świecie starożytnym wierzono, że bogowie znają znacznie więcej przepisów, wymagań i ograniczeń od tych, które objawiono ludziom. W Modlitwie do każdego boga asyryjski czciciel wymienia długą listę możliwych przewinień (spożycie zakazanego pokarmu, o którym nie wiedział; wejście do zakazanego miejsca, którego nie znał), prosząc o darowanie nieświadomych grzechów, bowiem popełnił je z niewiedzy. Oprócz tego mezopotamskie modlitwy pokutne znane pod nazwą szigu zawierają wiele wzmianek o odpuszczeniu nieznanych grzechów. Sytuacji tej byli świadomi również Egipcjanie, czego dowodem późny utwór mądrościowy poświęcony demonom (Papirus Insingera), w którym autor błaga o przebaczenie nieznanych grzechów.

14 Także od pychy broń swojego sługę,

niech nie panuje nade mną!

Wtedy będę bez skazy i wolny

od wielkiego występku.

19,14 od pychy. Dosł.: „od pysznych” albo „od rzeczy pysznych”. Grec: „od obcych (bogów)”.

— Ps 119 stale przeciwstawia pychę praktykowaniu Prawa.

15 Niech znajdą uznanie słowa ust moich i myśli mego serca

u Ciebie, Panie, moja Opoko i mój Wybawicielu!

19.15 u Ciebie. Tak tekst hebr. W BJ: „bezustannie u Ciebie”, za grec.

— mój Wybawicielu! Po hebr.: go’el oznaczające mściciela krwi (Lb 35,19+) i wykupiciela (Kpł 25,25.47-49), zostało odniesione w Hi 19,25; Ps 19,15; 78,35; Jr 50,34 a także często w drugiej części Iz (41,14; 43,14; 44,6.24; 49,7; 59,20; itd.) do Jahwe, który oddaje sprawiedliwość, zbawia oraz wyrywa śmierci swoich wiernych i swój lud.

Psalm 20

Modlitwa za króla

20,1-10 Modlitwa za króla, gdy wyrusza on na wyprawę wojenną (por. 1 Krl 8,44; 2 Krn 20,18n), składa się z dwóch części, a po każdej z nich następuje antyfona chóralna (w. 6c i 10).

1 Kierownikowi chóru. Psalm. Dawidowy.

2 Niech Pan cię wysłucha w dniu utrapienia,

niech ciebie chroni imię Boga Jakuba. Prz 18,10; Ps 18,50; Ps 44,6; 1Krl 8,30

3 Niech ześle tobie pomoc ze świątyni

i niech cię wspiera z Syjonu.

4 Niechaj pamięta o wszystkich twych ofiarach

i niech Mu będzie miłe twe całopalenie.

5 Niech ci udzieli, czego w sercu pragniesz,

i wypełni każdy twój zamysł.

6 Chcemy się cieszyć z twego ocalenia

i w imię Boga naszego podnieść sztandary.

Niech Pan wypełni wszystkie twoje prośby!

20,6. Sztandary. Sztandary były używane przez Izraelitów i inne ludy, m.in. Asyryjczyków, jako proporce wojenne (Pnp 6,4) oraz podczas zgromadzenia pokoleń (Lb 2,2). W armii egipskiej różne oddziały nosiły wezwania różnych bogów (np. oddział Amona, oddział Seta), zaś na ich sztandarach widniały symboliczne przedstawienia bóstw. Wznoszenie sztandarów było widomym znakiem zwycięstwa. Sztandary zostały szczegółowo opisane w tekstach z Qumran.

7 Teraz wiem, że Pan wybawia swego pomazańca,

odpowiada mu ze świętych swych niebios,

przez moc zwycięską swojej prawicy. Ps 18,51

20,7 pomazańca. BJ: „mesjasza”. Albo też „Chrystusa” (por. Wj 30,22+; 1 Sm 9,26+): jest nim król izraelski.

8 Jedni wolą rydwan, drudzy konie,

a nasza siła w imieniu Pana, Boga naszego. Oz 1,7+; Ps 33,16-17; Ps 147,10-11; 2Krn 14,10; Iz 40,30-31

9 Tamci się zachwiali i upadli,

a my stoimy i trwamy.

10 Panie, wybaw króla,

a nas wysłuchaj w dniu, w którym [Cię] wzywamy. Ps 21

20,10 a nas wysłuchaj. BJ: „nam odpowiedz”, według przekładów starożytnych. Tekst hebrajski: „on nam odpowiada”.

Psalm 21

Liturgia koronacji Ps 20; Ps 61,6-8

21,1-14 Ten psalm, o dwóch częściach zakończonych każda antyfoną chóralną (w. 8 i 14), ma akcent mesjański i eschatologiczny, który pozwolił na odniesienie go do Chrystusa Króla.

1 Kierownikowi chóru. Psalm. Dawidowy.

2 Panie, król się weseli z Twojej potęgi,

jak bardzo się cieszy z Twojej pomocy!

3 Spełniłeś pragnienie jego serca

i nie odmówiłeś błaganiu warg jego.

4 Bo go uprzedzasz pomyślnymi błogosławieństwami,

koronę szczerozłotą wkładasz mu na głowę.

5 Prosił Ciebie o życie: Ty go obdarzyłeś

długimi dniami na wieki i na zawsze. 2Krl 20,1-7; Iz 38,1-20; 1Krl 3,14

6 Wielka jest jego chwała dzięki Twej pomocy,

ozdobiłeś go blaskiem i dostojeństwem. Ps 45,4; Rdz 12,2; Rdz 48,20; Ps 72,17; 1Krn 17,27; Ps 16,11

7 Bo go czynisz błogosławieństwem na wieki,

napełniasz go radością przed Twoim obliczem.

8 Król bowiem w Panu pokłada nadzieję

i z łaski Najwyższego się nie zachwieje.

9 Niech spadnie Twa ręka na wszystkich Twoich wrogów;

niech znajdzie Twa prawica tych, co nienawidzą Ciebie. Ps 18,38

21,9. Prawa ręka chwytająca wrogów [BT: „Niech spadnie Twa ręka na wszystkich Twoich wrogów”]. W niektórych przekładach wypaczony został sens tekstu oryginalnego. Hebrajski czasownik „znaleźć” [BT: „spadnie/znajdzie”] użyty w obydwu wierszach tego wersetu oznacza zaatakowanie nieprzyjaciela przy użyciu broni, nie zaś pochwycenie go. Większość wojowników była praworęczna, nie mogli więc schwytać wroga prawą ręką, w której trzymali oręż. Prawa ręka atakowała i jako taka „znajdowała” swój cel. Hymn do Szamasza powiada, że broń boga dosięgnie ludzi nieprawych i nie będzie dla nich ratunku. Na egipskich malowidłach (m.in. z Ugarit) i reliefach król często zadaje cios bronią trzymaną w podniesionej prawicy, lewą zaś trzyma nieprzyjaciela. W wersecie tym opisano jedynie fragment tego obrazu, ponieważ wiersze mają charakter paralelny, nie przeciwstawny. Obydwa opisują to, co czyni prawa ręka.

10 Uczyń ich jakby piecem ognistym,

gdy się ukaże Twoje oblicze.

Niech Pan ich pochłonie w swym gniewie,

a ogień niechaj ich strawi!

21,10 Drugi stych w BJ: „w dniu Twego oblicza”, tzn.: gdy się objawisz, aby sądzić. W. 9-13 odnoszą się do króla, jednak zacytowane wyrażenie oraz wzmianka o ogniu uwydatniają styl eschatologiczny. Ten fragment w pierwotnym tekście (por. rkpsy grec.) mógł być skierowany do Jahwe.

21,10. Piec ognisty. Bóg ukazany jest jako piec ognisty, który niszczy wszystko, co zostanie do niego wrzucone. Autor przypuszczalnie nawiązuje do dużych pieców używanych do wypalania cegieł i wytapiania metali. Na temat dodatkowych informacji dotyczących owych pieców zob. komentarz do Dn 3,6.

11 Wytrać ich potomstwo z ziemi,

usuń ich plemię spośród synów ludzkich! Ps 109,13; Hi 18,19

12 Choćby zamierzyli zło przeciwko Tobie,

choćby uknuli podstęp, nie dopną niczego,

13 bo Ty ich zmusisz do ucieczki,

z Twego łuku będziesz mierzyć w ich twarze. Ps 18,41

14 Powstań, Panie, w swej potędze,

chcemy śpiewać i moc Twoją sławić.

Psalm 22

Cierpienia i nadzieje sprawiedliwego Iz 52,13-53,12

22,1-31 Skarga i modlitwa człowieka niewinnie prześladowanego kończą się podziękowaniem za oczekiwane wybawienie (w. 23-27). Psalm odpowiedni do włączenia w rozmaite liturgie narodowe z uwagi na w. 24 oraz dzięki uniwersalistycznemu finałowi (w. 28-32), w którym nadejście królestwa Bożego na całym świecie jest — jak się wydaje — skutkiem cierpień wiernego sługi. Bliski poematowi o cierpiącym Słudze Jahwe (Iz 52,13 — 53,12), psalm ten, którego początek Chrystus odmówił na krzyżu i w którym ewangeliści widzieli opisane wcześniej liczne epizody męki, jest mesjański przynajmniej w sensie typologicznym.

1 Kierownikowi chóru. Na modłę pieśni: „Łania o świcie”. Psalm. Dawidowy.

22,1 Łania o świcie. Jest to być może początek jakiejś nieznanej melodii. Przekłady starożytne: „Ku rannemu wzmocnieniu”.

2 Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił?

Daleko od mego Wybawcy słowa mego jęku. Mt 27,46p; Iz 49,14; Iz 54,7

3 Boże mój, wołam w ciągu dnia, a nie odpowiadasz,

i nocą, a nie zaznaję pokoju.

4 A przecież Ty mieszkasz w świątyni,

Chwało Izraela! Kpł 17,1+; Iz 6,3+

22,4 Według grec. W BJ: „A przecież Ty, Święty, / jesteś tym, który mieszka w uwielbieniach Izraela!”.

5 Tobie zaufali nasi przodkowie,

zaufali, i Tyś ich uwolnił;

6 do Ciebie wołali i zostali wybawieni,

Tobie ufali i nie doznali wstydu. Sdz 2,11-19+

7 Ja zaś jestem robak, a nie człowiek,

pośmiewisko ludzkie i wzgardzony przez lud.

8 Szydzą ze mnie wszyscy, którzy na mnie patrzą,

rozwierają wargi, potrząsają głową:

9 Zaufał Panu, niechże go wyzwoli,

niechże go wyrwie, jeśli go miłuje. Mt 27,39p; Mt 27,43; Mdr 2,18-20

22,9 Zaufał. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „Zaufaj”.

10 Ty mnie zaiste wydobyłeś z matczynego łona;

Ty mnie czyniłeś bezpiecznym u piersi mej matki. Iz 44,2; Iz 44,24

11 Tobie mnie poruczono przed urodzeniem,

Ty jesteś moim Bogiem od łona mojej matki. Rdz 50,23; Iz 46,3

12 Nie stój z dala ode mnie, bo klęska jest blisko,

a nie ma wspomożyciela. Ps 35,22; Ps 38,22; Ps 40,14; Ps 71,12

13 Otacza mnie mnóstwo cielców,

osaczają mnie byki Baszanu.

22,13. Byki Baszanu. Baszan był urodzajnym regionem położonym we wschodnim biegu rzeki Jordan, znanym z owiec i dorodnego bydła. Na tym obszarze pełnym doskonałych pastwisk hodowano bydło na sprzedaż, występowały tam również niebezpieczne dzikie bawoły. Z tekstów prawnych wynika, że bodący wół stanowił poważne zagrożenie i że czasami zwierzęta te włóczyły się po ulicach.

14 Rozwierają przeciwko mnie swoje paszcze,

jak lew drapieżny i ryczący. Ps 17,12

22,14. Lew. Wiemy, że lwy chwytano i zamykano w klatkach, by wypuścić je podczas łowów. Według tekstów asyryjskich człowiek, który złamał przysięgę, umieszczany był w klatce z dzikimi zwierzętami ustawionej na miejskim placu. Dzikie bestie pożerały go na oczach pospólstwa. Bliższe temu wersetowi są fragmenty z literatury asyryjskiej, w której jama lwów jest metaforą nienawistnych i wrogo nastawionych królewskich dworzan. W jednym z utworów babilońskiej literatury mądrościowej Marduk zamyka (zakłada) kaganiec, w przenośni zakłada kaganiec na paszczę lwa (napastnika), by położyć kres jego niszczycielskim atakom.

15 Jak woda się rozpływam

i rozłączają się wszystkie moje kości;

jak wosk się staje moje serce,

we wnętrzu moim topnieje.

22,15. Rozłączają się wszystkie moje kości. Tłumaczenie „rozłączają się” ma tutaj bardziej wyjaśniający charakter - hebrajskie słowo znaczy dosłownie „porozrzucane wokół” (pokrewna forma czasownikowa pojawia się jedynie w trzech miejscach: Hi 4,11; 41,17; Ps 92,10) - jak wówczas, gdy drapieżniki zabiją ofiarę i każdy osobnik polującego stada unosi własną część łupu. W niektórych kulturach Bliskiego Wschodu praktykowano powtórny pochówek: zmarłego składano, np. w pieczarze, i czekano, aż ciało ulegnie rozkładowi. Wówczas kości przenoszono do miejsca ostatecznego spoczynku. Nawet gdy ciało zmarłego zostało pożarte przez dzikie zwierzęta, można było przeprowadzić właściwy pochówek, o ile odnaleziono kości. Dlatego Asurbanipal ukarał swoich nieprzyjaciół, zabierając ich kości z Babilonu i rozrzucając na zewnątrz miasta. Chlubił się też, że otworzył grobowce nieprzyjaciół i kazał rozrzucić ich kości, „by duch ich nie zaznał spokoju”. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Ps 53,6.

16 Moje gardło suche jak skorupa,

język mój przywiera do podniebienia,

kładziesz mnie w prochu śmierci. J 19,28

22,16 Moje gardło. BJ: „moje podniebienie”, chikkî, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: kochî, „moja siła”.

17 Bo psy mnie opadają,

osacza mnie zgraja złoczyńców.

Przebili ręce i nogi moje,

22,17 Przebili. Według grec. i Wulgaty. Przekład syr.: „zranili”. BJ: „jak po to, by poszarpać”, ke’erô (od czasownika ’arah), na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ka’ari, „jak lew”, co niezrozumiałe. Wiersz ten przypomina Iz 53,5, jednak ewangeliści nie wykorzystali go w opisie męki Jezusa.

22,17. Psy. W tym fragmencie psy zostały przyrównane do złoczyńców. Chociaż na Bliskim Wschodzie psy zostały udomowione stosunkowo wcześnie (w okresie neolitu), zwierzęta te nadal wiodły żywot padlinożerców, często włócząc się stadami na rubieżach miast (Ps 59,7) i karmiąc padliną (1 Krl 14,11). Z tego powodu określenie „pies” często kojarzy się w Biblii z odrazą i pogardą. Jednak nie musiało tak być na całym Bliskim Wschodzie. W Aszkelonie odkryto duże, liczące ponad 700 dołów grobowych, cmentarzysko psów pochodzące z okresu perskiego (najwyraźniej pozbawione związku z kultem). Psy były otaczane czcią w wyznającej zoroastryzm Persji, nie chowano ich jednak na cmentarzach. Psy (a szczególnie szczenięta) odgrywały ważną rolę w obrzędach usunięcia i oczyszczenia w Anatolii i Mezopotamii. Wielu kapłanów w chetyckiej Anatolii i Fenicji (kapłanów bóstw zakazanych w Izraelu) nazywano „psami”. Na koniec, w Mezopotamii wierzono, że psy mają właściwości lecznicze. I rzeczywiście, Ninkarrak, mezopotamska bogini uzdrowienia, często przedstawiana była pod postacią psa. Zob. komentarz do 1 Krl 21,19.

22,17. Opis rąk i nóg. Rozumienie opisu rąk i nóg wydaje się problematyczne. Chetycki czasownik, tłumaczony tradycyjnie jako „przebodli”, pojawia się tylko w tym fragmencie Starego Testamentu i może zostać tak przetłumaczony jedynie po wprowadzeniu poprawki. W takiej postaci, w jakiej występuje w tekście oryginalnym, sugeruje, że ręce i nogi Psalmisty są „niczym lew”, co niektórzy komentatorzy interpretowali, że ręce i nogi Psalmisty zostały umieszczone na żerdzi, podobnie jak kończyny schwytanego drapieżnika. Niestety, mimo licznych scen przedstawiających polowanie na lwy, zachowanych do naszych czasów, nic nie wiadomo o takim właśnie sposobie przenoszenia tych zwierząt. Jeśli chodzi tutaj o czasownik, odpowiedniego „kandydata” można poszukiwać w pokrewnych językach semickich. Najbardziej prawdopodobne wydaje się akadyjskie i syryjskie wyrażenie pokrewne oznaczające „kurczyć się/wysychać”. W akadyjskich tekstach medycznych czytamy o chorobie, w której kurczą się stopy i ręce. Tekst Mt 27 jest tutaj nieprzydatny, nie nawiązuje bowiem do wspomnianej strofy.

18 policzyć mogę wszystkie moje kości.

A oni się wpatrują, sycą mym widokiem;

19 moje szaty dzielą między siebie

i losy rzucają o moją suknię. Mt 27,35p; J 19,24

22,19. Los rzucają o moją suknię. Chociaż żołnierze rzymscy mieli prawo do szat skazanego przestępcy (jak to miało miejsce w przypadku rzymskich legionistów, rzucających kości o suknie Jezusa), nie ma dowodów, że postępowali tak żołnierze nadzorujący wykonanie egzekucji w czasach Starego Testamentu. Mimo to wiadomo, że w tym okresie łup dzielono czasami w drodze ciągnięcia losów, nic więc dziwnego, że suknia zabitego mogła zostać w ten sposób przekazana. Należy jednak zauważyć, że z psalmu nie wynika, iż rzucający losy byli tymi, który przeprowadzili egzekucję. Procedury związane z podziałem dziedzictwa często wykorzystywały losy, by rozdzielić majątek między spadkobierców. Wskazuje na to jedna z mezopotamskich lamentacji, w której człowiek leżący na łożu śmierci biada, że jego posiadłości zostały rozdzielone, chociaż jeszcze nie umarł.

20 Ty zaś, o Panie, nie stój z daleka;

Mocy moja, śpiesz mi na ratunek!

21 Ocal od miecza moje życie,

z psich pazurów wyrwij moje jedyne dobro, J 12,27

22 wybaw mnie od lwiej paszczęki

i od rogów bawolich – wysłuchaj mnie! Ps 7,3; Ps 17,12; Ps 57,5; 2Tm 4,17

22,22 wysłuchaj mnie! Tekst hebr.: anîtanî, „wysłuchałeś mnie”. BJ: „moją biedną (duszę)”, anîjatî, na zasadzie domysłu.

23 Będę głosił imię Twoje swym braciom

i chwalić Cię będę pośród zgromadzenia: Hbr 2,12; Ps 40,10

24 Chwalcie Pana, wy, co się Go boicie,

sławcie Go, całe potomstwo Jakuba;

bójcie się Go, całe potomstwo Izraela!

25 Bo On nie wzgardził ani się nie brzydził nędzą biedaka,

ani nie ukrył przed nim swojego oblicza

i wysłuchał go, kiedy ten zawołał do Niego.

26 Dzięki Tobie moja pieśń pochwalna płynie w wielkim zgromadzeniu.

Śluby me wypełnię wobec bojących się Jego.

27 Ubodzy będą jedli do syta,

chwalić będą Pana ci, którzy Go szukają.

Niech serca ich żyją na wieki.

22,27 W pierwszym stychu aluzja raczej do uczty mesjańskiej (Iz 55,1n; itd.) niż do rytualnego posiłku, który wieńczył ofiarę biesiadną (Kpł 3,1+).

28 Przypomną sobie i wrócą

do Pana wszystkie krańce ziemi;

i oddadzą Mu pokłon

wszystkie szczepy pogańskie, Iz 45,22; Iz 52,10

22,28 Mu. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „tobie”.

29 bo władza królewska należy do Pana

i On panuje nad narodami. Za 14,9; Ab 21

30 Tylko Jemu oddadzą pokłon wszyscy, co śpią w ziemi,

przed Nim zegną się wszyscy, którzy w proch zstępują.

A moja dusza będzie żyła dla Niego,

22,30 Tylko Jemu. Lekcja ’ak lô na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’aklu, „jedli”.

— Ostatni stych za niektórymi rkpsami hebr. oraz grec, gdzie pierwotny tekst hebr. (mający inne znaczenie) został poprawiony pod kątem wiary w zmartwychwstanie. Tekst hebr. w jego dzisiejszej postaci można także rozumieć: „Dusza jego (bezbożnego) nie będzie żyła, ale potomstwo służyć mu będzie”. W BJ przekład tego trudnego miejsca: „temu, kto już nie żyje, 31 jego potomstwo będzie służyło”.

31 potomstwo moje Jemu będzie służyć,

opowie o Panu pokoleniu 32 przyszłemu,

i sprawiedliwość Jego ogłoszą ludowi, który się narodzi:

Pan to uczynił. Iz 53,10 Ps 48,14; Ps 71,18; Ps 78,6; Ps 102,19; Ef 2,7

Psalm 23

Dobry Pasterz

23,1-6 Troska Boga o sprawiedliwych, opisana w podwójnym obrazie pasterza (w. 1-4) i gospodarza, wydającego ucztę mesjańską (w. 5-6). Psalm tradycyjnie interpretowany jako odnoszący się do życia sakramentalnego, zwłaszcza do chrztu i Eucharystii.

1 Psalm. Dawidowy.

Pan jest moim pasterzem, nie brak mi niczego. Ez 34,1+; J 10,1-16

2 Pozwala mi leżeć na zielonych pastwiskach.

Prowadzi mnie nad wody, gdzie mogę odpocząć, J 4,1+; Iz 40,31; Jr 31,25

23,2. Potrzeby owcy. Owce na obszarze Lewantu pasły się na żyznych pastwiskach roślinami wyrastającymi po obfitych opadach deszczu. Latem i zimą jadły słomę i to, co pozostało na ściernisku. Podobnie jak wielbłąd, owca może się przez długi czas obywać bez wody, później zaś wypić nawet do dziewięciu litrów płynu. W przeciwieństwie do kóz, w dużym stopniu samodzielnych, owce uzależnione są od pasterza, który znajduje im pastwisko i wodę. Pasterze dostarczają również zwierzętom schronienia, leczą je i pomagają podczas wydawania na świat młodych. W sumie, owce pozbawione pasterza są zupełnie bezradne. W tekście starobabilońskim król Ammiditana twierdzi, że bóg Ea udzielił mu rady, by był pasterzem swojego ludu. Rozwija tę metaforę, powiadając, że dostarcza ludowi żyznych pastwisk i wody do picia, pozwala też, by odpoczywał na bezpiecznych pastwiskach.

3 przywraca mi życie.

Prowadzi mnie po właściwych ścieżkach

przez wzgląd na swoje imię. Prz 4,11 Ps 115,1

4 Chociażbym chodził ciemną doliną,

zła się nie ulęknę,

bo Ty jesteś ze mną.

Twój kij i Twoja laska

dodają mi otuchy. Iz 50,10; Hi 10,21-22

23,4 bo Ty jesteś. Prawdopodobny dodatek dla zharmonizowania z 1 Sm 22,23. W ten sposób została podkreślona aluzja do gestu Dawida. Pierwotny tekst brzmiałby: „Ze mną jest Twój kij i Twoja laska”.

23,4. Kij i laska. Kij pasterski był pałką noszoną u pasa, zaś laska - narzędziem ułatwiającym chodzenie, które w razie potrzeby mogło być wykorzystane jako broń (1 Sm 17,35) oraz do kierowania i kontrolowania owiec. Były to tradycyjne narzędzia pasterskie, wspomniane już na pieczęci cylindrycznej z III tysiąclecia przed Chr.

5 Stół dla mnie zastawiasz

wobec mych przeciwników;

namaszczasz mi głowę olejkiem;

mój kielich jest przeobfity. Wj 16,1+; Ps 22,27+ Ps 16,5+; Ps 63,6

23,5 Namaszczenie głowy olejkiem to zwyczaj gościnności wschodniej (Ps 92,11; 133,2; Koh 9,8; Am 6,6; Łk 7,46).

23,5. Namaszczasz mi głowę olejkiem. Goście uczestniczący w ucztach byli często hojnie obdarzani przez gospodarza drogocennym olejkiem, którym nacierali sobie czoła. Nadawało to nie tylko blasku ich obliczu, lecz również wypełniało pomieszczenie miłym zapachem. Na przykład w asyryjskim tekście z okresu panowania Assarhaddona czytamy, że władca „namaścił czoło” uczestników królewskiej uczty „wybornym olejkiem”. W egipskiej Pieśni harfiarza i mezopotamskim Eposie o Gilgameszu opisano ludzi ubranych we wspaniałe lniane szaty, o obliczach namaszczonych mirrą.

6 Tak, dobroć i łaska pójdą w ślad za mną

przez wszystkie dni mego życia

i zamieszkam w domu Pańskim

na długie dni. Ps 27,4

23,6 zamieszkam. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „powrócę” (prosta poprawa wokalizacji).

23,6. Zamieszkam w domu Pańskim. Określenie „dom Pański” zawsze oznacza świątynię, nigdy niebiański pałac Boga (widać to wyraźnie w Ps 27,4). Tłumaczenie „na wieki” może być zatem mylące, jednak hebrajski zwrot znaczy „na długie dni” [BT: „po najdłuższe czasy”], tj. przez długi okres (zob. Lm 5,20). Jeśli tłumaczenie „zamieszkam” (idące za brzmieniem Septuaginty) jest poprawne, sugerowałoby to, że Psalmista piastował urząd kapłański, bowiem jedynie kapłani zamieszkiwali w przedsionkach świątyni. Jeżeli należy podążać za tekstem hebrajskim, wówczas uzyskalibyśmy brzmienie: „Powrócę do domu Pana”, co oznaczałoby tutaj oczekiwanie wielu przyszłych okazji do sprawowania kultu Bożego w świątyni. Babiloński król Neriglissar oznajmia swojemu bogu, że pragnie być na wieki tam, gdzie on. W innym tekście pojawia się prośba: „Niech stoję przed tobą na wieki we czci i poświęceniu”. Hymn na cześć Marduka wyraża pragnienie, by czciciel mógł na wieki znajdować się przed obliczem bóstwa, modląc się i zanosząc błagania. W III tysiącleciu przed Chr. sumeryjscy czciciele usiłowali zrealizować ten cel, umieszczając w świątyni własne posągi, przedstawiające ich pogrążonych w modlitwie. W ten sposób byli nieprzerwanie obecni w świątyni.

Psalm 24

Liturgia wejścia do świątyni

24,1-10 W. 7-10 mogą mówić o przeniesieniu arki za czasów Dawida (2 Sm 6,12-16; por. Ps 68,25n; 132). Początek psalmu (w. 1-6) jest — jak się wydaje — późniejszy (por. Ps 15): Stwórca wszechświata to również przyjaciel, który przyjmuje sprawiedliwego w swym domu.

1 Dawidowy. Psalm.

Do Pana należy ziemia i to, co ją napełnia,

świat i jego mieszkańcy. Iz 66,1-2; Ps 89,12; Pwt 10,14

2 Albowiem On go na morzach osadził

i utwierdził ponad rzekami. 1Kor 10,26 Ps 75,4; Iz 42,5

24,2 Ziemię przedstawiono jako spoczywającą na wodach dolnego oceanu (por. Wj 20,4).

24,1-2. Ziemia osadzona na morzach. W babilońskim obrazie kosmosu ziemia spoczywa na fundamencie nazywanym apsu. Ten przedwieczny wodny obszar znajdował się we władaniu bardzo ważnego bóstwa Enki/Ea. Z punktu widzenia geografii fizycznej symbolizuje on toń wody pojawiającą się, na przykład, na mokradłach i źródłach, związaną również ze słodką wodą kosmicznych mórz i rzek. W Enuma Elisz Marduk nazywany jest Agilima, co wskazuje na niego jako bóstwo, które zbudowało ziemię nad wodami i ustanowiło wyższe regiony.

3 Kto wstąpi na górę Pana,

kto stanie w Jego świętym miejscu? Ps 15

4 Człowiek o rękach nieskalanych i o czystym sercu,

który nie skłonił swej duszy ku marnościom

i nie przysięgał fałszywie.

24,4. Skłanianie duszy ku bożkom/marnościom. Wyrażenie hebrajskie oznacza „pielęgnowanie apetytu” na coś. Słowo przetłumaczone jako „dusza” odnosi się tutaj, fizjologicznie, do gardła, stąd znaczenie wskazujące na apetyt lub pragnienie. W pewnej liczbie kontekstów to samo wyrażenie ma za przedmiot pragnienia Boga (Ps 25,1; 86,4; 143,8). Termin użyty na oznaczenie bożka jest spokrewniony z marnością lub próżnością. Inni pisarze, wspominając bożków, posługują się określeniem „nie-bogowie” (np. Jr 5,6; [BT: „nie są bogami”]).

5 Taki otrzyma błogosławieństwo od Pana

i zapłatę od Boga, Zbawiciela swego.

6 Takie jest pokolenie tych, co Go szukają,

co szukają oblicza Boga Jakubowego. Ps 27,8-9

24,6 oblicza Boga Jakubowego. Według grec. Tekst masorecki: „twego oblicza, Jakubie”. BJ: „Twego oblicza, Boże Jakubowy”, według dwóch rkpsów hebr. i przekładu syr.

7 Bramy, podnieście swe szczyty

i unieście się, prastare podwoje,

aby mógł wkroczyć Król chwały. 2Sm 6,12-16; Ps 118,19n; Ez 44,2; Ml 3,1

24,7. Starożytne bramy i drzwi. W hymnie na cześć Szamasza, babilońskiego boga słońca, różne części świątyni radują się bóstwem, m.in. bramy i drzwi. Starożytny tekst przypisywany Nabonidowi wspomina o bramach świątyni szeroko otwierających się przed Szamaszem, by mógł do niej wkroczyć. Bramy mogły być otwierane podczas tradycyjnych procesji, kiedy to posąg bóstwa uroczyście wprowadzano do świątyni. Jeśli „szczyty” bram oznaczają jakiś element architektoniczny, jest to przypuszczalnie belka lub występ nad bramą spełniający rolę gzymsu. Był to typowy rys architektury egipskiej i mezopotamskiej; akadyjskie słowo, które go oznacza, kululu, odnosi się też do przybrania głowy lub turbanu. Pomysł, że chodzi o podniesienie tego elementu konstrukcyjnego ze słupów bramy, by mogło przejść nią coś dużego, wydaje się interesujący, chociaż mało przekonywający, bowiem typowa brama nie posiadała nieobciążonych gzymsów, które można byłoby z łatwością unieść. Podniesienie szczytów bram może być też rozumiane metaforycznie, co wydaje się bardziej prawdopodobne. W literaturze ugaryckiej bogowie schylają głowy, gdy doznają upokorzenia, i wznoszą je, gdy mają powód do radości.

8 Któż jest tym Królem chwały?

Pan, dzielny i potężny,

Pan, potężny w boju. 1Kor 2,8

9 Bramy, podnieście swe szczyty

i unieście się, prastare podwoje,

aby mógł wkroczyć Król chwały!

10 Któż jest tym Królem chwały?

To Pan Zastępów: On sam Królem chwały. 1Sm 1,3+; Wj 24,16+

Psalm 25

Modlitwa w niebezpieczeństwie

1 Dawidowy.

Ku Tobie, Panie, wznoszę moją duszę, Ps 86,4

2 mój Boże,Tobie ufam, niech nie doznam zawodu!

Niech moi wrogowie nie triumfują nade mną! Ps 22,6; Ps 40,15n; Iz 49,23; Iz 50,7

3 Nikt bowiem, kto Tobie ufa, nie doznaje wstydu;

niech doznają wstydu ci, którzy łamią wiarę dla marności.

4 Daj mi poznać drogi Twoje, Panie,

i naucz mnie Twoich ścieżek! Ps 27,11; Ps 86,11; Ps 119,35; Ps 143,8; J 14,6; J 16,13

5 Wiedź mnie drogą Twej prawdy i pouczaj,

bo Ty jesteś Bóg, mój Zbawca,

i w Tobie mam zawsze nadzieję.

6 Wspomnij na miłosierdzie Twe, Panie,

na łaski Twoje, co trwają od wieków.

7 Nie wspominaj grzechów mej młodości ani moich przewin,

ale o mnie pamiętaj w Twojej łaskawości

ze względu na dobroć Twą, Panie! Hi 13,26; Iz 64,8; Ps 106,4+

25,7 ani moich przewin. Według tekstu hebr. W BJ pominięte za przekładem syr. jako dublet.

8 Pan jest dobry i prawy,

dlatego wskazuje drogę grzesznikom;

9 rządzi pokornymi w sprawiedliwości,

ubogich wiedzie swą drogą.

25,9 ubogich. Według tekstu hebr. W BJ: „nieszczęśników”, za przekładem syr.

10 Wszystkie ścieżki Pana – to łaskawość i wierność

dla tych, co strzegą przymierza i Jego przykazań. Tb 3,2; Ps 85,10-11

11 Przez wzgląd na Twoje imię, Panie,

odpuść mój grzech, a jest on wielki.

12 Kim jest człowiek, co się boi Pana?

Takiemu On wskazuje, jaką drogę wybrać. Prz 19,23

13 Dusza jego trwać będzie w szczęściu,

a jego potomstwo posiądzie ziemię. Ps 37,9; Ps 37,29; Iz 57,13

25,13 Z przekonaniem odziedziczonym po mędrcach izraelskich, iż odpłata doczesna jest udzielana sprawiedliwemu, łączy się tu nadzieja Żydów, którzy powrócili z wygnania, na pełne radowanie się krajem przodków.

14 Pan przyjaźnie obcuje z tymi, którzy się Go boją,

i powierza im swoje przymierze.

25,14 Pan przyjaźnie obcuje z tymi. BJ: „Tajemnica Jahwe jest dla tych”. Chodzi tu raczej o zażyłość z Bogiem (Ps 73,28; Wj 33,20+; Hi 29,5; Prz 3,32) połączoną ze znajomością rzeczy Bożych (Jr 16,21; 31,34; Oz 6,6) niż o tajemnicę Bożą (Mdr 2,22).

15 Oczy me zawsze [zwrócone] ku Panu,

gdyż On sam wydobywa nogi moje z sidła. Ps 123,1; Ps 141,8-9

16 Wejrzyj na mnie i zmiłuj się nade mną,

bo jestem samotny i nieszczęśliwy. Ps 86,16; Ps 119,132

17 Oddal udręki mojego serca,

wyzwól mnie z moich ucisków!

25,17 Oddal. BJ: „Rozluźnij”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „Rozluźnili”.

18 Wejrzyj na udrękę moją i na boleść

i odpuść mi wszystkie grzechy!

19 Spójrz na mych nieprzyjaciół: jest ich wielu

i gwałtownie mnie nienawidzą.

20 Strzeż mojej duszy i wybaw mnie,

bym się nie zawiódł, gdy się uciekam do Ciebie. Ps 16,1

21 Niechaj mnie chronią niewinność i prawość,

bo w Tobie, Panie, pokładam nadzieję.

25,21 Panie. Dosł.: „Jahwe”, za grec. W tekście hebr. pominięte.

22 Boże, wybaw Izraela

ze wszystkich jego ucisków! Ps 130,8

25,22 Ten wiersz, wykraczający poza porządek alfabetyczny, może być rodzajem antyfony liturgicznej, dodanej po wygnaniu. Por. tak samo Ps 34,23. 26,1-12 Podobnie jak w Ps 7 i 17 wierzący zapewnia o swej niewinności.

Psalm 26

Modlitwa niewinnego Ps 7; Ps 17; Ps 18,21-28; Ps 59,4;

1 Dawidowy.

Oddaj mi, Panie, sprawiedliwość, bo nienagannie postępowałem

i nie byłem chwiejny, pokładając nadzieję w Panu. Hi 31

2 Doświadcz mnie, Panie, wystaw mnie na próbę,

wybadaj moje nerki i serce: Ps 7,10; Ps 17,3; Ps 139,23

3 Bo mam przed oczyma Twoją łaskawość

i postępuję w Twej prawdzie. Ps 119,30

4 Nie zasiadam z ludźmi fałszywymi

ani z niegodziwymi się nie spotykam.

5 Nie cierpię zgromadzenia złoczyńców

i nie przestaję z występnymi. Ps 1,1

6 Umywam moje ręce na znak niewinności

i obchodzę dokoła Twój ołtarz, Panie, Ps 73,13; Pwt 21,6-7; Mt 27,24

7 by obwieszczać głośno chwałę

i rozpowiadać wszystkie Twoje cuda.

8 Panie, miłuję dom, w którym mieszkasz,

i miejsce, gdzie przebywa Twoja chwała. Wj 25,8+; Wj 24,16+; Ps 29,9; Ps 63,3

26,8 dom, w którym mieszkasz. Według tekstu hebr. BJ: „piękno domu”, za grec. (prosta zamiana dwu spółgłosek).

9 Nie dołączaj mej duszy do grzeszników

i życia mego do ludzi pragnących krwi, Ps 28,3

10 w ich ręku zbrodnia,

a ich prawica pełna jest przekupstwa. Wj 23,8+

11 Ja zaś postępuję nienagannie,

wyzwól mnie i zmiłuj się nade mną! Ps 25,16

12 Moja stopa stoi na równej drodze,

na zgromadzeniach błogosławię Pana. Ps 22,23; Ps 40,11; Ps 52,11

26,12 Pana. Dosł.: „Jahwe”. Według tekstu hebr. W BJ: „Ciebie, Jahwe”, za grec.

Psalm 27

Liturgia koronacji

1 Dawidowy.

Pan światłem i zbawieniem moim:

kogóż mam się lękać?

Pan obroną mojego życia:

przed kim mam się trwożyć? Ps 18,29; Ps 36,10; Ps 43,3; Mi 7,8; Iz 10,17

2 Gdy na mnie nastają złośliwi,

by pożreć moje ciało,

wtenczas oni, wrogowie moi i nieprzyjaciele,

chwieją się i padają.

3 Chociażby stanął naprzeciw mnie obóz,

moje serce bać się nie będzie;

choćby wybuchła przeciw mnie wojna,

nawet wtedy będę pełen ufności.

4 O jedno proszę Pana,

tego poszukuję:

bym w domu Pańskim przebywał

po wszystkie dni mego życia,

abym zażywał łaskawości Pana,

stale się radował Jego świątynią. Ps 23,6; Ps 42,3

27,4. Bym w domu Pańskim przebywał. Zob. komentarz do Ps 23,7.

5 Albowiem On przechowa mnie w swym namiocie

w dniu nieszczęścia,

ukryje mnie w głębi swego przybytku,

wydźwignie mnie na skałę. Ap 7,15-16 Ps 31,21; Ps 18,3

27,5 „Namiot” i „przybytek” (BJ: „szałas” i „namiot”) oznaczają sanktuarium w Jerozolimie.

6 Już teraz głowa moja się podnosi

nad nieprzyjaciół, co wokół mnie stoją.

Złożę w Jego przybytku

ofiary radości,

zaśpiewam i zagram Panu.

7 Usłysz, Panie, głos mój – wołam:

zmiłuj się nade mną i wysłuchaj mnie!

8 O Tobie mówi moje serce:

Szukaj Jego oblicza!

Szukam, o Panie, Twojego oblicza;

27,8 Szukaj Jego oblicza! Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „szukajcie mego oblicza”.

— Wyrażenie (por. Am 5,4+), które na początku znaczyło „iść poradzić się Jahwe” w Jego świątyni (2 Sm 21,1), nabrało ogólniejszego sensu: usiłować Go poznać, żyć w Jego obecności. „Szukać Jahwe” (Pwt 4,29; Ps 40,17; 69,7; 105,3; itd.; por. Am 5,4+) znaczy wiernie Mu służyć.

9 swego oblicza nie zakrywaj przede mną,

nie odpędzaj z gniewem swojego sługi!

Ty jesteś moim wspomożeniem,

więc mnie nie odrzucaj i nie opuszczaj mnie,

Boże, moje Zbawienie! Ps 24,6; Ps 105,4; Oz 5,15

10 Choćby mnie opuścili ojciec mój i matka,

to jednak Pan mnie przygarnie. Jr 31,20; Oz 11,8; Iz 49,15

11 Panie, naucz mnie Twojej drogi,

prowadź mnie ścieżką prostą,

z powodu mych wrogów! Ps 86,11; Ps 25,4

12 Nie wydawaj mnie na łaskę moich nieprzyjaciół,

bo przeciw mnie powstali kłamliwi świadkowie

i ci, którzy dyszą gwałtem.

13 Wierzę, iż będę oglądał dobroć Pańską

w ziemi żyjących. Ps 116,9; Ps 142,6

27,13 Wierzę, iż będę oglądał. Można też rozumieć: „Ach! gdybym nie miał oglądać”. W epoce machabejskiej zaczęto interpretować ten wiersz pod kątem wiary w przyszłe życie.

14 Ufaj Panu, bądź mężny,

niech się twe serce umocni, ufaj Panu!

Psalm 28

Błaganie i dziękczynienie

1 Dawidowy.

Do Ciebie, Panie, wołam, Opoko moja,

nie bądź wobec mnie głuchy,

bym się nie stał przez Twoje milczenie

jak ci, którzy zstępują do grobu. Ps 18,3+

2 Usłysz głos mego błagania,

gdy wołam do Ciebie,

gdy wznoszę ręce

do świętego przybytku Twego. Ps 5,8; Ps 134,2; 1Krl 8,48

28,2 BJ: „gdy wznoszę ręce, Jahwe”. Tam również w w. 4: „Oddaj im, Jahwe”. Tutaj imię Boga w obu tych wierszach pominięto za tekstem hebr.

3 Nie gub mnie z występnymi

i z tymi, co czynią nieprawość,

 co rozmawiają przyjaźnie z bliźnimi,

a w duszy żywią zły zamiar. Ps 26,9 Ps 12,3; Ps 55,22; Ps 62,5; Prz 26,24-25

4 Odpłać im według ich czynów

i według złości ich postępków!

Według dzieła ich rąk im odpłać,

oddaj im własnymi ich czynami! Jr 50,29

5 Skoro nie zważają na czyny Pana

ani na dzieła rąk Jego:

niechaj On ich wytraci, a nie odbuduje! Iz 5,12 Ps 52,7

6 Błogosławiony Pan, usłyszał bowiem

głos mego błagania.

7 Pan moją mocą i tarczą!

Moje serce Jemu zaufało,

doznałem pomocy, więc moje serce się cieszy

i pieśnią moją Go sławię.

28,7 Dwa ostatnie stychy według tekstu hebr. W BJ: „doznałem pomocy, moje ciało rozkwitło, / z całego serca Go sławię”, za grec.

8 Pan jest mocą zbawczą dla swojego ludu,

twierdzą zbawienia dla swego pomazańca. Ps 3,9; Ps 29,11

28,8 Sądząc po paralelizmie, „pomazańcem” („mesjaszem” (tak BJ) albo „namaszczonym”) wydaje się tu raczej lud Boga, uświęcony, aby Mu służyć (por. Wj 19,3+; Ps 105,15; Ha 3,13), niż książę (Ps 20,7) czy arcykapłan (Ps 84,10).

9 Ocal Twój lud

i błogosław Twemu dziedzictwu,

bądź im pasterzem, podtrzymuj ich na wieki. Wj 19,4

Psalm 29

Hymn na cześć Pana burzy Ps 18,14; Ps 68,9; Ps 77,17-19; Ps 97,2-6; Ps 144,5-6; Wj 19,16+; Ha 3

29,1-11 Burza (por. Wj 13,22+; 19,16+) przywodzi na pamięć potęgę i chwałę Bożą, które miażdżą nieprzyjaciół Izraela, a ludowi Boga zapewniają pokój.

1 Psalm. Dawidowy.

Przyznajcie Panu, synowie Boży,

przyznajcie Panu chwałę i potęgę! Ps 96,7-9

29,1 synowie Boży. Dosł.: „synowie bogów” (por. Ps 82,1; 89,7; Hi 1,6+), utożsamieni z aniołami, stanowiącymi świtę Boga. Wiersz często odnoszony do Izraela, „syna Bożego” (Wj 4,22; Pwt 14,1; Oz 11,1).

— W grec. i Wulgacie po pierwszym stychu wariant: „Przynieście Panu młode jagnięta”.

29,1. Mocarze/synowie Boży. W mitologii kananejskiej „mocarze” lub „synowie boży” to pomniejsze bóstwa poddane Elowi, królowi bogów. W Starym Testamencie określenie to oznacza aniołów zebranych na niebiańskim dworze Jahwe (zob. Ps 89,7-8; 103,20; 147,1; 1 Krl 22,19; Iz 6,2; Hi 1,6; 2,1).

2 Przyznajcie Panu chwałę Jego imienia,

na świętym dziedzińcu wielbijcie Pana!

29,2 na świętym dziedzińcu. Według grec. i przekładu syr. Psalmista miałby tu na myśli niebo, niewidzialny pierwowzór świątyni jerozolimskiej (Ps 11,4; 78,69). BJ: „w blasku Jego świętości”.

29,1-2. Porównanie do hymnu ugaryckiego. Ten psalm jest mocniej związany z literaturą ugarycką niż inne utwory umieszczone w Księdze Psalmów. Powszechnie cytuje się hipotezę naukową, że psalm ten był pierwotnie fenickim/kananejskim hymnem, który został zmodyfikowany i włączony do hebrajskiego zbioru religijnego. Badacze utrzymują, że wszystkie trzy miejsca, które zostały w nim wymienione, znajdują się w Syrii (w. 6-8), oraz że w utworze występują terminy, wyobrażenia, a nawet konstrukcje gramatyczne, którym bliżej do literatury ugaryckiej niż do Starego Testamentu. Chociaż można wskazać wystarczająco wiele paralel i podobieństw, by wyróżnić kananejskie elementy tego psalmu, nie ma jednak dowodów potwierdzających istnienie jego kananejskiego pierwowzoru. Wszystkie elementy zaklasyfikowane jako kananejskie pojawiają się również w typowo izraelickich kontekstach, wskazują więc jedynie na ogólne podobieństwa między kulturą oraz językiem Izraelitów i Kananejczyków. Możliwe, że Psalmista posługuje się tym psalmem, by przypisać Jahwe wiele funkcji Baala - nie po to jednak, by przeciwko Baalowi występować, ale by wywyższać Jahwe i głosić Jego chwałę. Z drugiej strony nie stanowiłoby żadnego problemu, gdyby autor postanowił wzorować swoją kompozycję na kananejskim oryginale i przenieść w ten sposób chwałę z Baala na Jahwe.

3 Głos Pański ponad wodami,

zagrzmiał Bóg majestatu,

Pan ponad wodami niezmierzonymi! Ps 77,19; Ps 104,7; Iz 30,30; Ez 10,5; Hi 37,4-5

29,3. Głos Pański zagrzmiał. Literatura Bliskiego Wschodu pełna jest aluzji na temat bogów burzy, którzy przemawiają gromem. Jest wśród nich Baal z tekstów z Ugarit i Amarna oraz Adad z utworów akadyjskich. To również typowe przedstawienie Jahwe (zob. komentarz do Ps 7,13).

4 Głos Pana pełen potęgi!

Głos Pana pełen dostojeństwa!

5 Głos Pana łamie cedry,

Pan łamie cedry Libanu,

6 sprawia, że Liban skacze niby cielec

i Sirion niby młody bawół. Ps 114,4

29,6 Sirion to sydońska nazwa Libanu (Pwt 3,9).

29,5-6. Łamie cedry, sprawia, że Liban skacze. W ugaryckiej opowieści o budowie pałacu Baala wstąpienie bóstwa na tron poprzedza jego grzmiący głos, który powoduje, że góry ziemi podskakują i drżą. W jednej z następnych strof opisano Baala trzymającego drzewo cedru w prawicy jak oręż. Podobnie w hymnie na cześć Marduka jego grzmiący głos sprawia, że ziemia drży. Słowo Marduka jest niczym potop zmywający na swojej drodze drzewa lotosu. Wielu badaczy jest zdania, że hebrajskie słowo przetłumaczone jako „skacze” oznacza igranie lub hasanie, wydaje się jednak bardziej prawdopodobne, że chodzi o „falowanie” stada owiec lub kóz podążających ścieżką (zob. komentarz do 2 Sm 6,14-21). Byłby to odpowiedni obraz do opisania zjawisk towarzyszących trzęsieniu ziemi.

29,6. Sirion. Sirion jest utożsamiany z górą Hermo n (zob. komentarz do Pwt 3,9), stanowi też poetycki synonim Libanu. Również w literaturze ugaryckiej Sirion może się pojawiać w układach paralelnych z Libanem, nie jest to jednak do końca pewne. Najwyraźniej stanowią one paralelę w Eposie o Gilgameszu, gdzie zostają pokonane w bitwie wydanej Huwawa przez Gilgamesza i Enkidu. Pojawiają się również w innych utworach literatury akadyjskiej, co dowodzi, że utożsamienie to nie ogranicza się do literatury kananejskiej, lecz swym zasięgiem obejmuje cały obszar Bliskiego Wschodu.

7 Głos Pana rozsiewa ogniste strzały, Ha 3,11

29,7 BJ: „Głos Jahwe — on wycina błyskawice ognia”. Bóg wycina strzały, by przeszyć nimi swoich nieprzyjaciół (por. Ps 18,15; Pwt 32,23.42; Ha 3,11; Za 9,14).

8 głos Pana wstrząsa pustynią,

Pan wstrząsa pustynią Kadesz.

29,8. Pustynia Kadesz. Pustynia lub step Kadesz pojawia się również w starożytnym tekście ugaryckim. Znajdowała się ona przypuszczalnie w Libanie, w okolicach miasta Kadesz nad rzeką Orontes. Może również chodzić o Kadesz-Barnea na południu, gdzie Izraelici spędzili wiele czasu podczas trwającej czterdzieści lat wędrówki na pustyni.

9 Głos Pana sprawia bolesny poród kozic

i ronienie owiec,

a w Jego pałacu wszystko woła: Chwała!

29,9 sprawia bolesny poród kozic. BJ: „wstrząsa terebintami”, „kozice”, ’ajjalôt, za tekstem hebr. „terebinty”, ’ělôt, na zasadzie domysłu.

— (sprawia) ronienie owiec. BJ: „ogałaca lasy” (inne możliwe tłumaczenie). — Wielkie drzewa, tu oraz w w. 5, mogą być symbolem pysznych nieprzyjaciół Boga i Jego ludu (por. Iz 2,13; 10,18.33; 32,19; Jr 21,14; 46,23; Ez 21,2; Za 11,2).

— Pałacem Boga jest albo niebo (w. 2), albo świątynia jerozolimska, w której liturgii pobrzmiewa echo niebiańskich pieśni chwały, albo wreszcie Ziemia Święta, poświęcona Jahwe (Ps 114,2) i będąca Jego domem (Jr 12,7; Za 9,8).

10 Pan zasiadł [na tronie] nad potopem,

i zasiada Pan jako Król na wieki. Rdz 6-9; Iz 54,9

29,10 Potop jest pierwszym objawieniem sprawiedliwości Bożej.

29,10. Pan zasiadł na tronie nad potopem. Rzeźbiona scena pochodząca ze świątyni Szamasza, wyryta na tabliczce neobabilońskiego króla Nabu-Apal-Idinna, ukazuje Szamasza, boga słońca, zasiadającego na tronie pod kosmiczną górą i falistymi liniami, które uważane są za przedstawienie kosmicznego oceanu. Scena ta zdradza wyraźne podobieństwo do przedstawienia Jahwe siedzącego na tronie ponad wodami potopu (lub lepiej - ponad niebiańskim morzem, zob. komentarz do Ps 104,3). Jeśli to prawda, interesujące jest, że akadyjskie słowo oznaczające potop może się również odnosić do potwora chaosu. Co ważniejsze, w literaturze akadyjskiej potop postrzegany jest jako broń bogów, czasami pojawia się również w opisowych tytułach królów i bóstw. Potop może poprzedzać wojownika, może być też wykorzystany przez boga udającego się na bitwę. Szamszi-Adad V nazywa boga Ninurtę wywyższonym panem, który unosi się na falach potopu. W przeciwieństwie do hebrajskiego słowa tehom, które oznacza kosmiczne wody na ziemi, użyty tutaj wyraz, mabbul, oznacza kosmiczne wody w niebie, które są źródłem deszczu. W Rdz 6 - 8 to mabbul spada na ziemię w czasach Noego.

11 Niech Pan da siłę swojemu ludowi,

niech Pan błogosławi swój lud, darząc go pokojem. Dn 7,27

Psalm 30

Podziękowanie po śmiertelnym niebezpieczeństwie

1 Psalm. Pieśń na uroczystość poświęcenia świątyni. Dawidowy. Ezd 6,16

2 Wysławiam Ciebie, Panie, boś mnie wybawił

i nie uradowałeś wrogów moim kosztem. 1Mch 4,36n

3 Panie, mój Boże,

do Ciebie wołałem, i Tyś mnie uzdrowił.

4 Panie, dobyłeś mnie z Szeolu,

przywróciłeś mnie do życia spośród schodzących do grobu. Lb 16,33+; 1Sm 2,6

30,4. Wydobyć z Szeolu, przywrócić do życia. W babilońskim utworze zatytułowanym Ludlul Bel Nemeqi bóg Marduk daje wytchnienie jednemu ze swych czcicieli, który cierpiał z nieznanych powodów: „Pan pochwycił mnie, Pan mnie postawił na nogi; Pan udzielił mi życia, wybawił mnie [z otchłani], wyzwolił od zniszczenia, [...] wyciągnął z rzeki Habur [...] ujął mnie za rękę” (z książki W. G. Lamberta, Babylonian Wisdom Literature, s. 59).

5 Śpiewajcie Panu Psalm, wy, co Go miłujecie,

wychwalajcie Jego świętą pamiątkę! Ps 7,18+ Ps 97,12; Iz 54,7-8; Hi 14,13; Ps 17,15+

6 Gniew Jego bowiem trwa tylko przez chwilę,

a Jego łaskawość – przez całe życie.

Płacz nadchodzi wieczorem,

a rankiem – okrzyki radości.

30,6 Trzeci stych dosł.: „wieczorem, łzy spędzają noc”.

7 A ja powiedziałem pewny siebie:

Nigdy się nie zachwieję.

8 Z łaski Twojej, Panie, uczyniłeś mnie niezdobytą górą,

a gdy ukryłeś swe oblicze, ogarnęła mnie trwoga. Ps 104,29

30,8 Pierwszy stych w BJ: „Jahwe, Twoja łaska utwierdziła mnie na potężnych górach”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „z łaski Twojej utwierdziłeś na mojej górze (forma nieprawidłowa) moc”.

9 Wołam do Ciebie, Panie,

błagam Boga mego o miłosierdzie:

30,9 Boga mego. Według grec. Tekst hebr.: „Pana”.

10 Jaki będzie pożytek z krwi mojej,

z mojego zejścia do grobu?

Czyż proch Cię będzie wysławiał

albo rozgłaszał Twą wierność? Iz 38,18+; Ps 6,6; Ps 88,11-13

30,10 z krwi mojej. Tzn. „ze śmierci mojej”. Krew zawiera w sobie życie (Rdz 9,6+; Kpł 1,5+; Ps 72,14; 116,15).

11 Wysłuchaj, Panie, zmiłuj się nade mną;

bądź, Panie, dla mnie wspomożycielem!

12 Biadania moje zmieniłeś mi w taniec;

wór mi rozwiązałeś, opasałeś mnie radością, Jr 31,13; Iz 61,3; Ps 126; Est 9,22

13 by moje serce, nie milknąc, Psalm Tobie śpiewało.

Boże mój, Panie, będę Cię wysławiał na wieki.

Psalm 31

Modlitwa w próbie

31,1-25 Modlitwa inspirowana „wyznaniami” Jeremiasza. Bliski jest jej także Jon 2.

1 Kierownikowi chóru. Psalm. Dawidowy.

2 Panie, do Ciebie się uciekam,

niech nigdy nie doznam zawodu;

wybaw mnie w Twojej sprawiedliwości! Ps 71,1-2

31,2 Trzeci stych w BJ: „W Twojej sprawiedliwości wybaw mnie, ocal mnie”, „ocal mnie”, za rkpsami grec. W tekście hebr. przesunięte do w. 3, po słowie „pośpiesz”.

3 Skłoń ku mnie ucho,

pośpiesz, aby mnie ocalić.

Bądź dla mnie mocną opoką,

warownią, która mnie ocali. Ps 18,3; Ps 71,3

4 Ty bowiem jesteś dla mnie opoką i twierdzą;

przez wzgląd na imię Twoje kieruj mną i prowadź mnie!

5 Wydobądź mnie z sieci zastawionej na mnie,

bo Ty jesteś moją ucieczką.

6 W ręce Twoje powierzam ducha mojego,

Ty mnie wybawiłeś, Panie, Boże wierny! Łk 23,46; Dz 7,59

7 Nienawidzę tych, którzy czczą marne bóstwa,

i pokładam ufność w Panu.

31,7 Nienawidzę. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „nienawidzisz”.

8 Weselę się i cieszę z Twojej łaski,

boś wejrzał na moją nędzę,

poznałeś udręki mej duszy

9 i nie oddałeś mnie w ręce nieprzyjaciela,

postawiłeś me stopy na miejscu przestronnym.

10 Zmiłuj się nade mną, Panie, bo jestem w ucisku,

od smutku słabnie me oko,

a także moja siła i wnętrzności. Ps 35; Ps 38; Ps 69; Ps 71

11 Bo zgryzota trawi me życie,

a wzdychanie – moje lata.

Siłę moją zachwiał ucisk

i kości moje osłabły. Ps 6,3

31,11 ucisk. BJ: „nędza”. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „nieprawość”.

12 Stałem się znakiem hańby dla wszystkich mych wrogów,

dla moich sąsiadów przedmiotem odrazy,

dla moich znajomych – postrachem;

kto mnie ujrzy na ulicy,

ucieka ode mnie. Hi 19,13-19; Ps 38,12

31,12 odrazy. Lekcja ma’ôs na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: me’od, „bardzo”.

13 Zapomniano w sercach o mnie jak o zmarłym,

stałem się jak sprzęt wyrzucony.

14 Słyszę bowiem złorzeczenia wielu:

Trwoga dokoła,

gdy przeciw mnie się zbierają,

zamyślają odebrać mi życie. Jr 20,10; Ps 41,6

15 Ja zaś pokładam ufność w Tobie, Panie,

mówię: Ty jesteś moim Bogiem.

16 W Twoim ręku są moje losy: wyrwij mnie

z ręki mych wrogów i prześladowców!

17 Niech zajaśnieje Twoje oblicze nad Twym sługą,

wybaw mnie w swej łaskawości! Ps 4,7+

18 Panie, niech nie doznam zawodu, gdy Cię wzywam;

niech się zawiodą występni, niech zamilkną w Szeolu!

19 Niech zaniemówią wargi kłamliwe,

co zuchwale wygadują na sprawiedliwego

z pychą i ze wzgardą.

20 Jakże jest wielka, o Panie, Twoja dobroć,

którą zachowujesz dla tych, co się boją Ciebie,

i okazujesz tym, co w Tobie szukają ucieczki

na oczach synów ludzkich.

31,20 Panie. Dosł.: „Jahwe”, według trzech rkpsów hebr. i przekładów starożytnych. W tekście masoreckim pominięte.

21 Ukrywasz ich pod osłoną Twojej obecności

od spisku mężów,

w swoim namiocie ich kryjesz

przed sporem języków. Ps 27,5; Ap 7,15-16; Hi 5,21; Ps 109,3

31,21 W ostatnim stychu chodzi o szyderstwa, oszczerstwa, fałszywe świadectwa (por. Ps 55,10; 109,3; 120,2n; 1 Krl 21,10.13; Hi 5,21; Iz 54,17; Jr 18,18).

22 Błogosławiony niech będzie Pan, który okazał

cuda swoje i łaski w grodzie warownym. Ps 60,11; Iz 26,1

23 Ja zaś powiedziałem przerażony:

Odcięty jestem od Twoich oczu,

lecz Tyś wysłuchał głos mego błagania,

gdy do Ciebie wołałem.

31,23 Odcięty. Po odtworzeniu tekstu pierwotnego w czasowniku hebr. przestawiono dwie spółgłoski, by złagodzić zbyt pesymistyczne wyrażenie.

24 Miłujcie Pana, wszyscy, co Go czcicie!

Pan zachowuje wiernych,

a odpłaca z nawiązką

wyniośle postępującemu. Ps 37,34n

25 Bądźcie mocni i mężnego serca,

wszyscy, którzy pokładacie ufność w Panu!

Psalm 32

Wyznanie uwalnia od grzechów Oz 14,3; Iz 1,18; Prz 28,13; Jk 5,16; 1J 1,9

32,1-11 Poemat dydaktyczny złożony z dwu części (w. 1-7 i 8-11) o odmiennym rytmie, które odpowiadają sobie. — Jeden z psalmów pokutnych.

1 Dawidowy. Pieśń pouczająca.

Szczęśliwy ten, komu została odpuszczona nieprawość,

którego grzech został puszczony w niepamięć. Rz 4,7-8

32,1 Drugi stych w BJ: „oczyszczony ze swojej winy”. Dosł.: „którego grzech został przykryty” (por. Ps 65,4+; 85,3; Hi 31,33).

2 Szczęśliwy człowiek,

któremu Pan nie poczytuje winy,

w którego duszy nie kryje się podstęp.

3 Póki milczałem, usychały kości moje

wśród codziennych mych jęków. Ps 31,11

4 Bo dniem i nocą ciążyła

nade mną Twa ręka,

siła moja słabła

jak w letnie upały.

32,4 Trzeci stych w BJ: „moje serce zamieniło się w ściernisko”, „moje serce”, za jednym rkpsem. W tekście masoreckim pominięte. — „ściernisko”, dosł.: „pole”, lesadaj, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: leszaddi, „moja siła”.

5 Grzech mój wyznałem Tobie

i nie ukryłem mej winy.

Rzekłem: Wyznaję nieprawość moją wobec Pana,

a Tyś darował zło mego grzechu. Hi 31,33; Ps 51,5 2Sm 12,13 Ps 51,3-4

32,5 BJ: „A Tyś darował winę, / grzech mój przebaczyłeś”. „przebaczyłeś”, salachta, na zasadzie domysłu. W tekście hebr. pominięte. W BJ daje się ten czasownik, uważając, że wypadł on na zasadzie haplografii przed selah, „przerwa”.

6 Toteż każdy wierny będzie się modlił do Ciebie

w czasie ucisku.

Choćby nawet fale wód uderzały,

jego nie dosięgną. Ps 18,5+

32,6 Drugi stych na zasadzie domysłu, macor albo macoq. Tekst hebr.: meco’ raq, „znaleźć tylko”, przy czym obecne raq, „tylko”, powstało prawdopodobnie z połączenia dwóch końcowych spółgłosek obu wariantów.

7 Tyś dla mnie ucieczką,

z ucisku mnie wyrwiesz,

otoczysz mnie radościami ocalenia.

32,7 radościami. Słowo wątpliwe, jest to na pewno dittografia końcówki poprzedzającego czasownika.

8 Pouczę cię i wskażę drogę, którą pójdziesz;

umocnię moje spojrzenie na tobie. Ps 33,18

9 Nie bądźcie bez rozumu niczym koń i muł,

tylko wędzidłem i uzdą można je okiełznać,

nie przybliżą się inaczej do ciebie.

32,9 Końcowa część wiersza w BJ: „gdy się przystępuje, by go poskromić, / niczego nie można zrobić, by się zbliżył do ciebie!”, „gdy się przystępuje”, dosł.: „posunąwszy się”, aduj, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: edjô, „jego zbliżanie się”.

10 Liczne są udręki grzesznika,

lecz łaska ogarnia ufających Panu.

11 Cieszcie się, sprawiedliwi, i weselcie w Panu,

wszyscy prawego serca wznoście radosne okrzyki! Ps 33,1

Psalm 33

Hymn do Opatrzności

1 Sprawiedliwi, wołajcie radośnie na cześć Pana,

prawym przystoi pieśń chwały. Ps 32,11; Ps 92,2; Ps 147,1

2 Sławcie Pana na cytrze,

grajcie Mu na harfie dziesięciostrunnej. Ps 92,4; Ps 144,9

33,2. Harfa, lira [BT: „cytra, harfa”]. Są to typowe instrumenty muzyczne tamtych czasów, co potwierdzają starożytne teksty Bliskiego Wschodu oraz reliefy i malowidła, począwszy od III tysiąclecia przed Chr. Nadal jednak istnieją pewne rozbieżności w sprawie tego, które z hebrajskich słów oznacza „harfę”, a które „lirę”. Sądzi się, że słowo tłumaczone jako „lira” wskazuje na dziesięciostrunowy instrument, zaś „harfa” ma mniejszą liczbę strun. Obydwa instrumenty miały drewnianą ramę, którą grający trzymał w rękach. W Ugarit odkryto tekst muzyczny, który rzuca światło na muzykę z okresu późnego brązu. W utworze tym zapisano akordy grane podczas akompaniowania na lirze wykonaniu religijnego hymnu Hurytów.

3 Śpiewajcie Jemu pieśń nową,

pełnym głosem pięknie Mu śpiewajcie!

33,3 Drugi stych w BJ: „z całym waszym kunsztem przyłączcie się do okrzyku!”, teruah to początkowo nazwa okrzyku wojennego, poprzedzającego atak (Wj 32,17; Joz 6,5; Sdz 7,20-21; 1 Sm 17,20.52; Jr 4,19; 49,2; Oz 5,8; Am 1,14); pozdrawiano nim Jahwe jako króla i wodza naczelnego w bitwie (Lb 23,21; So 1,14; por. 1 Sm 10,24) a także arkę, Jego świętość (1 Sm 4,5; 2 Sm 6,15). To rytualne „hura!” nabiera po wygnaniu sensu kultowego i liturgicznego, wysławia ono Jahwe, Króla Izraela i pogan (Ps 47,2.6; 89,16; 95,1; 98,4.6), Zbawcę (Iz 44,23), Sędziego (Jl 2,1) oraz Jego Mesjasza (Za 9,9). Rozbrzmiewa w dni świąteczne (Ezd 3,11; por. Hi 38,7), przy składaniu ofiar dziękczynnych (Ps 27,6; 65,14; 100,1; Hi 33,26) i w czasie liturgii procesyjnych (Ps 95,1.2; 100,ln). Por. Lb 10,5+.

4 Bo słowo Pana jest prawe,

a każde Jego dzieło [oparte] na wierności. Pwt 32,4; Ps 89,15

5 On miłuje prawo i sprawiedliwość;

ziemia jest pełna łaskawości Pańskiej. Ps 119,64

6 Przez słowo Pana powstały niebiosa

i wszystkie ich zastępy przez tchnienie ust Jego. Rdz 2,1; J 1,1+

7 On gromadzi wody morskie jak w worze,

oceany umieszcza w zbiornikach. Rdz 1,9-10; Hi 38,8-11; Hi 38,22; Wj 15,8; Ps 78,13

33,7 jak w worze. Za przekładami starożytnymi, w których zmieniono tu wokalizację słowa hebr. W BJ pozostawiono pierwotną postać tekstu hebr.: „jak tamę”. Jest w tym prawdopodobnie aluzja do cudu przejścia przez Morze Czerwone w Wj 15,8 (por. także Ps 18,16).

8 Niech cała ziemia boi się Pana

i niech się go lękają wszyscy mieszkańcy świata!

9 Bo On przemówił, a wszystko powstało;

On rozkazał, i zaczęło istnieć. Rdz 1,3n; Iz 48,13; Ps 148,5; J 1,3

10 Pan udaremnia zamiary narodów;

wniwecz obraca zamysły ludów.

11 Zamiar Pana trwa na wieki;

zamysły Jego serca – z pokolenia na pokolenie. Iz 40,8; Iz 46,10; Prz 19,21

12 Szczęśliwy lud, którego Bogiem jest Pan –

naród, który On wybrał na dziedzictwo dla siebie. Ps 144,15; Wj 19,6+; Pwt 7,6+

13 Pan patrzy z nieba,

widzi wszystkich synów ludzkich. Jr 16,17; Hi 34,21

14 Spogląda z miejsca, gdzie przebywa,

na wszystkich mieszkańców ziemi;

15 On, który ukształtował każdemu z nich serce,

On, który zważa na wszystkie ich czyny. Za 12,1; Ps 94,9-11; Ps 139,1-16

16 Nie uratuje króla liczne wojsko

ani wojownika nie ocali wielka siła. 1Sm 14,6; 1Sm 17,47; Jdt 9,7; Oz 1,7+

17 W koniu zwodniczy ratunek

i mimo wielkiej swej siły nie umknie.

18 Oto oko Pana nad tymi, którzy się Go boją,

nad tymi, co ufają Jego łasce, Ps 32,8; Ps 34,16

19 aby ocalić ich życie od śmierci

i żywić ich w czasie głodu.

20 Dusza nasza wyczekuje Pana,

On jest naszym wspomożeniem i tarczą. Ps 115,9n

21 W Nim przeto raduje się nasze serce,

ufamy Jego świętemu imieniu.

22 Niech nas ogarnie łaska Twoja, Panie,

według ufności pokładanej w Tobie! Ps 90,17

Psalm 34

Pochwała sprawiedliwości Bożej

34,1-23 Psalm mądrościowy, „alfabetyczny” (por. Prz 31,10+; jednak porządek strof jest zakłócony): dziękczynienie (w. 2-11) oraz wskazówki, w stylu Prz, na temat losu sprawiedliwych i występnych (w. 12-23).

1 Dawidowy. Gdy wobec Abimeleka udawał szaleńca i odszedł wygnany przez niego. 1Sm 21,11-15

2 Chcę błogosławić Pana w każdym czasie,

na ustach moich zawsze Jego chwała.

3 Dusza moja będzie się chlubiła w Panu,

niech słyszą pokorni i niech się weselą!

4 Uwielbiajcie ze mną Pana,

imię Jego wspólnie wywyższajmy!

5 Szukałem Pana, a On mnie wysłuchał

i uwolnił od wszelkiej trwogi.

6 Spójrzcie na Niego, promieniejcie radością,

a oblicza wasze nie zaznają wstydu.

7 Oto biedak zawołał, a Pan go usłyszał

i wybawił ze wszystkich ucisków.

8 Anioł Pana zakłada obóz warowny

wokół bojących się Jego i niesie im ocalenie. Wj 14,19+

9 Skosztujcie i zobaczcie, jak dobry jest Pan,

szczęśliwy człowiek, który się do Niego ucieka. 1P 2,3 Ps 2,12

10 Bójcie się Pana, święci Jego,

gdyż bogobojni nie doświadczają biedy.

11 Możni zubożeli i zaznali głodu,

a szukającym Pana żadnego dobra nie zabraknie.

34,11 Możni. Według grec. W BJ: „Młode drapieżniki”, kepîrîm, za tekstem hebr. Często oznaczają one bezbożnych (Ps 3,8; 22,22; Hi 4,9-10; Ez 38,13; Za 11,3).

12 Pójdźcie, synowie, słuchajcie mnie;

nauczę was bojaźni Pańskiej. Prz 1,8; Prz 4,1

13 Jaki ma być człowiek, co miłuje życie

i pragnie dni, by zażywać szczęścia? 1P 3,10-12

14 Powściągnij swój język od złego,

a twoje wargi od słów podstępnych!

15 Odstąp od złego, czyń dobro;

szukaj pokoju, idź za nim! Ps 37,27 Mt 5,9

16 Oczy Pana [zwrócone są] ku sprawiedliwym,

a Jego uszy na ich wołanie.

17 Oblicze Pana [zwraca się] przeciw źle czyniącym,

by pamięć o nich wytracić z ziemi.

18 Wołali, a Pan ich wysłuchał

i uwolnił od wszystkich przeciwności.

19 Pan jest blisko skruszonych w sercu

i wybawia złamanych na duchu. Ps 51,19; Mt 11,29-30

20 Wiele nieszczęść [spada na] sprawiedliwego,

lecz ze wszystkich Pan go wybawia.

21 Strzeże On wszystkich jego kości,

ani jedna z nich nie ulegnie złamaniu. J 19,36

22 Zło sprowadza śmierć na przewrotnego,

wrogów sprawiedliwego spotka kara.

23 Pan uwalnia dusze sług swoich,

nie dozna kary, kto się do Niego ucieka.

Psalm 35

Modlitwa sprawiedliwego prześladowanego

35,1-28 Wielka lamentacja złorzecząca, bliska psalmom 22; 55; 59; 69; 70; 109.

1 Dawidowy.

Wystąp, Panie, przeciw tym, co walczą ze mną,

uderz na moich napastników!

2 Pochwyć tarczę i puklerz

i powstań mi na pomoc.

35,2. Tarcza i puklerz. „Tarcza i puklerz” to dwie skrajności w osobistym rynsztunku wojownika. Wyrazy te oznaczają, odpowiednio, małą okrągłą tarczę/puklerz oraz dużą tarczę zasłaniającą całe ciało. Druga tarcza niesiona była przypuszczalnie przez giermka. W ten sam sposób włócznia i oszczep [BT: „włócznia i topór”] (w. 3) symbolizują pełen rynsztunek. Hebrajski rdzeń słowny (sgr) przetłumaczony jako „oszczep” nigdzie indziej w Starym Testamencie nie oznacza broni. Herodot posługuje się nim na oznaczenie używanego przez Scytów dwusiecznego topora (sagaris), zaś w zwojach znad Morza Martwego oznacza on drzewce lancy. W ostatnim przypadku tekst mówiłby zwyczajnie o dwóch zastosowaniach tej samej broni.

Długie drewniane drzewce mogło być używane do odparowywania ataków, zaś ostry szpic - do zadania decydującego ciosu. Zachowały się liczne przedstawienia tych oraz innych rodzajów broni z I i II okresu żelaza na reliefach ściennych z asyryjskich miast Niniwa i Kalach (Nimrud).

3 Rzuć włócznią i toporem

na moich prześladowców;

powiedz mej duszy:

Jam twoim zbawieniem. Ps 27,1

35,3 i toporem. BJ: „i dzidą”, wesagar, na zasadzie domysłu za tekstem psalmu znalezionym w Qumran. Tekst hebr.: usegor, „i zamknij”.

4 Niech się zmieszają i niech się zawstydzą

ci, co na życie me czyhają;

niech się cofną zawstydzeni

ci, którzy zamierzają mi szkodzić. Ps 71,13; Ps 40,15 J 18,6

5 Niech będą jak plewy na wietrze,

gdy będzie ich gnał anioł Pański. Ps 1,4; Ps 83,14 Ps 34,8

6 Niech droga ich będzie ciemna i śliska,

gdy anioł Pański będzie ich ścigał. Jr 23,12

7 Bez przyczyny bowiem zastawili na mnie sieć swoją,

bez przyczyny dół kopią dla mnie.

35,7 Wiersz poprawiony według przekładu syr.; tekst hebr. skażony, dosł.: „zastawili na mnie dół, ich sieć, bez przyczyny, kopali”.

8 Niech przyjdzie na nich zagłada niespodziana,

a sidło, które zastawili, niech ich pochwyci;

niechaj sami wpadną w dół, który wykopali. Iz 47,11; 1Tes 5,3; Ps 7,16+

35,8 w dół. Według przekładu syr. W tekście hebr. powtórzone „zagłada”, co jest prawdopodobną dittografią.

9 A moja dusza rozraduje się w Panu,

będzie się weselić z Jego ratunku.

10 Wszystkie moje kości powiedzą:

Któż, o Panie, podobny do Ciebie,

który wyrywasz – [biedaka] z mocy silniejszego,

z mocy grabieżcy biedaka i nędzarza. Ps 51,10 Ps 86,8+

35,10 [biedaka]. Dodane w tekście hebr.

11 Powstają fałszywi świadkowie,

pytają o to, czego nie wiem. Ps 27,12; Mt 26,59n

12 Płacili mi złem za dobro,

czyhali na moje życie. Ps 38,21; Ps 109,5

13 A ja, gdy chorowali, wór przywdziewałem,

umartwiałem się postem

i moja modlitwa wracała do mojego łona,

14 jak po stracie przyjaciela czy brata.

Chodziłem jak w żałobie po matce,

sczerniały i pochylony.

15 Lecz kiedy się chwieję, z radością się zbiegają,

przeciwko mnie się schodzą

obcy, których nie znałem,

szarpią mnie bez przerwy,

35,15 obcy. Lekcja nokrîm na zasadzie domysłu. Tekst hebr. nekîm, „uderzeni”.

16 napastują i szydzą ze mnie,

zgrzytając przeciw mnie zębami.

35,16 Pierwszy stych uszkodzony. W BJ, inaczej dzieląc słowa i zmieniając ich wokalizację, otrzymano tekst: „jeśli upadam, otaczają mnie”. Grec: „doświadczają mnie, lżą mnie obelgami”, zadowalający sens, jednak jeszcze dalej idąca korektura.

17 Jak długo, Panie, będziesz na to patrzeć?

Wyrwij moje życie tym, co ryczą,

lwom – moje jedyne dobro! Ps 17,12; Ps 22,21n

35,17 Sens drugiego stychu niepewny. BJ: „Wyrwij moją duszę ich okrucieństwom”.

18 Będę składał Ci dzięki w wielkim zgromadzeniu,

będę Cię chwalił wśród licznego ludu. Ps 22,23

19 Niech wrogowie zakłamani nie cieszą się ze mnie;

nienawidzący mnie bez powodu mrugają oczami. Ps 38,17 Ps 69,5; J 15,25

20 Bo nie mówią o tym, co służy pokojowi,

a dla spokojnych w kraju

obmyślają zdradliwe plany. Ps 120,6-7

21 I otwierają przeciw mnie swe usta,

mówią: Ha, ha,

widzieliśmy na własne oczy! Lm 2,16

35,21 Fałszywe oskarżenie o jakąś zbrodnię.

22 Widziałeś, Panie, zatem nie milcz,

o Panie, nie bądź ode mnie daleko! Ps 38,22

23 Przebudź się, wystąp w obronie mego prawa,

w mojej sprawie, mój Boże i Panie!

24 Osądź mnie, Panie, Boże mój, w Twej sprawiedliwości;

niech się nie cieszą oni nade mną.

25 Niech nie pomyślą w swym sercu:

Ha, tegośmy chcieli!

Niechaj nie powiedzą: Otośmy go pożarli. Ps 40,16; Ez 25,3; Ez 26,2

26 Niech się zmieszają i wszyscy razem zawstydzą

ci, co się cieszą z moich nieszczęść;

niech się okryją wstydem i wzgardą,

którzy przeciwko mnie się podnoszą.

27 A przychylni mej sprawie niech się radują i cieszą,

i mówią zawsze:

Wielki jest Pan, który chce

pomyślności swojego sługi. Ps 40,17

28 A język mój będzie głosił Twoją sprawiedliwość

i nieustannie Twą chwałę.

Psalm 36

Złość grzesznika i dobroć Boga

36,1-13 Dwie części psalmu (w. 2-5 i 6-13), z których każda mogła kiedyś istnieć oddzielnie.

1 Kierownikowi chóru. Dawida, sługi Pańskiego.

2 Nieprawość mówi do bezbożnika

w głębi jego serca;

bojaźni Boga nie ma przed jego oczyma. Rz 3,18

36,2 Głos upersonifikowanego tu grzechu zajmuje miejsce słowa Bożego.

3 Bo jego własne oczy [zbyt] mu schlebiają,

by znaleźć swą winę i ją znienawidzić. Mt 7,3-5

36,3 Tekst niepewny. Można go też rozumieć: „Tak, ona (nieprawość) zbyt mu schlebia, by dostrzegł swą winę i znienawidził ją”.

4 Słowa jego ust – to nieprawość i podstęp,

zaniechał mądrości i czynienia dobrze.

5 Na swoim łożu zamyśla nieprawość,

wkracza na niedobrą drogę,

nie stroni od złego. Mi 2,1

6 Łaska Twoja, Panie, dosięga nieba,

a Twoja wierność samych obłoków. Ps 57,11; Ps 71,19

7 Twoja sprawiedliwość – jak najwyższe góry;

Twoje wyroki – jak Wielka Otchłań,

niesiesz, Panie, ocalenie ludziom i zwierzętom.

36,7 jak najwyższe góry. Dosł.: „jak góry Boże” (por. tamże Ps 68,16; 80,11).

8 Jak cenna jest Twoja łaska!

Synowie ludzcy przychodzą do Ciebie,

chronią się w cieniu Twych skrzydeł, Ps 17,8+

36,8. Cień skrzydeł. Zob. komentarz do Ps 17,8. Kananejska bogini Anat ukazana jest z rozpostartymi skrzydłami na wykonanym z kości słoniowej podnóżku z Ugarit.

9 sycą się tłuszczem Twojego domu,

poisz ich potokiem Twoich rozkoszy. Ps 63,6

36,9. Potok rozkoszy. Ponieważ hebrajskie słowo przetłumaczone jako „rozkosze” posiada ten sam rdzeń co Eden, może to być aluzja do wód płynących w rajskim ogrodzie. Związek łączący świątynie z Bliskiego Wschodu ze źródłem jest dobrze poświadczony. W istocie uważano, że pewne świątynie w Mezopotamii, Egipcie oraz w ugaryckim micie o Baalu są założone nad źródłami (przyrównywanymi do pramorza), które czasami wypływały wprost z fundamentów budowli. Wyjaśniałoby to związek pomiędzy domem Bożym w pierwszej części wersetu a owymi rzekami (zob. Ez 47).

10 Albowiem w Tobie jest źródło życia

i w Twej światłości oglądamy światłość. Ps 16,11; Ps 46,5; Iz 55,1; Jr 2,13+; J 4,14

36,10 „Życie” zawiera w sobie pomyślność, pokój i szczęście (por. Ps 133,3). Wyrażenie „źródło życia” oznacza w Prz mądrość (13,14; 16,22; 18,4) i bojaźń Bożą (14,27). Wiersz ten w J został odniesiony do Chrystusa — życia i światłości ludzi.

— w Twej światłości. W „świetle oblicza” Bożego (Ps 27,1; 89,16; Hi 29,3), które jest wyrazem Jego życzliwości (por. Ps 4,7+), człowiek znajduje światło szczęścia.

36,10. Źródło życia. W wielu miejscach użyto pełniejszego zwrotu „źródło żywej wody” (np. w Jr 2,13). Woda żywa oznacza płynący strumień (w przeciwieństwie do bajora powstałego w wyniku opadów deszczu). Chodzi tutaj najprawdopodobniej o Boskie źródło życia (zob. też Prz 10,11; 13,14).

11 Zachowaj łaskę Twą dla tych, co Ciebie znają,

i sprawiedliwość Twą dla ludzi prawego serca!

12 Niech mnie nie dogoni stopa pyszałka

i ręka grzesznika niech mnie nie płoszy!

13 Oto czyniący nieprawość runęli,

zostali powaleni i nie mogą powstać.

Psalm 37

Los sprawiedliwego i niegodziwego Ps 73; Hi 21,7-26

37,1-40 Ten alfabetyczny psalm, „zwierciadło Opatrzności” (Tertulian), oburzonym szczęściem bezbożnych przedstawia naukę mędrców o odpłacie doczesnej, którą otrzymują sprawiedliwi i występni. Dyskusję na ten temat podejmą też Eklezjastes (por. Koh 8,11-14) i Hiob.

1 Dawidowy.

Nie unoś się gniewem z powodu złoczyńców

ani nie zazdrość niesprawiedliwym, Prz 23,17; Prz 24,1; Prz 24,19; Ml 2,17; Ml 3,14 Ps 90,6; Ps 103,15; Iz 40,7

2 bo znikną tak prędko jak trawa

i zwiędną jak świeża zieleń.

3 Miej ufność w Panu i postępuj dobrze,

mieszkaj na ziemi i dochowuj wierności.

37,3 i dochowuj wierności. BJ: „i żyj spokojnie”. Dosł.: „i paś się bezpiecznie” (por. Iz 14,30). Do tych obietnic, przeniesionych na płaszczyznę duchową, nawiąże Osiem Błogosławieństw ewangelicznych (Mt 5,3-5; por. Rz 4,13).

— „Ziemią” jest tutaj Ziemia Święta (por. Ps 25,13; Pwt 16,20).

4 Raduj się w Panu,

a On spełni pragnienia twego serca.

37,4. Pragnienia serca. W tekstach akadyjskich zwrot ten oznacza otrzymanie pomyślnego omenu dotyczącego planowanych działań lub potrzeb, wynikłych z choroby czy ucisku, od których człowiek pragnie się uwolnić. Jeden z utworów opowiada, że gdy człowiek modlił się do bogów, spełnili oni pragnienia jego serca. Jeśli wyobrażenia Izraelitów były zbieżne z poglądami akadyjskimi, nie chodzi tutaj o ogólne pragnienie, lecz o pragnienie związane z konkretną prośbą zanoszoną przez Psalmistę do Boga w modlitwie (tutaj wyartykułowano ją w w. 6; zob. Ps 20,5, w którym kontekstem jest prośba o powodzenie planów mających przynieść ulżenie w ucisku).

5 Powierz Panu swoją drogę

i zaufaj Mu: On sam będzie działał Prz 3,5

6 i sprawi, że twoja sprawiedliwość zabłyśnie jak światło,

a prawość twoja – jak południe. Iz 58,10; Mdr 5,6

7 Upokórz się przed Panem i Jemu zaufaj!

Nie oburzaj się na tego, komu się szczęści w drodze,

na człowieka, co obmyśla zasadzki.

8 Zaprzestań gniewu i porzuć zapalczywość;

nie oburzaj się: to wiedzie tylko ku złemu.

9 Złoczyńcy bowiem wyginą,

a ufający Panu posiądą ziemię. Ps 25,13

10 Jeszcze chwila, a nie będzie przestępcy;

spojrzysz na jego miejsce, a już go nie będzie.

11 Natomiast pokorni posiądą ziemię

i będą się rozkoszować pełnym pokojem. Mt 5,4

12 Przeciw sprawiedliwemu zło knuje występny

i zgrzyta na niego zębami.

13 Pan śmieje się z niego,

bo widzi, że jego dzień nadchodzi.

14 Występni dobywają miecza,

łuk swój napinają,

by powalić biedaka i nieszczęśliwego,

by zabić tych, których droga jest prosta.

15 Ich miecz przeszyje własne ich serca,

a ich łuki zostaną złamane.

16 Lepsza jest odrobina, którą ma sprawiedliwy,

niż wielkie bogactwo występnych, Prz 15,16; Prz 16,8

37,16 Drugi stych według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „niż bogactwo wielu występnych”.

17 bo ramiona występnych będą połamane,

a sprawiedliwych Pan podtrzymuje.

18 Pan zna dni ludzi bez zarzutu,

a ich dziedzictwo trwać będzie na wieki;

19 w czasie klęski nie zaznają wstydu,

a w dniach głodu będą syci.

20 Występni natomiast wyginą;

wrogowie Pana

jak krasa łąk zwiędną,

jak dym się rozwieją.

21 Występny pożycza, ale nie zwraca,

a sprawiedliwy lituje się i obdarza.

22 Błogosławieni przez Pana posiądą ziemię,

przeklęci przez Niego zostaną wytraceni.

37,22 BJ: „ci, których on błogosławi, posiądą ziemię, / ci, których on przeklina, będą wyniszczeni”. Podmiotem zdania tam jest „sprawiedliwy” z poprzedniego wiersza, a nie Bóg, jak tu. Grec: „ci, którzy Go błogosławią... ci, którzy Go przeklinają”.

23 Pan umacnia kroki człowieka

i w jego drodze ma upodobanie. Prz 20,24

24 A choćby upadł, to nie będzie leżał,

bo rękę jego Pan podtrzymuje.

25 Byłem dzieckiem i jestem już starcem,

a nie widziałem sprawiedliwego w opuszczeniu

ani potomstwa jego, by o chleb żebrało.

26 Lituje się on w każdym czasie i pożycza;

potomstwo jego stanie się błogosławieństwem.

27 Odstąp od złego, czyń dobro,

a będziesz mieszkać na wieki, Ps 34,15

28 bo Pan miłuje sprawiedliwość

i nie opuszcza swych świętych;

nikczemni wyginą,

a potomstwo występnych będzie wytępione.

37,28 Trzeci stych w BJ: „Niegodziwi na wieki będą wyniszczeni”, za grec, co sprawia, że strofa ta zaczyna się od litery aj in, której brak w tekście hebr. Dzięki temu również tutaj jest zachowana taka struktura poetycka, jak w całej pozostałej części psalmu. Tekst hebr. można tłumaczyć: „oni (jego przyjaciele) będą zachowani na zawsze”.

29 Sprawiedliwi posiądą ziemię

i będą mieszkać na niej na zawsze.

30 Usta sprawiedliwego głoszą mądrość

i język jego mówi to, co słuszne.

31 Prawo jego Boga jest w jego sercu,

a jego kroki się nie zachwieją. Pwt 6,3; Pwt 6,6; Jr 31,33

32 Występny czatuje na sprawiedliwego

i usiłuje go zabić,

33 lecz Pan nie zostawia go w jego ręku

i nie pozwala skazać, gdy stanie przed sądem.

34 Miej nadzieję w Panu i strzeż Jego drogi,

a On cię wyniesie, abyś posiadł ziemię;

zobaczysz zagładę występnych.

35 Widziałem, jak występny się pysznił

i rozpierał się jak cedr zielony. Hi 20,6-7; Iz 2,13; Iz 14,13; Ez 31,10

37,35 jak cedr zielony. BJ: „jak cedr Libanu”, za grec. Tekst hebr. niezrozumiały: „obnażając się, podczas gdy ja bym zabłysnął, zieleniejący(?)” (por. Ps 92,15).

36 Przeszedłem obok, a już go nie było;

szukałem go, lecz się nie znalazł.

37,36 Przeszedłem. Za przekładami starożytnymi. Tekst hebr.: „przeszedł”.

37 Strzeż uczciwości, przypatruj się prawości,

bo w końcu osiągnie [ten] człowiek pomyślność. Prz 23,18; Prz 24,14

38 Wszyscy zaś grzesznicy będą wyniszczeni,

potomstwo występnych wyginie.

39 Zbawienie sprawiedliwych pochodzi od Pana;

On ich ucieczką w czasie utrapienia. Ps 9,10

40 Pan ich wspomaga, wyzwala;

wyzwala ich od występnych i zachowuje,

do Niego bowiem się uciekają.

Psalm 38

Modlitwa w utrapieniu

38,1-23 Skarga wiernego chorego, który mniema, że jest winny (w. 4-5.6b.19). Psalm pokutny, jego fragmenty przypominają Hi i pieśń o cierpiącym Słudze Jahwe (Iz 53).

1 Psalm. Dawidowy. Dla wspomnienia.

2 Nie karć mnie, Panie, w Twoim gniewie

i nie karz mnie w Twej zapalczywości! Ps 6,2

3 Utkwiły bowiem we mnie Twoje strzały

i ręka Twoja zaciążyła nade mną. Lm 3,12; Hi 6,4

38,3 zaciążyła. BJ: „zwaliła się”, za przekładem syr. i Targumami. Tekst hebr.: „spadła”.

4 Nie ma w mym ciele nic zdrowego wskutek Twego zagniewania,

nic nietkniętego w mych kościach wskutek mego grzechu. Iz 1,5-6

5 Bo winy moje wyrosły ponad moją głowę,

gniotą mnie jak ciężkie brzemię. Ezd 9,6; Rdz 4,13

6 Cuchną, ropieją me rany

na skutek mego szaleństwa.

7 Jestem zgnębiony, nad miarę pochylony,

przez cały dzień chodzę smutny.

8 Bo ogień trawi moje lędźwie

i w moim ciele nie ma nic zdrowego.

9 Jestem nad miarę wyczerpany i złamany;

skowyczę, bo jęczy moje serce. Ps 102,4-6

10 Przed Tobą, Panie, wszelkie me pragnienie

i moje wzdychanie nie jest przed Tobą ukryte.

11 Serce się me we mnie trzepoce, moc mnie opuszcza,

zawodzi nawet światło moich oczu. Ps 6,8; Ps 31,11; Ps 88,7

12 Przyjaciele moi i sąsiedzi stronią od mojej choroby

i moi bliscy trzymają się z daleka. Hi 12,4-5; Hi 19,13-19; Ps 31,12; Ps 41,6-10; Ps 88,9

13 Ci, którzy czyhają na moje życie, zastawiają sidła,

ci, którzy źle mi życzą, mówią przewrotnie

i przez cały dzień obmyślają podstępy. Ps 35,20

14 A ja nie słyszę – jak głuchy;

i jestem jak niemy, co ust nie otwiera. Iz 53,7

15 I stałem się jak człowiek, co nie słyszy;

i nie ma na ustach odpowiedzi.

16 Bo Tobie ufam, o Panie!

Ty odpowiesz, Panie, Boże mój!

17 Mówię bowiem: Niech się z mojego powodu nie cieszą;

gdy moja noga się chwieje, niech się nie wynoszą nade mnie! Ps 13,5; Ps 35,19

18 Bo jestem bardzo bliski upadku

i ból mój jest zawsze przy mnie. Ps 51,5

19 Ja przecież wyznaję moją winę

i trwożę się moim grzechem. Ps 32,5

20 Lecz silni są ci, co bez powodu są mi przeciwni,

i liczni, którzy oszczerczo mnie nienawidzą.

38,20 bez powodu. Lekcja chinnam na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: chajjîm, „żyjący”.

21 Ci, którzy złem odpłacają za dobro,

za to mi grożą, że idę za dobrem. Ps 109,3-5; Ps 35,12

38,21 W niektórych rkpsach grec. i przekładach starożytnych dodane: „Odrzucili mnie, umiłowanego, jak odrażającego trupa” (por. Iz 14,19 grec). Jest w tych słowach aluzja do Chrystusa ukrzyżowanego, w tłumaczeniu koptyjskim jeszcze bardziej sprecyzowana: „przebili moje ciało”.

22 Nie opuszczaj mnie, Panie,

mój Boże, nie bądź daleko ode mnie! Ps 35,22; Ps 22,12

23 Śpiesz mi na pomoc,

Panie, zbawienie moje! Ps 40,14; Ps 40,18

Psalm 39

Nicość człowieka w obliczu Boga Ps 88

39,1-14 Por. Ps 88. Psalmista wyznaje swoje udręczenie na widok szczęścia bezbożnych i wobec krótkości istnienia (w. 2-7). W obliczu tego wszystkiego oddaje się w ręce Boga i błaga o Jego łaskawość.

1 Kierownikowi chóru, Jedutunowi. Psalm. Dawidowy.

2 Rzekłem: Będę pilnował dróg moich,

abym nie zgrzeszył językiem;

nałożę na usta wędzidło,

dopóki naprzeciw mnie jest występny.

3 Oniemiałem, zamilkłem

pozbawiony szczęścia,

lecz moja boleść wzmogła się na nowo. Ps 37,1+

39,3 pozbawiony szczęścia. Za tekstem hebr., gdzie mittôb u, „bez szczęścia, lecz” (zły podział). BJ: „widząc jego szczęście”, dosł.: „z powodu jego szczęścia”, mittobô, na zasadzie domysłu.

4 Serce w mym wnętrzu rozgorzało;

gdy rozważałem, zapłonął w nim ogień;

język mój przemówił.

5 O Panie, mój kres pozwól mi poznać

i jaka jest miara dni moich,

bym wiedział, jak jestem znikomy. Ps 89,48

6 Oto wymierzyłeś moje dni tylko na kilka piędzi,

i życie moje jak nicość przed Tobą.

Doprawdy, życie wszystkich ludzi jest marnością. Hi 7,6; Hi 7,16; Hi 14,1; Hi 14,5; Ps 73,20; Ps 90,9-10; Ps 62,10; Ps 94,11; Iz 40,7;

7 Człowiek jak cień przemija,

na próżno tyle się niepokoi,

gromadzi, lecz nie wie, kto to zabierze. Koh 2,21n; Koh 6,2

39,7 się niepokoi. Według tekstu hebr., gdzie jehemajun, „niepokoją się”. BJ: „bogactw”, hamôn, na zasadzie domysłu.

8 A teraz, czego mam oczekiwać, o Panie?

W Tobie jest moja nadzieja.

9 Wybaw mnie od wszelkich moich nieprawości,

nie wystawiaj mnie na pośmiewisko głupca!

10 Zamilkłem, ust mych nie otwieram,

Ty bowiem działasz.

11 Odwróć ode mnie Twe ciosy;

ginę pod ciosami Twej ręki.

12 Za winę chłoszczesz człowieka karaniem,

jak mól obracasz wniwecz to, czego pożąda.

Doprawdy, każdy człowiek jest marnością.

13 Usłysz, o Panie, moją modlitwę

i wysłuchaj mego wołania;

na moje łzy nie bądź nieczuły,

bo przybyszem jestem u Ciebie,

przechodniem – jak wszyscy moi przodkowie. Wj 12,48+; Kpł 25,23; Ps 119,19; 1Krn 29,15

14 Odwróć swój wzrok ode mnie, niech doznam ulgi,

zanim odejdę i mnie nie będzie. Hi 7,19; Hi 14,6

39,14 niech doznam ulgi. Według tekstu hebr., gdzie dosł.: „bym miał pogodną twarz” (por. Hi 9,27; 10,20).

Psalm 40

Dziękczynienie. Prośba o pomoc.

40,1-18 Hymn dziękczynienia (w. 2-12) z następu- jącym po nim wołaniem w niebezpieczeństwie (w. 14-18), które stało się osobnym psalmem, a mianowicie Ps 70. W obecnej całości pierwsza część ukazuje się jako powrót do przeszłości, której jest przeciwstawiona w drugiej części pełna zmartwień teraźniejszość, usprawiedliwiająca odwołanie się do Jahwe.

1 Kierownikowi chóru. Dawidowy. Psalm.

2 Złożyłem w Panu całą nadzieję;

On pochylił się nade mną

i wysłuchał mego wołania.

3 Wydobył mnie z dołu zagłady

i z kałuży błota,

a stopy moje postawił na skale

i umocnił moje kroki. Ps 18,5; Ps 69,2-3; Ps 69,15-16; Jr 38,6

4 I włożył w moje usta śpiew nowy,

pieśń dla naszego Boga.

Wielu zobaczy i przejmie ich trwoga,

i położą swą ufność w Panu. Ps 52,8; Iz 41,5

5 Szczęśliwy mąż, który złożył

swą nadzieję w Panu,

a nie idzie za pyszałkami

i za zwolennikami kłamstwa. Jr 17,7; Ps 1,1

6 Wiele Ty uczyniłeś

swych cudów, Panie, Boże mój,

a w zamysłach Twoich wobec nas

nikt Ci nie dorówna.

I gdybym chciał je wyrazić i opowiedzieć,

będzie ich więcej, niżby można zliczyć. Ps 139,17-18; Pwt 4,34 Ps 35,10

7 Nie chciałeś ofiary krwawej ani obiaty,

lecz otwarłeś mi uszy;

całopalenia i żertwy za grzech nie żądałeś. Hbr 10,5-7 Iz 50,5

40,7 otwarłeś. Dosł.: „przekłułeś”. Bóg sprawia, że wierny odczytuje Jego wolę (por. Iz 50,5). Jeden z wariantów grec: „utworzyłeś mi ciało”, został zinterpretowany w sensie mesjańskim i odniesiony do Chrystusa (Hbr 10,5n).

8 Wtedy powiedziałem: Oto przychodzę;

w zwoju księgi o mnie napisano: Am 5,21+; Ps 50,7-15; Ps 51,18-19; Ps 69,31-32

9 Jest moją radością, mój Boże, czynić Twoją wolę,

a Prawo Twoje mieszka w moim wnętrzu. Ps 37,31; J 4,34; J 8,29

40,9 Posłuszeństwo jest warte więcej niż ofiara (1 Sm 15,22). Prorocy często przestrzegali Izraela przed praktykami religijnymi, w których nie uczestniczyłoby serce (Am 5,21+; por. Rdz 8,21+), oraz przed zarozumiałym pokładaniem nadziei w obecności Boga w Jego świątyni (por. Jr 7,3-4+). W judaizmie, który zaczął się rozwijać po wygnaniu, świątynia jako znak zbawienia miała jeszcze wielkie znaczenie (Za 1,16), ale coraz bardziej oczyszcza się kult wewnętrzny, a dyspozycje serca, modlitwa, posłuszeństwo, miłość same w sobie stają się kultem (Ps 50; 51,19; 69,31-32; 141,2; Prz 21,3; por. także Tb 4,11; Syr 34,18 — 35,10). Dzięki tej ewolucji judaizm przetrwał zburzenie świątyni oraz przygotował kult duchowy NT (Rz 1,9+; 12,1).

10 Głosiłem Twoją sprawiedliwość w wielkim zgromadzeniu;

oto nie powściągałem warg moich – Ty wiesz, o Panie. Ps 22,23; Ps 35,18; Ps 149,1

40,10 Początek pierwszego stychu w BJ: „Głosiłem sprawiedliwość Jahwe”. Imię Boże przeniesiono tam z ostatniego stychu do pierwszego, czego wymaga rytm reszty psalmu.

11 Sprawiedliwości Twojej nie kryłem w głębi serca.

Głosiłem Twoją wierność i pomoc.

Nie taiłem Twej łaski ani Twej wierności

przed wielkim zgromadzeniem.

12 A Ty, o Panie, nie wstrzymuj

wobec mnie Twego miłosierdzia;

łaska Twa i wierność

niech mnie zawsze strzegą! Ps 89,34

13 Osaczyły mnie bowiem nieszczęścia,

których nie ma liczby,

winy moje mnie przygniatają,

a gdybym mógł je widzieć,

byłyby liczniejsze niż włosy na mej głowie,

więc we mnie serce ustaje. Ps 38,5 Ps 6,8; Ps 38,11; Ps 69,5

14 Panie, racz mnie wybawić;

Panie, pośpiesz mi na pomoc! Ps 70,2n

15 Niech się zawstydzą i razem okryją rumieńcem

ci, co na życie me czyhają, aby je odebrać.

Niech się cofną zawstydzeni

ci, którzy z niedoli mojej się weselą. Ps 71,13

16 Niech osłupieją hańbą okryci,

którzy mi mówią: Ha, ha! Ps 35,21; Ps 35,25

17 Niech się radują i weselą w Tobie

wszyscy, co Ciebie szukają,

i niech zawsze mówią: Pan jest wielki

ci, którzy pragną Twego wybawienia. Ps 69,7; Ps 69,33 Ps 35,27; Ps 104,1

18 Ja zaś jestem ubogi i nędzny,

ale Pan troszczy się o mnie.

Ty jesteś wspomożycielem moim i wybawieniem;

Boże mój, nie zwlekaj!

Psalm 41

Modlitwa chorego opuszczonego

1 Kierownikowi chóru. Psalm. Dawidowy.

2 Szczęśliwy ten, kto myśli o biednym i o nędzarzu,

w dniu nieszczęścia Pan go ocali. Prz 14,21; Tb 4,7-11

41,2 i o nędzarzu. Według grec. i Targumów. W tekście hebr. pominięte.

3 Pan go ustrzeże, zachowa przy życiu,

uczyni szczęśliwym na ziemi

i nie wyda go wściekłości jego wrogów.

4 Pan go pokrzepi na łożu boleści,

podczas choroby poprawi całe jego posłanie.

41,4 podczas choroby. Tak dosł. W BJ: „na którym marnieje”. Tekst niepewny.

5 Ja mówię: O Panie, zmiłuj się nade mną;

uzdrów mnie, bo zgrzeszyłem przeciw Tobie!

6 Nieprzyjaciele moi mówią o mnie złośliwie:

Kiedyż on umrze i zginie jego imię? Jr 20,10; Ps 31,12-14; Ps 38,12-13; Ps 88,9; Hi 19,13-19

7 A jeśli przychodzi któryś odwiedzić, mówi puste słowa,

w sercu swym złość gromadzi,

gdy tylko wyjdzie za drzwi, wypowiada ją.

8 Szepcą przeciw mnie wszyscy, co mnie nienawidzą,

i obmyślają moją zgubę:

41,8 Próba choroby jest traktowana jako kara za grzech (por. Hiob; Ps 38,4; 107,17).

9 Zaraza złośliwa nim zawładnęła

i Już nie wstanie ten, co się położył.

41,9 Zaraza złośliwa. Dosł.: „sprawa Beliala” (por. Pwt 13,14+).

10 Nawet mój przyjaciel, któremu ufałem

i który chleb mój jadł, podniósł na mnie piętę. Ps 55,14; J 13,18

41,10 przyjaciel, któremu ufałem. Dosł.: „mąż mojego pokoju”. Postać niejednokrotnie utożsamiana z Achitofelem, doradcą Dawida (2 Sm 15,12; 17,23; por. 12,19). Jezus odniósł ten tekst do Judasza (J 13,18).

11 Ale Ty, Panie, zmiłuj się nade mną i dźwignij mnie,

abym im odpłacił.

12 Po tym poznam, żeś dla mnie łaskawy,

gdy mój wróg nie odniesie nade mną triumfu.

13 A Ty mnie podtrzymasz przez wzgląd na mą prawość

i umieścisz na wieki przed Twoim obliczem.

14 Błogosławiony Pan, Bóg Izraela,

od wieków aż po wieki!

Amen, Amen. Ne 9,5; Dn 2,20

KSIĘGA DRUGA

Psalm 42

Skarga lewity na wygnaniu

42,1 — 43,5 Wygnaniem, traktowanym jako typ udręki wiernego „żyjącego na wygnaniu z daleka od Pana” (2 Kor 5,6-8), jest tutaj przebywanie poza sanktuarium, gdzie mieszka Bóg, i niemożność uczestniczenia w świętach, na które Jego lud gromadzi się w świątyni.

1 Kierownikowi chóru. Pieśń pouczająca. Synów Koracha.

42,1. Tytuł. Synowie Koracha. W przypisach do Ps 42; 44 - 49; 84 - 85 oraz 87 - 88 pojawia się określenie „synowie Koracha”. Korachitów wymieniono po raz pierwszy w Lb 26,58 obok innych najważniejszych rodów lewickich. W opisie biurokracji świątynnej podanym w 1 Krn 24 - 26 Korachici wymienieni zostali jako „odźwierni” (1 Krn 26,1). Ich związek z wielbieniem Pana w 2 Krn 20,19 może stanowić również przyczynę nawiązania do tego rodu w Księdze Psalmów oraz element kultowej psalmodii.

2 Jak łania pragnie

wody ze strumieni,

tak dusza moja pragnie

Ciebie, Boże! J 4,1+; Iz 26,9; Ps 63,2; Ps 84,3; Ps 36,10

42,2 łania. Według grec. Tekst hebr.: „jeleń”, ale czasownik jest rodz. ż.

42,2. Jeleń/dusza. Na kilku rytych pieczęciach z Judy, pochodzących z VIII i VII w. przed Chr., widnieje błąkająca się łania (szukająca wody?). O. Keel sugeruje, że popularność tego motywu artystycznego jest następstwem metafory zastosowanej w tym psalmie.

42,2. Dusza. W hebrajskim Starym Testamencie słowo tłumaczone jako „dusza” to nephesh. Oznacza ono człowiecze „ja” lub „wewnętrzne jestestwo” (zob. Rdz 2,7), lecz nie „nieśmiertelną duszę”, która pojawia się w Nowym Testamencie. Nie ma więc tutaj żadnego przeczucia na temat nephesh istniejącej po śmierci człowieka. Słowo to jest pokrewne akadyjskiemu napasu, które odnosi się do karku lub gardła, zatem, przez rozszerzenie, również do oddechu. W języku hebrajskim nie ma odróżnienia pomiędzy ciałem i elementem życia, dlatego w takich fragmentach jak 1 Krl 19,4 nephesh oznacza „życie”. Fizycznej energii lub życiowej siły można pozbawić przez „wylanie duszy” (1 Sm 1,15; Ps 42,5), podobnie jak ma to miejsce w tej lamentacji. W myśli egipskiej ba jest ożywioną siłą witalną, ukazywaną pod postacią człowieka z głową ptaka. W chwili śmierci nieśmiertelne ba oddzielało się od ciała. Jego miejsce było raczej w niebie niż w podziemnym świecie, w którym przebywało ciało. W starożytnej literaturze egipskiej zachował się utwór zatytułowany Spór człowieka z jego Ba. Są to rozważania o sensie samobójstwa. W przeciwieństwie do tego, ka bardziej przypomina cień, który pozostaje po człowieku, gdy ten umiera. Ka zamieszkuje posągi pogrzebowe i otrzymuje ofiary składane zmarłym, dlatego oznacza ducha zmarłych. W Mezopotamii duch ten był nazywany etemmu. Otrzymywał on ofiary i ludzie musieli go przebłagać. Często utożsamiano go ze zjawą. Inny element ludzkiego bytu był w Mezopotamii nazywany zaqiqu i właśnie on wydaje się najbliższy naszemu wyobrażeniu duszy. Podobnie jak etemmu istnieje on po śmierci człowieka, niewiele jednak na ten temat wiadomo. W terminologii stosowanej przez Izraelitów duch zmarłych nazywany był elohim, na przykład duch Samuela (1 Sm 28,13).

3 Dusza moja pragnie Boga,

Boga żywego,

kiedyż więc dojdę i ujrzę

oblicze Boże? Ps 27,4

42,3 ujrzę. Według rkpsów hebr., przekładu syr. i Targumów. Tekst hebr.: „i ukażę się przed” (być może poprawka kopisty zaszokowanego tym wyrażeniem; por. Wj 33,20+). „Ujrzeć oblicze Boga” znaczy tu odwiedzić Jego sanktuarium — świątynię w Jerozolimie (por. Pwt 31,11; Ps 27,8+).

4 Łzy stały się dla mnie chlebem

we dnie i w nocy,

gdy [ludzie] mówią mi co dzień:

Gdzie jest twój Bóg? Mi 7,10; Ml 2,17; Ps 79,10

5 Wspominam o tym i rozrzewnia się dusza we mnie,

jak to na czele uroczystego pochodu szedłem

do domu Bożego,

wśród głosów radości i dziękczynienia

w świątecznym orszaku. Lm 3,20 Ps 27,4-5

42,5 na czele uroczystego pochodu. W BJ: „pod dach Największego”, dosł.: „przedziwnych” (pluralis majestatis), za grec. i przekładem syr. Tekst hebr. niezrozumiały.

— „Dach”, dosł.: „szałas”, to świątynia, gdzie mieszka Bóg i dokąd każdego roku pielgrzymuje pobożny Izraelita (Wj 23,14-17).

42,5. Świąteczne procesje. Chociaż rzadko wspomina się o takich procesjach, umieszczona tutaj wzmianka odnosi się przypuszczalnie do świątecznych obchodów opisanych w Ps 68,24, kiedy to procesja prowadzona przez kapłanów, przy akompaniamencie śpiewaków i muzyków grających na instrumentach strunowych, zdążała w stronę wejścia do świątyni w Jerozolimie. Psalm 118,27 odnosi się również do świątecznej procesji, której uczestnicy niosą gałązki w rękach, tańcząc „aż do rogów ołtarza” (zob. komentarz do tego tekstu).

6 Czemu jesteś zgnębiona, moja duszo,

i czemu jęczysz we mnie?

Ufaj Bogu, bo jeszcze Go będę wysławiać:

Zbawienie mego oblicza Ps 6,5+

7 i mojego Boga. Ps 43,3; Ps 68,17

42,6 mego oblicza. Za niektórymi rkpsami hebr., rkpsem grec. i przekładem syr. (por. w. 12). Tekst hebr.: „jego oblicza”.

A we mnie samym dusza jest zgnębiona,

przeto na pamięć Cię przywołuję

z kraju Jordanu i Hermonu, z góry Misar.

42,7 z góry Misar. BJ: „ciebie, pokorna góro”, na zasadzie domysłu. Chodziłoby o górę Syjon. Tekst hebr.: „z pokornej góry” lub „z góry Misar”, co wskazuje zapewne na Zaorah, niedaleko źródeł Jordanu, które mogło być jednym z etapów w drodze na wygnanie. „Cię” odnosiłoby się zatem do Boga.

42,7. Hermon. Opis geograficzny dokonany przez Psalmistę wydaje się wychodzić od ogólnego określenia „ziemia Jordanu”, później zaś stopniowo nabierać coraz większej szczegółowości, dochodząc w końcu do „wzgórz Hermonu” [BT: „ziemi Hermonu”]. Pasmo Antylibanu jest zwykle uważane za północną granicę obszaru pozostającego pod kontrolą Izraela (Joz 11,17), zaś góra Hermon, jego najwyższy szczyt, wznosi się na wysokość przeszło 2700 m n.p.m. Na zboczach Hermonu archeolodzy odkryli ruiny ponad dwudziestu świątyń. To dowód szczególnego znaczenia przypisywanego temu miejscu oraz wyżynom, na których czczono bogów.

42,7. Góra Misar. Dokładne położenie tego miejsca nie jest znane. Jego nazwa oznacza „małe wzgórze”, dlatego może się odnosić do jednego ze szczytów pasma Hermonu. Jednak zależy to od perspektywy geograficznej oraz poetyckiego zamysłu autora. Całkiem możliwe, że Psalmista określa górę Hermon jako „małą” pod względem świętości w porównaniu ze świętym wzgórzem Jahwe, Syjonem (Ps 43,3).

8 Głębia przyzywa głębię

hukiem Twych potoków.

Wszystkie Twe nurty i fale

nade mną się przewalają. Jon 2,4; Ps 32,6; Ps 69,3; Ps 88,8

9 Za dnia udziela mi

Pan swojej łaski,

a w nocy Mu śpiewam,

sławię Boga mego życia.

10 Mówię do Boga: Moja Opoko,

czemu zapominasz o mnie?

Czemu chodzę smutny,

gnębiony przez wroga? Ps 18,3+

11 Kości we mnie się kruszą,

gdy lżą mnie przeciwnicy,

gdy cały dzień mówią do mnie:

Gdzie jest twój Bóg?

12 Czemu jesteś zgnębiona, moja duszo,

i czemu jęczysz we mnie?

Ufaj Bogu, bo jeszcze Go będę wysławiać:

Zbawienie mego oblicza i mojego Boga.

Psalm 43

Skarga lewity na wygnaniu

1 Wymierz mi, Boże, sprawiedliwość

i broń mojej sprawy

przeciw ludowi, co nie zna litości;

wybaw mnie od człowieka podstępnego i niegodziwego!

2 Przecież Ty jesteś Bogiem mej ucieczki,

dlaczego mnie odrzuciłeś?

Czemu chodzę smutny, g

nębiony przez wroga?

3 Ześlij światłość swoją i swoją prawdę,

niech one mnie wiodą

i niech mnie przywiodą na Twoją świętą górę

i do Twych przybytków! Ps 57,4

4 I przystąpię do ołtarza Bożego,

do Boga, który jest moim weselem.

Radośnie będę Cię chwalił przy wtórze harfy,

Boże, mój Boże! Ps 63,6; Ps 81,3; Ps 108,3

43,4 Drugi stych za jednym rkpsem hebr. Tekst masorecki: „do Boga, radości (mego uwielbienia)”. Grec: „do Boga, który rozwesela moją młodość”.

5 Czemu jesteś zgnębiona, moja duszo,

i czemu jęczysz we mnie?

Ufaj Bogu, bo jeszcze Go będę wysławiać:

Zbawienie mego oblicza i mojego Boga.

Psalm 44

Elegia narodowa Iz 63,7-64,11; Ps 74; Ps 79; Ps 80

44,1-27 Ten psalm, który sukcesom przeszłości przeciwstawia teraźniejsze upokorzenia, może się odnosić — podobnie jak Ps 74; 79; 80 — do zburzenia Jerozolimy w r. 587. W. 18-23 mogły zostać dodane później, a ich celem byłoby zaadaptowanie psalmu do prześladowań z czasów machabejskich.

1 Kierownikowi chóru. Synów Koracha. Pieśń pouczająca.

44,1. Tytuł. Synowie Koracha. Zob. komentarz do tytułu Ps 42.

2 Boże, słyszeliśmy na własne uszy,

ojcowie nasi nam opowiedzieli

czyn, którego za ich dni dokonałeś,

za dni starożytnych. 2Sm 7,22-23 Ps 78,3

3 Ty własną ręką

wykorzeniłeś narody, a ich zasadziłeś,

usunąłeś ludy, a im dałeś przestrzeń. Ps 78,55

4 Bo nie zdobyli kraju swoim mieczem

ani ich nie ocaliło własne ramię, l

ecz prawica i ramię Twoje,

i światło Twego oblicza, boś ich umiłował. Pwt 8,17-18+; Joz 24,12; Oz 1,7+ Ps 4,7+

5 Ty, o mój Boże, jesteś moim Królem,

który Jakubowi zapewniałeś ocalenie.

44,5 o mój Boże... I ...zapewniałeś. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „O, Boże, zapewnij”.

6 Dzięki Tobie nacieramy na naszych wrogów

i naszych napastników depczemy w imię Twoje. Ps 60,14

7 Bo nie zaufałem mojemu łukowi

ani mój miecz mnie nie ocalił;

8 lecz Ty nas wybawiłeś od wrogów

i zawstydziłeś tych, co nas nienawidzą.

9 W każdym czasie chlubimy się Bogiem

i sławimy bez przerwy Twe imię.

44,3-9. Boski wojownik. W celu uzyskania dodatkowych informacji zob. komentarz umieszczony we wstawce wprowadzającej do Księgi Psalmów.

10 A jednak odrzuciłeś nas i zawstydziłeś,

i nie wyruszasz już z naszymi wojskami; Ps 60,12 Ps 68,8; Sdz 5,4; Kpł 26,17; Pwt 28,25

11 sprawiłeś, że ustępujemy przed wrogiem,

a ci, co nas nienawidzą, łup sobie zdobyli.

12 Na rzeź nas wydałeś jak owce

i rozproszyłeś nas między pogan. Kpł 26,33; Pwt 28,64; Pwt 32,30; Iz 52,3

13 Swój lud sprzedałeś za bezcen

i niewiele zyskałeś na tej sprzedaży.

14 Wystawiłeś nas na wzgardę sąsiadom,

na śmiech i urąganie naszego otoczenia. Ps 79,4

15 Uczyniłeś nas przedmiotem przysłowia wśród pogan,

ludy potrząsają głową nad nami.

16 Wciąż przede mną jest moja zniewaga

i wstyd mi twarz okrywa

17 na głos miotającego obelgi i szyderstwa,

wobec wroga i mściciela.

18 Wszystko to na nas przyszło, a jednak myśmy nie zapomnieli o Tobie

i nie złamaliśmy Twego przymierza,

19 ani serce nasze się nie odwróciło

i kroki nasze nie zboczyły z Twej ścieżki,

20 kiedy nas starłeś na proch w miejscu szakali

i okryłeś nas mrokiem. Iz 34,13; Jr 9,10

44,20 Miejscem szakali jest albo zdewastowana ziemia (Iz 34,13; Jr 9,10), albo pustynia — schronienie prześladowanych Żydów (1 Mch 2,29; 9,33).

21 Gdybyśmy zapomnieli imię Boga naszego

i wyciągali ręce do cudzego boga,

44,21 Chodzi o gest modlitewny (Ps 28,2; 141,2; Iz 1,15).

44,21. Zapomnienie imienia. Imię bóstwa jest często związane z jego mocą lub jakimś ważnym atrybutem (zob. Wj 3,13-14; Iz 9,6). W Jr 23,27 fałszywi prorocy zamierzają wymazać imię Boga z pamięci ludzi, by można ich było skłonić do oddawania czci Baalowi. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Pwt 12,5. Przewinienie polegające na niewzywaniu imienia Jahwe jako Boga Izraela stanowiło naruszenie przymierza oraz powód ukarania ludu przez Boga (1 Sm 12,9).

44,21. Wyciąganie rąk. Pozycja, którą tutaj opisano, jest pozycją modlitwy lub błagania. Wspomina się o niej również w Ezd 9,5 oraz w Ps 88,10. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do 2 Krn 6,13.

22 czyżby Bóg tego nie dostrzegł,

On, który zna tajniki serca?

23 Lecz to z Twego powodu ciągle nas mordują,

mają nas za owce na rzeź przeznaczone. Rz 8,36

44,23 Prawdopodobna aluzja do prześladowań pod rządami Antiocha Epifanesa.

24 Ocknij się! Dlaczego śpisz, Panie?

Przebudź się! Nie odrzucaj na zawsze! Ps 74,1; Ps 79,5; Ps 80,5; Ps 89,47

25 Dlaczego ukrywasz Twoje oblicze,

zapominasz o nędzy i ucisku naszym?

26 Albowiem dusza nasza pogrążyła się w prochu,

a ciało przywarło do ziemi. Ps 119,25; Ps 7,6

27 Powstań, przyjdź nam na pomoc

i wyzwól nas przez swą łaskawość!

Psalm 45

Na cześć zaślubin królewskich

45,1-18 Niektórzy przypuszczają, że ten psalm był kiedyś świecką pieśnią ułożoną z okazji uroczystości weselnych któregoś z królów izraelskich — Salomona, Jeroboama II albo Achaba (który poślubił księżniczkę tyreńską; 1 Krl 16,31). Tradycja żydowska i chrześcijańska interpretuje go jednak jako tekst mówiący o zaślubinach Króla-Mesjasza z Izraelem (figurą Kościoła; por. Pnp 3,11; Iz 62,5; Ez 16,8-13; itd.), a liturgia z kolei rozciąga alegorię na Matkę Bożą. Poeta zwraca się najpierw do Króla-Mesjasza (w. 3-10), przyznając mu atrybuty samego Jahwe (Ps 145,4-7.12-13; itd.) oraz Emmanuela (Iz 9,5-6), a potem do królowej (w. 11-17).

1 Kierownikowi chóru. Na melodię: „Lilie...”. Synów Koracha. Pieśń pouczająca. Pieśń miłosna. Ps 60,1; Ps 69,1; Ps 80,1

45,1 Lilie. Tytuł ten musiał być relekturą machabejską mającą na uwadze Pnp. Sens pierwotnej rubryki można rozumieć zgodnie z grec: „Ci, którzy zmieniają (Ustawę = Prawo, przykazanie)” (por. 60,1; 69,1; 80,1; aluzja do Żydów apostatów).

45,1. Tytuł. Synowie Koracha. Zob. komentarz do tytułu Ps 42.

2 Z mego serca tryska piękne słowo:

utwór mój głoszę dla króla;

mój język jest jak rylec biegłego pisarza.

45,2. Utwór mój głoszę dla króla. Adresowanie psalmów raczej do króla niż do bóstwa było powszechnym zjawiskiem na Bliskim Wschodzie, w Księdze Psalmów jest to jednak jeden z nielicznych wyjątków. Podobnie jak na steli małżeńskiej Ramzesa II, małżeństwo opisane w tym psalmie prowadziło do militarnej potęgi - symbolizowało pożądane sojusze z powodu zwycięstw militarnych odniesionych przez króla.

45,2. Pieśniarze. Pisarze i mędrcy byli zawodowymi opowiadaczami na królewskim dworze. Znajomość tradycji oraz związki z królewską biurokracją sprawiały, że to właśnie oni wykonywali pieśni i snuli opowieści - przypominali poddanym o roli odgrywanej przez króla, który żywił i chronił swój lud jako wybrane narzędzie Boże. I tak, podczas świąt Nowego Roku odczytywano w Babilonie epos o stworzeniu Enuma Elisz, przybywali też przedstawiciele innych miast, by złożyć hołd władcy. Ulicami miasta ciągnęły święte procesje podążające do wielkiej świątyni boga Marduka, opiekuńczego bóstwa Babilonu. Kiedy pisarz Nehemiasz prowadził uroczystość odnowienia przymierza, odczytał Prawo ludowi, przypominając mu jego świętą opowieść (Ne 8,1-13).

3 Tyś najpiękniejszy z synów ludzkich,

wdzięk rozlał się na twoich wargach,

przeto tobie pobłogosławił Bóg na wieki. Pnp 5,10-16

4 Bohaterze, przypasz do biodra swój miecz,

swą chlubę i ozdobę! Ps 21,6

5 Szczęśliwie wstąp

na rydwan w obronie wierności i łagodnej sprawiedliwości,

a prawica twoja niech ci wskaże wielkie czyny!

45,5 Końcowy stych w BJ: „Napnij cięciwę łuku, on czyni straszliwą twoją prawicę!”. „Napnij cięciwę łuku”, wehadrek jitreka

6 Strzały twoje są ostre – ludy poddają się tobie –

[trafiają] w serce wrogów króla.

7 Tron Twój, o Boże, trwa wiecznie,

berło Twego królestwa – berłem sprawiedliwym.

45,7 Pierwszy stych za grec, gdzie słowo ’elohîm jest uznane za wołacz określający króla. Ten protokolarny tytuł rzeczywiście odnoszono do Mesjasza (Iz 9,5), do przywódców i sędziów (Wj 22,7-8; Ps 82,6), do Mojżesza (Wj 4,16; 7,1) oraz do domu Dawida (Za 12,8). BJ: „Twój tron jest tronem Bożym na zawsze i na wieki!”.

8 Miłujesz sprawiedliwość, wstrętna ci nieprawość,

dlatego Bóg, twój Bóg, namaścił ciebie

olejkiem radości hojniej niż równych ci losem;

45,8. Namaszczenie olejkiem radości. Według prawa Środkowego Państwa asyryjskiego podczas uroczystości zaślubin oblubienica powinna być namaszczana olejkiem przez ojca oblubieńca, jednak w tym psalmie namaszczenie łączy się bardziej z królewską władzą (niż z ceremonią małżeństwa) i oznacza namaszczenie władcy przez Boga na jego urząd (na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do 1 Sm 10,1).

9 wszystkie twoje szaty pachną mirrą, aloesem;

płynący z pałaców z kości słoniowej dźwięk lutni raduje ciebie.

45,9. Wszystkie twoje szaty pachną. Ten psalm zawiera wyrażenia i szczegóły pasujące do hymnu weselnego lub uroczystości namaszczenia króla (Ps 133,2). Te dwie uroczystości połączone zostały w świętym rytuale małżeństwa opisanym w Ur III. Król ubrany w drogocenne szaty podążał do świątyni, odgrywając rolę bóstwa w obrzędzie zawarcia małżeństwa/kultu płodności. Wydaje się prawdopodobne, że uczestnicy zostali namaszczeni wonnościami. Na temat omówienia owych wonności zob. komentarz do Pnp 1,3 oraz Prz 7,17.

45,9. Pałace z kości słoniowej. Na temat szerokiego wykorzystania kości słoniowej do dekorowania mebli i paneli ściennych zob. komentarz do 1 Krl 22,39 oraz Am 3,15; 6,4. Bogactwo narodu znajdowało odbicie w przepychu królewskiego pałacu, który był znakiem potęgi i prestiżu państwa.

45,9. Dźwięk strun/lutni. Przekład oparty został na poprawce oryginalnego tekstu z minni na rzeczownik w liczbie mnogiej minnim, na podstawie podobnego użycia słowa w Ps 150,4. Nie jest jasne, o jaki konkretnie instrument chodzi, jedynie że był to instrument strunowy.

10 Córki królewskie wychodzą ci na spotkanie,

królowa w złocie z Ofiru stoi po twojej prawicy.

45,10 wychodzą ci na spotkanie. BJ: „między twymi umiłowanymi”. Te „córki królewskie” to narody pogańskie nawrócone do prawdziwego Boga (Pnp 1,3; 6,8; Iz 60,3n; 61,5) są dopuszczone do służenia Mu tak jak przedtem Izrael (w. 15-16). 45,11 Izrael ma zerwać wszystkie więzy z otaczającym go światem pogańskim jak jego przodek Abraham i wtedy otrzyma „synów” (w. 17) w zamian za porzuconych w ten sposób „ojców”. 45,13 Hołd ludów pogańskich zapowiedziany na czasy mesjańskie.

45,10. Złoto z Ofiru. Zob. komentarz do 1 Krl 22,48 oraz Iz 13,12 na temat tego złota o wybornej jakości.

11 Posłuchaj, córko, spójrz i nakłoń ucha,

zapomnij o twym narodzie, o domu twego ojca! Rdz 12,1; Joz 24,2; Ez 16,3

12 Król pragnie twojej piękności;

on jest twym panem, oddaj mu pokłon!

13 I córa Tyru [nadchodzi] z darami;

możni narodu szukają twych względów. Iz 60,5n; Ps 72,10-11

45,13. Dary. W listach z Mari opisano, w jaki sposób jego władca zabiegał o małżeństwo z córką króla Aleppo. Z korespondencji tej jasno wynika, że trwające rok negocjacje uznano za sfinalizowane, gdy do pałacu w Mari dotarły dary ślubne i zostały przyjęte przez króla.

45,13. Córa Tyru. Chociaż jest możliwe, że chodzi tutaj o jakąś córkę króla Tyru, za bardziej prawdopodobne należy uznać, że wyrażenie to jest eufemizmem oznaczającym mieszkańców tego portowego miasta fenickiego. Znane są również inne podobne wyrażenia, na przykład „Córa Syjońska” (Ps 9,15) i „córa Babilonu” (Ps 137,8). Ponieważ Fenicjanie byli bogatym narodem z racji kontrolowania handlu morskiego na Morzu Śródziemnym, oczekiwano, że dary z Tyru będą szczodre i kosztowne. Należy też zwrócić uwagę na paralelę z określeniem „możni narodów”.

14 W całej pełni chwały wchodzi córa królewska;

złotogłów jej odzieniem.

45,14. Złotogłów. Ubiór był symbolem pozycji. W tym psalmie księżniczka-oblubienica ubrana jest w bogaty strój. Podobnie jak młoda oblubienica z Ez 16,10-13, ma na sobie bogato zdobione szaty, przypuszczalnie barwione fenicką purpurą. Jej wyglądowi dodatkowego majestatu dodają złote hafty. Chociaż nie można było wykonać trwałej nici ze złota, można było posypać złotym pyłem szatę, co powiększało jej przepych. W Wj 39,3 opisano proces powstawania złotych nici wplatanych w tkaninę.

15 W szacie wzorzystej wiodą ją do króla;

za nią dziewice, jej druhny, wprowadzają do ciebie. Ez 16,10-13

45,15 wiodą ją do króla. BJ: „córa królewska jest prowadzona / do środka, do króla”. W tekście hebr. frazę: „córa królewska do środka”, czyta się przed: „odziana w złotogłów” (w. 14).

— do ciebie. Według tekstu masoreckiego. W BJ: „do niej”, za dwoma rkpsami hebr., por. tłumaczenie syr.

16 Przywodzą je z radością i z uniesieniem,

przyprowadzają do pałacu króla.

17 Niech twoi synowie zajmą miejsce twych ojców;

ustanów ich książętami po całej ziemi! Rdz 17,6; Rdz 35,11

18 We wszystkich pokoleniach upamiętnię twe imię;

dlatego po wiek wieków sławić cię będą narody. Iz 60,15; Iz 61,9; Iz 62,2; Iz 62,7

Psalm 46

Bóg jest z nami Iz 33,20-21; Iz 66,12

46,1-12 Kantyk Syjonu. Obecność Boga w świątyni osłania miasto święte, symboliczne wody oczyszczają je, użyźniają i czynią z niego nowy Eden.

1 Kierownikowi chóru. Synów Koracha. Na melodię: „Alamot...”. Pieśń.

46,1. Tytuł. Synowie Koracha. Zob. komentarz do Ps 42,1.

2 Bóg jest dla nas ucieczką i mocą,

łatwo znaleźć u Niego pomoc w trudnościach. Iz 24,18-23; Iz 54,10; Hi 9; Hi 5-6

3 Przeto się nie boimy, choćby waliła się ziemia

i góry zapadały w otchłań morza.

4 Niech wody jego burzą się i kipią,

niech góry się chwieją pod jego naporem,

Pan Zastępów jest z nami,

Bóg Jakuba jest dla nas obroną.

46,4 Obrazy powrotu do chaosu. Ziemia, którą podtrzymują kolumny (por. Ps 75,4; 104,5; Hi 9,6; Prz 8,27), spoczywa na podziemnym oceanie. Te kolumny się chwieją, a rozszalałe wody sięgają gór.

— Dwa końcowe stychy to refren. Został pominięty w tekście hebr., a tu przywrócony według w. 8 i 12.

5 Odnogi rzeki rozweselają miasto Boże –

uświęcony przybytek Najwyższego. Ps 36,9; Rdz 2,10

46,5 uświęcony przybytek. Według tekstu hebr. W BJ: „uświęca przybytki”, za grec.

6 Bóg jest w jego wnętrzu, więc się nie zachwieje;

Bóg mu pomoże o brzasku poranka. 2Krl 19,35; Iz 17,14

46,6 Poranek — godzina przychylności Bożej (17,15+).

— Prawdopodobna aluzja do nagłego odwrotu armii Sennacheryba w r. 701 (2 Krl 19,35; Iz 17,14).

7 Zaszemrały narody, wzburzyły się królestwa.

Głos Jego zagrzmiał – rozpłynęła się ziemia. Ps 29

8 Pan Zastępów jest z nami,

Bóg Jakuba jest dla nas obroną. Iz 7,14; Iz 8,10

9 Przyjdźcie, zobaczcie dzieła Pana,

dzieła zdumiewające, których dokonuje na ziemi.

10 On uśmierza wojny aż po krańce ziemi,

On kruszy łuki, łamie włócznie,

tarcze pali w ogniu. Iz 2,4; Ez 39,9-10; Ps 76,4

46,10. On uśmierza wojny. Jahwe, występując w roli boskiego wojownika, pomagał Izraelitom w bitwie (zob. komentarz do Joz 3,17) - jako Bóg przymierza jest również źródłem pokoju i pomyślności. Pokoju światowy to jeden z oczekiwanych skutków odnowienia narodu, częsty temat w literaturze prorockiej i apokaliptycznej. W Iz 2,4 czytamy, że Bóg położy kres wszelkim sporom pomiędzy narodami i sprawi, że „swe miecze przekują na lemiesze, a swoje włócznie na sierpy”. Podobnie prorok Ezechiel powiada, iż jednym ze sposobów, w jaki Jahwe doprowadzi do tego, by „narody pogańskie poznały, że On jest Panem”, będzie nastanie okresu, w którym broni używać się będzie jako paliwa do ognia (Ez 39,7-9).

11 Zatrzymajcie się i wiedzcie, że Ja jestem Bogiem,

jestem ponad narodami, jestem ponad ziemią! Pwt 32,39; Ez 12,16

12 Pan Zastępów jest z nami,

Bóg Jakuba jest dla nas obroną.

Psalm 47

Jahwe królem Izraela i świata Ps 93; Ps 96; Ps 97; Ps 98; Ps 99

47,1-10 Hymn eschatologiczny, pierwszy z tzw. psalmów królewskich (por. Ps 93n). Rozwija się w nim treść okrzyku: „Jahwe jest Królem”. Król Izraela wstępuje do świątyni w triumfalnym orszaku, wśród rytualnych aklamacji (Ps 33,3+). Jego panowanie rozciąga się na wszystkie ludy, które przyjdą się połączyć z ludem wybranym.

1 Kierownikowi chóru. Synów Koracha. Psalm.

47,1. Tytuł. Synowie Koracha. Zob. komentarz do Ps 42,1.

2 Wszystkie narody, klaskajcie w dłonie,

wykrzykujcie Bogu radosnym głosem, So 3,14-15

3 bo Pan najwyższy, straszliwy,

jest wielkim Królem nad całą ziemią. Wj 15,18; Iz 52,7

4 On nam poddaje narody

i ludy rzuca pod nasze stopy.

5 Wybiera dla nas dziedzictwo –

chlubę Jakuba, którego miłuje. Iz 58,14; Ps 2,8

6 Wstąpił Bóg wśród radosnych okrzyków,

Pan przy dźwięku trąby. Lb 23,21; Ps 24,7-10; Ps 68,19; Ps 89,16; Ps 98,6

7 Śpiewajcie naszemu Bogu, śpiewajcie;

śpiewajcie Królowi naszemu, śpiewajcie!

47,7 (naszemu) Bogu. Według grec. Tekst hebr.: „Bogu”.

8 Gdyż Bóg jest Królem całej ziemi,

hymn zaśpiewajcie!

47,5-8. Uroczystość koronacji. Jedną z najważniejszych uroczystości w krajach Bliskiego Wschodu był rytuał koronacji władcy i przekazanie mu symbolów królewskiego urzędu. Przykładem może być przekazanie Mardukowi jego królewskich insygniów w eposie o stworzeniu Enuma Elisz. Najpierw Marduk został uroczyście ogłoszony królem, później zaś inni bogowie przekazali mu berło, tron, szaty i broń. Odzwierciedleniem tego rytuału była uroczystość koronacyjna odbywająca się w Asyrii, kiedy to wszyscy dworzanie oddawali nowemu władcy symbole swojego urzędu, składając rezygnację, by król mógł zdecydować, czy ponownie powierzy im daną funkcję. W mezopotamskiej uroczystości koronacyjnej pojawiał się również wątek majestatu i potęgi bogów, wierzono bowiem, że „władza królewska pochodzi z góry”. Na przykład w prologu do Kodeksu Hammurabiego król Babilonii powiada, że bogowie wezwali go po imieniu i umieścili na tronie, by wykonywał ich polecenia na ziemi, odnawiając miasta, dbając o czystość starożytnych obrzędów i „ustanawiając prawdę i sprawiedliwość w kraju”. Podczas babilońskiego święta Nowego Roku (Akitu) ponownie odgrywano nadanie królowi władzy, trzeba więc było powtórzyć rytuał koronacji. Wielu badaczy uważa, że Izraelici używali takich psalmów jak ten podczas własnego święta koronacji (kiedy czczono Jahwe i Jego króla), nie ma jednak żadnych dowodów na potwierdzenie tej hipotezy.

9 Bóg króluje nad narodami,

Bóg zasiada na swym świętym tronie. Jr 10,7; Ps 72,11

10 Połączyli się władcy narodów

z ludem Boga Abrahama.

Bo możni świata należą do Boga,

On zaś jest najwyższy. Iz 2,2-4; Ezd 6,21; Wj 3,6

47,10 możni świata. W BJ: „puklerze ziemi”. „Puklerzami” zostali tu nazwani królowie, obrońcy swoich ludów. Przymierzem z Abrahamem jest objęta cała ludzkość.

Psalm 48

Syjon, góra Boga

48,1-15 Hymn opiewa górę Syjon, rezydencję króla izraelskiego i miejsce w sercu starej Jerozolimy, na którym stoi świątynia (por. 2 Sm 5,9+). Tłem (w. 5-6) jest być może upadek koalicji syro-efraimskiej, skierowanej przeciwko Achazowi w r. 735, oraz nagły odwrót Sennacheryba w r. 701.

1 Pieśń. Psalm. Synów Koracha.

48,1. Tytuł. Synowie Koracha. Zob. komentarz do Ps 42,1.

2 Wielki jest Pan i godzien wszelkiej chwały

w mieście Boga naszego.

Góra Jego święta, Ps 96,4

3 wspaniałe wzgórze, Ps 50,2; Lm 2,15

48,2. Góra Jego święta. W Księdze Psalmów góra Syjon jest często nazywana „świętym wzgórzem” Jahwe lub „świętą górą” (Ps 2,6; 3,5; 15,1; 43,3; 99,9). Należy jednak pamiętać, że miejsce to uważano za ważne tylko dlatego, iż przebywała tam obecność Boża. Z bóstwami związane były również inne święte góry, np. góra Safon z Baalem, i mezopotamskie zigguraty, gdzie cześć oddawano Mardukowi i innym bóstwom.

radością jest całej ziemi;

góra Syjon, kraniec północy,

jest miastem wielkiego Króla.

48,3 kraniec północy. Psalmista wiąże z górą Syjon literacki temat „góry północy”, która w mitologii fenickiej oznacza siedzibę bogów.

48,3. Góra Safon [BT: „góra Syjon”]. Chodzi o górę Casius (Dżebel el-Akra o wysokości 1724 m n.p.m.), wznoszącą się w odległości 40 lub 48 km na północny wschód od Ugarit - górę uważaną za miejsce przebywania Baala (zob. komentarz do Iz 14,13). W literaturze ugaryckiej góra Safon uważana jest za miejsce, w którym odbywają się zgromadzenia bogów. Posłańcy Baala wysławiają ją jako piękną, nazywają ją też wzgórzem zwycięstwa. W kontekście tego psalmu może ona wskazywać kierunek (północ) lub pełnić aluzję do świątyni w Dan, wznoszącej się na górze Hermon, na północnej granicy Izraela. Jednak jest możliwe, że w psalmie tym Jahwe ukazany został jako Bóg uniwersalny, który zastąpi wszystkie inne bóstwa w ich świętych miejsca, zaś Syjon zajmie miejsce góry Safon, uważanej niegdyś za siedzibę Boga.

4 Bóg w jego zamkach

okazuje się obroną.

5 Oto bowiem królowie się połączyli

i razem natarli.

6 Zaledwie ujrzeli, zdrętwieli,

zmieszali się i uciekli.

7 Drżenie ich tam chwyciło

jak bóle kobietę, gdy rodzi, Wj 15,14 Jr 4,31+

8 takie – jak kiedy wiatr wschodni

druzgoce okręty z Tarszisz.

48,8 Chodzi o pełnomorskie okręty zdolne płynąć aż do Tarszisz (w Hiszpanii?; por. Iz 23,1+; 1 Krl 10,22+).

48,8. Okręty z Tarszisz. Zob. komentarz do 2 Krn 9,21 i Iz 23,1.

9 Jakeśmy słyszeli, tak i zobaczyli

w mieście Pana Zastępów,

w mieście Boga naszego:

Bóg je umacnia na wieki.

10 O Boże, rozważamy Twoją łaskawość

we wnętrzu Twojej świątyni.

48,10. Kult w świątyni. W przeciwieństwie do królów, który rozpierzchli się na widok Bożej potęgi (Ps 48,4-7), izraelscy pielgrzymi czerpią wielką pociechę z majestatycznej obecności Bożej na Syjonie, ponieważ stamtąd nadchodzi ich wybawienie. Użycie hebrajskiego stówa hesed [BT: „łaskawość”], terminu prawnego mającego związek z przymierzem, wskazuje na doznawane przez nich poczucie spełnienia, jest też przyczyną ich żarliwego wielbienia Boga. Zwrot „we wnętrzu” może tutaj oznaczać bramę Jerozolimy (góry Syjon) lub przebywanie w środku kompleksu świątynnego, pielgrzymi nie mieli bowiem prawa wstępu do wewnętrznych przedsionków samej świątyni.

11 Jak imię Twe, Boże, tak i chwała Twoja

sięga po krańce ziemi.

Prawica Twoja pełna jest sprawiedliwości. Ps 113,3; Ml 1,11

12 Niech się weseli góra Syjon,

niech się radują córki Judy

z powodu Twoich wyroków! Ps 97,8

48,12 córki Judy. Chodzi o miasta regionu.

13 Obchodźcie Syjon dokoła,

policzcie jego baszty. Iz 26,1; Iz 33,20n

14 Przypatrzcie się jego murom,

oglądajcie jego warownie,

by opowiedzieć przyszłym pokoleniom, Ps 71,18

48,14 Psalm może pochodzić z czasów odbudowy murów za Nehemiasza.

48,13-14. Baszty, mury i warownie umocnionychmiast. Podstawowe elementy architektoniczne umocnionego miasta pełniły rolę fortyfikacji obronnych oraz monumentalnego pokazu ziemskiej potęgi państwa. Baszty znajdowały się w regularnych odstępach od siebie w systemie murów obronnych, górując nad każdą z bram. Mury sięgające 12 m (np. w Tell Dan) ciągnęły się pomiędzy basztami, często z występami, stwarzającymi dodatkowe miejsce dla łuczników i umożliwiającymi obrońcom miotanie innych pocisków. Wewnątrz miasta wznoszono często warownię, w której można się było schronić, gdy nieprzyjaciel sforsował mury. Ponieważ warownia miała zwykle dużą wysokość, stanowiła dodatkowe ogniwo w systemie ogni sygnałowych, za pomocą których przesyłano wiadomości między miastami (zob. komentarz do Iz 32,14 i Ne 3,26, gdzie jest mowa o wzgórzu Ofel w Jerozolimie). Na temat dodatkowych informacji dotyczących baszt i systemu murów obronnych zob. komentarz do Iz 2,15. Na temat informacji o umocnionych bramach zob. komentarz do Iz 54,12.

15 że Bóg jest naszym Bogiem na wieki wieków

i że On nas będzie prowadził. Al-mut. Ps 90,2; Ps 102,28; Ps 23,3+

48,15 W tekście hebr. dodane na końcu: „o (albo: „przeciw”) śmierci”. Jest to skażona rubryka następnego psalmu.

Psalm 49

Nicość bogactw

49,1-21 Na kanwie ironicznego powiedzenia w w. 13 i 21 psalm ten — podobnie jak 37 i 73 — rozwija problem odpłaty oraz pozornego szczęścia bezbożnych. Rozwiązanie zgodne z tradycyjną wykładnią mędrców.

1 Kierownikowi chóru. Synów Koracha. Psalm.

49,1. Tytuł. Synowie Koracha. Zob. komentarz do Ps 42,1.

2 Słuchajcie tego, wszystkie narody,

nakłońcie uszu, wszyscy, co świat zamieszkujecie, Prz 8,4n

3 wy, niscy pochodzeniem, tak samo jak możni,

bogaty na równi z ubogim!

4 Moje usta wypowiedzą słowa mądrości,

a rozważanie mego serca – słowa roztropności.

5 Nakłonię mego ucha ku przypowieści,

przy dźwięku liry wyjaśnię mą zagadkę. Ps 78,2

49,5. Przypowieści. Hebrajskie słowo, które przetłumaczono tutaj jako „przypowieści”, to mashal. Ma ono szeroki zakres znaczeniowy - oznacza „alegorię” (Ez 17,2), „pieśń” (Lb 27,17) i „wyrocznię” (Lb 23,7). W tym przypadku, podobnie jak w Prz 10,1, odnosi się ono do „pouczenia”, którego Bóg udziela ludziom. Ostrzega ono Izraelitów, a jednocześnie odwołuje się do uniwersalnego tematu mądrościowego, by przemówić do „wszystkich” ludów, nie zaś wyłącznie do Izraela. Wyrażenie to można również porównać do „mrocznej wypowiedzi” z Ha 2,6, w której asyryjscy agresorzy zostali wyszydzeni z powodu utraty zrabowanego bogactwa.

49,5. Przy dźwięku liry wyjaśnię mą zagadkę. Charakter tego wersetu mógł być podkreślony rytmicznym uderzaniem w struny harfy lub cytry. Można to porównać do usług muzyka zatrudnionego przez Elizeusza, gdy wypowiadał on wyrocznię (2 Krl 3,15). Podobna sytuacja pojawia się również w egipskiej Opowieści Wenamona, w której muzyk i prorok występują razem. Z pewnością słowa uwielbienia nucono lub śpiewano przy wtórze liry i harfy (Ps 92,1-3). Naturalną rzeczą było, że minstrele i opowiadacze wspominali potężne dzieła Boże i czyny bohaterów Izraela przy dźwięku muzyki (Sdz 5,11).

6 Dlaczego miałbym się trwożyć w dniach niedoli,

gdy otacza mnie złość podstępnych,

49,6 Drugi stych w BJ: „Zło depcze mi po piętach i mnie otacza”, „depcze mi po piętach”, na zasadzie domysłu według Heksapli. Tekst hebr.: „Zło moich pięt mnie otacza”.

7 którzy ufają swoim dostatkom

i chełpią się z ogromu swych bogactw? Prz 10,15; Jr 9,22

8 Nikt bowiem siebie samego nie może wykupić

ani nie uiści Bogu ceny swego wykupu Hi 33,24; Prz 11,4

9 – jego życie jest zbyt kosztowne

i nie zdarzy się to nigdy – Mt 16,26; Rz 3,24+

10 by móc żyć na wieki i nie doznać zagłady.

11 [Każdy] bowiem widzi: mędrcy umierają,

jednakowo ginie głupi i prostak,

zostawiając obcym swoje bogactwa. Koh 2,16; Ps 39,7; Syr 11,18-19+

12 Groby są ich domami na wieki,

ich mieszkaniem przez wszystkie pokolenia,

choć imionami swymi nazywali ziemie. Koh 12,5

49,12 Groby. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „ich wnętrza” (przestawienie dwóch spółgłosek).

13 Bo człowiek nie będzie trwał w dostatku,

przyrównany jest do bydląt, które giną. Koh 3,18-21

49,13 BJ: „Człowiek w swoich bogactwach nie pojmuje, / jest podobny do niemych bydląt” (zob. przyp. 49,1-21). „pojmuje”, według przekładów starożytnych (por. w. 21). Tekst hebr.: „spędza noc”.

14 Taka jest droga tych, co ufność pokładają w sobie,

i [taka] przyszłość miłośników własnej mowy.

49,14 Tekst trudny, tłumaczony rozmaicie. BJ: „I tak sobie idą, pewni siebie, / i kończą się, zadowoleni ze swego losu”. Tematem wiersza jest w każdym razie fałszywa ufność bogatych, przywiązanych do swoich dóbr (w. 7).

15 Do Szeolu są gnani jak owce,

pasie ich śmierć, zejdą prosto do grobu,

serca prawych zapanują nad nimi,

rano zniknie ich postać,

Szeol ich mieszkaniem. Ps 73,20

49,15 Śmierć została tu upersonifikowana (por. Hi 18,12; 28,22; Jr 9,20; Oz 13,14).

— Poranek jest czasem sądów eschatologicznych i triumfu sprawiedliwych (Ps 17,15+).

— ich mieszkaniem. Dosł.: „mieszkanie dla nich”, zebul lamo, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: mizzebul lô, „bez mieszkania dla niego”.

49,15. Śmierć się nimi nasyci [BT: „pasie ich śmierć”]. W ugaryckim eposie o Baalu śmierć, bóg Mot, jest przerażającym potworem pożerającym żyjących: „Proch grobu pożera swoją zdobycz. Śmierć je wszystko, co zechce, czerpiąc obiema rękami”. W Księdze Hioba (Hi 24,19 [BT: „groza nocy”]) pojawia się podobny obraz Szeolu, podziemnego świata, który „porywa tych, co zgrzeszyli”. Tekst z Hi 18,2-13 zawiera również opis śmierci, pożerającej członki nieprawych. W Prz 1,12 opisano grób, który wchłania swoje ofiary. Ten sam motyw pobrzmiewa echem w eposie o Baalu i Anat, gdzie bóg śmierci, Mot, „pożera swą zdobycz”, jedząc „obiema rękami”.

16 Lecz Bóg wyzwoli moją duszę

z mocy Szeolu, bo mnie zabierze. Ps 73,24

49,16 By uciec przed zakusami Szeolu, mędrzec liczy na Boga. Przesadą byłoby twierdzenie, że przewiduje on możliwość bycia wziętym do nieba tak jak Henoch (Rdz 5,24) i Eliasz (2 Krl 2,3; por. Ps 16,10+), jest jednak przekonany, że ostateczny los sprawiedliwych musi się czymś różnić od losu bezbożnych i że przyjaźń Boża nigdy nie może ustać. Ta niewyraźna jeszcze wiara w przyszłą odpłatę przygotowuje dalsze objawienie zmartwychwstania umarłych i życia wiecznego (2 Mch 7,9+).

49,16. Nadzieja Izraelitów. Podobnie jak mieszkańcy Mezopotamii, z którymi łączyło ich wiele religijnych i społecznych wyobrażeń, Izraelici nie mieli wyraźnie określonej wiary w zmartwychwstanie, sąd ostateczny ani nagrodę/karę w życiu przyszłym. Wyobrażenia te pojawiły się dopiero w judaizmie w okresie powygnaniowym, czego dowodem tekst z Dn 12,2. Zatem w obecnym kontekście Psalmista porównuje los swych nieprzyjaciół, dla których nie ma ucieczki od grobu, z własną nadzieją odkupienia przez Jahwe. Wydaje się mało prawdopodobne, by autor nawiązywał tutaj, jak sugerowali niektórzy badacze, do ostatecznej ucieczki przed śmiercią na podobieństwo Henocha (Rdz 5,24) lub Eliasza. Pojawiający się w niektórych przekładach dodatek „dla siebie” ma charakter wyłącznie interpretacyjny i nie występuje w tekście hebrajskim.

Wyobrażenie Boga „biorącego” człowieka, jako aluzja do ocalenia jego życia, jest wyraźnie widoczne w Ps 18,16-17, w którym BT tłumaczy hebrajską frazę jako „chwyta mnie”. Zob. komentarz na temat życia pośmiertnego we wstawce o wyobrażeniach z Księgi Psalmów.

17 Nie obawiaj się, jeśli ktoś się wzbogaci,

jeżeli wzrośnie zamożność jego domu,

18 bo kiedy umrze, nic z sobą nie weźmie,

a jego zamożność nie pójdzie za nim. 1Tm 6,7

49,18 jego zamożność. BJ: „jego chwała”. Przeciwnie, sprawiedliwych Bóg otoczy chwałą (73,24; 91,15).

19 I chociaż w życiu sobie pochlebia:

Będą cię sławić, że dobrześ się urządził,

20 musi iść do pokolenia swych przodków,

do tych, co na wieki nie zobaczą światła. Rdz 15,15 Hi 10,21-22

21 Człowiek, co w dostatku żyje, ale się nie zastanawia,

przyrównany jest do bydląt, które giną.

Psalm 50

O kult w duchu

50,1-23 Bóg przychodzi sądzić Izraela (w. 1-7) i wygłasza mowę oskarżycielską przeciwko formalizmowi ofiar (w. 8-15) połączonemu z pogardą dla przykazań (w. 16-23).

1 Psalm. Asafowy. Pwt 10,17; Joz 22,22

50,1. Tytuł. Asafowy. Może to być skrót od „synów Asafa”, a więc aluzja na temat chóru świątynnego lub jego muzycznego repertuaru. W Ezd 2,41 pieśniarze, który powrócili wraz z Ezdraszem do Palestyny, byli „potomkami Asafa”. Z listy muzyków świątynnych zapisanej w 1 Krn 6,39 wynika, że Asaf został wyznaczony przez Dawida, by służył w świątyni w Jerozolimie jako pomocnik Hemana.

Przemówił Pan, Bóg nad bogami,

i zawezwał ziemię

od wschodu do zachodu słońca.

2 Bóg zajaśniał z Syjonu, korony piękności.

3 Bóg nasz przybył i nie milczy;

przed Nim ogień trawiący,

wokół Niego szaleje nawałnica. Iz 63,19

4 Wzywa on z góry niebo

i ziemię, by lud swój sądzić. Pwt 32,1

50,1-4. Obraz boga słońca jako sędziego. Na szczycie liczącej 2,10 m wysokości kolumny z diorytu zawierającej kopię Kodeksu Hammurabiego znajduje się rysunek. Przedstawia on babilońskiego boga słońca, Szamasza, zasiadającego na tronie, i stojącego obok Hammurabiego. W prologu, który po kodeksie następuje, król przyjmuje odpowiedzialność za „strzeżenie, by w kraju panowała sprawiedliwość” i „górowanie, jak Szamasz, nad całą ludzkością”. Staje się w ten sposób sądowym przedstawicielem boga na obszarze imperium babilońskiego. Szamasz jako boski sędzia pojawia się również w akadyjskich modlitwach o przebaczenie. W egipskim Hymnie do Atonaskomponowanym w XIV w. przed Chr. przez dworzanina faraona Echnatona pojawia się obrazowość bardzo podobna do użytej w tym psalmie. Szczególnie dotyczy to poczucia ładu i uniwersalizmu: „Twoja chwała wznosi się wysoko ponad ziemią; twe promienie wzbogacają ziemię, którą stworzyłeś”. Zob. komentarz na temat Boga jako sędziego we wstawce na temat wyobrażeń z Księgi Psalmów.

5 Zgromadźcie Mi moich umiłowanych,

którzy zawarli ze Mną przymierze przez ofiarę. Wj 24,4-8

6 Niebiosa zwiastują Jego sprawiedliwość,

albowiem sam Bóg jest sędzią. Ps 19,2

7 Posłuchaj, mój ludu, chcę przemawiać

i świadczyć przeciw tobie, Izraelu:

Ja jestem Bogiem, twoim Bogiem.

8 Nie oskarżam cię z powodu twych ofiar,

bo twoje całopalenia zawsze są przede Mną. Am 5,21+

9 Nie chcę przyjmować cielca z twego domu

ni kozłów ze stad twoich,

10 bo do Mnie należy cała zwierzyna po lasach,

tysiące zwierząt na moich górach.

11 Znam całe ptactwo powietrzne,

i do Mnie należy to, co się porusza na polu.

50,11 ptactwo powietrzne. BJ: „ptactwo niebieskie”, za przekładami starożytnymi. Tekst hebr.: „ptactwo górskie”.

12 Gdybym był głodny, nie musiałbym mówić tobie,

bo mój jest świat i to, co go napełnia. Ps 24,1

13 Czy będę jadł mięso cielców

albo pił krew kozłów?

14 Złóż Bogu ofiarę dziękczynną

i wypełnij swe śluby złożone Najwyższemu, Oz 14,3

15 wtedy wzywaj Mnie w dniu utrapienia,

Ja cię uwolnię, a ty Mnie uwielbisz.

50,8-15. Koncepcja ofiary. W psalmie tym ukazano właściwe zrozumienie celu ofiary. Autor pragnął przeciwstawić ten pogląd wyobrażeniom ofiary funkcjonującym u ludów sąsiadujących z Izraelem. Autor podkreśla dwa elementy. Po pierwsze, Bóg nie potrzebuje pokarmu tak jak bogowie Mezopotamii i Egiptu (zob. opowieść Gilgamesza o potopie, w której bóstwa zlatują się niczym wygłodniałe muchy nad ofiarę złożoną przez Utnapisztima). Pod drugie, co jest może ważniejsze, Izraelici mają obowiązek składać Bogu „ofiarę dziękczynną” jako znak przymierza. Niedostrzeganie przez lud różnicy pomiędzy rytuałem a znajomością Boga było często potępiane przez proroków (1 Sm 15,22; Oz 6,6). Szczególnie prorok Micheasz parodiuje owe nieskuteczne ofiary, zauważając, że Bóg wymaga od Izraela jedynie „pełnienia sprawiedliwości, umiłowania życzliwości i pokornego obcowania z Bogiem” (Mi 6,8).

16 A do grzesznika Bóg mówi:

Czemu wyliczasz moje przykazania

i masz na ustach moje przymierzeRz 2,17-24

50,16 Pierwszy stych prawdopodobnie dodany w celu zwolnienia z zarzutów wiernych — w dalszej części Bóg nie zwracałby się już do całego Izraela jednakowo.

17 ty, co nienawidzisz karności

i moje słowa rzuciłeś za siebie?

18 Ty, widząc złodzieja, razem z nim biegniesz

i trzymasz z cudzołożnikami.

19 W złym celu otwierasz usta,

a język twój knuje podstępy.

20 Zasiadłszy, przemawiasz przeciw swemu bratu,

znieważasz syna swojej matki.

21 Ty to czynisz, a Ja mam milczeć?

Czy myślisz, że jestem podobny do ciebie?

Skarcę ciebie i postawię ci to przed oczy.

50,21. Bóg podobny do ludzi [BT: „Czy myślisz, że jestem podobny do ciebie?”]. Bóg oskarża Izraelitów, że zapominają, iż Bóstwo nie jest „podobne do nich”, gotowe odwracać się w drugą stronę, gdy popełniają zło, a nawet zdolne zaaprobować ich grzeszne postępki. Owa ostateczna forma antropomorfizacji Boga jest poważnym grzechem zasługującym na naganę i karę. Boże milczenie nie powinno być odczytywane jako oznaka słabości lub brak zainteresowania. Prorok Jeremiasz w swojej „mowie świątynnej” (Jr 7,9-11) wysuwa podobne oskarżenia, zwracając uwagę, że lud Judy wydaje się wierzyć, iż można dopuszczać się wszelkich grzechów, a później przyjść do świątyni, wołając: „Jesteśmy bezpieczni”. Oznajmia, że Bóg ich obserwuje i nie jest ślepy na ich uczynki. Stary Testament rozpoczyna swoją opowieść epizodem, w którym ludzie pragną stać się podobni Bogu, i przez to popadają w grzech. Poniósłszy porażkę, w dalszych dziejach ludzie kształtują obraz Boga na własne podobieństwo. Bogowie Mezopotamii i Egiptu postępowali w dużym stopniu tak jak ludzie - dopuszczając się nieprzemyślanych aktów przemocy (Opowieść o Gilgameszu i Atrachasis o potopie) lub oszukując człowieka w celu pozbawienia go nagrody (Adapa) - posiadali jednak nadludzką władzę i musieli być traktowani z oficjalnym szacunkiem. Psalmista i autorzy utworów mądrościowych wynoszą Jahwe nad innych bogów jako ideał moralnego i sprawiedliwego postępowania, znacznie przekraczający poziom, który mogłoby osiągnąć jakieś bóstwo lub człowiek (zob. Hi 42,2-6).

22 Zrozumcie to, wy, co zapominacie o Bogu,

bym nie rozerwał, a nie byłoby komu wybawić. Iz 42,8+; Pwt 32,39

23 Kto składa Mi ofiarę dziękczynną, ten Mi cześć oddaje,

a postępującym bez skazy ukażę Boże zbawienie. Ps 91,16

50,23 postępującym bez skazy. Dosł.: „doskonałemu co do drogi”, wetam derek, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: wesam derek, „ustanowił drogę”.

Psalm 51

Miserere

51,1-21 Ten psalm pokutny (por. 6,1+) wykazuje wiele podobieństw z literaturą profetyczną, zwłaszcza z Iz i Ez.

1 Kierownikowi chóru. Psalm. Dawida, 

2 gdy przybył do niego prorok Natan po jego grzechu z Batszebą. 2Sm 11-12; Ez 18,23+

51,1-2. Mechanizm usuwania grzechów. W myśli Bliskiego Wschodu nie było grzechów, które należy usunąć, lecz bóstwa, które człowiek musiał przebłagać. Ludzie mieli świadomość grzechu jedynie wówczas, gdy pojawiały się okoliczności uważane za karę bogów. Celem ludzkiego działania stawało się wówczas udobruchanie rozgniewanego bóstwa (niezależnie od tego, czy jego gniew uważano za sprawiedliwy, czy nie). Gdy starożytni prosili o usunięcie grzechów („usuń moje grzechy jak szatę”), mieli na myśli, że bóstwo powinno puścić ich grzech w niepamięć, zaniechać gniewu i ponownie obdarzyć przychylnością. Rytuały towarzyszące tego rodzaju działaniom, podejmowanym wobec bóstwa, miały na celu oczyszczenie czciciela i przebłaganie rozgniewanego boga. Rytuał nic usuwał grzechu, pozwalał jedynie człowiekowi żywić nadzieję, że bóstwo zaofiaruje mu odpuszczenie. W kontekście Izraela nie należy myśleć o usunięciu grzechu na wieki, lecz o ofiarach zmywających skalanie obecności Bożej przez grzech (zob. komentarz do Kpł 1,4, „przebłaganie”). Rytuały te otwierały drogę do przebaczenia (zob. komentarz do Kpł 4,13-32). W psalmie nie ma jednak mowy o tym procesie (w. 16-17). Tylko Bóg może w swym miłosierdziu wymazać grzech ze swej księgi. Rozumiano, iż penitent może jedynie prosić o przebaczenie grzechów, a nie żądać go (zob. Ps 32,10-11). Proszono więc, by Bóg okazał współczujące miłosierdzie z uwagi na wiarę proszącego oraz obietnicę przymierza daną Izraelowi. Bóg w swej łaskawości mógł wówczas „wymazać” grzech, tak jak oczyszcza się pergamin lub łamie glinianą tabliczkę (zob. Lb 5,23). Metafora ta pojawia się w babilońskim tekście rytualnym, gdzie jest mowa o tym, że król może nakazać „złamanie tabliczki z grzechami”, anulując w len sposób dług lub oskarżenie o popełnienie przestępstw kryminalnych. Podobnie w Kodeksie Hammurabiego nielegalny kontrakt zakupu ziemi należącej do żołnierza może zostać zerwany poprzez złamanie zapisanej pismem klinowym tabliczki. Mezopotamska literatura zawiera wzmianki na temat tabliczek, na których zapisano złe (teksty z Shurpu) i dobre uczynki.

3 Zmiłuj się nade mną, Boże, w swojej łaskawości,

w ogromie swego miłosierdzia wymaż moją nieprawość!

51,3. Świadomość popełnienia grzechu. Mieszkańcy Bliskiego Wschodu zwykle powiadali, że nie wiedzą, czym mogli obrazić bóstwo. Niewiedza ta wynikała z kilku przyczyn. Po pierwsze, bogowie nie udzielali ludziom trwałego objawienia swojej natury, które mogłoby im być wskazówką. Po drugie, wiara politeistyczna stwarzała niebezpieczeństwo, że uczynek miły jednemu bóstwu drugie może urazić. Po trzecie, bóstwa nie zachowywały się w sposób konsekwentny dzień po dniu, trudno więc było człowiekowi osądzić, na czym stoi. Na koniec, obraza bogów często była związana z zaniedbaniem jakichś rytuałów, które ludziom nawet nie były znane. W rezultacie w babilońskiej literaturze pokutnej (shigus) grzesznik czasami z góry przyjmuje winę za popełnienie różnych grzechów, w nadziei, że czyniąc to, wyzna również przewinienie, którym obraził bóstwo. Kiedy indziej jednak wymienia swoje przewinienia i twierdzi, że dobrze zna swój grzech. W chetyckim utworze Modlitwy Mursilisa wyznanie winy jest krokiem do pojednania się z jego panem. W Izraelu Prawo było wystarczająco jasne, by wyraźnie można było określić grzechy.

4 Obmyj mnie zupełnie z mojej winy

i oczyść mnie z grzechu mojego!

5 Uznaję bowiem moją nieprawość,

a grzech mój mam zawsze przed sobą. Iz 59,12; Ez 6,9

6 Tylko przeciw Tobie zgrzeszyłem

i uczyniłem, co złe jest w Twych oczach,

tak że się okazujesz sprawiedliwy w swym wyroku

i prawy w swoim osądzie. Iz 59,12 Rz 3,4

51,6 W dwu ostatnich stychach mowa o tym, że całkowicie czysty i doskonały Bóg przebaczając objawia swoją moc nad złem i swoje zwycięstwo nad grzechem.

51,6. Tylko przeciw Tobie zgrzeszyłem. Jeśli Dawid powiada, że zgrzeszył tylko przeciw Jahwe, kogo wyklucza? Z pewnością wyrządził zło Batszebie i Uriaszowi. Ważne jest podkreślenie, że w kontekście chodzi o to, kto ma prawo wydać sąd i wykonać wyrok (druga część w. 4). W Izraelu rodzina zamordowanego miała prawo do krwawej zemsty, nigdy też nie brakowało wrogów politycznych, chętnych przedstawić się jako ramię Boskiej sprawiedliwości, każące krnąbrnego króla. Być może stwierdzenie to ogranicza uznanie winy przez Dawida, tak że tylko Jahwe ma prawo go ukarać.

7 Oto zrodzony jestem w przewinieniu

i w grzechu poczęła mnie matka. Hi 14,4+

51,7 Każdy człowiek rodzi się nieczysty (Hi 14,4+; por. Prz 20,9) i już przez to samo skłonny do zła (Rdz 8,21). Ta głęboka nieczystość jest tu przywołana jako okoliczność łagodząca (por. 1 Krl 8,46), którą Bóg winien uwzględnić. Nauka o grzechu pierworodnym (Rz 5,12-21) rozwinie się w korelacji do Objawienia o odkupieniu dokonanym przez Jezusa Chrystusa.

51,7. Zrodzony jestem w przewinieniu i w grzechu poczęła mnie matka. Jak to ma często miejsce w przypadku zwracania się do Boga, penitent przeciwstawia boską doskonałość wrodzonej ludzkiej słabości (zob. Hi 4,17; Ps 130,3-4; Jr 17,9). Ta sama myśl pojawia się w modlitwie do Amona pochodzącej z czasów XIX dynastii egipskiej. Wyznaje się tam, że rzeczą „normalną” jest, iż ludzie czynią zło, zaś Bóg okazuje miłosierdzie. Należy podkreślić, że w tym kontekście akt poczęcia nie jest uważany za grzeszny. Zachowania o charakterze seksualnym, współżycie płciowe, ciąża i rodzenie dzieci - wszystkie czyniły człowieka nieczystym (zob. Kpł 15,16-33), jednak małżeństwo nigdy nie było uważane za rzecz grzeszną. Takie fragmenty jak Hi 15,14 oraz Iz 6,5 zwyczajnie definiują człowieka jako istotę z natury nieczystą w porównaniu z doskonale czystym Bogiem. Chociaż psalm ten był przez niektórych komentatorów używany jako argument przemawiający za doktryną „grzechu pierworodnego”, wydaje się, że właściwszą interpretacją jest postrzeganie go jako elementu ogólnego wyznania grzechu przez penitenta. W zaklęciach mezopotamskich pojawia się pogląd, że nie ma człowieka, który nie popełniłby grzechu - wszyscy żyjący są grzeszni. Wezwanie do wyznania grzeszności stanu ludzkiego pojawia się w egipskich Pouczeniach Amenemope: „Nie mów: »Nie uczyniłem niczego złego«”. Izraelici zgodziliby się z taką teologią, przyznawali bowiem, że skłonność do grzechu charakteryzuje całą ludzkość. Nie uczynili jednak następnego kroku, typowego dla teologii chrześcijańskiej, i nie dopatrywali się przekazania grzechu Adama wszystkim ludziom.

8 Oto Ty masz upodobanie w ukrytej prawdzie,

naucz mnie tajników mądrości.

51,8 BJ: „Ale Ty kochasz prawdę w głębiach jestestwa, / w miejscu sekretnym uczysz mnie mądrości”. Słownictwo („głębie jestestwa”, dosł.: „to, co owinięte, przykryte”, skąd może hebr. „lędźwie”; oraz „miejsce sekretne”, dosł.: „to, co zasłonięte, zamknięte”) zbliża ten wiersz do 7,10; 16,7; 33,15; itd.: Bóg przenika głębie człowieka i ma moc, aby je przekształcić. Można tu również dostrzec sens przenośny, zbliżony do Ez 13,10n, gdzie mowa o kłamliwych prorokach, którzy zarysowane mury „pokrywają tynkiem” zamiast je odbudować (por. także Kpł 14,43 o trądzie na murach). Tu nawet to, co przykryte („otynkowane”) i głęboko schowane, zostanie oczyszczone i odnowione przez mądrość Bożą.

51,8. Internalizacja jako Boże oczekiwanie. Jeśli zważyć obraz narodzin użyty w poprzednim wersecie i podobną frazę występującą w Hi 38,36, może mieć rację E. Daglish, którego zdaniem werset ten mówi o uzyskaniu wiedzy jeszcze w łonie (w „najbardziej wewnętrznej części” matki). Penitent przyznaje, że nie może się wymawiać brakiem wiedzy. Był świadomy, nawet w łonie matki, jakie postępowanie jest prawe, nie uczynił jednak tego, co nakazuje prawo (zob. w. 3). Podobny obraz wiedzy zdobytej w okresie prenatalnym pojawia się w egipskim Hymnie do Atona. Autor tego utworu wielokrotnie wysławia boga za to, że jeszcze w łonie matki udzielił mu wszystkiego, co niezbędne do przetrwania. W celu przeciwstawienia się skłonności natury ludzkiej do nieposłuszeństwa, w egipskiej myśli religijnej pojawia się wezwanie do internalizacji/wewnętrznego przyswojenia sobie ma’at, „prawdy”. Opisano ją jako chleb, który utrzymuje ludzi przy życiu (podobnie w królewskich rocznikach Hatszepsut).

9 Pokrop mnie hizopem, a stanę się czysty,

obmyj mnie, a nad śnieg wybieleję. Iz 1,18; Ez 36,25; Hi 9,30; Hbr 9,13-14

51,9 Hizop to roślina używana do oczyszczeń rytualnych (Kpł 14,4; Lb 19,18).

51,9. Hizop. Ten karłowaty krzak, Origanum syriacum (półkrzew z rodziny jasnotowatych/wargowych), porasta skały na obszarze Palestyny. Aromatyczny zapach wydzielany przez niebieskie i czerwonawe kwiatki i liście hizopu mogły przyczynić się do tego, że przypisywano mu właściwości lecznicze. W tekście biblijnym ma on jednak związek z obrzędami oczyszczeni, na przykład z rytuałem oczyszczenia trędowatego w Kpł 14,4-6. Używano go też podczas składania rytualnej ofiary z czerwonej krowy (Lb 19,6) oraz do pomazywania krwią odrzwi domów Izraelitów podczas Święta Paschy (Wj 12,22).

51,9. Biały/czysty. Tekst Iz 1,18 potwierdza, że w tradycji biblijnej biel utożsamiana jest z czystością. Ciemne kolory, szczególnie czerń, były symbolem żałoby lub lamentacji - dwóch stanów związanych z nieczystością (zob. Ps 35,13-14; Za 3,3-5). W modlitwie asyryjskiej król wzywa swojego boga, by go „wybielił”, uwalniając serce od grzechu bluźnierstwa. W języku akadyjskim czasownik „rozjaśnić” pokrywa się z czasownikiem „wybielić”. W jednym z babilońskich tekstów magicznych pątnik prosi, by mógł „stać się czysty jak niebiosa, oczyszczony jak ziemia i tak jasny jak środek niebios”.

10 Spraw, bym usłyszał radość i wesele,

niech się radują kości, któreś skruszył! Ps 6,3; Ps 35,10

11 Odwróć oblicze swe od moich grzechów

i wymaż wszystkie moje przewinienia!

12 Stwórz, o Boże, we mnie serce czyste

i odnów w mojej piersi ducha niezwyciężonego! Ez 11,19+

51,12 Czasownik „stwórz” używany tylko w odniesieniu do Boga — oznacza akt, którym powołuje On do istnienia rzecz nową i cudowną (Rdz 1,1; Wj 34,10; Iz 48,7; 65,17; Jr 31,21-22). Usprawiedliwienie grzesznika jest dziełem Boga w pełnym tego słowa znaczeniu, dziełem analogicznym do aktu stwórczego (por. Ez 36,25n). — Por. także Jr 31,33; 32,39-40.

51,12. Serce czyste. Przyznawszy się do grzesznego stanu od chwili urodzin, pokutnik prosi teraz Boga, jedyną moc zdolną spełnić jego życzenie, by oczyścił jego „serce” (w tradycji hebrajskiej serce było uważane za ośrodek intelektu). Sumeryjska modlitwa pokutna zwraca się do bogów z prośbą o okazanie miłosierdzia i przemienienie „popełnionych grzechów... w dobroć”. Słowa te są podobne do prośby z Lamentacji nad zniszczeniem Ur, w której wzywa się boginię Nanna do dopilnowania, aby „serce jej ludu było przed nią czyste!”. Koncepcja odnowienia lub ponownego ukierunkowania pojawia się również w wyroczni Ezechiela o odrodzeniu narodu, w której Bóg obiecuje „dać im serce nowe” (Ez 36,26).

13 Nie odrzucaj mnie od swego oblicza

i nie odbieraj mi świętego ducha swego! Mdr 1,5; Mdr 9,17; Rz 8,9; Rz 8,14-16; Iz 57,15n

51,13 świętego ducha swego! Tutaj określenie to odnosi się do wewnętrznej, ale danej człowiekowi przez Boga zasady życia moralnego i religijnego: ożywia ona bądź jednostkę (Ps 143,10; Mdr 1,5; 9,17), bądź cały lud (Ne 9,20; Iz 63,11; Ag 2,5).

51,13. Nie odbieraj mi świętego ducha swego. Chociaż wzmianka o Bożym duchu pojawia się w tekście wielokrotnie, jedynie w Iz 63,10-14 występuje wyrażenie „Duch Święty” jako synonim obecności Jahwe. Pozbawienie Bożej obecności lub wyłączenie ze społeczności z Bogiem jest najwyższą karą, jaką można sobie wyobrazić. W skali narodowej oznaczałoby to koniec związku przymierza oraz całkowite zniszczenie ludu (Jr 23,39; por. imię trzeciego dziecka Ozeasza „Nie Mój Lud” w Oz 1,9). W przypadku rządzącego monarchy, który jest przedstawicielem Bożym, odcięcie od głosu lub obecności Jahwe byłoby sygnałem odrzucenia jego dynastii i jej wygaśnięcia (zob. komentarz na temat losu Saula w 1 Sm 16,14; 28,6). Pokutnik wznoszący sumeryjską Modlitwę do wszystkich bogów błaga, by bóstwo „nie zrzuciło swego sługi w dół”, przypuszczalnie pozbawiając go przychylności z powodu przewinień, których się dopuścił.

14 Przywróć mi radość z Twojego zbawienia

i wzmocnij mnie duchem ochoczym!

15 Chcę nieprawych nauczyć dróg Twoich

i nawrócą się do Ciebie grzesznicy.

16 Od krwi uwolnij mnie, Boże, mój Zbawco,

niech mój język sławi Twoją sprawiedliwość! Ps 30,10

51,16 Od krwi. Prorok Ezechiel (por. 7,23; 9,9; 22,2; 24,6) nazywa Jerozolimę „miastem krwi”. Niektórzy dostrzegają w tym określeniu aluzję do zamordowania Uriasza przez Dawida (2 Sm 12,9), inni uważają, że psalmista myśli tu o przedwczesnej śmierci bezbożnego, która według tradycyjnej nauki jest karą za grzechy.

17 Otwórz moje wargi, Panie,

a usta moje będą głosić Twoją chwałę.

18 Ty się bowiem nie radujesz ofiarą

i nie chcesz całopaleń, choćbym je dawał. Ps 50,8+; Am 5,21-25

51,18. Nie radujesz ofiarą. Podobnie jak Jeremiasz, który atakował skorumpowany system kultowy w Jerozolimie (Jr 6,20; 7,4; 31,31-35), Psalmista odmawia wartości ofiarom zwierzęcym, jeśli pozbawione są podtrzymującego je wymiaru etycznego. W egipskim Pouczeniu Marikare pojawia się podobna myśl: „Milsza jest prawość sprawiedliwego niż wół złoczyńcy”. Przesłanie to jest zbieżne z argumentacją Samuela (1 Sm 15,22) i Ozeasza (6,6), że Bóg woli serce pełne poświęcenia i modlitwę prawego od rytualnej pantomimy (zob. komentarz do 1 Sm 15,22; Iz 1,16-17 oraz Jr 7,9). Myśl ta pojawia się również w babilońskiej literaturze mądrościowej, gdzie pobożnych zachęca się do codziennego oddawania czci „ofiarą, modlitwą i kadzidłem”. Najważniejsze jest jednak „zatroskanie w sercu” sprawami swojego boga.

19 Moją ofiarą, Boże, duch skruszony;

nie gardzisz, Boże, sercem pokornym i skruszonym. Iz 57,15; Iz 66,2; Ps 34,19

20 Panie, okaż Syjonowi łaskę w Twej dobroci,

odbuduj mury Jeruzalem! Jr 30,18; Jr 31,4; Ez 36,33; Iz 58,12

51,20 Po powrocie z wygnania oczekiwano odbudowania murów Jerozolimy jako znaku przebaczenia Bożego (Iz 60-62; Jr 30,15-18; Ez 36,33).

21 Wtedy będą Ci się podobać ofiary zgodne z Prawem, dary i całopalenia,

wtedy będą składać cielce na Twoim ołtarzu. Ps 4,6; Kpł 1,3

51,21 dary i całopalenia. Uszczegółowienie liturgiczne dodane później. — W odnowionej Jerozolimie ofiary będące owocem „sprawiedliwości” odzyskują swoją wartość.

Psalm 52

Sąd nad cynikiem

1 Kierownikowi chóru. Pieśń pouczająca. Dawidowa. 2 Gdy Edomita Doeg przybył i zawiadomił Saula w słowach: Dawid wszedł do domu Achimeleka.

3 Dlaczego, mocarzu, złem się chełpisz?

Łaska Boża [trwa] przez cały dzień. 1Sm 21,8; 1Sm 22,6n

52,3 mocarzu. BJ: „bohaterze hańby”. Rzeczownikowi chesed za grec. nadano sens, jaki ma on w języku aram. („hańba”, a nie jak w hebr. „łaska”). Tekst hebr.: „Tyranie, łaska Boga trwa każdego dnia”.

4 Zamyślasz zgubę,

twój język jest jak ostra brzytwa,

sprawco podstępu.

5 Miłujesz bardziej zło niż dobro,

bardziej kłamstwo niż mowę sprawiedliwą. Jr 4,22; Jr 9,4; J 3,19-20

52,3-5, Zły język. Język jest w tym wersecie synonimem całej ludzkiej osoby. Przykłady podobnego zastosowania tej metafory znaleźć można w asyryjskich Słowach Ahikara, gdzie „język władcy” utożsamiony jest z jego suwerenną władzą. W psalmie pojawia się oskarżenie, że nieprawi rozmyślnie mówią i czynią zło (porównaj z Prz 12,17) - skarga ta występuje również w utworze egipskim z okresu Średniego Państwa zatytułowanym Rozważania o samobójstwie.

6 Miłujesz wszelkie zgubne mowy,

zwodniczy języku!

7 Dlatego zniszczy cię Bóg na wieki,

pochwyci cię i usunie z twego namiotu,

wyrwie cię z ziemi żyjących. Ps 28,5; Hi 18,14; Prz 2,22 Ps 40,4

8 Ujrzą sprawiedliwi i ulękną się,

a będą śmiali się z niego:

9 Oto człowiek, który nie uczynił

Boga swoją twierdzą,

ale zaufał wielkim swym bogactwom,

a w siłę wzrósł przez swoje zbrodnie.

10 Ja zaś jak oliwka zielona w domu Bożym

zaufam na wieki łaskawości Boga. Ps 1,3; Ps 92,13-15; Jr 11,16; Za 4,14

11 Chcę Cię wysławiać na wieki za to, coś uczynił,

i polegać na Twoim imieniu, bo jest dobre

dla ludzi Tobie oddanych.

Psalm 53

Człowiek bez Boga Ps 14

53,1-7 Recenzja elohistyczna Ps 14 (zob. zamieszczone tam przyp, i miejsca paralelne).

1 Kierownikowi chóru. Na melodię: „Machalat”. Pieśń pouczająca. Dawidowa.

2 Mówi głupi w swoim sercu:

Nie ma Boga.

Oni są zepsuci, ohydne rzeczy popełniają,

nikt nie czyni dobrze.

3 Bóg spogląda z nieba

na synów ludzkich,

badając, czy jest wśród nich rozumny,

który by szukał Boga.

4 Wszyscy razem zbłądzili, stali się nikczemni,

nie ma takiego, co dobrze czyni,

nie ma ani jednego.

5 Czyż się nie opamiętają ci, którzy czynią nieprawość,

którzy lud mój pożerają, jak gdyby chleb jedli,

którzy nie wzywają Boga?

6 Tam zadrżeli ze strachu,

gdzie strachu nie było,

albowiem Bóg rozproszył kości tych, co cię oblegli;

okryli się wstydem, bo Bóg ich odrzucił.

53,6 W trzecim stychu aluzja do Sennacheryba, a poprzez niego do wszystkich nieprzyjaciół Jerozolimy. — Wiersz — jak się wydaje — tu mniej uszkodzony niż w Ps 14.

53,6. Rozrzucone kości [BT: „Bóg rozproszył kości”]. Jednym ze znanych obrazów całkowitej klęski i beznadziejności było pole bitwy pokryte porozrzucanymi, zbielałymi kośćmi poległych. W asyryjskich rocznikach Salmanassara III czytamy o zniszczeniu wrogów, „kopcach czaszek” oraz miejscach bitew z leżącymi ciałami zabitych. Obrazu tego użyto w Ez 37 jako podstawy mowy prorockiej o odnowieniu narodu. Tekst Jr 8,1-2 zawiera proroctwo o naruszeniu grobów fałszywych kapłanów i niewiernych królów oraz o ich rozrzuconych kościach, które „staną się nawozem na powierzchni ziemi”. Zob. też komentarz do Ps 22,15.

7 Kto przyniesie z Syjonu zbawienie Izraela?

Gdy Bóg odmieni los swego narodu,

Jakub się rozraduje, Izrael się ucieszy.

Psalm 54

Apel do Boga wymierzającego sprawiedliwość

1 Kierownikowi chóru. Na instrumenty strunowe. Pieśń pouczająca. Dawidowa. 1Sm 23,19

2 Gdy Zifejczycy przybyli do Saula, mówiąc: Oto Dawid u nas się ukrywa.

3 Boże, wybaw mnie, w imię swoje,

swoją mocą broń mojej sprawy!

54,3 w imię swoje. Imię zastępuje osobę (por. Wj 3,14+).

54,3. Błaganie o uniewinnienie. Przyjmując zasadę odpłaty (zob. komentarz umieszczony we wstawce dotyczącej powszechnych wyobrażeń w Księdze Psalmów), wierzono, że cierpiący otrzymuje karę od Boga. Ponieważ Bóg uważany był za sprawiedliwego, kara musiała być zasłużona. Kłopoty Psalmisty zostałyby więc odczytane jako dowód jego grzeszności. Uniewinnienie Psalmisty powinno nadejść od Boga odwracającego sytuację i karzącego jego wrogów. Takie działanie ze strony Bóstwa oznaczałoby ogłoszenie niewinności Psalmisty i dowiodło, że nie utracił on Bożej przychylności. W tym znaczeniu Bóg jest jego jedyną nadzieją. Wymowny wieśniak z egipskiej literatury mądrościowej również nazywa swego boga-króla, faraona, „ostatnią nadzieją” i „jedynym sędzią”.

4 Boże, słuchaj mojej modlitwy,

nakłoń ucha na słowa ust moich!

5 Bo powstają przeciwko mnie cudzoziemcy,

a gwałtownicy czyhają na moje życie;

nie mają Boga przed swymi oczyma. Ps 86,14

54,5 cudzoziemcy. Za tekstem hebr., który świadczy o relekturze z czasów machabejskich, zamkniętych na wszelkie obce wpływy. Liczne rkpsy hebr. oraz Targum mają „ pyszni”,

6 Oto Bóg mi dopomaga,

Pan podtrzymuje me życie. Ps 118,7

7 Niechaj zło spadnie na moich przeciwników,

i przez wzgląd na Twą wierność wytrać ich!

8 Będę Ci ochoczo składać ofiarę,

sławić Twe imię, bo jest dobre, Ps 52,11

54,8. Dobrowolna ofiara. Zob. komentarz do Lb 15,1-31 na temat ogólnych elementów systemu ofiarnego Izraelitów. Ofiara „dobrowolna” była ofiarą nadobowiązkową, wyrażającą dziękczynienie lub stanowiącą spełnienie ślubu (zob. komentarz do Kpł 22,17-30). Mogła ona zostać złożona na ołtarzu w intencji uczestniczenia we wspólnotowym posiłku z Bogiem lub jako ofiara całopalna. Na temat roli tej ofiary w Księdze Psalmów zob. komentarz do Ps 50,8-15.

9 bo wybawiło mnie z wszelkiej udręki,

a moje oko ujrzało hańbę moich wrogów. Ps 58,11; Ps 91,8

Psalm 55

Modlitwa spotwarzanego Jr 9,1-8

55,1-24 Lamentacja indywidualna inspirowana Jr (por. 4,19; 9,1n; 18,19; 23,9; itd.). — Tekst w złym stanie.

1 Kierownikowi chóru. Na instrumenty strunowe. Pieśń pouczająca. Dawidowa.

2 Boże, nakłoń ucha na moją modlitwę

i nie odwracaj się od mojej prośby,

3 zwróć się ku mnie i wysłuchaj mnie!

Szamocę się w moim ucisku, jęczę 4 na głos nieprzyjaciela,

na wołanie grzesznika,

bo sprowadzają na mnie niedolę

i napastują mnie w gniewie.

55,4 wołanie. BJ: „wrzasków”, zaaqat lub caaqah, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: aqat, co niezrozumiałe.

5 Drży we mnie moje serce

i ogarnia mnie lęk śmiertelny.

6 Przychodzą na mnie strach i drżenie

i przerażenie mną owłada.

7 I mówię sobie: gdybym miał skrzydła jak gołąb,

to bym uleciał i spoczął – Ps 11,1

8 oto bym uszedł daleko,

zamieszkał na pustyni. Jr 9,1 Ap 12,6

9 Prędko bym wyszukał sobie schronienie

od szalejącej wichury, od burzy.

10 O Panie, rozprosz,

rozdziel ich język;

bo widzę przemoc

i niezgodę w mieście. Jr 5,1; Jr 6,6; Ez 22,2; So 3,1

55,10 W BJ inne tłumaczenie i odmienne połączenie z w. 9: „Prędko bym wyszukał sobie schronienie / od wichru oszczerstwa / i od burzy, 10 która pożera, Panie, / i od przypływu języków”, „która pożera”, bela na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: balla, „pożryj”. — „przypływu” (znaczenie pochodne), według przekładu syr., gdzie peleg. Tekst hebr.: pallag, „rozdziel”.

11 W dzień i w noc krążą

po jego murach,

a złość i ucisk są w jego środku.

12 Pośrodku niego jest zagłada,

a z jego placu nie znika

krzywda i podstęp.

13 Gdybyż to lżył mnie nieprzyjaciel,

zniósłbym to z pewnością;

gdybyż przeciw mnie powstawał ten, który mnie nienawidzi,

ukryłbym się przed nim.

55,13 Gdybyż. W obu przypadkach za grec. W tekście hebr. tu negacja.

14 Lecz to jesteś ty, równy mi,

przyjaciel, mój zaufany, Ps 41,10; Jr 9,3; Jr 9,7; Mt 26,21-24p

15 z którym byłem w słodkiej zażyłości,

chodziliśmy po domu Bożym

w orszaku świątecznym.

55,15 BJ: „z którym żyłem w słodkiej zażyłości / w domu Bożym!

— Niech sobie idą w zamieszaniu”. „Niech sobie idą”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „chodziliśmy”.

55,15. Tłum w domu Bożym. Izraelici mieli obowiązek uczestniczenia w dorocznych świętach pielgrzymich i przynoszenia swoich ofiar do świątyni w Jerozolimie (zob. komentarz do Wj 23,17 i Pwt 16,16). Poczucie wspólnoty powstawało, gdy wielu ludzi i bliskich przyjaciół jednomyślnie uczestniczyło (tłumacząc ten werset, Septuaginta posługuje się określeniem en homonoia, „w jedności”) w podróży religijnej, fizycznie okazując swoje poświęcenie przymierzu. Psalmista wydaje się bardzo przygnębiony, że człowiek, który uczestniczył w podobnej pielgrzymce, mógł go zdradzić.

16 Niechaj śmierć na nich spadnie,

niechaj żywcem zstąpią do Szeolu,

bo w ich mieszkaniach i w nich jest nikczemność! Ps 49,15 Lb 16,33+; Iz 5,14; Prz 1,12

55,16 Nagła i przedwczesna śmierć jest karą, która dosięga bezbożnego (Ps 73,19; 102,25; Hi 15,32; Iz 38,10; Jr 17,11).

55,16. Niechaj żywcem zstąpią do Szeolu. Psalmista pragnie, by jego nieprzyjaciele doświadczyli śmierci ostatecznej. Podobnie jak zbuntowany lewita Korach i jego zwolennicy (Lb 16,31-35), mają oni zostać pożarci przez ziemię i w ten sposób być pozbawieni możliwości dalszego popełniania nie-godziwości. Człon paralelny „niechaj śmierć na nich spadnie” wskazuje, że zstąpienie żywcem do grobu nie oznacza, że ludzie ci nie umrą. Chodzi właśnie o nagłą i nieoczekiwaną śmierć. Obraz śmierci jako otwartej paszczy pożerającej nieświadomych pojawia się w ugaryckim eposie o Baalu, w którym bóg podziemnego świata, Mot, opisany został jako „sadzawka wabiąca dzikie woły”, która „je, co zechce, obydwoma rękami”.

17 A ja wołam do Boga

i Pan mnie ocali.

18 Wieczorem, rano i w południe

skarżę się i jęczę,

a głosu mego [On] wysłucha.

55,18 Chodzi o godziny modlitwy (por. Dn 6,11).

19 Ześle pokój – ocali moje życie

od tych, co na mnie nastają,

bo wielu mam przeciwników.

55,19 Trzeci stych w BJ dosł.: „oni są w sporze ze mną”, „w sporze”, berîbîm, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: berabbîm, „w wielkiej liczbie”.

20 Usłyszy Bóg i poniży ich

Ten, który zasiada na tronie od początku,

bo nie ma w nich opamiętania

i nie boją się Boga. Ps 29,10; Ps 93,2

21 [Każdy] podnosi ręce na domowników,

umowę swoją łamie.

22 Jego oblicze jest gładsze niż masło,

lecz serce gotowe do walki.

Jego słowa łagodniejsze niż olej,

lecz są to obnażone miecze. Ps 28,3+ Ps 57,5; Prz 12,18

55,22. Serce/mowa. Podobne rozróżnienie występuje w przysłowiu akadyjskim - wielu wypowiada przyjacielskie słowa, lecz w sercu żywi pragnienie mordu. Seria zaklęć z tekstów Szurpu opowiada o tych, którzy okazują przyjaźń, lecz serca mają zwodnicze.

23 Przerzuć swą troskę na Pana,

a On cię podtrzyma;

nie dopuści nigdy,

by miał się zachwiać sprawiedliwy. Ps 37,5; 1P 5,7

55,23 troskę. BJ: „brzemię”, za tekstem hebr. Wyraz ten w Biblii hebr. pojawia się tylko raz (hapax), jednak z kontekstu oraz z przekładów starożytnych wynika, że chodzi o zmartwienia.

— Wiersz ten może być zrozumiany albo jako ironiczna uwaga fałszywego brata (w. 22), albo jako zachęta, którą prześladowany kieruje sam do siebie.

24 Ty, o Boże, ich wtrącisz

do studni zatracenia;

mężowie krwawi, podstępni

nie dożyją połowy dni swoich,

ja zaś nadzieję pokładam w Tobie. Ps 25,2; Ps 56,5

Psalm 56

Wierny nie zginie

1 Kierownikowi chóru. Na melodię: „Gołębica z dalekich terebintów”. Dawidowy. Miktam. Gdy go Filistyni zatrzymali w Gat.

56,1 Gołębica z dalekich terebintów. BJ: „Ucisk dalekich książąt”. O „książętach” albo „bogach” por. 45,7; 58,2 („istoty boskie”). — „Ucisk” po hebr. znaczy także „gołębica” i często taki przekład, jednak treścią psalmu jest ucisk.

— Miktam. BJ: „Półgłosem” (por. 16,1+).

2 Zmiłuj się nade mną, Boże, bo czyha na mnie człowiek,

uciska mnie w nieustannej walce. 1Sm 21,11n

3 Wrogowie moi bezustannie czyhają na mnie,

tak wielu przeciw mnie walczy.

Podnieś mnie, 4 ilekroć mnie trwoga ogarnie,

56,3 Podnieś mnie. BJ: „wysokościach”. Psalmista miałby tu na myśli wzgórza, otaczające Jerozolimę (por. 2 Krl 19,22). Mogłaby w tym być aluzja do oblężenia z 701 r. tak jak w Ps 76 (por. w. 11-12), do którego niniejszy tekst wyraźnie nawiązuje, jednak wyrażenie to można też tłumaczyć „z wyniosłością”, czyli „z pychą”.

w Tobie pokładam nadzieję.

5 W Bogu wielbię Jego słowo,

w Bogu ufam, nie będę się lękał:

cóż może mi uczynić człowiek?

56,5 Słowem Boga jest tutaj i w w. 11 Jego obietnica, na którą wierny może liczyć (por. 106,12; 119,42.65; 130,5).

6 Przez cały dzień mi uwłaczają,

przeciw mnie obracają wszystkie swe zamysły.

Ku [mojej] zgubie 7 się schodzą,

śledzą moje kroki,

godzą na moje życie.

56,7 się schodzą. BJ: „się buntują”, według Targumów i św. Hieronima. Tekst hebr.: „atakują”.

8 Ocal nas od ich niegodziwości,

Boże, powal w gniewie narody!

9 Ty pospisywałeś moje kroki tułacze;

przechowałeś łzy moje w swoim bukłaku –

czyż nie są spisane w Twej księdze? 2Krl 20,5; Iz 25,8; Ap 7,17

56,9 Można w tym widzieć aluzję do łez Ezechiasza (2 Krl 20,5; Iz 38,3-5). Każda łza sprawiedliwego będzie miała swoją rekompensatę eschatologiczną (Iz 25,8; por. Ap 7,17). — Ostatni stych (pominięty w BJ) jest glosą dodaną w tekście hebr., rozwijającą ten sam temat (por. Ps 139,16; Hi 19,23; Ml 3,16).

56,9. Zwój/księga. Podobnie jak księga uczynków przechowywana w celu wymierzenia sprawiedliwości z Dn 7,10 oraz Ml 3,16 (zob. komentarz do obydwu tekstów), Psalmista wspomina o przechowywanym przez Boga zapisie niedoli, której modlący się doświadczył podczas wędrówki swojego życia. Ów dokument pisany porównany został do skórzanego bukłaka, w którym przechowuje się łzy cierpiącego. W obydwu przypadkach użyto formy kategorycznej, podkreślającej jak zapis ten jest ważny, bowiem dzięki niemu w Bożej „księdze życia” pozostaną tylko ci, który na to zasługują (zob. Ps 69,28).

10 Wrogowie moi wycofają się wówczas

w dniu, gdy Cię wezwę;

po tym poznam, że Bóg jest ze mną. Ps 118,6n; Ps 124,1n

11 W Bogu wielbię Jego słowo,

wielbię słowo Pana.

12 W Bogu ufam, nie będę się lękał;

cóż może mi uczynić człowiek? Hbr 13,6; Ps 118,6

13 Wiążą mnie, Boże, śluby, które Ci złożyłem,

Tobie oddam ofiary pochwalne, Kpł 7,11n

14 bo ocaliłeś moje życie od śmierci

i moje nogi od upadku,

abym chodził przed Bogiem

w światłości życia. Hi 33,30; Ps 27,13; Ps 116,9; Koh 11,7

56,14 (i moje nogi od upadku). Według tekstu hebr. W pewnych rkpsach grec. dodane: „a moje oczy od łez”. W BJ jedno i drugie pominięte jako zapożyczenia z Ps 116,8, zasugerowane w. 9.

Psalm 57

W pośrodku "lwów"

1 Kierownikowi chóru. Na melodię: „Nie niszcz”. Dawidowy. Miktam. Gdy [Dawid] zbiegł od Saula do jaskini.

57,1 Miktam. BJ: „Półgłosem” (por. 16,1+).

2 Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się nade mną,

u Ciebie się chroni moja dusza,

chronię się w cieniu Twych skrzydeł,

aż minie klęska. 1Sm 24,4n Ps 17,8+

57,2. Chronię się pod cień Twoich skrzydeł. Być może Psalmista sięga tutaj po metaforę Boga jako orla chroniącego swoje młode pod rozpostartymi skrzydłami - obraz, który pojawia się również w Pieśni Mojżesza w Pwt 32,10-11. Obraz orlich skrzydeł jest powszechną metaforą zbawczych przymierzowych dzieł Bożych (zob. Wj 19,4). Wzmianka ta może być również nawiązaniem do skrzydeł cherubów rozpiętych nad Arką Przymierza (1 Sm 4,4; 1 Krl 6,23-28) lub skrzydeł serafinów otaczających Jahwe w narracji Izajaszowej (Iz 6,2). Metafora znalezienia schronienia pod skrzydłami bóstwa pojawia się także w innych psalmach (Ps 36,8; 61,5; 91,4), jest też konsekwentnie wiązana z tematem troski i opieki wynikającym z przymierza. Bóstwa ze skrzydłami często ocieniały nimi króla. Podobnie reliefy z kości słoniowej, odnalezione w Arslan Tasz, datowane na VIII w. przed Chr., ukazują postacie o ludzkim kształcie ze skrzydłami, którymi osłaniają osobę stojącą w centrum grupy.

3 Wołam do Boga Najwyższego,

do Boga, który czyni mi dobro.

4 Niech ześle [pomoc] z nieba, niechaj mnie wybawi,

niech hańbą okryje tych, co mnie dręczą;

niechaj ześle Bóg swoją łaskę i wierność. Ps 43,5

5 Spoczywa moja dusza pomiędzy lwami,

co pożerają synów ludzkich.

Ich zęby – to włócznie i strzały,

a język ich niby miecz ostry. Ps 17,12 Ps 64,4

57,5. Nieprzyjaciele jako lwy. Chociaż w literaturze asyryjskiej jama lwów jest metaforą nienawistnych, wrogich dworzan króla, połączenie tego obrazu z orężem dostarcza dodatkowych możliwości. Źródła ugaryckie opisują oddział łuczników maszerujący pod sztandarem bogini-lwicy. Psalmista mógł tutaj również czynić aluzję do grupy żołnierzy najemnych idących pod takim sztandarem.

6 Bądź wywyższony, Boże, ponad niebo,

a Twoja chwała ponad całą ziemię! Ps 72,19; Ps 102,16; Lb 14,21+

57,6 Wierny życzy sobie objawienia się królestwa Bożego, które wybawi uciśnionych, a bezbożnych doprowadzi do upadku.

7 Zastawili sieć na moje kroki

i zgnębili moje życie.

Przede mną dół wykopali,

sami wpadli do niego. Ps 7,16+

8 Serce moje jest mocne, Boże,

mocne serce moje;

zaśpiewam i zagram. Ps 108,2-6

9 Zbudź się, duszo moja,

zbudź, harfo i cytro!

Chcę obudzić jutrzenkę. Ps 6,5+ Hi 38,12; Ps 9,12; Ps 18,50

57,9 Jutrzenka jest upersonifikowana jak w Hi 3,9; 38,12; 41,10. Por. Ps 17,15+.

57,9. Harfa i cytra. Wzmianka o wielbieniu Boga przy dźwiękach harfy i „dziesięciostrunnej liry” [BT: „cytry”] pojawia się również w Ps 33,2 (zob. komentarz do tego fragmentu). W Ps 98,5-6 harfę wymienia się obok trąb i rogów baranich, by podkreślić entuzjastyczną radość Psalmisty i, być może, wywołać prorocką wypowiedź (Elizeusz w 2 Krl 3,15). Podobne radosne oczekiwanie nowego dnia występuje w egipskim Hymnie do Atona, w którym o poranku „radują się dwa królestwa Egiptu”, gdy słońce wstaje nad horyzontem.

10 Wśród ludów będę chwalił Cię, Panie;

zagram Ci wśród narodów,

11 bo Twoja łaskawość sięga niebios,

a wierność Twoja aż po chmury! Ps 36,6

12 Bądź wywyższony, Boże, ponad niebo,

a Twoja chwała ponad całą ziemię!

Psalm 58

Sędzia ziemskich sędziów Ps 82

58,1-12 Psalmista zwraca się do złych sędziów, tak jak to czynili dawni prorocy, przyzywając godzinę sprawiedliwości Bożej.

1 Kierownikowi chóru. Na melodię: „Nie niszcz”. Dawidowy. Miktam.

58,1 Miktam. BJ: „Półgłosem” (por. 16,1+).

2 Wielmoże, czy rzetelnie wydajecie wyroki?

Czy sprawiedliwie sądzicie synów ludzkich? Pwt 16,19; Mi 2,1; Ps 82,2

58,2 Wielmoże. BJ: „istoty boskie”, dosł.: „bogowie”, ’elîm, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’elem, „w milczeniu”.

— Wyrażenie „istoty boskie” odnosi się tu do sędziów i do książąt (por. 45,7; 82; Wj 21,6; 22,7; Pwt 19,17; 2 Sm 14,17).

3 Niestety, popełniacie w sercu nieprawość,

wasze ręce odważają ucisk dla kraju.

4 Od łona matki występni zeszli na bezdroża,

od urodzenia zbłądzili głosiciele kłamstwa.

5 Trucizna ich podobna jest do jadu węża,

do jadu głuchej żmii, co zamyka uszy, Pwt 32,33; Ps 140,4

58,5. Głucha żmija, co zamyka uszy. W metaforze tej porównuje się głupca/nieprawego [BT: głosiciele kłamstwa], który nie będzie słuchał, z kobrą (słowo to pojawia się w literaturze egipskiej i ugaryckiej), która nie zważa na zaklinacza węży. Jedno i drugie wywołuje cierpienie i ból swoim nierozsądnym zachowaniem. Chociaż węże nie mają rąk, by zatkać nimi uszy, w tekście chodzi o nienaturalne zachowanie. Podobnie w egipskim utworze Pouczenie Ankszeszonki powiada się, że uczenie głupca jest bezcelowe, nie będzie bowiem słuchał i znienawidzi nauczyciela za próby nauczenia go czegokolwiek. Podobnie Pouczenia Amenemope zawierają ostrzeżenie, że słowa głupca są bardziej niebezpieczne od sztormowych wiatrów.

6 aby nie słyszeć głosu zaklinaczy,

głosu czarownika, co biegle zaklina.

58,6. Zaklinacz. Zawodowy zaklinacz doskonale znał zwyczaje węża. Jedna ze wskazówek, być może pochodzących od zaklinaczy, pojawia się w utworze Pouczenie Ankszeszonki, gdzie czytamy, że dobrze nakarmiony wąż nie ukąsi. Oprócz muzyki lub pewnych narzędzi umożliwiających panowanie nad wężem, zaklinacz mógł się też posługiwać zaklęciami. Mieszkańcy starożytnego świata obawiali się węży jako istot magicznych, a także z powodu ich jadu. Literatura egipska i mezopotamska cytuje zaklęcia chroniące przed wężami i ich ukąszeniem. Hebrajskie słowo przetłumaczone jako „zaklinać” nie powinno budzić skojarzeń rodem z Indii, w których zahipnotyzowane węże tańczą w rytm piszczałki zaklinacza. Może też chodzić o węże, na które nie działają zaklęcia. Również teksty akadyjskie wspominają o wężach, które „nie poddają się zaklęciom”.

7 Boże, zetrzyj im zęby w paszczy;

Panie, połam lwiątkom siekacze! Ps 3,8; Ps 35,17; Ps 57,5

8 Niech się rozejdą jak spływające wody,

niech zwiędną jak trawa przy drodze. Hi 11,16 Ps 37,2+

58,8 Drugi stych w BJ: „jak trawa (chacîr), którą się depcze, niech zwiędną!”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „on depcze swe strzały (chiccajw) jak”.

9 Niech będą jak [po] ślimaku [ślad], co po drodze się rozpływa,

jak kobiety płód, niech nie widzą słońca. Hi 3,16; Koh 6,3n

10 Zanim ich ciernie w krzak się rozrosną,

niech powiew burzy go porwie, póki jest zielony. Oz 13,3; Hi 21,18; Hi 27,21; Na 1,10;

58,10 Pierwszy stych w BJ: „Zanim nie pokażą się ich ciernie jak w krzaku jeżyny”, według Symmacha i św. Hieronima. W tekście hebr. (dosł.: „zanim wasze kotły nie rozpoznają jeżyny”) źle podzielone słowa i przestawione dwie spółgłoski.

11 Sprawiedliwy się cieszy, kiedy widzi karę,

myje swoje nogi we krwi niegodziwca. Ps 52,8; Ps 68,24;

12 A ludzie powiedzą: Uczciwy ma nagrodę;

doprawdy, jest Bóg, co sądzi na ziemi. Hi 19,29; Ml 2,17; Ml 3,18

58,7-12. Złorzeczenia a zaklęcia. Psalm ten jest nazywany „złorzeczącym”, ponieważ jego intencją jest ściągnięcie przekleństwa na nieprzyjaciela. Na Bliskim Wschodzie takie przekleństwa zyskiwały dodatkową moc za sprawą magicznych rytuałów, jednak tego rodzaju praktyki były nie do pomyślenia w systemie biblijnym. Psalmy złorzeczące najlepiej rozumieć na tle zasady odpłaty (zob. komentarz we wstawce na temat powszechnych wyobrażeń z Księgi Psalmów). Ponieważ sprawiedliwość Boża oznaczała wymierzanie kary stosownej do powagi grzechu, Psalmista wzywa przekleństwa, które byłyby niezbędne do zachowania sprawiedliwości. Charakterem swym przekleństwa te podobne są do przekleństw, które Bóg wypowiada na swoich nieprzyjaciół (zob. Iz 13,15-16). Mocny język tego fragmentu dokładnie odpowiada wschodniosemickiej formule złorzeczącej, która wyraża ufność, że Bóg wywrze pomstę na nieprzyjacielskich narodach. Przykłady tego typu pośredniego przekleństwa odnaleźć można w traktatach wasalnych asyryjskiego króla Assarhaddona - wzywa on zastępy bogów, by wyrządziły szkodę temu, kto łamie zawarte przymierze. Przekleństwo pojawia się również, oprócz rytualnych tekstów złorzeczących, w aramejskiej inskrypcji z Sefire: „Podobnie jak złamany został ten luk i strzały, niech Inurta i Hadad połamią luk i strzały Mati’el oraz luk jego możnych”. Psalmista wypowiada pośrednie przekleństwo w formie złorzeczenia, wzywając Boga, by „śmiał się z nich”, szydząc z daremnych gróźb, które rzucają pod adresem Izraela. Nie posługuje się jednak magicznymi zaklęciami ani rytuałami złorzeczącymi, lecz ufa, że Bóg pozbawi ich mocy - złamie ich potęgę, a ich broń uczyni bezużyteczną (zob. Jr 49,35; 5156; Ez 39,3).

Psalm 59

Przeciwko bezbożnym

59,1-18 Psalm ten, w którym przekleństwa mieszają się z modlitwą uwielbienia, ma dwa refreny: w. 7 i 15 oraz w. 10 i 18. Autorem może być Żyd z diaspory, narażony na wrogość pogan, albo wierny, żyjący w na wpół spoganiałej Jerozolimie.

1 Kierownikowi chóru. Na melodię: „Nie niszcz”. Dawidowy. Miktam. Gdy Saul wysłał ludzi do pilnowania domu, by Dawida zabić. 1Sm 19,11n

59,1 Miktam. BJ: „Półgłosem” (por. 16,1+).

59,1. Tytuł. Incydent [BT: „Gdy Saul wysłał ludzi do pilnowania domu, by Dawida zabić”]. Wydaje się, że wydarzenie, o którym tutaj mowa, miało miejsce przed wstąpieniem Dawida na tron, gdy był wyjętym spod prawa banitą ściganym przez ludzi Saula. Na temat dodatkowych informacji dotyczących tej ustawicznej inwigilacji i pościgu zob. komentarz do 1 Sm 19,11 oraz narrację z 1 Sm 24.

2 Wyzwól mnie, mój Boże, od moich nieprzyjaciół,

chroń mnie od powstających na mnie!

3 Wyzwól mnie od złoczyńców

i od mężów krwawych mnie wybaw!

4 Bo oto czyhają na moje życie,

możni przeciw mnie spiskują,

a nie ma we mnie zbrodni ani grzechu, o Panie,

5 bez mojej winy przybiegają i napastują mnie.

Obudź się, wyjdź mi naprzeciw i zobacz,

6 bo Ty, Panie, Boże Zastępów, jesteś Bogiem Izraela.

Przebudź się, by skarcić wszystkie ludy,

nie miej litości dla wszystkich podłych buntowników. Iz 26,10

59,6 wszystkie ludy. BJ: „wszystkich tych pogan”. Styl eschatologiczny (por. Iz 26,21).

7 Wracają wieczorem,

warczą jak psy

i krążą po mieście. Ps 55,11

59,7 Obraz (por. w. 15-16) przywołuje na pamięć gromady psów wałęsających się po miastach Wschodu.

8 Oto się chełpią swoimi ustami;

na ich wargach obelgi:

Któż bowiem słyszy? Ps 52,4; Ps 55,22; Ps 57,5; Ps 64,4

59,8 Zdanie w trzecim stychu to rodzaj bluźnierstwa (por. 10,4; 14,1; 64,6; 94,7).

9 Lecz Ty, o Panie, z nich się śmiejesz,

szydzisz ze wszystkich pogan. Ps 2,4; Ps 37,13

10 Będę baczył na Ciebie, Mocy moja,

bo Ty, o Boże, jesteś moją twierdzą.

11 W swej łaskawości Bóg wychodzi mi naprzeciw,

Bóg sprawia, że mogę patrzeć na [klęskę] moich wrogów. Ps 54,9

59,10-11 Mocy moja... / swej łaskawości Bóg. BJ: „mocy moja... Bóg mojej miłości”. Za niektórymi rkpsami hebr; i przekładami staroż., por. w. 18. Tekst hebr.: „jego moc... jego miłość”.

12 Wytrać ich, o Boże, niech lud mój nie zapomina!

Twoją mocą rozprosz ich i powal,

o Panie, nasza Tarczo!

59,12 Wytrać ich. BJ: „Nie wytracaj ich”, za tekstem hebr. Poganie — jak Kain (Rdz 4,14-15) — są utrzymywani przy życiu, aby być świadkami Bożej sprawiedliwości.

13 Grzech na ich ustach: to słowo ich warg.

Niech spęta ich własna pycha,

za złorzeczenia i kłamstwa, które rozgłaszają. Prz 12,13; Prz 18,7

14 Wytrać ich w gniewie, wytrać, by już ich nie było,

by wiedziano, że Bóg króluje w Jakubie

i po krańce ziemi. Ez 5,13; Ez 6,12; Ez 13,13 Ps 46,10-11; Ps 83,19

15 Wracają wieczorem,

warczą jak psy

i krążą po mieście.

16 Włóczą się, szukając żeru;

pozostają na noc, gdy się nie nasycą.

59,16 pozostają na noc. Za tekstem hebr. BJ: „skowyczą”, według przekładów staroż. (prosta zmiana wokalizacji).

17 A ja opiewać będę Twą potęgę

i rankiem będę się weselić z Twojej łaskawości,

bo stałeś się dla mnie twierdzą

i ucieczką w dniu mego ucisku. Ps 17,15+

18 Będę śpiewał Tobie, Mocy moja,

bo Ty, o Boże, jesteś moją twierdzą,

mój łaskawy Boże.

59,18 Ostatnia antyfona jest chyba niekompletna (por. w. 11).

Psalm 60

Modlitwa narodu po klęsce

60,1-14 Założona tu ta sama sytuacja historyczna, co w Ps 44 i 80. W. 7 jest wprowadzeniem do proroctwa pełnego nadziei, cytowanego powtórnie w Ps 108,7-14, które zapowiada odbudowę królestwa powiększonego terytorialnie i zjednoczonego jak w początkach monarchii; temu królestwu będą znowu poddane Edom, Efraim, Gilead (por. Iz 11,13-14; Ab).

1 Kierownikowi chóru. Na melodię: „Lilia Prawa”. Miktam. Dawidowy. Celem pouczenia. 

2 Gdy walczył z Aram-Naharaim i z Aram-Sobą i gdy powracający Joab zwyciężył Edomitów w Dolinie Soli – dwanaście tysięcy [ludzi]. 2Sm 8,2; 2Sm 8,3; 2Sm 8,13; 1Krn 18,2; 1Krn 18,3; 1Krn 18,12

60,1 Miktam. BJ: „Półgłosem” (por. 16,1+).

60,2. Tytuł. Incydent [BT: „Gdy walczył z Aram-Nacharaim i z Aram-Sobą i gdy powracający Joab zwyciężył Edomitów w Dolinie Soli dwanaście tysięcy [ludzi]”. Redaktorzy Księgi Psalmów próbują czasami połączyć historyczne wydarzenia z życia Dawida z tematami psalmów. W tym przypadku tłem historycznym jest kampania Dawida przeciwko Aramejczykom i Edomitom (zob. komentarz do 2 Sm 8,3-14).

3 Odrzuciłeś nas, o Boże, rozgromiłeś nas,

rozgniewałeś się, lecz powróć do nas!

4 Wstrząsnąłeś i rozdarłeś ziemię,

ulecz jej rozdarcia, albowiem się chwieje. Iz 24,20

60,4 Rys apokaliptyczny odniesiony do klęski.

5 Kazałeś ludowi swemu zaznać twardego losu,

napoiłeś nas winem oszałamiającym. Jr 25,15n; Iz 51,17; Iz 51,21-22; Ps 75,9

60,5. Napoiłeś nas winem oszałamiającym. Moc Bożego gniewu zwracającego się przeciwko ludowi porównana została do mocy kielicha wina, który wywołuje oszołomienie i potykanie się (zob. Iz 51,17.22 oraz komentarz do Iz 28,7). Ten kielich [nie ma go w przekładzie BT] porównać można do kielicha goryczy podanego rzekomej cudzołożnicy w Lb 5,16-22 oraz kielicha zbawienia z Ps 116,13. Zob. komentarz do Ps 75,8.

6 Postawiłeś znak dla tych, co boją się Ciebie,

by uciekali przed łukiem.

60,6 Częsty temat sztandaru lub znaku, wokół którego należy się zbierać (Wj 17,15; Pnp 2,4; Iz 5,26; 11,10; 49,22; 62,10), tutaj jednak — sygnał do odwrotu (por. w. 12).

60,6. Sztandar [BT: „łuk”]. Bitewne proporce i sztandary były używane przez wojsko jako urządzenia sygnałowe, wyznaczały też punkty zborne i zwisały na murach miast (zob. Jr 4,6). Ich barwy i symbole akcentowały wierność, w wielu przypadkach zawierały również symbol bóstwa, które miało uczestniczyć w bitwie u boku armii (zob. Jr 50,2). Asyryjska armia Salmanassara III podróżowała ze „sztandarami” umocowanymi do królewskiego rydwanu. Kiedy rozbijano obóz, stawiano je w pobliżu królewskiego pawilonu. Tam też składano ofiary i dokonywano czynności, wyrażających oddanie bogom.

7 Aby ocaleli, których Ty miłujesz,

wspomóż Twą prawicą i wysłuchaj nas! Ps 108,7-14

8 Bóg przemówił w swojej świątyni:

Będę się radował i podzielę Sychem,

a dolinę Sukkot wymierzę. Iz 42,13; Syr 50,26

60,8 w swojej świątyni. Albo: „w imię swojej świętości”, która jest gwarancją obietnic Boga.

— Sychem. Rys antysamarytański (por. Ne 3,33n). Zestawienie obok siebie Sychem i Sukkot (por. Rdz 33,17-18) jest niewątpliwą aluzją do zdobycia Ziemi Obiecanej, o czym myśli się z żalem, ale i z nadzieją.

60,8. Podzielenie Sychem. Ponieważ obietnica przymierza zawsze obejmowała przyznanie ziemi Izraelitom, Jahwe miał prawo podzielić Sychem (Tell Balata, położone 64 km na północ od Jerozolimy), dając je w nagrodę za udział w wojnie osobom wiernym przymierzu. Być może z powodu bliskości dwóch okolicznych szczytów, góry Garizim i góry Ebal, Sychem miało długą historię jako miejsce święte. Sychem pojawia się w wielu źródłach starożytnych, m.in. w egipskich utworach Sen-Userta III (XIX w. przed Chr.) oraz na tabliczkach z Amarna (XIV w. przed Chr.). Istnieją dowody jego niemal nieprzerwanego zasiedlenia w II i I tysiącleciu przed Chr., co wskazuje na strategiczne znaczenie tego miasta, położonego na szlaku z Egiptu do Damaszku, z takimi punktami jak Beer-Szeba i Jerozolima. Sychem było też pierwszym miejscem, w którym Abram zatrzymał się na terenie Kanaanu. Jakub kupił ziemię w pobliżu Sychem (Rdz 33,18-20) - w ten sposób związane jest ono z nadaniem Ziemi Obiecanej Izraelitom. Urodzajna gleba kwalifikowała się do uprawy roli i na pastwiska dla bydła.

60,8. Dolina Sukkot. Miasto Sukkot położone jest na wschód od rzeki Jordan, w pobliżu miejsca, w którym łączy się ona z rzeką Jabbok, na obszarze znanym jako Gor Abu Obeida. Jest to żyzny region, który, podobnie jak Sychem, pojawia się w narracji o Jakubie (Rdz 33,17) i może symbolizować cały obszar Ziemi Obiecanej w przymierzowym porozumieniu. Pewna liczba archeologów identyfikuje Sukkot jako Tell Deir Alla na podstawie zapisków egipskich (stela Sziszaka) oraz śladów materialnych, począwszy od okresu chalkolitu po okres żelaza II. Nazwa, dosłownie oznaczająca „szałasy”, odpowiadałaby tymczasowym domostwom mieszanej populacji tego regionu, obejmującej wędrownych pasterzy i górników (dowody wytapiania metali odnaleziono w warstwach archeologicznych odpowiadających okresowi żelaza I). Sukkot położone jest w dolinie ciągnącej się na zachód od wyżyn Galilei i opadającej aż do doliny Jordanu.

9 Do Mnie należy Gilead, do Mnie Manasses,

Efraim jest szyszakiem na mojej głowie,

Juda moim berłem, Ab 1,19-20; Iz 11,13; Rdz 49,10

60,9. Gilead, Manasses. Zajordański obszar Gileadu rozciąga się ogólnie pomiędzy rzeką Jarmuk na północy a rzeką Arnon na południu. Ziemia ta po podboju Kanaanu przekazana została pokoleniu Gada (zob. komentarz do Joz 13,24-29) i Manassesa (zob. komentarz do Joz 13,30-31). Na temat podziału osad plemiennych w tym regionie zob. komentarz do Lb 32,34-42.

60,9. Efraim jest szyszakiem mej głowy, Juda moim berłem. W tym metaforycznym obrazie Jahwe występuje w roli boskiego wojownika, zaś dwa królestwa, Izrael (Efraim) i Juda, są odpowiednio szyszakiem/hełmem i berłem. Podobny obraz pojawia się w Za 9,13, w której Juda jest Bożym łukiem, zaś Efraim strzałą. Terminu przetłumaczonego tutaj jako „szyszak” nigdzie indziej nie używa się w odniesieniu do zbroi ani nakrycia głowy. Tekst hebrajski mówi dosłownie o „twierdzy dla mej głowy” łub, być może, „mojej głównej twierdzy”. Za berło najczęściej uważa się zdobioną ceremonialną buławę, którą królowie trzymają czasami w dłoni jako symbol swojego urzędu. Wspomina się o nim również w Rdz 49,10 i Lb 21,18.

10 Moab jest dla Mnie misą do mycia,

na Edom but mój rzucę,

nad Filisteą będę triumfował. Pwt 2,5+ Ps 137,7 Iz 11,14

60,10 Gest wspomniany w drugim stychu, według starożytnego zwyczaju (Pwt 25,9; Rt 4,7+) jest znakiem objęcia w posiadanie.

— Końcowy stych w BJ: „Ogłaszaj więc zwycięstwo nade mną, Filisteo!”. Zawołanie ironiczne, złagodzone w Ps 108,10: „Obwieszczam zwycięstwo nad Filisteą”.

60,10. Moab jest dla Mnie misą do mycia. Być może jest to aluzja na temat bliskości Moabu do Morza Martwego, z pewnością oznacza ujarzmienie tego narodu przez Jahwe (powtórzenie w Ps 108,9). Moabici zmuszeni zostali do uległości, postawieni w sytuacji, w której muszą myć stopy swojego pana (porównaj z J 13,5). Naczynie, o którym tutaj mowa, jest zwykle używane do gotowania, był to jednak wielofunkcyjny garnek/misa o różnych kształtach. Misy służyły zazwyczaj do rytualnych obmywań, pojawiają się też na liście wspaniałych darów opisanych na tabliczkach z Amarna. Obrazowość tego fragmentu pozostaje niejasna.

60,10. Na Edom but mój rzucę. Sandały były obuwiem tradycyjnym, lecz pełniły także rolę symboliczną. Mogło to być związane z faktem, że miarą kupowanej ziemi była trójkątna działka, którą nabywca mógł przebyć w ciągu godziny, dnia, tygodnia lub miesiąca (1 Krl 21,16-17). Ziemię mierzono zatem trójkątami, zaś znaki graniczne wznoszono z kamieni polnych (Pwt 19,14). Ponieważ ziemię odmierzano w sandałach, stawały się one symbolem tytułu jej własności. Rzucenie sandała było czynnością symboliczną, gestem wykonywanym wówczas, gdy lewiracki krewny odmówił spełnienia obowiązku wobec wdowy. Kobieta zdejmowała wtedy sandał, symbol własności i dziedzictwa, i rzucała nim w stronę krewniaka. Oznaczało to, że utracił prawa dziedziczne do ziemi swojego krewnego (zob. Pwt 25,9 i Rt 4,7-8). Przekazaniu ziemi w tekstach z Nuzi towarzyszyło zastąpienie stopy dawnego właściciela stopą jej nowego posiadacza. W tym wersecie Bóg energicznie ciska sandałem w Edom, co oznacza podbój lub przejęcie ziem należących do tego narodu.

11 Któż mnie wprowadzi do miasta warownego?

Kto aż do Edomu mnie doprowadzi?

60,11. Miasto warowne/Edom. Ponieważ owo „miasto warowne” zostało utożsamione z Edomem, można sądzić, że chodzi o umocnione miasta Edomu. Była wśród nich Bosra, miasto, którego nazwa pochodzi od tego samego rdzenia co słowo użyte tutaj na oznaczenie warownej twierdzy. Bosra była stolicą starożytnego Edomu - obecnie identyfikuje się ją z Buseira w północnej części kraju. Strzegła ona odcinka Drogi Królewskiej i położona jest w pobliżu starożytnych kopalni miedzi odkrytych w odległości 8 km na południowy zachód, nad Wadi Dana. W wyniku prac wykopaliskowych prowadzonych w warstwach z VII i VI w. przed Chr. natrafiono na ślady największych umocnień i największej osady w tym rejonie.

12 Czyż nie Ty, Boże, który nas odrzuciłeś

i [już] nie wychodzisz, Boże, z naszymi wojskami? Ps 44,10 Ps 68,8

60,12 W. 11-12 są wyrazem nostalgii psalmisty, który w kraju podzielonym i obrabowanym przez sąsiadów myśli o złotym wieku świętych wojen, zdobyciu Ziemi Obiecanej i o królestwie Dawidowym.

13 Przyjdź nam z pomocą przeciw nieprzyjacielowi,

 bo ludzkie ocalenie jest zawodne. Ps 33,16-17; Oz 1,7; 2Krn 14,10; Ps 44,6

14 W Bogu dokonamy czynów pełnych mocy

i On podepcze naszych nieprzyjaciół.

Psalm 61

Modlitwa wygnańca

61,1-9 Do skargi lewity przebywającego na wygnaniu daleko od góry Syjon (w. 2-6) została dodana modlitwa za króla (w. 7-8).

1 Kierownikowi chóru. Na instrumentach strunowych. Dawidowy.

2 Słuchaj, o Boże, mojego wołania,

zważ na moją modlitwę!

3 Wołam do Ciebie

z krańców ziemi,

gdy słabnie moje serce:

na skałę zbyt dla mnie wysoką

wprowadź mnie, Ps 27,4-5 Ps 43,3

61,3 Tą skałą jest skała świątyni — przedmiot tęsknoty psalmisty. Psalm ten mógł powstać w czasie pierwszej deportacji (598 r.; por. 2 Krl 24,14n), kiedy świątynia nie była jeszcze zniszczona.

4 bo Ty jesteś moją obroną,

wieżą warowną przeciwko wrogowi. Prz 18,10; Ps 46,2

5 Chciałbym zawsze mieszkać w Twoim przybytku,

znajdować ucieczkę w cieniu Twoich skrzydeł! Ps 17,8+

61,5. Pod cień Twoich skrzydeł. Zob. komentarz do Ps 57,1.

6 Bo Ty, o Boże, wysłuchujesz mych ślubów

i wypełniasz życzenia tych, co się boją Twojego imienia.

7 Dodaj dni do dni króla,

lata jego przedłuż z pokolenia na pokolenie! Ps 21,5+

8 Niech na wieki króluje przed Bogiem;

ześlij łaskę i wierność, aby go strzegły. Ps 72,5; Ps 89,5; Ps 89,30; Ps 89,34; Ps 89,37; Ps 40,12; Ps 85,11n; Ps 89,15; Ps 89,25; Prz 20,28

61,8 „Łaska” i „wierność”, owe atrybuty Boże, uosobione, będą towarzyszyć Królowi-Mesjaszowi (Ps 85,11n; 89,15.25), tak jak teraz stanowią ochronę króla (Prz 20,28) albo wiernego lewity (Ps 40,12). W. 7-8 mogą być jakąś starą modlitwą za króla, jednak fakt, że podkreślają one nieograniczone trwanie królestwa w czasie, zbliża je do proroctwa Natana (2 Sm 7,16; 1 Krn 17,14), a uderzające podobieństwo do passusów mesjańskich Ps 72 i 89 pozwala na odniesienie ich do Króla-Mesjasza.

9 Wówczas będę zawsze imię Twe opiewał

i dnia każdego wypełniał me śluby.

61,9. Król wypełniający śluby. Królowie Bliskiego Wschodu mieli określone zobowiązania wobec bogów będących źródłem ich potęgi. Na przykład w tekstach z Mari wymaga się, by królowie składali doroczne ofiary bogom na całym obszarze swojego królestwa, odbudowywali świątynie i dbali o należne uposażenie kapłanów. Oprócz tego królowie składali dodatkowe śluby, by zapewnić dobre zbiory, zwycięstwo na wojnie (zob. Sdz 11,30-31; 1 Sm 14,24) lub otrzymać dziedzica. Przykład ostatniego z wymienionych działań odnaleźć można w ugaryckim eposie Keret, w którym władca udaje się do sanktuarium Aszery i ślubuje dar w wysokości „podwójnej ceny za oblubienicę w srebrze” za swą królewską małżonkę, jeśli bogini pozwoli mu poślubić księżniczkę Hurrija.

Psalm 62

Bóg jedyną nadzieją

62,1-13 Psalm dydaktyczny; przewrotność człowieka, nicość stworzeń, pustka bogactw, bezstronność niebieskiego Sędziego. Temat refrenu (w. 2-3. 6-7) zostanie rozwinięty w następnym psalmie.

1 Kierownikowi chóru. Według Jedutuna. Psalm. Dawidowy.

2 Dusza moja odpoczywa tylko w Bogu,

od Niego przychodzi moje zbawienie.

3 On jedynie opoką i zbawieniem moim,

twierdzą moją, więc się nie zachwieję.

4 Dokądże będziecie napadać na człowieka

i wszyscy go przewracać

jak ścianę pochyloną,

jak mur, co się wali?

5 Oni tylko knują podstęp

i lubią zwodzić;

kłamliwymi ustami swymi błogosławią,

a przeklinają w sercu. Ps 4,3 Ps 28,3+; Ps 55,22

62,5 podstęp. maszszu’ôt, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: misse’etô, „z jego wysokości”.

6 Odpocznij jedynie w Bogu, duszo moja,

bo od Niego pochodzi moja nadzieja. Ps 42,6; Ps 42,12; Ps 43,5; Ps 118,8; Mi 7,7

7 On jedynie opoką i zbawieniem moim, On jest twierdzą moją, więc się nie zachwieję.

8 W Bogu jest zbawienie moje i moja chwała,

opoka mojej mocy,

w Bogu moja ucieczka. Jr 3,23; Iz 45,17; Iz 60,19

9 W każdym czasie Jemu ufaj, narodzie!

Przed Nim serca wasze wylejcie,

Bóg jest naszą ucieczką! Iz 26,4

10 Synowie ludzcy są tylko jak tchnienie,

synowie mężów – kłamliwi;

na wadze w górę się wznoszą,

wszyscy razem są lżejsi niż tchnienie. Ps 39,6-7 Ps 116,11 Iz 40,15

62,10 Synowie ludzcy... / synowie mężów. BJ: „synowie Adama /... synowie mężów”. Obydwa te określenia oznaczają, podobnie jak w Ps 49,3, zarówno ludzi niskiego pochodzenia, jak i możnych.

62,10. Wysokiego rodu/synowie mężów [BT]. Podobnie jak w Ps 4,3, hebrajski termin bene ‘ish pełni jednocześnie rolę eufemistycznego określenia możnych i potężnych oraz ogólnej nazwy wszystkich osób wpływowych. W języku egipskim i babilońskim istnieją podobne wyrażenia wyodrębniające członków tej warstwy społecznej. Na przykład w tekstach babilońskich tradycyjnie odróżnia się ludzi „szlachetnego rodu” od „członków pospólstwa”.

11 Nie pokładajcie ufności w przemocy

ani się łudźcie na próżno rabunkiem;

do bogactw, choćby rosły,

serc nie przywiązujcie. Iz 30,12; Ez 22,29 Jr 17,11; Hi 27,13n; Hi 31,25; Mt 6,19n; Mt 6,24; Koh 5,9n

12 Bóg raz powiedział,

dwa razy to słyszałem:

Bóg jest potężny. Hi 40,5

62,12 W dwu pierwszych stychach chwyt literacki, zwany „przysłowiem liczbowym”. Podobnego zabiegu użyto także w Hi 40,5; Prz 6,16; 30,15; Am l,3n.

13 I Ty, Panie, jesteś łaskawy,

bo Ty każdemu oddasz według jego czynów. Ps 28,4; Ps 31,24; Hi 34,11; Rz 2,6; 2Tm 4,14

62,13 Mamy tu naukę o osobistej odpłacie, podkreślaną przez proroków, zwłaszcza przez Ezechiela (por. 14,12+), przez mędrców i psalmistów (por. Ps 37,1+) oraz przez NT (Mt 16,27; Ap 2,23).

Psalm 63

Tęsknota za Bogiem

63,1 Psalm został odniesiony do Dawida błąkającego się po pustyni. Tekst być może poddano retuszowi pod kątem tej relektury.

1 Psalm. Dawidowy. Gdy przebywał na Pustyni Judzkiej. 1Sm 22-24

2 Boże, Ty Boże mój, Ciebie szukam;

Ciebie pragnie moja dusza,

za Tobą tęskni moje ciało,

jak ziemia zeschła, spragniona, bez wody. Ps 36,8-10 Ps 42,2 Ps 143,6

63,2 Ciebie szukam. Przekłady starożytne: „wcześnie wstaję do Ciebie”.

63,2. Dusza, ciało. Jak zauważyliśmy w komentarzu do Ps 42,2 w związku z wyobrażeniami „duszy” funkcjonującymi na Bliskim Wschodzie, w kulturach Mezopotamii i Izraela nie istniało różnicowanie na duszę i ciało. Obydwa elementy symbolizowały byt indywidualny. Jednak w Egipcie siła życia, ka, obejmowała istotę życia ożywionego, podtrzymującą byt poszczególnych istnień. Po śmierci człowieka egipska „dusza”, ba, manifestowała ową istotę życia, była też często przedstawiana na malowidłach nagrobnych jako ptak o ludzkim obliczu. Owo rozróżnienie pomiędzy żyjąca istotą i jej duszą pojawia się w utworze mądrościowym z okresu Średniego Państwa Spór człowieka z jego Ba. Człowiek powiada, że trudy życia skłaniają go do popełnienia samobójstwa. Opinia ta wprawia w gniew jego ba, które grozi, że go opuści. Groźbę tę nieszczęśnik traktuje bardzo poważnie, bowiem utrata ba oznaczałaby, że nie powstanie do przyszłego życia.

3 W świątyni tak się wpatruję w Ciebie,

bym ujrzał Twoją potęgę i chwałę.

4 Skoro łaska Twoja lepsza jest od życia,

moje wargi będą Cię sławić.

5 Tak błogosławić Cię będę w moim życiu:

wzniosę ręce w imię Twoje.

6 Dusza moja będzie się syciła niby sadłem i tłustością,

wargi moje radośnie wołać będą, a moje usta [Cię] chwalić. Ps 36,9

7 Gdy wspominam Cię na moim posłaniu,

myślę o Tobie podczas moich czuwań.

8 Bo stałeś się dla mnie pomocą

i w cieniu Twych skrzydeł wołam radośnie: Ps 17,8+

63,8. W cieniu Twych skrzydeł. Zob. komentarz do Ps 57,1.

9 do Ciebie lgnie moja dusza,

prawica Twoja mnie wspiera.

10 A ci, którzy szukają zguby mojej duszy,

niech zejdą w głębiny ziemi. Ps 5,11+

11 Niech będą wydani pod miecze

i staną się łupem szakali.

12 A król niech się raduje w Bogu,

niech chlubi się każdy, kto na Niego przysięga,

tak niech się zamkną usta mówiących kłamliwie. Ps 21,2; Ps 64,11

63,12 Niego. Chodzi o Jahwe (por. Pwt 6,13; Jr 12,16) albo o króla — tekst jest dwuznaczny.

Psalm 64

Ukaranie oszczerców

64,1-11 Zgodnie z prawem talionu strzała Boża (w. 8) odpowiada strzale złego słowa (w. 4).

1 Kierownikowi chóru. Psalm. Dawidowy.

2 Boże, słuchaj głosu mego, gdy się żalę;

zachowaj me życie od strachu przed wrogiem.

3 Chroń mnie przed gromadą złoczyńców

i przed zgrają występnych.

4 Oni ostrzą jak miecz swe języki,

a gorzkie słowa kierują jak strzały, Ps 55,22; Ps 57,5; Ps 59,8; Ps 11,2; Jr 9,2

5 by ugodzić niewinnego z ukrycia,

znienacka strzelają, wcale się nie boją.

6 Umacniają się w złym zamiarze,

zamyślają potajemnie zastawić sidła

i mówią sobie: Któż nas zobaczy Prz 1,11n; Prz 6,14 Ps 9,11; Ps 94,7

7 i zgłębi nasze tajemnice?

Zamach został obmyślony,

ale wnętrze człowieka – serce jest niezgłębione. Jr 11,20+; Koh 7,24

64,7 W BJ poprawiono tekst przestawiając dwie spółgłoski i dzieląc słowa inaczej niż w tekście masoreckim: „7 i zgłębi nasze tajemnice?». / On je przenika, Ten który bada wnętrze człowieka / i głębokie serce”. Tekst hebr. skażony, dosł.: „oni zgłębiają (obmyślają) zbrodnie; jesteśmy gotowi (pewne rkpsy: „oni ukrywają”), skryte ukrywanie, i wnętrze”.

8 Lecz Bóg strzałami w nich godzi,

nagle odnoszą rany, Ps 7,13n; Ps 38,3; Pwt 32,42

9 własny język im gotuje upadek;

wszyscy, co ich widzą, potrząsają głowami. Ps 44,15; Ps 22,8

64,9 Pierwszy stych w BJ po przestawieniu liter: „On sprawia, że upadają z powodu (swego języka)”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „popycha się ich do upadku; przeciwko nim (jest ich język)”.

10 Ludzie zdjęci bojaźnią

sławią dzieło Boga

i rozważają Jego zrządzenia. Ps 40,4; Ps 52,8

11 Sprawiedliwy weseli się w Panu,

do Niego się ucieka,

a wszyscy prawego serca [Nim] się chlubią. Ps 5,12; Ps 58,11; Ps 63,12

Psalm 65

Hymn wdzięczności

65,1-14 Po urodzajnym roku i obfitych deszczach lud dziękuje Stwórcy. Pierwsza część (w. 2-9), dzięki swoim perspektywom uniwersalistycznym, przypomina Iz. Druga (w. 10-14), ze zmianą rytmu w w. 11, jest entuzjastycznym opisem wiosny palestyńskiej.

1 Kierownikowi chóru. Psalm. Dawidowy. Pieśń.

2 Ciebie należy wielbić,

Boże, na Syjonie.

Tobie ślubów dopełniać,

65,2 należy. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „milczenie (jest wielbieniem)” (prosta różnica wokalizacji).

3 co próśb wysłuchujesz.

Do Ciebie przychodzi wszelki śmiertelnik, Iz 66,23

4 wyznając nieprawości.

Przygniatają nas nasze przewiny,

Ty je odpuszczasz. Ps 32,1

65,4 odpuszczasz. Dosł.: „zakrywasz winę”. W stylu kapłańskim „zakrywać grzech” znaczy otrzymać przebaczenie Boże, zwłaszcza w Dniu Przebłagania (Kpł 1,4+; 16,1+; por. Ps 78,38; 79,9).

5 Szczęśliwy, kogo wybierasz i przygarniasz,

mieszka on w Twoich pałacach.

Niech nas nasycą dobra Twego domu,

świętość Twojego przybytku!

65,5. Mieszka on w Twoich pałacach. Chociaż kompleks świątynny był przede wszystkim domeną kasty kapłańskiej, pragnieniem każdego członka wspólnoty przymierza było „mieszkanie” w obecności Bożej (zob. Ps 84,2 oraz 96,8). Znaczenie przedsionków świątyni jako miejsca zamieszkiwanego przez Boga znajduje odzwierciedlenie w modlitwie oraz w procedurach sądowych wymagających złożenia przysięgi „przed bogiem” (zob. Kodeks Hammurabiego). W tym psalmie podkreślono koncepcję „wybrania” oraz bliskiego obcowania z obietnicą i mocą Jahwe. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Ps 23,7.

6 Twoja sprawiedliwość odpowiada nam cudami,

Boże, nasz Zbawco,

nadziejo wszystkich krańców ziemi

i mórz dalekich, Iz 66,19

65,6 mórz. Według tekstu hebr. W BJ: „wysp”, za Targumami. Hebr. „mórz” jest być może jakimś antyuniwersalistycznym retuszem: „wyspy” to narody pogańskie.

7 który swą mocą utwierdzasz góry,

jesteś opasany potęgą, Hi 38,6n

8 który uśmierzasz burzliwy szum morza,

huk jego fal, zgiełk narodów. Ps 89,10; Ps 107,29; Hi 26,12; Mt 8,26; Iz 17,12

65,8 zgiełk. Według tekstu hebr. W BJ: „(narody) pozostają w zgiełku”, za grec.

65,8. Uśmierzasz burzliwy szum morza. Fraza ta odnosi się do stwórczej mocy Jahwe panującego nad wodnym chaosem (podobnie jak w Rdz 1,2-10 oraz Ps 93,3). Jest całkiem prawdopodobne, że Psalmista zaczerpnął terminologię z religijnych eposów Mezopotamii (np. z Enuma Elisz, w którym Marduk pokonuje Tiamat, boginię pramorza) i Ugarit. W drugim z wymienionych kręgów kulturowych Baal toczy gigantyczne zmagania z Jammem, bogiem morza. Użycie motywu kosmicznej bitwy w innych psalmach (Ps 74,13-14; 89,9-10) jest kolejną wskazówką informującą, jak izraelscy pisarze wykorzystywali religijne wątki istniejące w okolicznych kulturach do wykazania wyższości Jahwe nad innymi bogami. Zob. komentarz do Ps 107,29.

9 Przejęci są trwogą mieszkańcy krańców ziemi

z powodu Twych znaków.

Ty zaś napełniasz radością podwoje zachodu i wschodu.

65,9 Owe „podwoje”, przez które — według ówczesnych wyobrażeń — każdego dnia przechodzi słońce, oznaczają kraje położone najdalej.

10 Nawiedziłeś ziemię i nawodniłeś,

ubogaciłeś ją obficie.

Strumień Boży wodą jest wezbrany,

zboże im przygotowałeś.

Tak przygotowałeś ziemię: Jl 2,22n; Iz 30,23; Iz 30,25; Kpł 26,3n

65,10 W trzecim stychu poeta mówi o wysokich halach niebieskich, które są zbiornikami wód (Ps 104,3; Rdz 1,7; 7,11; Hi 38,25), a nie o symbolicznej rzece Syjonu (Ps 46,5+).

11 bruzdy jej nawodniłeś, wyrównałeś jej skiby,

deszczami ją spulchniłeś i pobłogosławiłeś jej płodom.

12 Rok uwieńczyłeś swymi dobrami

i Twoje ślady opływają tłustością. Am 9,13

65,12 Rydwan Boży (Ps 68,5.18; Iz 66,15) obiega ziemię udzielając jej żyzności.

13 Stepowe pastwiska są pełne rosy,

a wzgórza przepasują się weselem. Ps 96,12

65,13. Stepowe pastwiska. W tym obrazie urodzajności pojawiającej się nawet na pustyni Psalmista opisuje trawę kwitnącą na stepie. W porze deszczowej na pustyni ukazywały się rośliny jednoroczne oraz dzikie kwiecie obok skarłowaciałych krzewów, takich jak Hyloxylon persicum. Przywierały one do zasolonej, piaszczystej gleby wzdłuż łożysk potoków i w górnej części zboczy wzgórz, gdzie opadała lub gromadziła się wilgoć.

14 Łąki się stroją trzodami,

doliny okrywają się zbożem,

wznoszą okrzyki radości, a nawet śpiewają. Iz 44,23; Ps 66,1

Psalm 66

Publiczne dzięki

66,1-20 Ta liturgia dziękczynna w imieniu wspólnoty (której naczelnik albo rzecznik zabiera głos poczynając od w. 13) przypomina stylem oraz uniwersalistycznym horyzontem drugą część Iz.

1 Kierownikowi chóru. Pieśń. Psalm.

Sławcie Boga z radością, wszystkie ziemie,

2 opiewajcie chwałę Jego imienia,

cześć Mu świetną oddawajcie! Ef 1,12; Ef 1,14

3 Powiedzcie Bogu: Jak zadziwiające są Twoje dzieła!

Z powodu wielkiej Twej mocy

muszą Ci schlebiać Twoi wrogowie.

4 Niechaj cała ziemia Cię wielbi

i niechaj śpiewa Tobie,

niech imię Twoje opiewa! Ps 18,45; Ps 81,16

5 Przyjdźcie i patrzcie na dzieła Boga,

dokonał dziwów pośród synów ludzkich!

6 Morze na suchy ląd zmienił,

pieszo przeszli przez rzekę;

wielce Nim się radujmy! Ps 114,3; Iz 44,27; Iz 50,2

66,6 Mowa o przejściu przez Morze Trzcin (Wj 14-15) i przez Jordan (Joz 3): te dwa wielkie fakty „typologiczne” historii Izraela są zestawione również w Ps 74,13-15; 114.

7 Jego potęga włada na wieki,

oczy Jego śledzą narody;

niech się buntownicy nie podnoszą przeciw Niemu!

8 Błogosławcie, ludy, naszemu Bogu

i rozgłaszajcie Jego chwałę,

9 bo On obdarzył życiem naszą duszę,

a nodze naszej nie dał się potknąć.

66,9 Z uwagi na pierwszy stych w rkpsach grec. oraz w Wulgacie nadano temu psalmowi tytuł: „Psalm zmartwychwstania”.

10 Albowiem Tyś, Boże, nas doświadczył;

badałeś nas ogniem, jak się bada srebro. Iz 48,10

66,10. Badałeś nas ogniem, jak się bada srebro. Zob. komentarz do Prz 17,3 i 25,4.

11 Pozwoliłeś nam wejść w pułapkę,

włożyłeś na nasz grzbiet ciężar,

12 kazałeś ludziom deptać nam po głowach;

przeszliśmy przez ogień i wodę, a

le wyprowadziłeś nas ku pomyślności. Iz 43,2; Ps 32,6; Ps 81,8

66,12 Końcowy stych według tekstu hebr. (po dokonaniu minimalnej poprawy). Dosł.: „wyprowadziłeś nas ku sytości”. BJ: „później pozwoliłeś nam odetchnąć”, według przekładów starożytnych.

13 Wejdę w Twój dom z całopaleniem

i wypełnię to, co ślubowałem Tobie,

14 co wymówiły moje wargi,

co moje usta przyrzekły w ucisku.

15 Złożę Ci w ofierze całopalnej tłuste owce

razem z wonią [z ofiar] baranów;

ofiaruję Ci krowy i kozły.

16 Wszyscy, którzy się Boga boicie,

chodźcie i słuchajcie, chcę opowiedzieć,

co uczynił On mojej duszy!

17 Do Niego wołałem moimi ustami

i chwaliłem Go moim językiem.

18 Gdybym w mym sercu zamierzał nieprawość,

Pan by mnie nie wysłuchał.

19 Lecz Bóg wysłuchał,

dosłyszał głos mojej modlitwy.

20 Błogosławiony Bóg,

co nie odepchnął mej prośby

i nie odjął mi swojej łaskawości.

Psalm 67

Modlitwa wspólna po dorocznym zbiorze

67,1-8 Modlitwa odmawiana niewątpliwie w czasie święta zamykającego okres żniw (por. Wj 23,14+).

1 Kierownikowi chóru. Na instrumenty strunowe. Psalm. Pieśń. Lb 6,24-25

2 Niech Bóg się zmiłuje nad nami, niech nam błogosławi;

niech rozpromieni nad nami swe oblicze! Ps 31,17; Ps 4,7+

67,2. Niech zajaśnieje dla nas Jego oblicze. Obraz bóstwa w tradycji izraelskiej i mezopotamskiej łączy się z jasnym światłem, które w wielu przypadkach stanowi fizyczne zagrożenie dla ludzi (zob. komentarz do Wj 16,10-11 i 33,18-23). W tym przypadku oblicze jest dobrotliwe, zaś moc okazana przez Boga dostarcza Psalmiście pociechy i pewności. Podobnie w hymnie koronacyjnym na cześć Ur-Nammu (ok. 2000 przed Chr.) pochodzącym z Ur III monarcha otrzymuje prawo panowania, gdy Enlil zwraca ku niemu „jasne oblicze”. Zob. komentarz do Ps 80,3.

3 Aby na ziemi znano Jego drogę,

Jego zbawienie – pośród wszystkich ludów. Jr 33,9

4 Niech Ciebie, Boże, wysławiają ludy,

niech Cię wysławiają wszystkie narody!

67,4 W refrenie tym znajduje odbicie uniwersalizm będący przemiotem nauczania w drugiej części Iz: także narody pogańskie są powołane do służenia jedynemu Bogu dzięki przykładowi ludu wybranego i katechezie, którą jest ich własna historia.

5 Niech się narody cieszą i weselą,

że Ty ludami rządzisz sprawiedliwie

i kierujesz narodami na ziemi. Ps 98,9; Ps 82,8

67,5 Za tekstem hebr. W BJ jako drugi dodano stych: „albowiem Ty sądzisz świat sprawiedliwie”, za S (por. 9,9; 96,13; 98,9).

6 Niech Ciebie, Boże, wysławiają ludy,

niech Cię wysławiają wszystkie narody!

7 Ziemia wydała swój owoc;

Bóg, nasz Bóg, nam pobłogosławił. Ps 85,13; Kpł 26,4; Ez 34,27; Oz 2,23-24

8 Niechaj nam Bóg błogosławi

i niech się Go boją

wszystkie krańce ziemi!

Psalm 68

Chwalebna epopea Izraela

68,1-36 Hymn dziękczynienia, przywołuje wielkie etapy historii ludu Bożego, tak jakby były one etapami triumfalnego pochodu Jahwe: Wyjście z Egiptu, marsz przez pustynię, zwycięstwa epoki sędziów (Debora, Gedeon), osiedlenie się na Syjonie (Dawid, Salomon), historię Eliasza i Elizeusza, tragiczny los rodziny Achaba, uroczystą Paschę Ezechiasza, wreszcie uniwersalistyczne perspektywy występujące w końcowych rozdziałach Iz. Wstęp (w. 2-7) i finał (w. 33-36) są ramami sześciu grup podwójnych strof treściowo jednorodnych. Pewien błąd graficzny zburzył przejrzystość strof szóstej i siódmej.

1 Kierownikowi chóru. Dawidowy. Psalm. Pieśń.

2 Bóg powstaje, a rozpraszają się Jego wrogowie

i pierzchają przed Jego obliczem ci, co Go nienawidzą. Lb 10,35; Iz 33,3

3 Rozwiewają się, jak dym się rozwiewa,

jak wosk się rozpływa przy ogniu,

tak giną przed Bogiem grzesznicy.

4 A sprawiedliwi cieszą się i weselą

przed Bogiem, i radością się rozkoszują.

5 Śpiewajcie Bogu, grajcie Jego imieniu;

wyrównajcie drogę Temu, co cwałuje na obłokach!

Jahwe Mu na imię;

radujcie się przed Jego obliczem! Ps 18,10-11; Pwt 33,26; Iz 19,1; Iz 66,15; Iz 57,14

68,5 Trzeci stych według tekstu hebr., gdzie szemô, „Jego imię”. BJ: „cieszcie się w Jahwe”, „cieszcie się”, simchu, na zasadzie domysłu.

68,5. Cwałuje na obłokach. W ugaryckiej literaturze epickiej bóg burzy, Baal, jest często określany jako ten, który „cwałuje na obłokach”. Wzmianki znaleźć można w cyklu opowieści o Baalu i Anat oraz w opowieści o bohaterze imieniem Akchat. Ten obraz władzy nad wiatrami i pogodą jest w Księdze Psalmów kolejnym przykładem zaadaptowania i wykorzystania opowieści z innych kultur do ukazania absolutnego panowania Jahwe nad naturą i narodami (zob. Ps 104,3; Jr 4,13). Ów obraz wykorzystywany jest też w polemice z poglądem, że inne bóstwa mogą zapewnić urodzajność, którą Bóg obiecał w przymierzu.

6 Ojcem dla sierot i dla wdów opiekunem

jest Bóg w swym świętym mieszkaniu. Wj 22,21-22+; Ps 146,9; Ba 6,37

7 Bóg przygotowuje dom dla opuszczonych,

a jeńców prowadzi wśród pieśni;

na ziemi zeschłej zostają tylko oporni.

68,7. Opuszczeni. Egipska Opowieść o wymownym wieśniaku dostarcza wzoru obowiązków króla wobec słabych. W tym utworze mądrościowym pochodzącym z okresu Średniego Państwa król nazywany jest ojcem sieroty i „matką dla tych, którzy matki nie mają”. W rozpatrywanym psalmie Jahwe jest miłosiernym prawodawcą zapewniającym opiekę sierotom, wdowom i obcym przybyszom (hebrajskie słowo przetłumaczono jako „opuszczeni” lub „samotni”), tak jakby byli oni członkami pokoleń Izraela (zob. komentarz do Pwt 24,17-18 oraz 24,19-22 na temat praw dotyczących wymierzania sprawiedliwości słabym). W Koh 4,8-9 również omawia się dolę ludzi wyobcowanych, samotnych i opuszczonych.

68,7. Jeńców prowadzi ku pomyślności. Uwolnienie więźniów (od kary więzienia za długi) uważane było za akt sprawiedliwości. Często czyniono to w pierwszym lub drugim roku panowania nowego króla (później zaś co jakiś czas, począwszy o tej chwili). Na przykład w okresie starobabilońskim król Ammisaduka (XVII w. przed Chr.) wymazał wszystkie długi dla uczczenia boga Szamasza. „Jubileusz” dotyczył więc w tym przypadku głównie ludzi zadłużonych (z przyczyn finansowych lub prawnych) i uwolnienia ludzi trzymanych w więzieniu za długi. W przeciwieństwie do sytuacji w Izraelu, edykty babilońskie zależne były całkowicie od kaprysu władcy, nie ma też dowodów, że były usankcjonowane przez bogów. Na temat informacji dotyczących takiego postępowania ze strony idealnego władcy zob. komentarz do Ps 11,1. Patrząc na zagadnienie z perspektywy historycznej, należy zwrócić uwagę, że wyzwolenie niewolników zostało ogłoszone przez ostatniego króla Judy, Sedecjasza (Jr 34,8-10). Na temat tych i innych cech panowania sprawiedliwego króla zob. komentarz do Ps 49,9-10.

8 Boże, gdy szedłeś przed ludem Twoim,

gdy kroczyłeś przez pustynię, Sdz 5,4-5; Ha 3,3n; Pwt 33,2

9 ziemia zadrżała,

także niebo zesłało deszcz przed Bogiem,

przed obliczem Boga, Boga Izraela.

68,9 (przed Bogiem). W tekście hebr. po tych słowach glosa: „to jest Synaj”, podobnie jak w Sdz 5,5. — Treścią strofy — wojenna wyprawa Jahwe: Wyjście z Egiptu w Obłoku (Wj 13,21; Lb 14,14) oraz teofania na Synaju (Wj 19,16+).

10 Zesłałeś, Boże, obfity deszcz,

swe wyczerpane dziedzictwo Ty orzeźwiłeś. Wj 16,1+; Wj 16,13; Ps 78,24n

11 Ziemię, w której zamieszkali,

przygotowałeś w dobroci Twej, Boże, dla biednego.

68,11 Przypomnienie cudów Wyjścia: manny, przepiórek, wejścia do Ziemi Obiecanej.

12 Pan wypowiada słowo

pomyślnych nowin:

Ogromne [jest] wojsko.

68,12 BJ: „Pan wydał rozkaz, / to zapowiedź niezliczonej armii”, „rozkaz, to zapowiedź”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „rozkaz tym, którzy zapowiadają”.

13 Uciekają królowie zastępów, uciekają;

a mieszkanka domu dzieli łupy. Sdz 5,19; Sdz 5,22

68,13 Aluzja do zwycięstw okresu podboju. „Mieszkanką” (BJ: „piękną”) jest być może Jael (Sdz 5,24) albo grupa kobiet — żon zwycięzców (por. Sdz 5,30; 11,34; 1 Sm 18,6).

14 Gdy odpoczywali między zagrodami trzody,

skrzydła gołębicy srebrem się lśniły,

a jej pióra zielonkawym odcieniem złota. Sdz 5,16

68,14 między zagrodami trzody. BJ: „między dwoma murkami”. Chodzi o niskie połączone murki wytyczające zagrody trzodom.

— Gołębica jest symbolem Izraela (por. Ps 74,19; Oz 7,11; itd.), który się przyozdabia bogactwami zdobytymi w walce (por. Joz 22,8; Sdz 8,24n).

68,14. Skrzydła gołębicy srebrem się lśniły. Nie ma zgody co do znaczenia frazy: „skrzydła gołębicy srebrem [i złotem] się lśniły”. Niektórzy badacze uważają, że jest to aluzja do bitewnych sztandarów uciekających królów - na szczycie drzewca często umieszczano wyobrażenie gołębia - symbol kananejskiej bogini Asztarte. Inni komentatorzy uważają, że jest to nawiązanie do Izraela (zob. inne obrazy ptaków w Ps 74,19; Oz 7,11). Przekonywająca wydaje się hipoteza Tate’a, który sugeruje, że gołębie, być może ozdobione barwnymi wstęgami, odgrywały podczas uroczystości rolę symbolu zwycięstwa.

15 Gdy tam Wszechmocny królów rozpraszał,

śniegi spadały na górę Salmon! Rdz 17,1+

68,15 Chodzi niewątpliwie o jakieś zalesione wzgórze w pobliżu Sychem (Sdz 9,48-49). Abimelek rozrzucił sól (białą jak śnieg; por. Syr 43,18-19) na ruinach tego miasta (Sdz 9,45).

— Cały ten passus (w. 14-15) bardzo niejasny; można go rozumieć w ten sposób, że poeta, naśladując Sdz 5,16n, zwraca się do izolujących się klanów, nieobecnych w walce, chlubi się wobec nich cennym łupem, który dzielą między siebie kobiety izraelskie i który błyszczy na ich opalonej skórze jak pióra gołębicy.

68,15. Góra Salmon. Z powodu paralelnego układu tego wersetu względem wersetu 16 i Baszanu, wydaje się mało prawdopodobne, by góra Salmon wymieniona w tym psalmie była tą samą, o której wspomina Sdz 9,48 jako szczycie wznoszącym się w pobliżu Sychem. Nazwa góry znaczy dosłownie „ciemna” lub „czarna” i może wskazywać na spowicie jej wierzchołka przez chmury. Musiałaby mieć większą wysokość, by jej szczyt pokrywał śnieg.

16 Góry Baszanu – to góry wysokie,

góry Baszanu – to góry urwiste.

68,16. Góry Baszanu. Region Baszanu, położony na północny wschód od Galilei, to urodzajna równina rozciągająca się na wysokości ok. 600 m n.p.m. Otaczają ją zewsząd wygasłe szczyty wulkaniczne oraz faliste wzgórza porosłe lasami, wystarczającymi do uzupełnienia gospodarki regionu opartej na hodowli bydła (zob. Iz 3,13 i Am 4,1-3). Surowe góry, o których tutaj wspomniano, oznaczają przypuszczalnie trudne do wspinaczki bazaltowe zbocza znajdujące się w tym rejonie.

17 Czemu, góry urwiste, patrzycie z zazdrością

na górę, gdzie się Bogu spodobało mieszkać,

na której też Bóg będzie mieszkał na zawsze? Ez 43,7

18 Rydwanów Bożych jest tysiące tysięcy:

to Pan do świątyni przybywa z Synaju. 2Krl 6,17; 2Krl 7,6

68,18 Chodzi tu raczej o rydwany Boże, które ujrzał Elizeusz (2 Krl 6,17; por. 7,6; Iz 66,15), niż o rydwany Salomona (1 Krl 10,26). W dalszym ciągu wspomnienie zwycięstw czasu królów.

— W epoce drugiej świątyni poddano retuszowi tekst hebr. drugiego stychu (modyfikując podział słów). Można go tłumaczyć dosł.: „Pan jest w nich; Synaj jest w sanktuarium”. W ten sposób Synaj został utożsamiony z Syjonem, skąd pochodzi Prawo (Iz 2,3). Jest to pierwszy ślad relektury tego psalmu dokonanej pod kątem święta liturgicznego Pięćdziesiątnicy, kiedy się obchodzi dar Prawa otrzymanego na Synaju (por. przyp. 68,9).

19 Wstąpiłeś na wyżynę, powiodłeś jeńców,

przyjąłeś ludzi jako daninę,

nawet opornych – do Twej siedziby, Panie! Ps 47,6; Ef 4,8-10

68,19 Tą wyżyną jest Syjon.

68,19. Wstąpiłeś na wyżynę, wziąłeś jeńców do niewoli. Podobnie jak zwycięski król Saul w 1 Sm 15,7-15, triumfujący Jahwe kroczy, wiodąc za sobą jeńców, łupy i daniny. Podobny obraz znaleźć można w asyryjskich rocznikach Sennacheryba, który powiada, że wziął ponad 200 000 jeńców z Judy, prócz tego zwierzęta i inne łupy. Główne bóstwa Bliskiego Wschodu łączone były z wyżynami, więc „wstąpienie” Jahwe może oznaczać powrót na Jego świętą górę (zob. Jr 31,12). Podobnie, w tradycji ugaryckiej i kananejskiej, Baal wykorzystywał górę Safon jako swoją bazę wypadową.

20 Pan niech będzie przez wszystkie dni błogosławiony,

ciężary nasze dźwiga Bóg, zbawienie nasze. Pwt 32,11; Iz 46,3-4; Ps 63,9

21 Bóg nasz jest Bogiem, który wyzwala,

i Pan Bóg daje ujść przed śmiercią.

22 Zaiste Bóg kruszy głowy swym wrogom,

kudłatą czaszkę tego, co postępuje grzesznie.

23 Pan powiedział: Z Baszanu mogę [cię] wyprowadzić,

mogę wyprowadzić z głębiny morskiej,

24 byś stopę twą we krwi umoczył,

by języki psów twoich miały kęsek z wrogów. 1Krl 21,19; 1Krl 22,38; 2Krl 9,36

68,24 Aluzja do śmierci Achaba (1 Krl 21,19; 22,38), Jorama (2 Krl 8,29; 9,15) i Izebel (2 Krl 9,36).

68,24. Zamoczenie stopy we krwi wrogów. Język poetycki charakteryzujący opowieści o bitwie bywa czasami dość makabryczny. Z pewnością jest tak w przypadku tej frazy (użyto jej również w Ps 58,11). Podobny obraz stąpania po krwi nieprzyjaciół pojawia się w ugaryckim eposie o Anat. Bogini z radością wyrzyna całe armie i „brodzi po kolana we krwi wojowników”.

25 Boże, widać Twoje wejście,

wejście mojego Boga, Króla mego, do świątyni.

68,25. Procesja do świątyni. Podczas babilońskich świąt Nowego Roku (Akitu) odbywała się procesja z posągiem boga Marduka, który obnoszono „świętą drogą” po mieście. Bóg był prowadzony przez króla („wiedziony za rękę”) aż do świątyni Esagila, gdzie rezydował przez cały następny rok. Odbywanie tego rodzaju procesji w Jerozolimie nie było rzeczą typową, bowiem żaden obraz nie mógł symbolizować Jahwe. Jednakże Arka Przymierza, będąca ikoną obecności i mocy Bożej, została przeprowadzona przez miasto przez króla Dawida i umieszczona w przybytku (zob. 2 Sm 6), i właśnie to wydarzenie może być opiewane w tym psalmie.

26 Śpiewacy idą przodem, na końcu harfiarze,

w środku dziewczęta uderzają w bębenki.

68,26. Udział muzyków w procesji. Wyznaczenie muzyków usługujących w świątyni opisano w 1 Krn 15,16-22. Ich zadanie polegało na akompaniowaniu na instrumentach strunowych i cymbałach oraz wykonywaniu hymnów dziękczynnych (zob. Ps 42,4). Egipskie malowidła grobowe ukazują pieśniarzy, tancerki i muzyków kroczących w procesji, w sposób przypominający opis podany w tym tekście.

27 Na świętych zgromadzeniach błogosławcie Boga,

Pana – wy zrodzeni z Izraela! Pwt 33,28; Jr 2,13; Jr 17,13; Ps 80,2-3

68,27 Antyfona liturgiczna.

28 Tam Beniamin idzie na czele,

książęta Judy wśród wrzawy swych okrzyków,

książęta Zabulona, książęta Neftalego. Iz 8,23

68,28 wśród wrzawy swych okrzyków. BJ: „w wielobarwnych strojach”, riqmatam, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: rigmatam, „w kupie”.

— W w. 25-28 wspomnienie Paschy Ezechiasza (2 Krn 30), w której uczestniczyły pokolenia północne.

29 O Boże, okaż Twoją potęgę,

potęgę Bożą, z jaką działałeś dla nas

68,29 Pierwszy stych w BJ: „Rozkazuj, o mój Boże, zgodnie ze swoją potęgą”, poprawiony według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „Twój Bóg kierował twoją potęgą”.

— Tekst i rytm dwóch następujących strof — niepewne.

30 z Twej świątyni nad Jeruzalem!

Niech królowie złożą Tobie dary!

31 Napełnij grozą dzikiego zwierza w sitowiu

i stada bawołów, wraz z cielcami narodów.

Niech padną na twarz ze sztabami srebra;

rozprosz narody, co z wojen się cieszą. Ez 29,2n

68,31 Dwa pierwsze stychy zawierają obelżywą aluzję do Egiptu, do jego władców i ludu. Pasuje ona do okresu wielkiej deportacji żydowskiej tamże za panowania Ptolemeusza I Sotera ok. r. 320.

68,31. Obraz dzikiego zwierza w sitowiu. Zwierzęciem, o które tutaj chodzi, jest najprawdopodobniej hipopotam lub krokodyl. Obydwa stanowiły poważne zagrożenie nad brzegami Nilu w Egipcie. Malowidła grobowe z Beni Hasan zawierają kilka scen ukazujących rybaków łowiących ryby, bacznie obserwowanych przez czającego się krokodyla. W warstwie politycznej może być to aluzja do Egiptu.

32 Niechaj z Egiptu nadejdą możnowładcy,

niech Kusz wyciągnie swe ręce do Boga. Iz 18,7; Iz 45,14

68,32 możnowładcy. Dosł.: „tłuści”, haszszemenîm albo miszmannîm, na zasadzie domysłu za grec. Tekst hebr.: haszmannîm, „przedmioty z brązu”(?).

— wyciągnie. Lekcja jitroc na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: taric, „popędzi”.

68,32. Egipt i Kusz. Ponieważ w Egipcie panowały dynastie kuszyckie, paralelne umieszczenie Egiptu i Kusz nie jest tutaj niczym niezwykłym. Możliwe, że przyniesienie daniny z tego południowego rejonu Etiopii ma podkreślić Boże panowanie, zdolne nakazać oddawanie czci przez najdalsze krańce ziemi (por. Iz 18,7).

33 Śpiewajcie Bogu, królestwa ziemi,

zagrajcie Panu, Ps 68,5+

68,33 Panu. Według tekstu hebr., który ma dodatkowo Sela (pauza). W BJ pominięte.

34 który przemierza niebo, niebo odwieczne.

Oto wydał głos swój, głos potężny:

68,34. Przemierza niebo, niebo odwieczne. Zob. komentarz do Ps 68,5.

35 Uznajcie moc Bożą!

Jego majestat jest nad Izraelem,

a Jego potęga w obłokach.

36 Grozę sieje Bóg ze swej świątyni, Bóg Izraela;

On sam swojemu ludowi daje potęgę i siłę.

Niech będzie Bóg błogosławiony! Ps 28,8; Ps 29,11

68,36 ze swej świątyni. Tak Wulgata. Tekst hebr.: „Z Twoich świątyń”.

Psalm 69

Lamentacja

69,1-37 Psalm łączy dwie lamentacje, o odmiennym rytmie, a każda jest złożona ze skargi i z następującej po niej modlitwy. Pierwsza (w. 2-7 i 14-16) rozwija temat wód piekielnych (Ps 18,5+) oraz nieprzyjaciół (Ps 35; itd.). Druga (w. 8-13 i 17n) jest krzykiem rozpaczy wiernego, który padł ofiarą własnej gorliwości (por. Ps 22; Iz 53,10; Jr 15,15). Całość kończy się finałem hymnicznym (w. 31n) o perspektywach narodów (por. Ps 22,28n i 102,14n). Mesjański charakter psalmu wynika z częstego cytowania go w NT.

1 Kierownikowi chóru. Na melodię: „Lilie...”. Dawidowy. Ps 45,1

2 Wybaw mnie, Boże,

bo woda mi sięga po szyję. Ps 18,5+; Ps 124,4-5; Jon 2,6

69,2 po szyję. Inne możliwe tłumaczenie BJ: „aż do duszy”.

3 Ugrzązłem w mule topieli

i nie mam nigdzie oparcia,

trafiłem na wodną głębinę

i nurt wody mnie porywa.

4 Zmęczyłem się krzykiem

i ochrypło mi gardło,

osłabły moje oczy,

gdy czekam na Boga mojego.

5 Liczniejsi są od włosów na mej głowie

nienawidzący mnie bez powodu;

silni są moi wrogowie,

nieprzyjaciele zakłamani;

czyż mam oddać to, czego nie porwałem? Ps 40,13 J 15,25; Ps 35,19

6 Boże, Ty znasz moją głupotę

i występki moje nie są zakryte przed Tobą.

7 Niech przeze mnie nie wstydzą się ci, co Tobie ufają,

Panie, Boże Zastępów.

Niech przeze mnie się nie rumienią ci, którzy Ciebie szukają,

Boże Izraela!

69,7 Panie. Dodatek w tekście hebr. W BJ pominięte.

8 Dla Ciebie bowiem znoszę urąganie

i hańba twarz mi okrywa. Jr 15,15

9 Dla braci moich stałem się obcym

i cudzoziemcem dla synów mej matki. Hi 19,13-15

10 Bo gorliwość o dom Twój mnie pożera

i spadły na mnie obelgi uwłaczających Tobie. Ps 119,139; J 2,17; Rz 15,3

11 Trapiłem siebie postem,

a spotkały mnie za to zniewagi.

69,11 Trapiłem. Według grec. i przekładu syr. Tekst hebr.: „płakałem”.

69,11. Post. Zob. komentarz do Sdz 20,26.

12 Przywdziałem wór jako szatę

i pośmiewiskiem stałem się dla tamtych.

69,12. Wór jako szata. Zob. komentarz do 1 Krl 20,31.

13 Mówią o mnie siedzący w bramie

i śpiewają pieśni ci, co piją sycerę.

14 Lecz ja ślę moją modlitwę do Ciebie,

o Panie – czas to łaski;

wysłuchaj mnie w Twojej wielkiej dobroci,

w zbawczej Twej wierności! Iz 49,8; Ps 32,6; Ps 102,14

15 Wyrwij mnie z bagna, abym nie zatonął,

wybaw mnie od tych, co mnie nienawidzą,

i z wodnej głębiny!

16 Niechaj mnie nurt wody nie porwie,

niech nie pochłonie mnie głębia,

niech otchłań nie zamknie nade mną swej paszczy!

17 Wysłuchaj mnie, Panie, bo Twoja łaska pełna jest dobroci;

wejrzyj na mnie w ogromie swego miłosierdzia!

18 Nie kryj swego oblicza przed Twoim sługą;

prędko mnie wysłuchaj, bo jestem w ucisku. Ps 102,3

19 Przybliż się do mnie i wybaw mnie;

uwolnij mnie przez wzgląd na moich wrogów!

20 Ty znasz moją hańbę,

mój wstyd i mą niesławę;

wszyscy, co mnie dręczą, są przed Tobą.

69,20. Szydzenie z cierpiącego. Izraelici wierzyli, że jeśli Bóg ma być uważany za sprawiedliwego, nagrody i kary w tym życiu muszą być proporcjonalne do sprawiedliwości lub nieprawości człowieka. Przekonanie to kazało im również wierzyć, że jeśli ktoś doświadcza pomyślności, musi to być nagroda za jego prawość, zaś gdy cierpi, musi być w ten sposób karany za swój grzech. Im większe cierpienie, tym większa musiała być nieprawość. Z powodu obowiązywania owej zasady odpłaty (zob. komentarz we wstawce dotyczącej powszechnych wyobrażeń z Księgi Psalmów) cierpienie stało się przyczyną hańby. Ponieważ proszący pozbawiony był przyjaciół i pocieszycieli, zwraca się do Boga, który „zna” jego cierpienie i nie będzie szydził z wołania o pomoc (por. Lm 1,2.7.9). Podobne uczucie rozpaczy pobrzmiewa w Babilońskiej teodycei (ok. 1000 przed Chr.) ukazującej świat przewrócony do góry nogami; cierpiący oznajmia tam, że musi „kłaniać się mętom społecznym, które traktują go z pogardą”.

21 Hańba złamała moje serce i sił mi zabrakło,

na współczującego czekałem, ale go nie było,

i na pocieszających, lecz ich nie znalazłem. Hi 6,14n; Lm 1,2; Mt 26,40p; J 16,32

69,21 Przekład na zasadzie domysłu. Szyk wyrazów i stychów w w. 20-21 jest — jak się wydaje — zaburzony, żadna poprawa nie narzuca się jednak jako oczywista.

22 Dali mi jako pokarm truciznę,

a gdy byłem spragniony, poili mnie octem. Mt 27,34; Mt 27,48; Rz 11,9-10

69,22. Dali mi jako pokarm żółć/truciznę. W niektórych kontekstach to hebrajskie słowo oznacza truciznę (np. jad żmii w Pwt 32,33), kiedy indziej zaś substancję o gorzkim smaku. Może więc pełnić rolę paraleli do octu. Pierwsza substancja prowadzi do niemal pewnej śmierci, zaś druga to swego rodzaju środek uspokajający. Post związany z żałobą mógł zostać przypuszczalnie przerwany przez pocieszycieli przynoszących pożywienie cierpiącemu (2 Sm 3,35). W tym jednak przypadku zamiast pociechy i pożywienia pogrążony w cierpieniu otrzymuje ich przeciwieństwo - truciznę (porównaj w Am 6,12 oskarżenie proroka Amosa, że sprawiedliwość zamieniła się w truciznę).

69,22. Ocet. Gorzki, pozbawiony wartości ocet podany cierpiącemu przypomina ten, który został opisany w Izajaszowej „Pieśni o winnicy” (Iz 5,2). Równie odrażająca jest metafora narodu „niemądrego i niemającego rozwagi” z Pwt 32,28-33, w której lud porównany został do „gron trujących” i „gorzkich jagód”, a wino z nich stało się „jadem smoków, gwałtowną trucizną żmijową”.

23 Niech stół ich stanie się dla nich pułapką,

potrzaskiem – ich biesiada ofiarna.

24 Niech zaćmią się ich oczy, aby nie widzieli;

spraw, by lędźwie ich zawsze się chwiały.

25 Wylej na nich swoje oburzenie,

niech ich ogarnie żar Twojego gniewu!

26 Niech ich mieszkanie stanie się pustkowiem,

a w ich namiotach niech braknie mieszkańców! Dz 1,20

27 Bo prześladowali tego, kogoś Ty poraził,

i przyczynili bólu temu, któregoś Ty zranił. Iz 53,4; Ps 71,11

69,27 i przyczynili. Za grec. i przekładem syr. Tekst hebr.: „rozmawiali”. — Dopełnienia występują tam w 1. mn. — adaptacja do liturgii narodowej.

28 Do winy ich dodaj winę,

niech nie dostąpią u Ciebie usprawiedliwienia.

29 Niech zostaną wymazani z księgi żyjących

i niech nie będą zapisani z prawymi! Wj 32,32; Iz 4,3; Dn 12,1; Ap 3,5

69,29. Zostaną wymazani z księgi żyjących. W sumeryjskim hymnie do Nungal bogini opisuje swoją sprawiedliwość wyrażającą się w karaniu niegodziwych i okazywaniu miłosierdzia tym, który na to zasługują. Powiada, że trzyma w dłoni tabliczki życia, na których zapisuje imiona sprawiedliwych. Zob. komentarz do Ml 3,16.

30 Ale ja jestem nędzny i zbolały;

niech pomoc Twoja, Boże, mnie strzeże!

31 Pieśnią chcę chwalić imię Boga

i dziękczynieniem Go wysławiać. Ps 22,26n Ps 50,8+;

32 Milsze to Bogu niźli bawół,

niż cielec, co ma [już] rogi i racice. Ps 50,14; Ps 51,18

69,32. Rogi i racice. Pełen poświęcenia kult i uwielbienie jest milsze Jahwe niż rytuały i ofiary (porównaj podobne stwierdzenia w 1 Sm 15,22 i Oz 6,6). Wzmianka o rogach i racicach wskazuje, że chodzi o dorosłego cielca (porównaj Mi 6,6), kosztowne zwierzę ofiarne, które było uważane za rytualnie czyste zgodnie z prawem świętości (zob. Kpł 11,3-8).

33 Patrzcie, ubodzy, i rozradujcie się;

niech ożyje wasze serce, którzy szukacie Boga. Ps 22,27; Ps 70,5; Ps 119,144

34 Bo Pan wysłuchuje biednych

i swoimi więźniami nie gardzi.

35 Niechaj Go chwalą niebiosa i ziemia,

morza i wszystko, co w nich się porusza.

36 Albowiem Bóg ocali Syjon

i zbuduje miasta Judy:

tam będą mieszkać i wezmą je w posiadanie; Iz 44,26; Ez 36,10; Ps 102,29; Ps 102,22-23; Ps 5,12; Iz 65,9

37 i potomstwo sług Jego je odziedziczy,

a miłujący Jego imię tam przebywać będą.

Psalm 70

Krzyk rozpaczy Ps 40,14-18;

70,1-6 Dublet Ps 40,14-18. Zob. podane tam miejsca paralelne oraz przyp. 40,1-18.

1 Kierownikowi chóru. Dawidowy. Ku wspomnieniu. Ps 38,1

2 Racz mnie wybawić, o Boże;

Panie, pośpiesz mi na pomoc!

3 Niech się zawstydzą i okryją rumieńcem

ci, którzy czyhają na moje życie.

Niech się cofną okryci wstydem

ci, którzy z niedoli mojej się weselą.

4 Niechaj odstąpią okryci hańbą,

którzy [mi] mówią: Ha, ha.

5 Niech się radują i weselą w Tobie

wszyscy, co Ciebie szukają.

Niech zawsze mówią: Bóg jest wielki!

ci, którzy pragną Twego wybawienia.

6 Ja zaś jestem ubogi i nędzny,

Boże, pośpiesz do mnie!

Ty jesteś wspomożycielem moim i wybawcą:

nie zwlekaj, o Panie!

Psalm 71

Modlitwa starca

1 W Tobie, Panie, moja ucieczka,

niech nie doznam wstydu na wieki; Ps 31,2-4 Ps 25,2

2 wyrwij mnie i wyzwól w Twej sprawiedliwości,

nakłoń ku mnie swe ucho i ocal mnie!

3 Bądź mi skałą schronienia

i zamkiem warownym, aby mnie ocalić,

boś Ty opoką moją i twierdzą.

71,3 schronienia. Według niektórych rkpsów hebr. i przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „mieszkania”.

— Dwa następne stychy w BJ uznane za niepewne. Grec: „ogrodzeniem muru dla mego zbawienia”.

4 Boże mój, wyzwól mnie z rąk niegodziwca,

od pięści złoczyńcy i ciemiężyciela. Ps 140,2

5 Ty bowiem, mój Boże, jesteś moją nadzieją,

Panie, ufności moja od moich lat młodych!

6 Ty byłeś moją podporą od narodzin;

od łona matki moim opiekunem. C

iebie zawsze wysławiałem. Jr 17,14; Ps 22,4; Ps 109,1

71,6 moim opiekunem. Sens niepewny. BJ: „moją częścią”. Przekłady starożytne: „moją mocą”.

7 Jak gdyby cudem stałem się dla wielu,

Ty bowiem byłeś potężnym mym wspomożycielem. Iz 52,14; Ps 31,12

71,7 Jest tak z powodu przebytych prób: zdziwienie budzi widok sprawiedliwego, który cierpi (por. Hi).

71,7. Cudem stałem się dla wielu. Użycie hebrajskiego terminu mopet wskazuje na jakieś niezwykłe wydarzenie stanowiące znak Bożej mocy, w tym przypadku związanej z sądem lub karą (porównaj przekleństwa z Pwt 28,45-46). Ten termin techniczny często występuje w narracji o plagach, którymi Bóg dotknął Egipt (Wj 7,3; 11,9); przyjmował też znaczenie sygnału nadchodzących wydarzeń (1 Krl 13,3.5).

8 Usta moje były pełne – Twojej chwały,

każdego dnia Twojej sławy.

9 Nie odtrącaj mnie w czasie starości;

gdy siły ustaną, nie opuszczaj mnie! Ps 22,12; Ps 22,20

10 Albowiem moi wrogowie o mnie rozprawiają,

czyhający na moje życie zmawiają się na mnie.

11 Bóg go opuścił – mówią –

gońcie go, chwytajcie,

bo nie ma on wybawcy. Ps 3,3; Ps 22,9; Ps 69,27

12 O Boże, nie stój z daleka ode mnie,

mój Boże, pośpiesz mi na pomoc! Ps 22,12+

13 Niech się zawstydzą i niech upadną nastający na moje życie;

niech się hańbą i wstydem okryją ci, co szukają mego nieszczęścia! Ps 40,15; Ps 35,4

14 Ja zaś będę zawsze ufał

i pomnażał wszelką Twą chwałę.

15 Moje usta będą głosić Twoją sprawiedliwość,

przez cały dzień Twoją pomoc,

bo nawet nie znam jej miary. Ps 35,28; Ps 109,30

71,15 Trzeci stych w BJ pominięty. Tekst hebr.: „bo nie znam liter”. Jest to bez wątpienia glosa kopisty zakłopotanego następnym słowem.

16 Wejdę, głosząc wspaniałe czyny Pana,

i będę przypominał Jego tylko sprawiedliwość.

 71,16 Wejdę, głosząc wspaniałe czyny Pana. Dosł.: „przyjdę w potęgach Pana, Jahwe”. Sens niepewny. Istnieje propozycja poprawy pierwszej litery, by czytać: „głosić będę (wielkie czyny Pana)”.

17 Boże, Ty mnie uczyłeś od mojej młodości,

i do tej chwili głoszę Twoje cuda. Oz 2,17; Jr 2,1; Ps 129,1-2; Iz 46,3-4

18 Lecz i w starości, i w wieku sędziwym

nie opuszczaj mnie, Boże,

gdy [moc] Twego ramienia głosić będę,

całemu przyszłemu pokoleniu – Twą potęgę, Ps 22,31+

71,18 Dwa pierwsze stychy odnoszą się być może do Izraela, o którego młodości i starości mówili prorocy.

— W dwu ostatnich stychach — obraz występujący w pismach prorockich (Iz 51,9; 53,1), który przywoływał na pamięć cuda Wyjścia.

19 i sprawiedliwość Twą, Boże, sięgającą niebios,

którą tak wielkich dzieł dokonałeś;

o Boże, któż jest równy Tobie? Ps 36,7 Ps 72,18 Ps 86,8+

20 Zesłałeś na mnie wiele srogich utrapień,

lecz znowu przywrócisz mi życie

i z głębin ziemi znów mnie wydobędziesz. Ps 9,14; Ps 40,3

21 Podnieś moją wielkość

i pociesz mnie na nowo!

22 A ja będę Cię wielbić na harfie –

Twoją wierność, mój Boże!

Będę Ci grał na cytrze,

Święty Izraela! Iz 6,3+

23 Rozradują się moje wargi, gdy będę Ci śpiewał,

i dusza moja, którą odkupiłeś. Ps 7,18+

71,23 śpiewał. BJ: „grał” (por. 7,18+).

24 Również mój język przez cały dzień

będzie głosił Twoją sprawiedliwość,

bo okryli się hańbą i wstydem

szukający mojego nieszczęścia.

Psalm 72

Obiecany król Iz 11,1-5; Za 9,9n

72,1-20 Dedykowany Salomonowi, władcy sprawiedliwemu i zapewniającemu pokój, bogatemu i pełnemu chwały (1 Krl 3,9.12.28; 4,20; 10,1-29; 1 Krn 22,9), psalm ten jest apelem do idealnego króla przyszłości. Tradycja żydowska i chrześcijańska widziała w nim antycypację portretu króla mesjańskiego przepowiedzianego w Iz 9,5; 11,1-5; Za 9,9n.

72,1. Hymny koronacyjne. Istnieje wiele dowodów wskazujących, że cywilizacje starożytnej Mezopotamii postrzegały władzę królewską jako dar bogów. W prologu do Kodeksu Hammurabiego pojawia się stwierdzenie, że król został ogłoszony „pasterzem” przez boga Enlila, i że zadanie króla polega na „utrzymywaniu sprawiedliwości w kraju”. Podczas obchodów babilońskiego święta Nowego Roku (Akitu) król był ponownie obdarzany władzą swojego urzędu. Uroczystość czczono wielką procesją i masowymi obchodami. W tekstach z Ur III (ok. 2000 przed Chr.) zachowały się hymny przygotowane na tę okazję, napisane dla uczczenia króla Ur-Nammu. W owych kompozycjach opisano kilka faz rytuału koronacyjnego, m.in. „umieszczenie świętego berła” w ręku władcy. Wersety te miały być śpiewane lub ogłaszane przez króla. Powoływał się on na otrzymany od boga obowiązek prawodawcy i budowniczego kanałów, które zapewniają urodzajność ziemi. W odpowiedzi rozlegała się litania wygłaszana przez kapłanów, w której używano tytułów królewskich oraz potwierdzano, że władca jest „królem Ur”.

1 Salomonowy.

O Boże, przekaż Twój sąd królowi

i Twoją sprawiedliwość synowi królewskiemu. Jr 23,5

2 Niech sądzi sprawiedliwie Twój lud

i ubogich Twoich – zgodnie z prawem!

3 Niech góry przyniosą ludowi pokój,

a wzgórza – sprawiedliwość! Iz 45,8; Iz 52,7; Iz 55,12

72,3 W BJ podział tego wiersza za grec: „Góry, przynieście, i wy, wzgórza, / pokój ludowi. / W sprawiedliwości 4 będzie sądził uciśnionych z ludu”. — Tekst wątpliwy.

4 Otoczy opieką uciśnionych wśród ludu,

ratować będzie dzieci ubogich, a

 zetrze na proch ciemiężyciela. So 2,3+

5 I będzie trwał długo jak słońce,

jak księżyc przez wszystkie pokolenia. Ps 61,8

72,5 będzie trwał. Według grec. Tekst hebr.: „bać się ciebie będą”.

6 Zstąpi jak deszcz na trawę,

jak deszcz rzęsisty, co nawadnia ziemię. Oz 6,3; Iz 45,8; Pwt 32,2

72,6 na trawę. BJ: „na potraw”. Przekłady starożytne: „na runo” (por. Sdz 6,37n).

7 Za dni jego rozkwitnie sprawiedliwość

i wielki pokój, dopóki księżyc nie zgaśnie. 2Sm 7,13n; Jr 31,35; Jr 33,20; Ps 89,38; Za 9,10; Syr 44,21; Iz 27,1; Mi 7,17; Iz 49,23

72,7 sprawiedliwość. Według niektórych rkpsów hebr. i przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „sprawiedliwy” (relektura mesjańska; por. Jr 23,5; Za 9,9).

— Era mesjańska trwać będzie aż do końca czasów.

8 I panować będzie od morza do morza,

od Rzeki aż po krańce ziemi.

72,8 Mowa tu o Palestynie w jej idealnych granicach (por. Sdz 20,1+).

72,8. Zasięg panowania. Aby dać do zrozumienia, że Bóg przyznał swojemu królowi uniwersalne panowanie, Psalmista posługuje się obrazem, który został użyty w inskrypcji z Karatepe w odniesieniu do króla Luwian Azitiwadda (730-710 przed Chr.). Podobnie jak Psalmista wspomina o „panowaniu od morza do morza”, w rocznikach tych ogłasza się, że król rozciągnął swoje panowanie „od wschodu do zachodu słońca”. Teksty akadyjskie ukazują również władcę pyszniącego się poddaniem mu całej rasy ludzkiej, od Górnego do Dolnego Morza.

9 Nieprzyjaciele będą mu się kłaniać,

a jego przeciwnicy pył będą zlizywać.

72,9 Nieprzyjaciele. BJ: „Bestia”. Hebr. cîjîm oznacza zwierzęta albo demony, błąkające się po pustyni (Iz 13,21; 34,14; Jr 50,39; Ez 34,28). Tu — pokonane państwa pogańskie (por. Iz 27,1; Dn 7,3; Ap 13,1; itd.).

72,9. Ludy pustyni/nieprzyjaciele. Tekst hebrajski jest zwykle poprawiany: z iyyim, „mieszkaniec pustyni”, na sarayw, „jego przeciwnicy”. Jeśli zachowamy oryginalne brzmienie tekstu, wyrażenie to może się odnosić do wspomnianego wcześniej Kusz (pustynnego rejonu Etiopii) w Psalmie 68,31; jako geograficzne określenie „krańców ziemi”, odpowiadałoby zatem koronacyjnej obietnicy z Ps 72,8.

10 Królowie Tarszisz i wysp

przyniosą dary,

królowie Szeby i Saby

złożą daninę. 1Krl 10,1+

72,10. Tarszisz, Szeba, Saba. Aby podkreślić zasięg panowania króla, przybywają doń z darami władcy z całego świata. Tarszisz, kojarzone z wyspami i narodami zamieszkującymi zachodnią część świata śródziemnomorskiego, oznacza wszystkie punkty na zachodzie (zob. komentarz do Iz 23,1). Szeba to południowa Arabia (Jemen) oraz królestwo Sabejczyków (zob. komentarz do Iz 60,6). Położenie Saby jest w dalszym ciągu przedmiotem sporów, chociaż niektórzy badacze umieszczają ją w Etiopii lub gdzieś w północno-zachodniej Arabii, na szlaku handlu kadzidłem (zob. Iz 43,3).

11 I oddadzą mu pokłon wszyscy królowie,

wszystkie narody będą mu służyły.

12 Wyzwoli bowiem wołającego biedaka

i ubogiego, i bezbronnego. Hi 29,12

13 Zmiłuje się nad nędzarzem i biedakiem

i ocali życie ubogich:

14 od krzywdy i ucisku uwolni ich dusze,

a krew ich cenna będzie w jego oczach. Ps 116,15

72,12-14. Obowiązki króla. Typowe dla literatury Bliskiego Wschodu jest ukazywanie króla jako prawodawcy (Prz 29,14) i obrońcy słabych (atrybut Boga w Ps 35,10). W egipskiej Opowieści o wymownym wieśniaku czytamy, że obowiązkiem władcy jest bycie „ojcem sierocie”. W hymnie koronacyjnym z Ur III król Ur-Nammu opisany został jako „podtrzymujący Ur”. W prologu do ustanowionych przezeń praw opisano, w jaki sposób bogowie przekazali Hammurabiemu z Babilonu zadanie „przyczyniania się do pomyślności ludu”, „utrzymywania sprawiedliwości w kraju” oraz pilnowania, by „mocni nie uciskali słabych”.

15 Przeto będzie żył i dadzą mu złoto z Saby,

zawsze będą się modlić za niego,

nieustannie mu błogosławić. Ps 61,7-8

72,15 i dadzą mu. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „i da mu”.

— Tekst drugiego i trzeciego stychu niejasny, gdyż nie został określony podmiot zdania. Najbardziej naturalne — jak się wydaje — jest rozumienie, że Izrael modli się za powodzenie zbawczej misji Mesjasza. Można również tłumaczyć: „On (Mesjasz) modlić się będzie za niego (za ubogiego) i błogosławić mu będzie”.

16 Obfitość zboża niech będzie na ziemi,

niech szczyty gór nią zaszumią!

Jak Liban niech plon jego kwitnie,

niech będzie jego kwiat jak polna trawa! Iz 27,6; Oz 14,6-9; Am 9,13

72,16 jego kwiat. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „niech zakwitną”.

17 Imię jego trwa na wieki;

jak długo świeci słońce, niech wzrasta jego imię!

Niech się wzajemnie nim błogosławią!

Niech wszystkie narody ziemi życzą mu szczęścia! Rdz 12,3+ Ha 3,3

72,17 BJ: „Niech imię Jego będzie na zawsze błogosławione, / niech On trwa pod słońcem! / Błogosławione będą w Nim wszystkie narody ziemi, / niech wszystkie ogłoszą Go szczęśliwym”, „błogosławione” i „wszystkie narody ziemi”, za grec. W tekście hebr. pominięte. — „niech trwa”, jikkôn, według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: jinnôn, „niech się rozmnaża”.

 — Tekst hebr. w jego dzisiejszym stanie można tłumaczyć: „Niech imię jego na wieki trwa pod słońcem. On kiełkować będzie (wzrastać) jest jego imię”. Jest to być może relektura czyniąca aluzję do różdżki Jessego (Iz 11,1) i do mesjańskiego miana „Odrośl” (Iz 4,2; Jr 23,5; 33,15; Za 6,12).

18 Błogosławiony Pan, Bóg Izraela,

który sam jeden czyni cuda!

19 Błogosławione na wieki chwalebne Jego imię;

niech się cała ziemia napełni Jego chwałą!

Niech się tak stanie niech się stanie!

20 (Skończyły się modlitwy Dawida, syna Jessego).

72,20 Doksologią i kolofon drugiej księgi Ps.

KSIĘGA TRZECIA

Psalm 73

Sprawiedliwość ostateczna

73,1-28 Jakiś mędrzec, najpierw zgorszony pomyślnością bezbożnych i cierpieniem sprawiedliwych (por. Hi 21,1-16; Koh 7,15; Jr 12,ln; Ml 3,15; itd.), przeciwstawia krótkotrwałe szczęście występnych pokojowi, jaki daje przyjaźń z Bogiem, który nigdy nie zawodzi.

1 Psalm. Asafowy.

Jak dobry jest Bóg dla prawych,

dla tych, co są czystego serca!

73,1 Początek drugiego stychu w BJ: „Pan”. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: wa’anî, „a ja” na początku w. 2, co jest tam niepotrzebne i zakłóca metrum stychu.

2 A moje stopy nieomal się nie potknęły,

omal się nie zachwiały moje kroki.

3 Zazdrościłem bowiem niegodziwym,

widząc pomyślność grzeszników. Ps 37,1+; Hi 21,13-26

4 Bo dla nich nie ma żadnych cierpień,

ich ciało jest zdrowe, tłuste.

73,4 Drugi stych w BJ: „nic nie naruszy ich okazałej postawy”, „nic nie naruszy”, dosł.: „jest doskonały”, lamo tam, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: lamôtam, „dla ich śmierci” (wyraz źle podzielony).

5 Nie doznają ludzkich utrapień

ani z [innymi] ludźmi nie cierpią.

6 Toteż ich naszyjnikiem jest pycha,

a przemoc szatą, co ich odziewa.

7 Ich oko wystaje z tłuszczu,

złe zamysły nurtują ich serca. Ps 17,10; Ps 119,70; Hi 15,27; Jr 5,28

73,7 oko. Za tekstem hebr. BJ: „nieprawość”, według tekstów starożytnych.

8 Szydzą i mówią złośliwie,

butnie grożą uciskiem.

9 Ustami swymi niebo napastują,

język ich biega po ziemi.

10 Dlatego lud mój do nich się zwraca

i obficie piją ich wodę.

73,10 BJ: „Oto dlaczego lud mój do nich się zwraca: / wody obfitości ich sięgają”. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr. skażony, dosł.: „Oto dlaczego lud mój wraca z tej strony (albo: „każe wrócić ludowi z tej strony”), wody obfitości są opróżnione”.

11 I mówią: Jakże Bóg może widzieć,

czyż Najwyższy ma wiedzę? Ps 9,11+

12 Tacy to są grzesznicy

i zawsze beztroscy gromadzą bogactwo.

13 Czy więc na próżno zachowałem czyste serce

i na znak niewinności obmywałem ręce? Ml 3,14 Ps 26,6

14 Co dnia bowiem cierpię chłostę,

każdego ranka spotyka mnie kara. Hi 7,18

15 Gdybym pomyślał: Będę mówił jak tamci,

to zdradziłbym ród Twoich synów.

16 Rozmyślałem zatem, aby to zrozumieć,

lecz to wydało mi się uciążliwe,

17 póki nie wniknąłem w święte sprawy Boże,

nie przyjrzałem się końcowi tamtych. Ps 119,130

73,17 w święte sprawy Boże. BJ: „do świątyń bożych”. Chodzi o świątynie bogów pogańskich, popierających ludzi niegodziwych i odpowiedzialnych za niesprawiedliwości na tym świecie (Ps 82). Niektórzy komentatorzy myślą tu o świątyni (Jr 51,51) albo o tajemniczych myślach Bożych (Ps 119,130; Mdr 2,22), kontekst jednak wskazuje raczej na zrujnowanie świątyń pogańskich.

18 Zaiste na śliskiej drodze ich stawiasz

i spychasz ich ku zagładzie.

19 Jak nagle stali się przedmiotem grozy!

Zginęli ze strachu.

20 Jak snem po przebudzeniu, Panie,

powstając, wzgardzisz ich obrazem. Ps 49,15

73,20 Na temat Boga, który „się budzi”, por. Ps 35,23; 44,24; 59,6; 78,65; Iz 51,9. Na temat „obrazu” por. Ps 49,15; 90,5; Hi 20,8; Iz 29,7-8.

21 Gdy się trapiło moje serce,

a w nerkach odczuwałem ból dotkliwy,

22 byłem nierozumny i nie pojmowałem,

byłem przed Tobą jak juczne zwierzę.

73,22 juczne zwierzę. Dosł.: „Behemot”. Jest to uosobienie ociężałości i powolności (por. Hi 40,15+).

23 Lecz ja zawsze będę z Tobą.

Tyś ujął moją prawicę,

24 prowadzisz mnie według swego zamysłu

i na koniec mnie przyjmiesz do chwały. Ps 16,10+

73,24 Chwała jest tu — jak się wydaje — upersonifikowanym atrybutem Bożym, przypominającym Obłok z historii Wyjścia. Przekłady starożytne: „zabierzesz mnie z chwałą”, przy czym słowo „chwała” ma zwykły sens, gdy jest użyte w odniesieniu do ludzi: należałoby rozumieć, że Bóg zachowuje sprawiedliwego od przedwczesnej i haniebnej śmierci oraz że zrehabilituje go, kiedy ten umrze, podczas gdy bezbożni żyją nadal. Wydaje się jednak, że pierwotny sens tych słów jest inny: podobnie jak w Ps 16,9n gorliwość wiernego zawiera już pragnienie ostatecznego zjednoczenia z Bogiem. Jest to etap na drodze do wyraźnej już wiary w zmartwychwstanie i życie wieczne (por. 16,10+).

73,24. Przyjmujesz mię na koniec do chwały. Dodanie słowa „do” w przekładzie BT ma charakter wyłącznie interpretacyjny, nie jest ono bowiem obecne w tekście hebrajskim. Wyobrażenie Boga „zabierającego” człowieka, co oznacza wybawienie od śmierci, jest wyraźnie widoczne w Ps 18,17, gdzie BT tę samą frazę tłumaczy „chwyta mnie”. Hebrajskie słowo „chwała” nigdy nie jest używane w języku hebrajskim jako synonim nieba i tutaj odnosi się do „godnego, honorowego” rozwiązania kryzysu Psalmisty. Trudności, w które popadł, przysporzyły mu hańby, bowiem cierpienie uważano za znak grzechu i Bożej dezaprobaty (zob. komentarz na temat zasady odpłaty i życia przyszłego we wstawce na temat powszechnych wyobrażeń z Księgi Psalmów).

25 Kogo prócz Ciebie mam w niebie?

Gdy jestem z Tobą, nie cieszy mnie ziemia.

26 Niszczeje moje ciało i serce,

Bóg jest opoką mego serca i moim działem na wieki. Ps 16,5+

73,26 Powodem tego niszczenia jest gorące pragnienie (por. Ps 84,3; Hi 19,27), a nie słabość (por. Ps 143,7).

27 Bo oto giną ci, którzy od Ciebie odstępują,

Ty gubisz wszystkich, co są wobec Ciebie niewierni.

73,27 niewierni. BJ: „cudzołożni”. Wyrażenie to oznacza u proroków niewierność względem Boga (por. Oz 1,2+).

28 Mnie zaś dobrze jest być blisko Boga,

w Panu wybrałem sobie schronienie,

by opowiadać wszystkie Jego dzieła.

73,28 dzieła. W grec. dodane: „w bramach Córy Syjońskiej” (por. 9,15).

Psalm 74

Lamentacja po zburzeniu świątyni

74,1-23 Według Targumu „głupcem” (w. 22) byłby Antioch Epifanes, „szalony król”, który spalił bramy świątyni (1 Mch 4,38; 2 Mch 1,8) i sprofanował sanktuarium (1 Mch l,21n.39; 2 Mch 6,5), psalm jednak może się odnosić do zdobycia świątyni przez armie chaldejskie (2 Krl 25,9; Iz 64,10). Od tamtej epoki zamilkł głos proroków (w. 9; por. Ps 77,9; Lm 2,9; Ez 7,26 i 1 Mch 4,46; 9,27; 14,41).

1 Pieśń pouczająca. Asafowy.

Dlaczego, Boże, wciąż stoisz daleko,

płoniesz gniewem przeciw owcom z Twojego pastwiska?

2 Pomnij na Twoją społeczność, którą dawno nabyłeś,

na pokolenie, które wziąłeś w posiadanie,

na górę Syjon, gdzie założyłeś sobie siedzibę. Pwt 7,6+; Wj 15,17; Jr 10,16; Iz 63,17; Jr 51,19

3 Skieruj Twe kroki

ku ruinom bez końca:

nieprzyjaciel wszystko spustoszył w świątyni.

4 Ryczeli Twoi przeciwnicy w środku [Namiotu] Spotkania,

zatknęli swe proporce.

74,4 Drugi stych w BJ: „zatknęli swe proporce we frontonie wejścia”, dosł.: „jak w wejściu, w górze”, według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „jak ten, który każe wejść”.

74,4. Proporce. Proporce lub posągi przedstawiające bóstwa były zwykle zabierane na wyprawy wojenne jako symbol obecności bogów. Asyryjscy królowie z IX i VIII w. przed Chr. tradycyjnie wspominają o boskim sztandarze, który podąża przed nimi. Proporce były używane przez Izraelitów i inne ludy, m.in. Asyryjczyków, podczas działań wojennych. W armii egipskiej oddziały nosiły imiona różnych bogów (np. oddział Amona, oddział Seta), sztandarów używano zaś do ich identyfikacji, znajdowało się na nich bowiem przedstawienie bóstwa. Sztandary i proporce bitewne służyły też żołnierzom jako urządzenia sygnalizacyjne, wyznaczały punkty zborne i były zawieszane na murach miast (zob. Jr 4,6). Barwa i symbole wskazywały, komu są poddane, często umieszczano na nich również symbol bóstwa, które podczas boju miało stać u boku oddziałów (zob. Jr 50,2). Asyryjska armia Salmanassara III podążała ze „sztandarami” umocowanymi do królewskiego rydwanu. Po rozbiciu obozu ustawiano je w pobliżu namiotu króla, w miejscu składania ofiar i dokonywania czynności wyrażających oddanie bogom.

5 Wyglądali jak ci, co wznoszą wysoko

siekiery wśród gąszczów.

74,5 Wyglądali jak ci. BJ: „których nie znano”, za grec. Tekst hebr.: „jest znane”.

— Prawdopodobnie glosa do drugiego stychu w. 4.

6 Wszystkie jego bramy wyłamali naraz,

zniszczyli toporem i kilofem.

74,6 bramy wyłamali. Według grec. Tekst hebr.: „a teraz jego rzeźby”. BJ: „5...

— Ich siekiery jak w gęstym lesie 6 łamały bramy”.

74,6. Rzeźbione panele [BT: „bramy”]. Trudno ustalić, czy chodzi tu o rzeźbione panele w świątyni, czy o zdobienia z brązu i złota w jakiś sposób związane ze świątynią. Jasne jest, że kunsztowne ozdoby świątyni (podobnie jak wiele innych ze starożytnego świata) zostały barbarzyńsko zniszczone.

7 Na pastwę ognia świątynię Twoją wydali,

do gruntu zbezcześcili przybytek Twego imienia. Iz 64,10

8 Rzekli w swym sercu: Razem ich zniszczmy!

Spalili w kraju wszystkie miejsca świętych zgromadzeń.

74,8 zniszczmy! Lekcja ninem według przekładu syr. Tekst hebr.: nînam, „ich potomstwo”.

9 Już nie widać naszych znaków i nie ma proroka;

a między nami nie ma, kto by wiedział, jak długo, Ps 77,9; Lm 2,9; Ez 7,26 Ps 6,4; Ps 89,47

74,9 Jeremiasz zapowiedział siedemdziesiąt lat wygnania (Jr 25,11; 29,10) — jest to liczba symboliczna, oznaczająca długotrwałość.

10 jak długo, Boże, będzie urągał nieprzyjaciel?

Czy wróg zawsze już będzie bluźnił Twemu imieniu?

11 Czemu cofasz swą rękę

i trzymasz swą prawicę w zanadrzu? Iz 52,10

74,11 swą prawicę. BJ: „swą prawicę ukrytą”, dosł.: „zatrzymaną”, kelujah, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „(a Twoja prawica w Twym łonie) zniszczony”, kalleh.

12 Bóg jednak od początku jest moim królem,

który na ziemi sprawia ocalenie.

13 Ty ujarzmiłeś morze swą potęgą,

skruszyłeś głowy smoków na morzu. Hi 7,12+; Iz 51,9-10; Ps 89,10-11

74,13. Rozdzieliłeś/rozpłatałeś morze [BT: „ujarzmiłeś morze”]. Żaden z elementów tego psalmu nie wskazuje, że jest to aluzja do rozdzielenia wód Morza Czerwonego. W kontekście chodzi o kosmiczną bitwę z pramorzem, która powraca w wielu psalmach. Czasownik hebrajski został użyty w tej formie jedynie tutaj, dlatego precyzyjne ustalenie jego znaczenia jest rzeczą trudną. Jeśli chodzi o rozplatanie, może to być paralela do rozplatania Tiamat („Morza”) przez Marduka, o czym czytamy w Enuma Elisz. Inni badacze tłumaczą to jako aluzję do bicia morza, które czasami poprzedzało bitwę (zob. komentarz do Dn 7,2.3).

14 Ty zmiażdżyłeś łby Lewiatana,

wydałeś go na żer potworom morskim. Hi 3,8+

74,14 W pierwszym stychu aluzja do przejścia przez Morze Trzcin i do klęski Egipcjan (Wj 14,15n; por. Ez 29,3; 32,4).

— potworom morskim. Dosł.: „ludowi, potworom dzikim”.

74,14. Lewiatan. Lewiatan jest często utożsamiany z krokodylem, który występował wówczas głównie w Egipcie (gdzie był symbolem królewskiej potęgi i wielkości), a tylko od czasu do czasu pojawiał się również w Palestynie. Jednak wielość łbów oraz ognisty oddech opisany w Hi 41,19-21 czynią tę hipotezę trudną do przyjęcia. Lewiatan był też przedstawiany jako potwór morski (zob. Iz 27,1). Potwierdzenie tej tezy znaleźć można w tekstach ugaryckich - zawierają one szczegółowe opisy potwora chaosu, symbolizującego morza lub wodny chaos, pod postacią wielogłowego, wijącego się węża morskiego, który został pokonany przez Baala. Istnieje bliskie pokrewieństwo pomiędzy opisem Lewiatana w Księdze Izajasza jako „węża krętego”, a ugarycką epiką o Baalu, opowiadającą o tym, jak bóg burzy „zabił Litana, krętego węża” o siedmiu głowach. W obydwu przypadkach pojawia się jakieś bóstwo porządku i płodności, które pokonuje potwora chaosu. W literaturze akadyjskiej występuje stworzenie o nazwie baszmu o sześciu językach i siedmiu paszczach. W jednym z tekstów baszmu pojawia się obok innych legendarnych stworzeń, jednego o dwóch, drugiego o siedmiu głowach. Ostatni ze stworów został również uwieczniony na pieczęci cylindrycznej. Na pieczęci cztery głowy zwisają bezwładnie, zaś z trzema pozostałymi toczony jest bój. Również kilka innych fragmentów ze Starego Testamentu wspomina o Lewiatanie, ale najczęściej w aspekcie stwórczych dziel Boga, w których wyniku zapanował on nad wodnym chaosem (uosobionym przez morskiego węża). W tekście Iz 27,1 jednak zmagania porządku z chaosem mają miejsce u kresu czasu. Możliwe, że w scenie upadku szatana, przedstawionego w Apokalipsie 12,3-9 pod postacią siedmiogłowego smoka, pobrzmiewa echo ugaryckiego obrazu Litana jako „tyrana o siedmiu głowach”. Z perspektywy biblijnej Lewiatan najlepiej więc pasuje do kategorii istot „nadprzyrodzonych” (do których zalicza się cheruby), w przeciwieństwie do stworzeń naturalnych i czysto mitologicznych. Jako taki może się on pojawiać w pozabiblijnej mitologii, a także być symbolicznie przedstawiany pod postacią stwora przypominającego krokodyla (np. w Ez 29,3, chociaż w tamtym kontekście nie wymienia się wprost Lewiatana).

15 Ty otworzyłeś źródła i strumienie;

Ty wysuszyłeś rzeki stale płynące.

74,15 Aluzja do cudów Wyjścia (Wj 17,1-7; Lb 20,2-13) i do przejścia przez Jordan (Joz 3) — dzieł potęgi Stwórcy. To przypomnienie minionych dzieł Boga (w. 12-17) jest przygotowaniem końcowego błagania (w. 18-23).

16 Twoim jest dzień i noc jest Twoja;

Ty światło i słońce utwierdziłeś. Rdz 1

17 Ty ustanowiłeś wszystkie granice ziemi;

lato i zimę Ty obmyśliłeś.

18 Pamiętaj o tym: wróg Cię lży, Panie,

a lud niemądry uwłacza Twojemu imieniu.

19 Nie wydawaj na zatracenie duszy Twej synogarlicy;

o życiu Twych biedaków nie zapominaj na wieki!

74,19 duszy Twej synogarlicy. Ozeasz porównywał Izraela do gołębicy (Oz 7,11; 11,11; por. Pnp 5,2). Grec. i przekład syr.: „duszy tego, który składa Ci dzięki”.

20 Wejrzyj na Twe przymierze, bo się napełniły

zakątki kraju jękiem i przemocą.

21 Niechaj uciśniony nie wraca ze wstydem,

niech biedak i nędzarz chwalą Twoje imię!

22 Powstań, o Boże, prowadź swój spór;

pamiętaj o zniewadze, którą co dnia wyrządza Ci głupiec.

23 Nie zapomnij wrzasku Twoich przeciwników;

stale się podnosi zgiełk powstających przeciw Tobie.

Psalm 75

Sąd ostateczny i powszechny

75,1-11 Antyfona (w. 2) wprowadza wyrocznię Bożą skierowaną do bezbożnych i zapowiadającą sąd nad nimi (w. 3-6). W w. 7-9 jest opisany sąd powszechny, którym sprawiedliwy się cieszy (w. 10- 11).

1 Kierownikowi chóru. Na melodię: „Nie niszcz...”. Psalm. Asafowy. Pieśń.

2 Wysławiamy Cię, Boże, wysławiamy,

wzywamy Twego imienia, opowiadamy Twe cuda.

75,2 wzywamy Twego imienia, opowiadamy. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „bliskie jest twe imię, opowiadają”.

3 Gdy Ja naznaczę porę,

odbędę sąd sprawiedliwy.

4 Choćby się chwiała ziemia z wszystkimi jej mieszkańcami,

to Ja umocniłem jej filary. Ps 46,3; Ps 60,4; Ps 93,1n; Ps 96,10; 1Sm 2,8

75,4. Filary ziemi. Filary zwykle symbolizują granice. Na terenie portyku świątyni Salomona znajdowały się dwie wolno stojące kolumny wyznaczające granicę miejsca świętego. W przybytku na słupach zawieszone były zasłony oddzielające jego główne pomieszczenia od dziedzińca. Nawet gdy filary coś wspierały (np. w świątyni filistyńskiej zburzonej przez Samsona), źródła archeologiczne wskazują, że wyznaczały zarazem granicę portyku lub dziedzińca. Babilońskie znaki graniczne kudurru miały kształt filara. W literaturze Bliskiego Wschodu nie istnieją paralele do obrazu ziemi wspieranej na filarach, lecz i ten motyw pojawia się w ramach szerszego zagadnienia granic (w. 10). Bardziej prawdopodobne, że granice ziemi stanowiła linia oddzielająca żywych od umarłych. Hebrajskie słowo przetłumaczone w tym wersecie jako „ziemia” czasami oznacza podziemny świat. W literaturze akadyjskiej granicę świata umarłych symbolizują bramy.

5 Mówię zuchwalcom: „Nie bądźcie zuchwali!”,

a do niegodziwych: „Nie podnoście rogu!” 1Sm 2,3 Za 2,1-4

75,5 rogu! Tak dosł. (por. 18,3+). BJ: „czoła”.

6 Nie podnoście rogu ku górze,

nie mówcie bezczelnie przeciw Opoce. Hi 15,25; Ps 94,4

7 Bo nie ze wschodu ani z zachodu,

ani z pustyni, ani z gór [przychodzi] wywyższenie, Mt 24,23-28

75,7 ani z pustyni, ani z gór. BJ: „ani na górzystej pustyni”. Musi to być płaskowyż Edomu.

8 lecz Bóg jedynie jest sędzią –

tego zniża, tamtego podnosi. 1Sm 2,7; Dn 2,21

75,8 Sąd Boży nie odbywa się już przeciw Moabowi, Edomowi czy Filistei, ale w każdym miejscu i przeciw wszystkim bezbożnym (por. Za 2,1).

9 Bo w ręku Pana jest kielich,

w którym się pieni wino, pełne przypraw.

I On z niego nalewa: aż do mętów wypiją,

pić będą wszyscy niegodziwi na ziemi. Ps 60,5; Hi 21,20; Iz 51,17+

75,9 Obraz kielicha (por. już Ps 11,6) pochodzi od Jeremiasza (25,15; 48,26; 49,12; 51,7; por. Iz 51,17+; Ez 23,31; Ap 14,10).

75,9. Kielich wina, wino pełne przypraw. Obraz wina jako kielicha sądu często występuje na kartach Starego Testamentu (Jr 49,12; 51,17; Hi 2,15-16). Z tekstu Iz 51,17 jasno wynika, że kielich prowadzi do upojenia alkoholowego (potykania się), nie zaś do śmierci. Ludzie zmuszeni do wypicia tego kielicha tracą nad sobą kontrolę i wszelką zdolność do obrony (w. 22-23). Tracą też zmysły. W okresie hellenistycznym wino często mieszano z wodą, by można było spożywać je w większej ilości, i by rozmowa trwać mogła przez cały czas posiłku. Jednakże w okresie wcześniejszym rozpowszechnione było mieszane wino o silniejszych właściwościach odurzających. Taki trunek trzeba było pić z większym umiarem (zob. Sdz 9,13; Prz 9,2). W Mezopotamii, gdzie aż do okresu imperium asyryjskiego wino było mniej popularne, napój ten podawano jedynie podczas szczególnych okazji. Czasami dostępny był jedynie sok winogronowy zmieszany z miodem w celu otrzymania napoju alkoholowego.

10 Ja zaś będę się radował na wieki,

zaśpiewam Bogu Jakuba.

11 I obetnę wszystkie rogi niegodziwych,

a rogi sprawiedliwego się wzniosą. Ps 92,11

75,11. Róg niegodziwych i róg sprawiedliwego. Zob. komentarz na temat „rogu” umieszczony we wstawce poświęconej powszechnym wyobrażeniom z Księgi Psalmów.

Psalm 76

Oda ku czci Boga przejmującego lękiem

76,1-13 Hymn eschatologiczny. Podobnie jak w Ps 46 i 48,6 wspomnienie — jak się wydaje — klęski Sennacheryba w r. 701 podczas oblężenia Jerozolimy (2 Krl 19,35). Tu urasta ona do rangi symbolu zbawienia oczekiwanego przez „ubogich” (w. 10). W grec. podane w tytule: „W sprawie Asyryjczyka”.

1 Kierownikowi chóru. Na instrumenty strunowe. Psalm. Asafowy. Pieśń.

2 Bóg dał się poznać w Judzie,

wielkie jest imię Jego w Izraelu.

3 W Salem powstał Jego przybytek,

a na Syjonie Jego mieszkanie. Ps 122,6n

76,3 Salem to skrócona nazwa Jerozolimy (por. Rdz 14,18; Jdt 4,4), „miasta pokoju” (szalom).

4 Tam złamał pioruny łuku,

tarczę i miecz, i zbroję. Ps 48,4-8; Ps 46,10

76,4 pioruny łuku. Są to strzały.

— zbroję. BJ: „wojnę”. Tłumaczy się także: „oręż wojenny”.

5 Jesteś pełen światła – potężniejszy

niż góry odwieczne.

6 Najdzielniejsi stali się łupem

i śpią snem swoim,

a ręce wszystkich odważnych pomdlały. 2Krl 19,35; Na 3,18; Jr 51,39; Jr 51,57

7 Od Twojej groźby, Boże Jakuba,

zdrętwiały rydwany i konie.

8 Jesteś straszliwy i któż się ostoi

w obliczu Twego zagniewania? Pwt 7,21; Pwt 10,17; Na 1,6; Ml 3,2

9 Ogłosiłeś z nieba swój wyrok,

przelękła się ziemia, zamilkła,

10 gdy Bóg na sąd się podniósł,

by ocalić wszystkich pokornych na ziemi.

11 Nawet gniew ludzi oddaje Ci chwałę,

pozostałych po nim otoczysz opieką. Jr 13,11

76,11 Drugi stych w BJ: „ocalałymi od Gniewu Ty się przepaszesz”. Obraz przepasania, wzięty z Jeremiasza (por. Ps 109,19), symbolizuje głębokie zjednoczenie. Podobnie jak Strach („Straszliwy” w w. 12), Gniew Boży jest tu — jak się wydaje — upersonifikowany (por. Ps 58,10), natomiast bezsilny gniew człowieka składa świadectwo potędze i sprawiedliwości Boga.

12 Złóżcie śluby i wypełniajcie je przed Panem, Bogiem waszym,

niech całe otoczenie niesie dary Straszliwemu,

76,12 całe otoczenie. BJ: „ci którzy Go okalają”, podobnie jak „pas” (w. 11; por. Iz 49,18).

13 Temu, który poskramia ducha książąt,

który sieje postrach wśród królów ziemi.

Psalm 77

Medytacja nad przyszłością Izraela

77,1-21 W trudnych czasach po powrocie z wygnania psalmista wspomina przeszłe dobrodziejstwa Jahwe dla Izraela, cuda Wyjścia z Egiptu, które są rękojmią przyszłych interwencji Boga na korzyść Jego ludu.

1 Kierownikowi chóru. Według Jedutuna. Asafowy. Psalm.

2 Głos mój się wznosi – do Boga i wołam,

głos mój do Boga, by mnie usłyszał.

3 Szukam Pana w dzień mojej niedoli.

Moja ręka w nocy niestrudzenie wyciągnięta,

moja dusza odmawia przyjęcia pociechy. Iz 26,16; Ps 50,15; Ps 88,2

4 Jęczę, im bardziej wspominam Boga,

duch mój słabnie, im więcej rozmyślam. Jon 2,8

5 Ty przytrzymujesz powieki mych oczu,

jestem wzburzony i mówić nie mogę.

6 Rozważam dni starodawne

i lata minione Ps 143,5; Pwt 32,7

7 wspominam. Rozmyślam nocą w sercu,

roztrząsam i duch mój docieka:

77,7 Rozmyślam. Tekst hebr.: „(przypominam sobie) moją muzykę”. BJ: „szepczę”, za grec. i przekładem syr. (por. 1,2+). — Podział w w. 6 i 7 według przekładów starożytnych.

8 Czy Bóg odrzuca na wieki

i nie jest już łaskawy? Ps 74,1; Ps 89,47n

9 Czy Jego łaskawość ustała na zawsze,

a słowo umilkło na pokolenia?

10 Czy Bóg zapomniał o litości,

czy w gniewie powstrzymał swoje miłosierdzie? Iz 63,15; Ps 74,9; Iz 49,14n

11 I mówię: To dla mnie bolesne,

że się odwróciła prawica Najwyższego. Ml 3,6

12 Wspominam dzieła Pana,

zaiste wspominam Twoje dawne cuda.

77,12 Wspominam. Według przekładów starożytnych i qere. Ketib: ’azkîr, „sprawiam, że wspomina”.

13 Rozmyślam o wszystkich Twych dziełach

i czyny Twoje rozważam. Ps 143,5

77,13 Rozmyślam. BJ: „szepczę” (por. 1,2+).

14 Boże, Twoja droga jest święta;

który bóg dorówna wielkością naszemu Bogu? Wj 15,1-18; Ps 18,31-32; Ps 89,7; Pwt 32,4

15 Ty jesteś Bogiem działającym cuda,

objawiłeś ludom swą potęgę.

16 Ramieniem swoim lud Twój wybawiłeś,

synów Jakuba i Józefa. Ne 1,10

17 Boże, ujrzały Cię wody,

ujrzały Cię wody: zadrżały,

i odmęty się poruszyły. Ha 3,10-11; Hi 7,12+; Na 1,4

18 Chmury wylały wody,

wydały głos chmury

i poleciały Twoje strzały. Ps 18,15; Ps 144,6

77,18 Cud przejścia przez Morze Trzcin jest przedstawiony w perspektywie kosmicznej (por. Hi 7,12+). W dalszym ciągu (w. 19) przywołanie teofanii na Synaju (Wj 19,16+).

19 Głos Twego grzmotu wśród terkotu kół,

pioruny świat rozjaśniły,

poruszyła się i zatrzęsła ziemia. Ps 29; Wj 19,16+ Ps 97,4

20 Twoja droga wiodła przez wody,

Twoja ścieżka przez wody rozległe

i nie znać było Twych śladów. Iz 43,16; Iz 51,10; Ne 9,11; Mdr 14,3

21 Wiodłeś Twój lud jak trzodę

ręką Mojżesza i Aarona. Iz 63,11-14; Ps 78,52; Mi 6,4

Psalm 78

Lekcje historii Izraela Iz 63,7n; Ps 105; Ps 106; Ps 114; Ps 136; Mdr 16-19; Ne 9,9-36

78,1-72 Natchniona przez Pwt medytacja dydaktyczna nad historią Izraela, nad przewinieniami narodu i karą za nie. Psalm uwypukla odpowiedzialność Efraima, przodka Samarytan, wybranie Judy oraz wybór Dawida.

1 Pieśń pouczająca. Asafowy.

Słuchaj, mój ludu, nauki mojej;

nakłońcie wasze uszy na słowa ust moich. Pwt 32,1

2 Do przypowieści otworzę me usta,

wyjawię tajemnice zamierzchłego wieku. Ps 49,5; Mt 13,35

78,2 Przypowieść (maszal): zdanie rytmizowane o wierszach paralelnych (zob. Wstęp do ksiąg mądrościowych s. 654).

78,2. Przypowieści. Hebrajski wyraz, który przetłumaczono tutaj jako „przypowieści”, to mashal. Posiada on szeroki zakres znaczeniowy - oznacza „alegorię” (Ez 17,2), „pieśń” (Lb 27,17) i „wyrocznię” (Lb 23,7). W tym przypadku, podobnie jak w Prz 10,1, odnosi się do „pouczenia”, którego Bóg udziela ludziom. Ostrzega on Izraelitów, a jednocześnie odwołuje się do uniwersalnego tematu mądrościowego, by przemówić do „wszystkich ludów”, nie zaś wyłącznie do Izraela. Wyrażenie to można również porównać do „mrocznej wypowiedzi” z Ha 2,6, w której asyryjscy agresorzy zostali wyszydzeni z powodu utraty zrabowanego bogactwa.

3 Cośmy słyszeli i cośmy poznali,

i co nam opowiedzieli nasi ojcowie, Ps 44,2; Pwt 4,9+; Hi 8,8; Hi 15,18; Wj 10,2; Wj 13,14; Ps 145,4

4 tego nie ukryjemy przed ich synami.

Opowiemy przyszłemu potomstwu

chwałę Pana i Jego potęgę,

i cuda, których dokonał.

5 Albowiem nadał On w Jakubie przykazania

i ustanowił Prawo w Izraelu,

aby to, co zlecił naszym ojcom,

przekazywali swym synom, Pwt 33,4; Ps 147,19 Pwt 4,9; Pwt 6,7

6 aby to poznało przyszłe pokolenie,

synowie, co się narodzą,

78,6 Tu pominięty ostatni stych tego wiersza, który w BJ łączy się składniowo z w. 7: „Niech powstaną i opowiedzą swoim synom, / 7...”.

7 że mają pokładać nadzieję w Bogu

i nie zapominać dzieł Boga,

lecz strzec Jego poleceń.

8 A niech nie będą jak ich ojcowie

pokoleniem opornym, buntowniczym,

pokoleniem o niestałym sercu,

którego duch nie dochowuje Bogu wierności. Pwt 31,27; Pwt 32,5; Pwt 32,20

9 Synowie Efraima,

uzbrojeni w łuki,

w dniu bitwy poszli w rozsypkę. Oz 7,13-16

78,9 Psalmista, inspirując się Oz 7,16, zrzuca w ten sposób grzechy Íudu na Efraimitów, antycypując ostateczne losy Królestwa Północnego (por. w. 67) albo robiąc aluzję do schizmy Samarytan (por. Za 11,14).

78,9. Synowie Efraima poszli w rozsypkę. Nie podano wystarczającej liczby szczegółów, by można było określić, o jaką bitwę chodzi. Efraim często oznacza całe Północne Królestwo Izraela. Wzmianka ta może dotyczyć jednej z bitew, które rozegrały się we wczesnych dziejach Izraela, np. klęski doznanej od Filistynów, w której wyniku utracono Arkę Przymierza. Przypuszczenie to uzasadnia fakt, że wymienienie problemów kończy wzmianka o tym właśnie incydencie (w. 60-64). Inni komentatorzy nie cofają się tak daleko, lecz wskazują na upadek Północnego Królestwa pod naporem Asyryjczyków w 722 przed Chr.

10 Nie zachowali przymierza z Bogiem

i nie chcieli postępować według Jego Prawa.

11 Zapomnieli o Jego dziełach

i o cudach, które im ukazał.

78,11 Chodzi o cuda Wyjścia.

12 Uczynił cuda przed ich ojcami

w ziemi egipskiej, na równinie Soanu.

78,12. Soan. Soan to nazwa egipskiego miasta Dja’net, które Grecy nazywali Tanis. Soan stał się stolicą obszaru Delty Nilu w okresie XXI dynastii (XII w. przed Chr.). Tam właśnie zamieszkiwali Izraelici w czasach Mojżesza.

13 Rozdzielił morze, a ich przeprowadził

i wody ustawił jak groblę. Wj 14-15 Wj 14,22; Wj 15,8

14 W dzień ich prowadził obłokiem,

a przez całą noc blaskiem ognia. Wj 13,21; Ps 105,39

78,14. Obłok i ogień. Jest to nawiązanie do słupa obłoku i ognia towarzyszącego Izraelitom podczas ich wędrówki na pustyni. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Wj 13,21-22.

15 Rozłupał skały w pustyni

i jak wielką otchłanią obficie ich napoił. Wj 17,1-7; Lb 20,2-13; Ps 105,41; Ps 114,8; Iz 48,21

16 Wydobył ze skały strumienie

i sprawił, że woda popłynęła jak rzeka.

17 Lecz nadal grzeszyli przeciw Niemu,

obrażali Najwyższego w jałowej krainie. Ez 20,13

18 Wystawiali Boga na próbę w swych sercach,

żądając strawy dla swoich zachcianek. Wj 16,2-36

19 Mówili przeciw Bogu,

rzekli: Czyż Bóg potrafi

nakryć stół na pustyni? Ps 23,5

20 Oto w skałę uderzył,

popłynęły wody i trysnęły strumienie.

Czy także potrafi dostarczyć chleba

albo ludowi swemu przygotować mięso? Wj 16,3

21 Toteż gdy Pan usłyszał, zapałał gniewem,

i ogień rozgorzał przeciw Jakubowi,

i gniew jeszcze wezbrał przeciw Izraelowi, Lb 11 Pwt 32,22

78,21 BJ: „Gniew”, jako upersonifikowany atrybut Boży (por. 76,11+).

22 że nie uwierzyli w Boga

i nie zaufali Jego pomocy.

23 Potem z góry wydał rozkaz chmurom

i bramy nieba otworzył, 2Krl 7,2; Ml 3,10

24 i spuścił jak deszcz mannę do jedzenia,

dał im zboże z nieba. J 6,31

78,24. Manna. Na temat informacji dotyczących manny zob. komentarz do Wj 17 i Lb 20.

25 Chleb mocarzy spożywali ludzie –

żywności zesłał im do syta. Mdr 16,20; 1Kor 10,3; Ps 105,40; Pwt 8,3

 78,25 Mocarzami są aniołowie (por. 103,20).

26 Wzbudził na niebie wicher od wschodu

i mocą swą sprowadził wiatr południowy.

27 I zesłał im mięso, jak kurzawę,

i ptaki skrzydlate, jak morski piasek.

78,27. Przepiórki/ptaki skrzydlate. Na temat informacji dotyczących przepiórek zob. komentarz do Wj 16.

28 Sprawił, że pospadały na ich obóz,

dokoła ich namiotów.

29 Jedli więc i nasycili się w pełni,

i zaspokoił ich pożądanie. Oz 13,6

30 Jeszcze nie zaspokoili swego pożądania

i pokarm był jeszcze w ich ustach, Lb 11,33

31 gdy wezbrał przeciw nim gniew Boży:

pozabijał ich dostojników,

a młodzieńców Izraela powalił. Lb 14,29

32 Jednakże nadal grzeszyli

i nie wierzyli Jego cudom.

78,32 W. 32-39 zawierają ogólne przypomnienie niestałości Izraela i cierpliwości Bożej.

33 Szybko ich dni zakończył

i lata ich nagłą zatratą.

34 Gdy ich zabijał, szukali Go,

nawracali się i znów szukali Boga. Oz 5,15; Iz 26,16; Lb 21,7; Pwt 32,15; Pwt 32,18

 78,34 Boga. Według tekstu hebr., gdzie W. BJ: „u niego”, ’elaw, za przekładem syr.

35 I przypominali sobie,

że Bóg jest dla nich opoką, że Bóg Najwyższy ich wybawicielem.

36 Lecz oszukiwały Go ich usta

i okłamywał Go ich język. Oz 6,4

37 Ich serce nie trwało przy Nim,

w przymierzu z Nim nie byli stali. Iz 29,13; Oz 8,1

38 On jednak, litując się,

odpuszczał winę, a nie wytracał ich,

i często powściągał swój gniew,

i nie pobudzał całej swej zapalczywości. Wj 32,14; Lb 14,20; Iz 48,9; Ez 20,22; Oz 11,8-9; Ps 65,4; Ps 85,4

39 Przypominał sobie, że są tylko ciałem,

tchnieniem, które odchodzi, a nie wraca.

40 Ileż razy drażnili Go na pustyni

i zasmucali Go na pustkowiu! Pwt 9,22

41 I ponownie Boga wystawiali na próbę,

gniewali Świętego Izraela. Iz 6,3+

42 Nie pamiętali Jego ręki –

dnia, w którym ich wybawił od ciemięzcy,

43 kiedy czynił w Egipcie swe znaki

i swoje cuda na równinie Soanu, Wj 7,14-11,10; Wj 12,29-36; Mdr 16-18

 78,43 Owymi znakami są „plagi” egipskie (por. Wj 7,8+), przypomniane skrótowo w w. 43-51.

44 i rzeki ich w krew zamienił,

oraz ich strumienie, aby pić nie mogli.

45 Nasłał na nich muchy, które ich kąsały,

i zgubne dla nich żaby.

46 Ich zbiory wydał owadom,

a owoc ich pracy – szarańczy.

47 Poraził gradem ich winnice,

a szronem – ich sykomory.

48 Ich bydło wydał na pastwę zarazy,

a na pastwę choroby – ich trzody.

49 Zesłał na nich żar swojego gniewu:

oburzenie, zapalczywość i udrękę –

orszak zwiastunów klęski.

50 Dał ujście swojemu gniewowi,

nie zachował ich od śmierci,

ich życie wydał zarazie.

51 I poraził w Egipcie wszystko pierworodne,

pierwsze ich płody w namiotach Chama. Ps 105,36

78,44-51. Plagi. Na temat informacji dotyczących plag zob. komentarz do Wj 7-1.1.

52 A swój lud wyprowadził jak owce

i powiódł przez pustynię jak trzodę. Ps 77,21

78,52 W czasie Wyjścia z Egiptu i wejścia do Kanaanu (w. 52-55).

53 Wiódł ich bezpiecznie, tak że się nie bali,

a ich wrogów przykryło morze. Wj 14,26-28

54 Doprowadził ich do swej ziemi świętej,

do gór, które nabyła Jego prawica;

55 i wygnał przed nimi narody,

a im losem wyznaczył dziedzictwo

i w namiotach tamtych osadził szczepy Izraela. Ps 44,3; Joz 24,8-13

56 Ale wystawiali na próbę i drażnili Boga Najwyższego,

i Jego przykazań nie strzegli.

 78,56 Aluzja do grzechów Izraela w czasach Samuela i Saula (w. 56-64).

57 Odstępowali zdradziecko, jak ich ojcowie,

byli zmienni, jak łuk zawodny.

58 Pobudzali Go do gniewu przez swoje wyżyny

i wzniecali Jego zazdrość swoimi rzeźbami. Pwt 32,16; Pwt 32,21

59 Bóg usłyszał i zapłonął gniewem,

i zupełnie odrzucił Izraela.

60 I porzucił mieszkanie w Szilo,

przybytek, gdzie mieszkał wśród ludzi. 1Sm 1,3+; Joz 18,1; Jr 7,12; Jr 26,6

78,60. Porzucił mieszkanie w Szilo. Szilo (obecnie Chirbet Seilun) znajdowało się w samym centrum wzgórz Efraima. Tam też Izraelici odbywali święte zgromadzenia przed przeniesieniem głównego ośrodka kultu religijnego do Jerozolimy. W wyniku prowadzonych tam prac wykopaliskowych odkryto ślady dużych budowli pochodzących z XI w. przed Chr. Miejsce to było zasiedlone przez cały okres żelaza, lecz święta budowla, która się w nim znajdowała, stanowiła przykład sanktuariów podpadających pod Boży sąd. Uczeni sądzą, że miasto zostało zdobyte przez Filistynów po zwycięstwie w bitwie pod Afek (1 Sm 14).

61 I oddał swoją moc w niewolę,

a swą chwałę w ręce nieprzyjaciół. 1Sm 4,11; 1Sm 4,22

78,61 a swą chwałę. Arkę Przymierza (por. Ps 132,8; 2 Krn 6,41).

78,61. Pojmanie Arki Przymierza [BT: „oddał swoją moc w niewolę”]. Na temat informacji dotyczących wspomnianego incydentu zob. komentarz do 1 Sm 4-6.

62 I wydał pod miecz swój naród,

i rozjątrzył się na swoje dziedzictwo. Jr 12,7

63 Młodzieńców ich pochłonął ogień,

a nad ich pannami nie śpiewano pieśni weselnych. Pwt 32,22-25; Jr 7,34

64 Ich kapłani poginęli od miecza,

a ich wdowy nie mogły lamentować. Hi 27,15

65 Lecz Pan się ocknął jak ze snu,

jak wojownik winem zmożony.

66 I uderzył od tyłu na swych nieprzyjaciół,

wieczystą sromotą ich okrył. 1Sm 5,6n

78,66 od tyłu. Tak dosł. Chodzi o upokarzającą chorobę, którą zostali dotknięci Filistyni, przetrzymujący u siebie arkę.

67 Odrzucił namiot Józefa

i nie wybrał szczepu Efraima,

78,67 Odrzucenie Efraima (w. 67), wybranie Syjonu — mieszkania Jahwe i kopii sanktuarium niebieskiego (w. 68-69) — oraz Dawida, pomazańca Jahwe, pasterza Jego ludu i typu oczekiwanego mesjasza (w. 70-72).

68 lecz wybrał pokolenie Judy,

górę Syjon, którą umiłował.

69 I wzniósł swoją świątynię, jak wysokie niebo,

jak ziemię, którą ugruntował na wieki. 2Sm 5,9+; Ps 87,2; Ps 48,3

78,69 wysokie niebo. BJ: „wysokości”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „(byty) wysokie”.

70 Wybrał swego sługę, Dawida,

i wziął go z owczych zagród; 1Sm 13,14; 1Sm 16,11-13; 2Sm 7,8; Ps 89,21; Ez 34,23; Ez 37,24

71 powołał go, gdy chodził za karmiącymi [owcami],

by pasł Jakuba, lud Jego,

i Izraela, Jego dziedzictwo.

72 On ich pasł w prawości swego serca

i roztropną prowadził ręką. Ps 77,21

Psalm 79

Skarga narodu Ps 44; Ps 74; Ps 80

79,1-13 Psalm ten może się odnosić do zdobycia Jerozolimy przez Chaldejczyków w r. 587 i do splądrowania miasta przez sąsiadów Izraela — Edom, Moab itd. (por. 2 Krl 24,2).

79,1. Kontekst historyczny. Jedynym okresem w epoce Starego Testamentu, w którym świątynia została skalana, Jerozolima zaś zniszczona, było zdobycie miasta przez Babilończyków w 587 przed Chr.

1 Psalm. Asafowy.

Boże, poganie przyszli do Twego dziedzictwa,

zbezcześcili Twój święty przybytek,

Jeruzalem obrócili w ruinę. 2Krl 25,9-10; Lm 1,10

2 Ciała sług Twoich wydali

na pastwę ptakom podniebnym,

zwierzętom ziemskim ciała Twoich świętych. Jr 7,33; Ps 80,13-14 1Mch 7,17

79,2. Ciała zmarłych wydane na pastwę ptakówi zwierząt. W Eposie o Gilgameszu Huwawa, strażnik cedrowego lasu, powiada Gilgameszowi, że powinien rzucić jego ciało na pożarcie ptakom i padlinożercom. Na temat dodatkowych informacji o wystawianiu ciał skazańców na pokaz zob. komentarz do 1 Krl 16,4.

3 Ich krew rozlali, jak wodę,

wokół Jeruzalem

i nie było komu ich pogrzebać. So 1,17; Jr 14,16

4 Staliśmy się przedmiotem wzgardy dla naszych sąsiadów,

igraszką i pośmiewiskiem dla otoczenia. Ps 44,14; Ps 80,7; So 2,8

5 Dokądże, Panie? Czy wiecznie będziesz się gniewał?

Czy Twoja zapalczywość będzie gorzeć jak ogień? Ps 89,47+; Ps 44,24; Pwt 4,24+

79,5. Dokądże, Panie? Pytanie to powraca niemal dwadzieścia razy w Księdze Psalmów, zwykle w utworach lamentacyjnych. Występuje również na obszarze Mezopotamii w sumeryjskim utworze zatytułowanym Lamentacja z powodu zniszczenia Sumem i Ur. Pada tam pytanie: „Jak długo jeszcze nieprzyjaciel będzie patrzył na mnie złym okiem?”.

6 Wylej gniew Twój na ludy,

które Cię nie uznają,

na królestwa,

co nie wzywają Twojego imienia. Jr 10,25; Syr 36,1-5 Ps 14,4

7 Albowiem pożarli Jakuba

i spustoszyli jego siedzibę. Jr 50,7

8 Nie pamiętaj nam win naszych przodków,

niech rychło przyjdzie ku nam miłosierdzie Twoje,

bo bardzo jesteśmy słabi. Ps 142,7

9 Wspomóż nas, Boże, nasze zbawienie,

przez wzgląd na chwałę Twojego imienia,

i wyzwól nas, i odpuść nasze grzechy

przez wzgląd na Twoje imię. Wj 32,12+; Ez 20,44; Ez 36,22

79,9 odpuść nasze grzechy. Za tekstem hebr. W BJ: „odpuść, Jahwe, nasze grzechy”, za grec.

10 Dlaczego mają mówić poganie:

Gdzież jest ich Bóg?

Niech na naszych oczach rozejdzie się wśród pogan wieść

o pomście za przelaną krew Twoich sług. Ps 115,2; Jl 2,17; Ps 42,4; Ps 126,2; Pwt 32,43; Jl 4,21; Hi 16,18+; Ps 102,21

 79,10 Bóg jest „mścicielem krwi” Izraela (por. Lb 35,19+).

11 Niech jęk pojmanych dojdzie do Ciebie;

mocą Twojego ramienia oszczędź

na śmierć skazanych.

12 I odpłać sąsiadom naszym siedmiokrotnie w ich zanadrze

za zniewagę, którą Tobie, Panie, wyrządzili. Ps 89,51

13 My zaś, lud Twój i owce z Twej trzody,

będziemy Tobie dziękować na wieki

i z pokolenia na pokolenie głosić Twoją chwałę. Ez 34,1+

Psalm 80

Modlitwa o odnowienie Izraela Iz 63,15-64,11

80,1-20 Psalm mógłby równie dobrze odnosić się do Królestwa Północnego (por. w. 2-3) spustoszonego przez Asyryjczyków (wymienionych w tytule grec; por. Jr 31,15n), jak i do Judy po zdobyciu Jerozolimy w r. 586 (por. Jr 12,7-13). Psalmista, być może jakiś lewita, który się schronił u Godoliasza w Mispa Beniaminowym (por. 2 Krl 25,22-23.27), spodziewa się odnowienia królestwa zjednoczonego (por. Iz 49,5; Ez 37,16.22; Za 9,13; 10,6) w jego idealnych granicach (w. 12; por. Sdz 20,1+).

1 Kierownikowi chóru. Na melodię: „Lilie świadectwa...”. Asafowy. Psalm. Ps 45,1

2 Posłuchaj, Pasterzu Izraela,

Ty, co jak trzodę wiedziesz ród Józefa.

Ty, który zasiadasz na cherubach, zabłyśnij, Ez 34,1+ Wj 25,18+

80,2. Zasiadasz [na tronie] nad cherubami. Cheruby były związane z Arką Przymierza, której wieko zacieniały swymi skrzydłami lub ją otaczały. Połączenie motywu cherubów jako strażników tronu, skrzyni pełniącej rolę podnóżka i słów o Jahwe zasiadającym na tronie z cherubów potwierdza, że Arka Przymierza była symbolem niewidzialnego tronu Jahwe. Podczas świąt egipskich obrazy bogów noszono często podczas procesji w przenośnych barkach. Na malowidłach przedstawiono je jako skrzynie wielkości Arki Przymierza niesione na drążkach oraz ozdobione lub otoczone postaciami strażników. Biblijne opisy oraz odkrycia archeologiczne (m.in. wyroby z kości słoniowej z Nimrud w Mezopotamii, Arslan Tasz w Syrii i Samarii w Izraelu) sugerują, że cheruby były istotami o złożonej budowie (posiadającymi cechy kilku różnych stworzeń, podobnie jak egipski Sfinks, często tułów zwierzęcia o czterech nogach oraz skrzydła).

3 przed Efraimem, Beniaminem i Manassesem!

Wzbudź Twą potęgę

i przyjdź nam na pomoc!

80,3 Efraim i Manasses, z którymi czasem łączy się Beniamina, są dwoma głównymi pokoleniami północnego Izraela.

4 O Boże, odnów nas

i rozjaśnij swe oblicze, abyśmy doznali zbawienia. Jr 31,18 Ps 4,7+

80,4. Okaż Twe pogodne oblicze. Obraz „pogodnego oblicza Boga” występuje w listach królewskich z egipskiego miasta Amarna oraz w korespondencji z Ugarit. Na przykład poddani egipskiego faraona piszą „oblicze słońca (tj. faraona) zajaśniało nade mną”. W rejonie Jerozolimy, w dolinie Hin-nom, odnaleziono dwa małe srebrne zwoje. Były to amulety pozostawione w pieczarze grobowej pochodzącej z VII lub VI w. przed Chr. Zapisano na nich błogosławieństwo z Lb 6,25, zawierające prośbę: „Niech Pan rozpromieni oblicze swe nad tobą”. Jest to najstarszy z zachowanych fragment Pisma Świętego. Idea rozpromienienia oblicza bóstwa przed okazaniem miłosierdzia, pojawia się również w dokumentach mezopotamskich i inskrypcjach, począwszy od XII w. przed Chr.

5 Panie, Boże Zastępów,

jak długo gniewać się będziesz,

choć lud Twój się modli? Ps 44,24+

6 Nakarmiłeś go chlebem płaczu

i obficie napoiłeś go łzami. Ps 74,1 Ps 42,4

80,6. Chleb płaczu. Hebrajskie słowo przetłumaczone jako „chleb” jest używane również w sensie ogólniejszym w stosunku do „żywności”. Podobna metafora pojawia się w tekstach akadyjskich, na przykład: „chleb, który spożywałem w gorzkich łzach” lub „płakałem nad mym pożywieniem”.

7 Uczyniłeś nas powodem waśni dla naszych sąsiadów,

a wrogowie nasi z nas szydzą. Ps 79,4+

8 Boże Zastępów, odnów nas

i rozjaśnij swe oblicze, abyśmy doznali zbawienia.

9 Wyrwałeś winorośl z Egiptu,

wygnałeś pogan, a ją zasadziłeś. Iz 5,1+

80,9 winorośl. Alegoria z upodobaniem stosowana przez proroków (por. Iz 5,1+).

10 Grunt dla niej przygotowałeś,

a ona zapuściła korzenie i napełniła ziemię.

11 Góry okryły się jej cieniem,

a cedry Boże jej gałęźmi.

80,11 cedry Boże. Tzn. „najwyższe” (por. 36,7; 68,16).

12 Swe latorośle rozpostarła aż do Morza,

a swoje pędy aż do Rzeki. Sdz 20,1+

80,12 do Rzeki. Chodzi o Eufrat.

80,12. Morze, Rzeka. Z opisu geograficznego wynika, że jest to aluzja do Morza Śródziemnego i rzeki Eufrat.

13 Dlaczego jej mury zburzyłeś,

tak że zrywa z niej [grona] każdy, kto przechodzi drogą, Jr 12,7-13

14 że ją niszczy dzik leśny,

a polne zwierzęta obgryzają?

80,14. Dzik leśny. Świnia została udomowiona stosunkowo wcześnie, lecz dziki nadal żyły na Bliskim Wschodzie i przedstawiane są w sztuce egipskiej i mezopotamskiej.

15 Powróć, o Boże Zastępów!

Wejrzyj z nieba, zobacz

i nawiedź tę winorośl;

16 i chroń tę, którą zasadziła Twa prawica,

latorośl, którą umocniłeś dla siebie.

80,16 Drugi stych dodany za tekstem hebr. W BJ pominięty. Jest to antycypacja w. 18b.

17 Ci, którzy ją spalili w ogniu i wycięli,

niech zginą od grozy Twojego oblicza!

80,17 ją spalili. Lekcja serapuha na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: serupah, „spalona”.

18 Niech ręka Twoja będzie nad mężem Twej prawicy,

nad synem człowieczym, któregoś utwierdził dla siebie.

80,18 Prawdopodobna aluzja raczej do Zorobabela (Ezd 3,2; Ag 1,1) niż do Beniamina („syn prawicy”) albo Amazjasza („Jahwe jest pewny”) czy do Izraela.

19 Nie odstąpimy już więcej od Ciebie;

zachowaj nas przy życiu, byśmy wzywali Twojego imienia.

20 Panie, Boże Zastępów, odnów nas

i rozjaśnij swe oblicze, abyśmy doznali zbawienia.

Psalm 81

Na Święto Namiotów

81,1-17 Wstęp złożony z w. 2-6 wprowadza wyrocznię Bożą (por. Ps 50; 95) w stylu Pwt. Święto Namiotów (por. Wj 23,14+) było wspomnieniem pobytu na pustyni oraz Prawa otrzymanego na Synaju. Było to najpopularniejsze ze świąt, stąd zwano je po prostu „Świętem”.

1 Kierownikowi chóru. Na melodię z Gat. Asafowy. Ps 8,1

2 Radośnie śpiewajcie Bogu, naszej Mocy,

wykrzykujcie Bogu Jakuba!

3 Zacznijcie śpiew i w bęben uderzcie,

w harfę słodko dźwięczącą i w lirę!

81,3. Bęben, harfa, lira. Zob. komentarz do Ps 150,3-5.

4 Dmijcie w róg na nowiu,

podczas pełni, w nasz dzień uroczysty! Kpł 23,34; Lb 29,12

81,4 Pierwszy dzień miesiąca księżycowego „neomenia” był świętem (2 Krl 4,23; Iz 1,13; Oz 2,13; Am 8,5). Początek siódmego miesiąca przez długi czas uważano za początek roku (Kpł 23,24; Lb 29,1); w następującą po nim pełnię obchodzono Święto Namiotów (Kpł 23,34; Lb 29,12).

81,4. Dmijcie w róg na nowiu, podczas pełni. Starożytni Izraelici, posługujący się kalendarzem księżycowym, nazywali pierwszy dzień miesiąca „dniem nowiu” i obchodzili go jako dzień świąteczny (przypadał on co dwadzieścia dziewięć lub trzydzieści dni). Podobnie jak w przypadku szabatu, ustawała wówczas wszelka praca (zob. Am 8,5), składano też ofiary (Lb 28,11-15). W okresie monarchii ważną postacią tych obchodów był król (zob. Ez 45,17). Święto nowiu było obchodzone również w okresie powygnaniowym (Ezd 3,5; Ne 10,33). Święto nowiu księżyca odgrywało ważną rolę w Mezopotamii, począwszy od schyłku III tysiąclecia przed Chr., do okresu neobabilońskiego w połowie I tysiąclecia przed Chr. Jednak z zestawienia z dniami pełni wynika, że przypuszczalnie nie chodzi tutaj o każdy nów, lecz o pełnię związaną z obchodami Święta Namiotów (zob. następny komentarz).

81,4. Podczas pełni, w nasz dzień uroczysty. Jedynym świętem pielgrzymim, które mogło się zbiegać z nowiem i pełnią księżyca było Święto Namiotów. W Lb 29 podano sposób obchodzenia obydwu dni, m.in. dęcie w rogi.

5 Bo to jest ustawa w Izraelu,

przykazanie Boga Jakubowego. Wj 23,14+

6 To prawo ustanowił On dla Józefa,

gdy wyruszył on z ziemi egipskiej.

Słyszę język nieznany:

81,6 Słyszę. Aktualizacja liturgiczna. Ta pierwsza osoba czasownika reprezentuje zgromadzenie Izraela, które ma trwać na słuchaniu Boga (por. w. 9, 12, 14).

7 Uwolniłem od brzemienia jego barki,

jego ręce porzuciły kosze. Wj 1,14; Wj 6,6

81,7 Aluzja do niewolniczych prac Izraelitów w Egipcie.

8 W ucisku wołałeś, a Ja cię ratowałem,

odpowiedziałem ci z grzmiącej chmury,

doświadczyłem cię przy wodach Meriba. Wj 19,19 Wj 17,1-7; Ps 95,8

81,8 Mowa o odpowiedzi w czasie teofanii na Synaju.

81,8. Grzmiąca chmura, wody Meriba. Na Synaju rozległ się grzmot, co trudno było uznać za akt wybawienia, poza tym poprzedziły go wydarzenia w Meriba. Dlatego bardziej prawdopodobne wydaje się, że grzmiąca chmura jest tutaj orężem boskiego wojownika, Jahwe, który wyprowadził Izraelitów z Egiptu (ten sam termin został użyty w Iz 29,6). Meriba jest miejscem, w którym Jahwe dał Izraelitom wodę ze skały (zob. komentarz do Wj 17).

9 Słuchaj, mój ludu, chcę cię napomnieć –

obyś posłuchał Mnie, Izraelu! Wj 15,26; Iz 55,2-3

10 Nie będzie u ciebie boga cudzego,

cudzemu bogu nie będziesz oddawał pokłonu. Wj 20,2-3p

11 Ja jestem Pan, twój Bóg,

który cię wyprowadził z ziemi egipskiej;

otwórz szeroko usta, abym je napełnił.

12 Lecz mój lud nie posłuchał mego głosu;

Izrael nie był Mi posłuszny. Pwt 9,7

13 Pozostawiłem ich przeto twardości ich serca,

niech postępują według swych zamysłów! Jr 3,17; Jr 7,24

14 Gdyby mój lud Mnie posłuchał,

a Izrael kroczył moimi drogami, Iz 48,18

15 natychmiast zgniótłbym ich wrogów

i obróciłbym rękę na ich przeciwników. Kpł 26,7-8

16 Nienawidzący Pana schlebialiby Jemu,

a czas ich [kary] trwałby na wieki.

17 Jego zaś bym karmił najczystszą pszenicą

i sycił miodem z opoki. Ps 147,14; Pwt 32,13-14

81,17 Jego zaś bym karmił. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „jego on by karmił”.

81,17. Miód z opoki. Chociaż w większości przypadków miód, o którym wspomina się w Starym Testamencie, to syrop z daktyli, wzmianka o skale sugeruje, że tym razem chodzi o miód pszczeli pochodzący z plastra znalezionego w skale.

Psalm 82

Przeciwko książętom pogańskim

82,1-8 Krytyka niesprawiedliwych książąt i sędziów, w perspektywie eschatologicznej (w. 1, 5, 8).

1 Psalm. Asafowy.

Bóg powstaje w zgromadzeniu boskim,

pośrodku bogów sąd odbywa: Iz 3,13-14

82,1. Bóg powstaje w zgromadzeniu bogów, pośrodku bogów sąd odbywa. W kręgu kultury Bliskiego Wschodu wszystkie ważne decyzje zapadały podczas zgromadzenia bogów. Bóstwa zasięgały nawzajem rady oraz wymieniały informacje i opinie. Znany obraz niebieskiego tronu otoczonego przez zgromadzenie bogów często pojawia się w tekstach ugaryckich (najwyraźniej w epice Keret), chociaż owa kananejska rada składała się z bogów panteonu. Wśród innych przykładów można wymienić inskrypcję Jehimilka umieszczoną na budowli z Byblos oraz stelę Azitawadda z Karatepe. W akadyjskim Enuma Elisz to właśnie zgromadzenie bogów wybiera na swojego przywódcę Marduka. W skład owego zgromadzenia wchodziło pięćdziesięciu bogów, z których siedmiu stanowiło wewnętrzny krąg. W systemie Izraelitów bóstwa zostały zastąpione przez anioły lub duchy - synów Bożych lub zastępy niebieskie.

2 Dokądże będziecie sądzić niegodziwie

i trzymać stronę występnych?

82,2 Mowa oskarżycielska częsta u proroków (Iz 1,17n; Jr 5,27-28; 21,12; 22,3; Ez 22,27.29; Mi 3,1-11; Za 7,9-10; por. Hi 29,12; Prz 18,5; 24,11-12).

3 Ujmijcie się za sierotą i uciśnionym,

wymierzcie sprawiedliwość nieszczęśliwemu i ubogiemu! Wj 23,6+

4 Uwolnijcie uciśnionego i nędzarza,

wyrwijcie go z ręki występnych!

5 Lecz oni nie pojmują i nie rozumieją,

błąkają się w ciemnościach;

cała ziemia chwieje się w posadach.

82,5. Posady ziemi. W babilońskim wyobrażeniu kosmosu fundamenty ziemi określane są mianem apsu. Było to przedwieczne morze pozostające pod władaniem bardzo ważnego bóstwa, Enki/Ea. Z punktu widzenia geografii fizycznej symbolizuje ono toń wody pojawiającą się, na przykład, na mokradłach i źródłach, związaną również ze słodką wodą kosmicznych mórz i rzek. W Enuma Elisz Marduk nazywany jest Agilima, co wskazuje na niego jako na bóstwo, które wzniosło ziemię nad wodami i ustanowiło wyższe regiony. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Hi 38,4-6 oraz wstawkę poświęconą powszechnym wyobrażeniom z Księgi Psalmów.

6 Ja rzekłem: Jesteście bogami

i wszyscy – synami Najwyższego. Ps 58,2+; J 10,34

82,6 Książęta i sędziowie są zrównani z „synami Najwyższego”, członkami dworu niebieskiego (por. Hi 1,6+). Chrystus odniesie te słowa, w odmiennym kontekście, do Żydów pouczanych słowem Boga.

82,6. Jesteście bogami/synami Najwyższego. Zob. komentarz do Ps 82,1.

7 Lecz wy pomrzecie jak ludzie,

jak jeden mąż, książęta, poupadacie.

8 O Boże, powstań, odbądź sąd nad ziemią,

bo wszystkie narody są Twoją własnością.

Psalm 83

Przeciwko wrogom Izraela

83,1-19 Nie wymieniając żadnej konkretnej koalicji, w psalmie wylicza się dziesięciu tradycyjnych nieprzyjaciół Izraela, których wrogość trwa aż do późnej epoki jego historii (por. 2 Krn 20,1n; Ne 2,19; 1 Mch5,3n).

1 Pieśń. Psalm. Asafowy.

2 O Boże, nie milcz,

nie bądź głuchy, nie bądź bezczynny, Boże! Ps 44,24; Ps 50,3; Ps 109,1

3 Bo oto burzą się Twoi wrogowie

i podnoszą głowę ci, którzy Cię nienawidzą.

4 Knują spisek przeciwko Twojemu ludowi,

zmawiają się przeciw tym, których strzeżesz.

5 Pójdźcie – mówią – wytraćmy ich spośród narodów,

by więcej nie wspominano imienia Izraela. Jr 11,19

6 Zaiste, zmawiają się jednomyślnie

i przeciw Tobie zawierają przymierze:

83,6 jednomyślnie. BJ: „jednym (sercem)”, ’echad, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: jachdaw, „(sercem) razem”.

7 Namioty Edomu z Izmaelitami,

Moab i Hagryci, Lb 20,2+; Pwt 2,5+; 1Krn 5,10; 1Krn 5,19

83,7 Hagryci to synowie Hagar, nomadzi z Transjordanii.

8 Gebal, Ammon i Amalek,

kraj Filistynów i mieszkańcy Tyru. Wj 17,8+

83,8 Gebal to Gabalena, jeden z okręgów Idumei położony na północ od Petry, a nie Byblos jak w Ez 27,9+.

9 Także Asyryjczycy połączyli się z nimi,

dla synów Lota stali się oparciem. Joz 13,2+

83,9 Asyryjczycy. W BJ pozostawiono hebr. określenie ’aszszur, które może oznaczać bądź Asyrię, reprezentującą tutaj Syrię Seleucydów (por. Jdt 16,3), bądź plemię Aszszurytów (Rdz 25,3; Lb 24,22+; 2 Sm 2,9).

83,7-9. Członkowie przymierza. Pierwszych siedem ludów/narodów znajdowało się na wschód i południe od Judy. Najbardziej niejasne jest słowo Ge-bal, które zwykle oznacza Byblos, położone na dalekim północnym wybrzeżu Morza Śródziemnego. Komentatorzy wskazują jednak inną lokalizację, w pobliżu Petry, która lepiej odpowiada temu kontekstowi. Filistea i Tyr były tradycyjnymi nieprzyjaciółmi Judy, zagrażającymi jej, odpowiednio, od zachodu i północy. Wzmianka o Asyrii jako budzącym grozę członku przymierza sugeruje, że chodzi o sytuację panującą od połowy IX do końca VIII w. przed Chr. Zaangażowanie Asyrii na zachodzie w połowie IX w. przed Chr. koncentrowało się na północy Palestyny, przypuszczalnie chodzi więc raczej o konflikty z VIII w. przed Chr. Juda stała się głównym celem inwazji Asyryjskiej za panowania Sargona i jego syna, Sennacheryba. W kontekście oblężenia Jerozolimy przez Sennacheryba asyryjskie inskrypcje donoszą, iż królowie Tyru, Byblos, Aszdodu (Filistei), Ammonu, Moabu i Edomu poddały się już Sennacherybowi i stanęły do walki przeciwko Jerozolimie. Fakty te mogą wystarczyć do uznania ich za członków przymierza. Zamiast doszukiwać się jednak sytuacji historycznej kryjącej się u podłoża psalmu, można zwyczajnie uznać, że jest to tradycyjna lista wrogów Izraela.

10 Uczyń im jak Madianitom i Siserze,

jak Jabinowi nad potokiem Kiszon, Wj 2,15+; Sdz 7; Iz 9,3; Iz 10,26; Sdz 4-5

83,10. Madianici, Sisera i Jabin. Jest to wzmianka na temat dwóch bitew, które rozegrały się w okresie sędziów, kiedy to Bóg podjął nadprzyrodzoną interwencję, stając po stronie Izraela. Na temat pokonania Madianitów przez Gedeona zob. komentarz do Sdz 6 - 8. Na temat zwycięstwa Debory i Baraka nad królem Jabinem zob. komentarz do Sdz 4.

11 którzy polegli pod Endor,

stali się nawozem dla ziemi. Jr 8,2

83,11. Endor. Endor nie pojawia się w relacji o tych bitwach zawartej w Księdze Sędziów, znajdowało się jednak w ich pobliżu. Wschodni kraniec doliny Jizreel ma ok. 16 km szerokości z północy na południe. Kraniec północny zamyka góra Tabor, zaś południowy góra Gilboa. Szesnastokilometrowy pas między dwiema górami tworzy dwa przejścia obok mniejszego wzgórza More. Endor położone jest w środkowej części północnego przejścia, między wzgórzem More (gdzie rozegrała się bitwa z Madianitami) a górą Tabor, gdzie umieścili swoje oddziały Debora i Barak.

12 Z ich książętami postąp jak z Orebem,

jak z Zeebem, z Zebachem i z Salmunną,

z wszystkimi ich przywódcami, Sdz 7,25 Sdz 8,10-21

83,12. Królowie/książęta. Czterej wymienieni tutaj królowie poprowadzili Madianitów przeciwko Gedeonowi i Izraelitom. Ich klęskę i egzekucję opisano w Sdz 8.

13 którzy mówili: Zagarnijmy

dla siebie kraj Boga!

14 O Boże mój, uczyń ich podobnymi do źdźbeł ostu,

do plew gnanych wichurą. Iz 17,13; Iz 29,5; Hi 27,21; Ps 58,10; Iz 5,24; Iz 10,17; Ez 21,3

83,14 źdźbeł ostu. BJ: „koła akantu”. Albo ostu, którego nasiona kręcą się noszone wiatrem.

15 Jak ogień pożera lasy,

jak pożoga wypala góry,

16 tak ich ścigaj Twoją nawałnicą

i burzą Twoją zatrwóż ich! Jr 25,32

17 Okryj hańbą ich oblicze,

aby szukali imienia Twego, Panie!

18 Niech wstyd i trwoga ogarną ich na zawsze,

niech będą pohańbieni i zginą!

19 Niechaj poznają,

że tylko Ty, który sam jeden masz Jahwe na imię,

jesteś Najwyższy na całej ziemi. Ps 97,9; Ps 46,11; Iz 42,8

Psalm 84

Pieśń pielgrzymów

84,1-13 Pieśń Syjonu, która wielbi Boskiego Gospodarza świątyni, źródło szczęścia i łaski dla pielgrzymów (w. 6-8) oraz dla obsługujących sanktuarium, którzy w nim mieszkają (w. 5, 11).

1 Kierownikowi chóru. Na wzór z Gat. Synów Koracha. Psalm. Ps 8,1

84,1. Tytuł. Synowie Koracha. Zob. komentarz do tytułu Ps 42.

2 Jak miłe są przybytki Twoje,

Panie Zastępów!

3 Dusza moja usycha z pragnienia i tęsknoty

do przedsionków Pańskich.

Moje serce i ciało radośnie wołają

do Boga żywego. Ps 42,2-3; Ps 122,1

84,2-3. Dusza moja pragnie i tęskni do przedsieni Pańskich. Świątynia, teren przebywania bóstwa, była miejscem, w którym człowiek mógł się spodziewać przychylności i błogosławieństwa. Hebrajski czasownik, który został tutaj użyty, jest podobny do polskiego słowa „tęsknota” (za kimś lub za czymś). Zawarta jest w nim nutka nostalgii. Psalmista pragnie powrotu okoliczności lub sytuacji, którą wspomina z utęsknieniem. W tym przypadku pielgrzym tęskni za przebywaniem w świątyni.

4 Nawet wróbel dom sobie znajduje

i jaskółka gniazdo,

gdzie złoży swe pisklęta – przy Twoich ołtarzach, Panie Zastępów,

mój Królu i mój Boże! Ps 5,3

5 Szczęśliwi, którzy mieszkają w domu Twoim, Panie,

nieustannie Cię wychwalają.

84,5. Mieszkanie w domu Pana. W Izraelu jedynie kapłani mogli mieszkać w przedsionkach świątyni. Na Bliskim Wschodzie uważano za przywilej stałe znajdowanie się przed obliczem bóstwa. Babiloński król Neriglissar oznajmia swojemu bogu, że pragnie być na wieki tam, gdzie on. W innym tekście starożytnym pojawia się prośba: „Niech stoję przed tobą na wieki we czci i poświęceniu”. Hymn na cześć Marduka wyraża pragnienie, by czciciel mógł na wieki znajdować się przed obliczem bóstwa, modląc się, wstawiając i zanosząc błagania. W III tysiącleciu przed Chr. Sumerowie usiłowali zrealizować ten cel, umieszczając w świątyni własne posągi przedstawiające pogrążenie w modlitwie. W ten sposób byli nieprzerwanie, choć symbolicznie, obecni w świątyni.

6 Szczęśliwi, których moc jest w Tobie,

a Twoje ścieżki są w ich sercu.

84,6 ścieżki. Za tekstem hebr. BJ: „wstępowania”, za grec. „Wstępowaniem” nazwano tu pielgrzymkę do Jerozolimy.

— „Psalmy stopni” albo „psalmy wstępowań” (120-134) śpiewali pielgrzymi w drodze do świątyni.

7 Przechodząc doliną Baka,

przemieniają ją w źródło,

a wczesny deszcz błogosławieństwem ją okryje. Ez 34,26; Jl 2,23

84,7 doliną Baka. BJ: „Doliną Drzewa Balsamowego”. W siedmiu rkpsach hebr. i we wszystkich tłumaczeniach starożytnych: „doliną płaczu” (por. Sdz 2,5). Oba wyrazy („drzewo balsamowe” i „płacz”) w języku hebr. są brzmieniowo identyczne. „Drzewem balsamowym” (albo „drzewem płaczącym”) musi tu być wiązowiec południowy (por. 2 Sm 5,23-24 w BJ). „Dolina Wiązowca”, na północ od doliny Hinnom (Gehenna), to ostatni etap pielgrzymki, przy zbiegu dróg z północy, z zachodu i z południa (por. 2 Sm 5,17-25). — Tekst końcowego stychu niepewny. Grec: „prawodawca udzieli błogosławieństw”. Po niejakich poprawkach można czytać: „przewodnik będzie głośno obwieszczać błogosławieństwa”. BJ trzyma się tekstu hebr. Wzmianka o wczesnym deszczu jesiennym wskazywałaby, że pielgrzymi udają się do Jerozolimy na Święto Namiotów (Wj 23,14+).

84,7. Dolina Baka. Jeśli jest to aluzja do jakiegoś konkretnego miejsca geograficznego - pozostaje niejasna, bowiem hebrajskie słowo baka znaczy „płakać”. Sugerowano również, że wyraz ten może oznaczać drzewo, szczególnie drzewo balsamowe (zob. komentarz do 2 Sm 5,24). Jednak żaden z domysłów nie pomaga w zlokalizowaniu doliny ani ustaleniu jej znaczenia.

8 Wciąż w siłę wzrastać będą,

Boga nad bogami ujrzą na Syjonie.

84,8 Pierwszy stych w BJ: „posuwają się z jednego wzniesienia na drugie”. Tłumaczy się także „z jednej podpory na drugą”. Targumy: „posuwają się z jednego umocnienia na drugie”.

— (nad bogami). Według tekstu hebr., gdzie ’elohîm. BJ: „(Bóg ukazuje się) im”, alěhem, na zasadzie domysłu.

9 Panie Zastępów, usłysz moją modlitwę;

nakłoń ucha, Boże Jakuba!

10 Spojrzyj, Puklerzu nasz, Boże,

i wejrzyj na oblicze Twego pomazańca!

84,10 „Pomazańcem”, czyli „mesjaszem”, jest tu prawdopodobnie arcykapłan, głowa wspólnoty żydowskiej po wygnaniu.

11 Zaiste, jeden dzień w przybytkach Twoich

lepszy jest niż innych tysiące;

wolę stać w progu domu mojego Boga,

niż mieszkać w namiotach grzeszników.

84,11 niż innych tysiące. BJ: „niż tysiąc na mój sposób”, „na mój sposób”, dosł.: „w mojej wolności”, becherutî, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: bachartî, „wybrałem”.

84,11. Odźwierny w świątyni [BT: „wolę stać w progu domu mojego Boga”]. Jednym z najważniejszych zadań personelu kapłańskiego w przybytku było pilnowanie dostępu do przedsionków świątyni, wewnętrznego kręgu „świętej przestrzeni” (na temat tego wyobrażenia zob. komentarz do Kpł 16,2 i Lb 18,1-7). Skalanie sanktuarium nieczystością wymagało złożenia ofiary oczyszczenia (ofiary za „grzech”, zob. komentarz do Kpł 4,1-3) i mogło sprowadzić karę na jednostkę oraz na cały lud. Odźwierni pilnowali, by na teren świątyni nie dostali się ludzie niepowołani. W przedsionkach znajdowało się też wiele cennych przedmiotów, złota i srebra, ludzie pozbawieni skrupułów i nie lękający się bożej pomsty mieli więc pokusę, by wedrzeć się do środka i wykraść własność świątyni. Trzeba było zatem strzec również tych kosztowności. Niewłaściwe obchodzenie się z obiektami uznawanymi za święte wymagało złożenia ofiary naprawczej (ofiary za „winę” zob. komentarz do Kpł 5,14-16). Odźwierni byli odpowiedzialni za niedopuszczenie do tego rodzaju przewinień. Jednak dla Psalmisty odźwierny był jednym z uprzywilejowanych, stale znajdujących się w obecności Boga.

12 Bo Pan Bóg jest słońcem i tarczą,

Pan hojnie darzy łaską i chwałą,

nie odmawia dobrodziejstw

postępującym nienagannie.

84,12. Związki ze słońcem. Słońce i tarczę łączy to, że jedno i drugie dostarcza obrony. W przypadku tarczy jest to jasne, nie pomyślelibyśmy jednak o tym w przypadku słońca. Mimo to asyryjscy królowie posługują się obrazem promieni słońca padających na ziemię jako metaforą ochrony.

13 Panie Zastępów,

szczęśliwy człowiek, który ufa Tobie!

Psalm 85

Modlitwa o pokój i sprawiedliwość

85,1-14 Tym, którzy powrócą do ojczyzny, psalm obiecuje pokój mesjański zapowiedziany przez Izajasza i Zachariasza.

1 Kierownikowi chóru. Synów Koracha. Psalm.

85,1. Tytuł. Synowie Koracha. Zob. komentarz do tytułu Ps 42.

2 Łaskawym się okazałeś, Panie, dla Twej ziemi;

odmieniłeś los Jakuba, Ps 126

3 odpuściłeś winę Twojemu ludowi;

zakryłeś wszystkie ich grzechy.

4 Powściągnąłeś całe zagniewanie Twoje,

zaniechałeś zapalczywości Twojego gniewu. Ps 78,38+

5 Odnów nas, Boże, nasz Zbawco,

i zaniechaj Twego oburzenia na nas! Ps 80,4

6 Czyż będziesz na nas gniewał się na wieki,

czy gniew Twój rozciągniesz na wszystkie pokolenia? Ps 79,5+

7 Czyż to nie Ty przywrócisz nam życie,

aby Twój lud weselił się w Tobie? Iz 43,4; Iz 49,14n; Iz 54,7n

8 Okaż nam, Panie, swoją łaskawość

i daj nam swoje zbawienie!

9 Pragnę słuchać tego, co mówi Pan Bóg:

oto ogłasza pokój

ludowi swemu i świętym swoim,

tym, którzy do Niego powracają z ufnością.

10 Zaiste, bliskie jest Jego zbawienie dla tych, którzy się Go boją,

niech chwała Jego zamieszka w naszej ziemi. Wj 24,16+; Ez 11,23; Ez 43,2; J 1,14; Ps 89,15; Ps 97,2

85,10 Chodzi o chwałę Jahwe (Wj 24,16+), która opuściła świątynię i miasto święte (Ez 11,23), a powróci do odnowionej świątyni (Ez 43,2; Ag 2,9).

11 Łaskawość i wierność spotkają się z sobą,

ucałują się sprawiedliwość i pokój.

85,11 Przymioty Boże — upersonifikowane — przychodzą zainaugurować królestwo Boga na ziemi i w sercach ludzkich.

12 Wierność z ziemi wyrośnie,

a sprawiedliwość wychyli się z nieba. Iz 45,8+

13 Pan sam obdarzy szczęściem,

a nasza ziemia wyda swój owoc. Ps 67,7+; Za 8,12; Iz 58,8

14 Sprawiedliwość pójdzie przed Nim,

po tej drodze stawiać będzie swe kroki.

85,14 Sprawiedliwość Boża otwiera drogę: ona jest warunkiem pokoju i szczęścia.

Psalm 86

Modlitwa w czasie próby

86,1-17 Kompozycja hellenistyczna, bez specjalnej jedności literackiej, odzwierciedlająca stan duszy pobożnych Żydów, prekursorów asydejczyków epoki machabejskiej.

1 Prośba. Dawidowy.

Nakłoń swe ucho, wysłuchaj mnie, Panie,

bo jestem nędzny i ubogi.

2 Strzeż mojego życia, bo jestem pobożny,

zbaw sługę Twego, który ufa Tobie.

Ty jesteś Bogiem moim,

86,2 który ufa Tobie. / Ty jesteś Bogiem moim. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „Ty jesteś Bogiem moim, który ufa tobie”.

3 Panie, zmiłuj się nade mną,

bo nieustannie wołam do Ciebie.

4 Rozraduj życie swego sługi,

bo ku Tobie, Panie, wznoszę moją duszę. Ps 25,1

5 Ty bowiem, Panie, jesteś dobry i pełen przebaczenia,

pełen łaskawości dla wszystkich, którzy Cię wzywają.

6 Wysłuchaj, Panie, modlitwę moją

i zważ na głos mojej prośby! Ps 5,2-3

7 Wołam do Ciebie w dniu mego utrapienia,

bo Ty mnie wysłuchujesz.

8 Nie ma wśród bogów równego Tobie, Panie,

ani czegoś takiego jak Twoje dzieło. Wj 15,11; Ps 35,10; Ps 89,9; Jr 10,6; Ap 15,4; Ps 22,28

9 Przyjdą wszystkie ludy, które stworzyłeś,

i Tobie, Panie, pokłon oddadzą,

i będą sławiły Twe imię.

86,9 które stworzyłeś. Tak tekst hebr. W BJ pominięte jako glosa przeniesiona tu z poprzedniego stychu.

10 Boś Ty jest wielki i działasz cuda,

tylko Ty jesteś Bogiem.

11 Naucz mnie, Panie, Twej drogi,

bym postępował według Twojej prawdy;

skłoń moje serce ku bojaźni przed Twoim imieniem! Ps 27,11 Ps 26,3

12 Będę Cię chwalił, Panie, mój Boże, z całego serca mojego

i na wieki będę sławił Twe imię,

13 bo wielkie było dla mnie Twoje miłosierdzie

i życie moje wyrwałeś z głębin Szeolu. Ps 88,7

14 O Boże, pyszni przeciw mnie powstali

i zgraja gwałtowników czyha na me życie,

a nie mają względu na Ciebie. Ps 54,5

15 Ale Ty, Panie, jesteś Bogiem miłosiernym i łagodnym,

nieskorym do gniewu, bogatym w łaskę i wierność. Wj 34,6+; Ps 103,8; Ps 145,8

16 Zwróć się ku mnie i zmiłuj się nade mną;

udziel Twej siły słudze swojemu

i ocal syna swej służebnicy! Ps 25,16 Ps 116,16

17 Uczyń dla mnie znak – zapowiedź pomyślności,

ażeby ci, którzy mnie nienawidzą, ujrzeli ze wstydem,

żeś Ty, Panie, mi pomógł i pocieszył mnie. 2Sm 5,9+; Ps 48; Ps 46,5; Iz 2,2-3

Psalm 87

Syjon matką ludów

87,1-7 Święty Syjon, miasto Boga (2 Sm 5,9+), ma się stać duchową stolicą i matką wszystkich ludów. Wszyscy pogańscy sąsiedzi Izraela: Egipt („Rachab”), Etiopia, Syro-Palestyna, Mezopotamia, są wezwani, by poznać prawdziwego Boga i przysporzyć Mu wyznawców. Taka jest wola Jahwe, którą wyraża wyrocznia zawarta w w. 4-5. Psalm inspirowany Iz i Za. Izajasz zapowiadał już macierzyńską rolę Syjonu, płodnej oblubienicy Jahwe, rolę, dzięki której Syjon jest figurą Kościoła.

1 Synów Koracha. Psalm. Pieśń.

Budowla Jego jest na świętych górach; Ps 76,3

2 Pan miłuje bramy Syjonu

bardziej niż wszystkie namioty Jakuba. Ps 78,68; Za 2,14

3 Wspaniałe rzeczy głoszą o tobie,

o miasto Boże!

87,3 głoszą. Według tekstu hebr. BJ: „On głosi”, na zasadzie domysłu.

4 Wymienię Rahab i Babel wśród tych, co mnie znają;

oto Filistyni i Tyr razem z Kusz [powiedzą]:

Ten [i ten] się tam urodził. Iz 62,4-5; Ga 4,26; Ef 5,22-33; Ps 48,9

87,4. Rahab. Rahab to jeden z potworów morskich zabitych przez Boga (zob. Hi 26,12; Ps 89,10; Iz 51,9). W babilońskich i ugaryckich mitach o stworzeniu główne bóstwo (Marduk w Babilonie, Baal w Ugarit) walczy z morskim potworem i zabija go oraz jego zastępy, podobnie jak to czyni Jahwe. W innych kontekstach Rahab jest symbolem Egiptu (Iz 30,7; Ps 87,4). Imię Rahab nie zostało dotąd odnalezione w źródłach pozabiblijnych.

87,4. Lista narodów. Nie trzeba się tutaj doszukiwać żadnej sytuacji historycznej, ponieważ tekst jest zwyczajną listą wymieniającą narody, które zaliczone zostaną do uznających panowanie Jahwe. Obejmuje ona wielkie potęgi: Egipt (Rahab) i Babilon, sąsiadów Izraela, Filisteę (południowy zachód) i Tyr (północny zachód), oraz odlegle narody (Kusz lub Nubię, położoną na południe od Egiptu).

5 O Syjonie zaś będzie się mówić: Każdy na nim się narodził,

a Najwyższy sam go umacnia.

87,5 Syjon adoptuje pogan stając się ich prawdziwą ojczyzną.

6 Pan, spisując, wylicza narody:

Ten się tam urodził. Iz 4,3; Ez 13,9

87,6 Chodzi tu raczej o listę obywateli (Iz 4,3; Ez 13,9) niż o apokaliptyczną księgę przeznaczeń (Ps 69,29). W ten sposób zapisani poganie stają się obywatelami Syjonu.

87,6. Spis mieszkańców. W świecie starożytnym w miastach królewskich miała zwykle siedzibę królewska administracja (w skład której wchodzili najczęściej krewni króla), zaś ich obywatele cieszyli się pewnymi przywilejami, ra.in. zwolnieniem z obowiązku płacenia podatków, świadczenia pracy przymusowej, służby wojskowej oraz kary więzienia; mogli też korzystać z najpiękniejszych i największych budowli w królestwie. Takie przywileje (kidinnutu) posiadały babilońskie miasta Nippur, Sippar i Borsippa, ale raczej z powodu pełnionej przez siebie roli ośrodków religijnych niż funkcji stolicy politycznej. Podobny status miały też stolice polityczne, takie jak Niniwa i Babilon. Zakładano istnienie spisu osób cieszących się owymi przywilejami. W tym wersecie Psalmista nawiązuje do uprzywilejowanej pozycji urodzonych na Syjonie.

7 I oni zaśpiewają jak tancerze:

W tobie są wszystkie me źródła.

87,7 Pierwszy stych w BJ: „zarówno książęta, jak i dzieci”, „książęta”, sarîm, za rkpsami hebr. i przekładami starożytnymi. Tekst masorecki: szarîm, „śpiewacy” (pomieszanie dwu prawie identycznych spółgłosek).

— Drugi stych za tekstem hebr. (błędna wokalizacja). BJ: „Wszyscy wybierają w tobie mieszkanie”.

— Bóg zapisuje cudzoziemskich książąt jako dzieci (dosł.: „zrodzeni”) Syjonu.

Psalm 88

Modlitwa z głębi rozpaczy

88,1-19 Z tą modlitwą udręczenia można porównać skargi Hioba.

1 Pieśń. Psalm. Synów Koracha. Kierownikowi chóru. Na melodię „Machalat leannot”. Pieśń pouczająca. Hemana Ezrachity.

88,1. Tytuł. Synowie Koracha. Zob. komentarz do tytułu Ps 42.

88,1. Tytuł. Hemana Ezrachity. Heman jest wymieniany obok Etana (zob. Ps 89) wśród sławnych mędrców z czasów Salomona (1 Krl 4,31); był też jednym z lewickich muzyków wyznaczonych w czasach Dawida (1 Krn 15,17.19).

2 Panie, Boże mego zbawienia,

za dnia wołam

i nocą – przed Tobą.

3 Niech dojdzie do Ciebie moja modlitwa,

nakłoń swego ucha na moje wołanie!

4 Bo dusza moja jest przesycona nieszczęściami,

a życie moje zbliża się do Szeolu. Hi 10,15; Hi 17,1

88,4. Lęk przed śmiercią. Psalm ten przenika atmosfera leku przed śmiercią, Psalmista lamentuje bowiem nad swoją kondycją śmiertelnego człowieka. Przywołuje to postać Gilgamesza, który na lęk przed śmiercią reaguje udaniem się na poszukiwanie nieśmiertelności. Działania Gilgamesza zostały rozpoczęte pod wpływem śmierci jego bliskiego przyjaciela, Enkidu. Gilgamesz podobnie jak Psalmista rozpacza nad utratą swego bliskiego towarzysza (w. 8, 19).

5 Zaliczają mnie do tych, co schodzą do grobu,

stałem się podobny do męża bezsilnego. Lb 16,33+

6 Moje posłanie jest między zmarłymi,

tak jak zabitych, którzy leżą w grobie,

o których już nie pamiętasz,

którzy wypadli z Twojej ręki. Ps 143,7

88,6 posłanie. BJ: „pożegnany”. Grec: „uwolniony”. W grobie niewolnik nie podlega już swemu panu, jest od niego wolny (por. Hi 3,19). Podobnie ma się rzecz z udręczonym biedakiem: nie ma on już z Bogiem żadnych relacji.

7 Umieściłeś mnie w dole głębokim,

w ciemnościach, w przepaści.

8 Ciąży nade mną Twoje oburzenie.

Sprawiłeś, że wszystkie Twe fale mnie dosięgły. Ps 42,8; Ps 18,5+

9 Oddaliłeś ode mnie moich znajomych,

uczyniłeś mnie dla nich ohydnym,

pozostaję w zamknięciu, bez wyjścia. Ps 38,12+ Ps 142,8; Lm 3,7

10 Moje oko słabnie od nieszczęścia,

codziennie wołam do Ciebie, Panie,

do Ciebie ręce wyciągam.

11 Czy dla cieniów czynisz cuda?

Czy zmarli wstaną i będą Cię sławić? Ps 6,6+; Iz 38,18+

12 Czy to w grobie się opowiada o Twojej łasce,

a w Szeolu o Twojej wierności?

88,12 w Szeolu. BJ: „w miejscu zatracenia”. Tekst hebr.: „Abaddon” (Hi 26,6; 28,22; Prz 15,11; Ap 9,11).

13 Czy Twoje cuda ukazują się w ciemnościach,

a sprawiedliwość Twoja w ziemi zapomnienia?

14 Ja zaś, o Panie, wołam do Ciebie

i rano modlitwa moja niech do Ciebie dotrze.

15 Czemu odrzucasz mnie, Panie,

ukrywasz oblicze swoje przede mną?

16 Ja jestem biedny i od dzieciństwa na progu śmierci,

dźwigałem grozę Twoją i mdlałem.

88,16 mdlałem. BJ: „jestem u kresu”, ’apugah, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’apunah, co niezrozumiałe.

17 Nade mną przeszły Twe gniewy

i zgubiły mnie Twoje groźby.

88,17 zgubiły mnie. BJ: „unicestwiły mnie”, cimmetunî, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: cimmetutuni, co niezrozumiałe.

— Obydwa błędy (w w. 16 i 17) są prawdopodobnie retuszami, zmierzającymi do złagodzenia tekstu szokującego pesymizmem.

18 Otaczają mnie nieustannie jak woda;

okrążają mnie wszystkie naraz.

19 Odsunąłeś ode mnie przyjaciół i towarzyszy;

domownikami moimi stały się ciemności. Hi 17,13-14

Psalm 89

Hymn i modlitwa do wiernego Boga

89,1-53 Preludium (w. 2-3), po którym następuje przypomnienie przymierza z Dawidem (w. 4-5) oraz hymn do Stwórcy (w. 6-19), wprowadza wyrocznię mesjańską (w. 20-38), a potem — jako kontrast — przypomnienie upokorzeń narodowych (w. 39-46), zakończone modlitwą (w. 47-52). Para „łaska — wierność” (BJ: „miłość — wierność”) jest jednym z motywów przewodnich psalmu.

1 Pieśń pouczająca. Etana Ezrachity. Ps 88,1

89,1. Tytuł. Etana Ezrachity. Imię Etana Ezrachity wymienia się wśród mędrców izraelskich żyjących w czasach Salomona (1 Krl 5,31); Etan należał być może do lewickich muzyków w okresie panowania Dawida (1 Krn 15,17.19). Nie wiadomo na jego temat nic więcej.

2 Na wieki będę opiewał łaski Pana,

moimi ustami będę głosił Twą wierność przez wszystkie pokolenia,

3 albowiem powiedziałem: Na wieki zostanie ugruntowana łaska,

utrwalona Twoja wierność jak niebiosa.

89,3 powiedziałem. Za tekstem hebr. BJ: „powiedziałeś”, według grec. i Wulgaty.

4 Zawarłem przymierze z moim wybrańcem;

przysiągłem słudze memu, Dawidowi: 2Sm 7,8-16+

5 Utrwalę na wieki twoje potomstwo

i tron twój utrwalę z pokolenia na pokolenie.

6 Niebiosa wysławiają cuda Twoje, Panie,

i wierność Twoją w radzie świętych. Hi 5,1+

7 Bo któż na obłokach będzie równy Panu,

któż wśród synów Bożych będzie do Pana podobny? Ps 29,1; Ps 82,1; Hi 1,6+

8 Bóg w radzie świętych przejmuje bojaźnią,

wielki jest i straszny – ponad wszystkich wokół Niego.

89,8. Rada świętych. W kręgu kultury Bliskiego Wschodu wszystkie ważne decyzje zapadały podczas zgromadzenia bogów. Bóstwa radziły się siebie nawzajem oraz wymieniały informacje i opinie. Znany obraz niebieskiego tronu otoczonego zgromadzonymi bogami często pojawia się w tekstach ugaryckich (najwyraźniej w eposie o Kerecie), chociaż owa kananejska rada składała się z bogów panteonu. Wśród innych przykładów można wymienić inskrypcję Jehimilka umieszczoną na budowli z Byblos oraz stelę Azitawadda z Karatepe. W akadyjskim eposie Enuma Elisz to właśnie zgromadzenie bogów wybiera na swojego przywódcę Marduka. W skład owego zgromadzenia wchodziło pięćdziesięciu bogów, z których siedmiu stanowiło wewnętrzny krąg. W systemie religijnym Izraelitów bóstwa zostały zastąpione przez anioły lub duchy - synów Bożych lub zastępy niebieskie.

9 Panie, Boże Zastępów, któż równy jest Tobie?

Potężny jesteś, Panie, a wierność Twoja w krąg Ciebie otacza. Ps 86,8+

89,8 „Synowie Boży” (w. 7) i „święci” oznaczają tutaj aniołów.

— wielki. Według grec. W tekście hebr. połączone gramatycznie z „rada”.

10 Ty ujarzmiasz pyszne morze,

Ty poskramiasz jego wzdęte bałwany. Hi 7,12+ Ps 65,8+

89,10. Ujarzmiasz pyszne morze, poskramiasz jego wzdęte bałwany. W Biblii oraz w Kręgu Kultury Bliskiego Wschodu morze symbolizuje chaos i nieład, podobnie jak morski potwór, który w nim mieszka. Wyraźne fizyczne zmagania morza z ziemią oraz gwałtowna, niepowstrzymana energia wzburzonych fal przyczyniły się do powstania kosmicznych mitów Bliskiego Wschodu. W Enuma Elisz Marduk pokonuje Tiamat, boginię wodnego chaosu, występującą pod postacią smoka. Większość opowieści z ugaryckiego cyklu o Baalu opisuje jego legendarne zmagania z Jammem, bogiem morza. Podobnie w epice ugaryckiej Anat i Baal ogłaszają zwycięstwo nad Litanem, siedmiogłowym smokiem, oraz swoje panowanie nad morzami. Władanie morzami wskazuje zatem na suwerenną kontrolę Jahwe nad siłami chaosu stale zagrażającymi ładowi panującemu w kosmosie. Panowanie to wyrażono za pomocą obrazu ujarzmienia morza (zob. komentarz do Ps 65,7 i 107,29).

11 Ty podeptałeś Rahaba jak padlinę,

rozproszyłeś Twych wrogów możnym Twym ramieniem.

89,11 Rahab to nazwa mitycznego potwora uosabiającego chaos morski (por. Hi 7,12+); niekiedy oznacza ona Egipt (Ps 87,4; por. Iz 30,7+).

89,11. Rahab. Rahab to jeden z potworów morskich zabitych przez Boga (zob. Hi 26,12; Ps 89,10; Iz 51,9). W babilońskich i ugaryckich mitach o stworzeniu główne bóstwo (Marduk w Babilonie, Baal w Ugarit) walczy z morskim potworem oraz jego zastępami i unicestwia ich, podobnie jak to czyni Jahwe. W innych kontekstach Rahab jest symbolem Egiptu (Iz 30,7; Ps 87,4). Imię Rahab nie zostało dotąd odnalezione w źródłach pozabiblijnych.

12 Twoje jest niebo i Twoja jest ziemia;

Ty założyłeś świat wraz z tym, co go napełnia; Ps 24,1-2

13 Ty stworzyłeś północ i południe;

Tabor i Hermon wykrzykują radośnie na cześć Twego imienia.

89,13. Stworzyłeś północ i południe. Wyznaczanie kierunku w świecie starożytnym nie dawało dokładnego wyniku. W tym okresie Gwiazda Północna oddalona była o około dwanaście stopni od rzeczywistej północy, posiłkowano się więc torami gwiazd i konstelacjami. W sytuacjach codziennych posługiwano się stałymi topograficznymi punktami odniesienia. W Mezopotamii wschodni wiatr był nazywany wiatrem górskim, bowiem szczyty gór znajdowały się na wschodzie. W terminologii stosowanej przez Izraelitów północ była czasami nazywana Safon, od góry w Syrii (zob. komentarz do Iz 48,2).

89,13. Tabor i Hermon. Są to dwa najwyższe szczyty Izraela. Góra Hermon (o wysokości 2759,5 m n.p.m., znajdująca się w paśmie gór Antylibanu) była położona przy północnej granicy kraju, zwykle pokryta czapą śniegu. Góra Tabor wznosi się na północno-wschodnim krańcu doliny Jizreel. Chociaż ten liczący 579 m n.p.m. szczyt jest znacznie niższy od Hermonu, posiada imponujący wygląd, gdyż wyrasta samotnie na równinie. Jeśli te dwie góry mają stanowić metaforę północy i południa, autor musiał znajdować się w rejonie Galilei.

14 Ty masz ramię pełne potęgi,

mocna jest ręka Twoja i Twoja prawica wzniesiona.

15 Podstawą Twego tronu sprawiedliwość i prawo;

przed Tobą kroczą łaska i wierność. Ps 85,11; Ps 97,2; Wj 34,6-7

89,15. Podstawą tronu sprawiedliwość i prawo. Idea sprawiedliwości i poszanowania prawa jako najbardziej podstawowych obowiązków króla jest typowa dla całego obszaru Bliskiego Wschodu. Przedstawiono ją graficznie w sztuce egipskiej, gdzie symbol Maat (bogini sprawiedliwości i prawdy) jest piedestałem tronu faraona.

16 Szczęśliwy lud, co umie się radować,

chodzi, o Panie, w świetle Twego oblicza. Ps 47,1+

17 Cieszą się zawsze Twoim imieniem,

wywyższa ich Twoja sprawiedliwość.

18 Bo Ty jesteś blaskiem ich potęgi,

a Twoja przychylność moc naszą podnosi.

19 Bo puklerz nasz należy do Pana,

a król nasz – do Świętego Izraela. Iz 6,3+; Ps 47,10

89,19. Król jako tarcza. Zob. komentarz na temat „tarczy” we wstawce poświęconej metaforom Boga.

20 Mówiłeś niegdyś w widzeniu

do świętych Twoich i powiedziałeś:

Włożyłem na głowę mocarza koronę;

wyniosłem wybrańca z ludu. Ps 132,11-12; 2Sm 7,8-16+

89,20 Ci święci to Samuel i Natan.

21 Znalazłem Dawida, sługę mojego,

namaściłem go świętym olejem moim, Ps 78,70+

89,21. Namaściłem go świętym olejem. Namaszczenie króla było powszechną praktyką w niektórych częściach Bliskiego Wschodu. Egipcjanie i Chetyci wierzyli, że namaszczenie chroni człowieka przed mocą podziemnych bóstw. Wiele informacji czerpiemy ze źródeł chetyckich opisujących ceremonię koronacyjną. Nie ma dowodów wskazujących, że namaszczano królów Mezopotamii. W Egipcie faraon nie otrzymywał namaszczenia, lecz udzielał go swoim urzędnikom i wasalom. Obrzęd namaszczenia czynił ich poddanymi faraona i wskazywał, iż znajdują się pod jego ochroną. W tekstach z Amarna czytamy, że król Nuhasse (dzisiejszej Syrii) został namaszczony przez egipskiego władcę. Wyobrażenie to pasuje do koncepcji namaszczenia Dawida jako wasala Boga. W 2 Sm 2,4 to lud udziela namaszczenia Dawidowi. Namaszczenie owo wskazuje na jakąś umowę zawartą przez Dawida i lud, nad którym miał panować. W Nuzi ludzie zawierający umowę handlową namaszczali się wzajemnie oliwą. W Egipcie olej do namaszczania był używany podczas uroczystości ślubnych. Na temat dodatkowych informacji dotyczących koronacji królewskich zob. komentarz do 1 Sm 11,15. Wonnościami używanymi do sporządzania olejków do namaszczania była mirra, cynamon, trzcina i kasja (zob. skład w Wj 30,23-25). Oliwa symbolizuje dary Boga dla Jego ludu, zaś namaszczenie nią wyrażało złożenie odpowiedzialności za lud na barki przywódcy. W praktyce izraelskiej namaszczenie było znakiem wybrania, często blisko związanym z udzieleniem Ducha. Oprócz tego w świecie starożytnym namaszczenie symbolizowało awans społeczny. Obydwie koncepcje ochrony i zmiany statusu zbiegają się w uroczystości namaszczenia króla, gest ten zapewniał bowiem bezpieczeństwo jego tronowi oraz łączył władzę ze sferą boską.

22 aby ręka moja zawsze z nim była

i umacniało go moje ramię. Iz 42,1

23 Nie zwiedzie go nieprzyjaciel

ani nie pognębi go złośnik.

24 Lecz zetrę na proch przed nim jego przeciwników,

porażę tych, co go nienawidzą.

25 Z nim moja wierność i łaska;

i w moje imię moc jego się wzniesie.

26 I rękę jego wyciągnę na morze,

a prawicę jego na rzeki.

27 On będzie wołał do Mnie: Ty jesteś moim Ojcem,

Bogiem moim i opoką mego ocalenia. 2Sm 7,14+; Ps 2,7; Jr 3,19; J 20,17; Kol 1,15-18

28 A Ja go ustanowię pierworodnym,

największym wśród królów ziemi. Ap 1,5

29 Zachowam dla niego łaskawość swą na wieki

i wierne będzie moje z nim przymierze. Iz 55,3

30 Sprawię, że potomstwo jego będzie wieczne,

a jego tron – [trwały] jak dni nieba.

31 A jeśli synowie jego porzucą moje prawo

i nie będą postępować według mych nakazów,

32 jeżeli naruszą moje ustawy

i nie będą pełnili moich rozkazów,

33 ukarzę rózgą ich przewinienia,

a winę ich biczami, 2Sm 7,14

34 lecz nie odejmę mu łaski mojej

i nie zawiodę w mojej wierności.

89,34 nie odejmę. Według trzynastu rkpsów hebr., przekładu syr. oraz Wulgaty. Tekst masorecki: „nie złamię”.

35 Nie zbezczeszczę mojego przymierza

ani nie zmienię słowa ust moich. Jr 33,20-21

36 Raz przysiągłem na moją świętość:

na pewno nie skłamię Dawidowi. Ps 110,4

37 Potomstwo jego trwać będzie wiecznie

i tron jego będzie przede Mną jak słońce,

38 jak księżyc, co pozostaje na wieki,

a świadkiem w chmurach jest wiernym. Ps 72,5; Ps 72,7

89,36-38. Tron jego będzie przede Mną jak słońce, jak księżyc, co pozostaje na wieki. W błogosławieństwie udzielonym asyryjskiemu Asurbanipalowi jeden z dworzan modli się, by panowanie króla było tak trwałe jak księżyc i słońce na niebie. W pochodzącej z obszaru Lewantu inskrypcji Azitawadda powiada się, że imię króla będzie trwało na wieki jak imiona słońca i księżyca. Inne błogosławieństwo dane królowi asyryjskiemu głosi: „Jak niebo i ziemia trwają na wieki, niech imię króla, mojego pana, pozostanie w Asyrii na wieki” (CAD Q: 123). Myśl ta pobrzmiewa echem w hymnie na cześć boga Sina, w którym prosi się bóstwo o uczynienie panowania Sargona (króla Asyrii z VIII w. przed Chr.) tak trwałym jak niebo i ziemia. Na koniec Asurbanipal prosi boga Ea, by udzielił mu długiego życia, zdrowia i pomyślności; by podstawy jego tronu były bezpieczne i trwałe jak niebo i podziemny świat.

39 A jednak odpędziłeś [go] i odrzuciłeś,

rozgniewałeś się na Twego pomazańca.

89,39 Termin „pomazaniec” oznacza tu całą dynastię Dawidową.

40 Zerwałeś przymierze z Twoim sługą,

pozwoliłeś zbezcześcić w prochu jego diadem.

41 Porozwalałeś wszystkie jego mury,

obróciłeś w gruzy jego twierdze. Ps 80,13-14

42 Grabili go wszyscy przechodzący drogą,

stał się pośmiewiskiem dla swoich sąsiadów.

43 Podniosłeś prawicę jego nieprzyjaciół;

radością napełniłeś wszystkich jego wrogów.

44 Także stępiłeś ostrze jego miecza,

nie pozwoliłeś mu ostać się w walce,

89,44 stępiłeś. BJ: „złamałeś... o skałę”, sza’afta baccur, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’af taszîb cur, „cofnąłeś ostrze (jego miecza)”.

45 kres położyłeś jego wspaniałości

i wywróciłeś tron jego na ziemię.

89,45 Pierwszy stych dosł.: „odebrałeś z jego blasku (?), mitteharô. BJ: „odebrałeś jego berło wspaniałości”, lekcja matteh hodô, na zasadzie domysłu.

46 Skróciłeś dni jego młodości,

okryłeś go niesławą.

47 Jak długo, Panie? Czy zawsze będziesz się ukrywał?

Czy Twoje oburzenie będzie płonąć jak ogień? Ps 79,5

48 Pamiętaj, jak krótkie jest moje życie;

dlaczego znikomymi stworzyłeś wszystkich ludzi? Ps 39,5

49 Czy jest ktoś, kto by żył, a nie zaznał śmierci,

kto by życie swe wyrwał spod władzy Szeolu? Ps 90,3n

50 Gdzież są, o Panie, Twoje dawne łaski,

które zaprzysiągłeś Dawidowi na swoją wierność?

51 Pomnij, o Panie, na zniewagę sług Twoich,

noszę w mym zanadrzu całą wrogość narodów,

52 z jaką ubliżają przeciwnicy Twoi, Panie,

z jaką ubliżają krokom Twego pomazańca.

53 Niech będzie błogosławiony Pan na wieki! Amen. Amen. Ps 106,48

89,53 Doksologia kończąca trzecią księgę Ps.

KSIĘGA CZWARTA

Psalm 90

Kruchość człowieka

90,1-17 Modlitwa mędrca, przenikniętego duchem Pisma św. (aluzje do Rdz, Hi, Pwt), który medytuje nad słabością człowieka i krótkością jego życia, będącą skutkiem grzechu.

1 Błaganie Mojżesza, męża Bożego.

Panie, Ty byłeś naszą ucieczką

z pokolenia na pokolenie.

90,1 To jedyny psalm przypisywany Mojżeszowi, być może z powodu podobieństw z Rdz i Pwt 32.

— ucieczką. Według grec. Tekst hebr.: „mieszkaniem”.

2 Zanim góry narodziły się w bólach,

nim ziemia i świat powstały,

od wieku na wieki Ty jesteś Bogiem. Rdz 1,1; Prz 8,25 Ha 1,12; Ps 93,2

3 W proch każesz powracać śmiertelnym

i mówisz: Synowie ludzcy, wracajcie! Rdz 3,19+

4 Bo tysiąc lat w Twoich oczach

jest jak wczorajszy dzień, który minął,

niby straż nocna. 2P 3,8

5 Porywasz ich jak fala, stają się jak sen poranny,

jak trawa, co rośnie: Iz 40,6-7+; Hi 14,1-2; Hi 20,8; Ps 37,2; Ps 103,15-16

6 rankiem kwitnie i jest zielona,

wieczorem więdnie i usycha.

7 Zaiste, Twój gniew nas niszczy,

trwoży nas Twe oburzenie.

8 Stawiasz przed sobą nasze winy,

nasze skryte grzechy w świetle Twojego oblicza.

9 Bo wszystkie dni nasze płyną pod Twoim gniewem;

kończymy nasze lata jak westchnienie.

90,9 jak westchnienie. W przekładzie syr. rozumienie: „jak pająk” zostało dodane w grec. i Wulgacie.

10 Czas naszych dni – to lat siedemdziesiąt

lub, gdy jesteśmy mocni, osiemdziesiąt;

a większość z nich to trud i marność,

bo szybko mijają, my zaś odlatujemy. Rdz 6,3; Prz 10,27; Syr 18,8-9 Koh 12,1-7

90,10. Średnia długość życia. Józef umarł w wieku 110 lat - wieku uważanym przez Egipcjan za doskonały. Badania mumii egipskich wykazały jednak, że średnia długość życia w Egipcie mieściła się w przedziale od 40 do 50 lat. W egipskim utworze nazywanym Papirusem Insingera czytamy, że pierwszych 10 lat było okresem dzieciństwa, 10 następnych poświęcano zaś na naukę rzemiosła/handlu. Kolejnych 10 lat było okresem gromadzenia majątku. Następnych 10 przeznaczano na zdobycie mądrości. W ten sposób autor dochodzi do wniosku, że ma już za sobą dwie trzecie ludzkiego życia (co sugeruje, że średnia długość życia wynosiła 60 lat). Zgadza się jednak, że człowiek pobożny ma jeszcze przed sobą dodatkowe lata ofiarowane przez Tota, co czyni ich ogólną liczbę równą stu. Zob. komentarz do Pwt 31,2 oraz Iz 40,6-7.

11 Któż potrafi zważyć ogrom Twojego gniewu

i kto może doświadczyć mocy Twego oburzenia?

12 Naucz nas liczyć dni nasze,

abyśmy osiągnęli mądrość serca.

90,12 Z poznania kruchości ludzkiej wypływa mądrość, która jest bojaźnią Boga (Prz 1,7+).

13 Zwróć się, o Panie, dokądże jeszcze...?

I bądź litościwy dla sług Twoich!

14 Nasyć nas od rana swoją łaską,

abyśmy przez wszystkie dni nasze mogli się radować i cieszyć. Ps 17,15+

90,14 W w. 14-17 została rozszerzona na całego Izraela medytacja i modlitwa, której przedmiotem był pojedynczy człowiek.

15 Daj radość według [miary] dni, w których nas przygniotłeś,

i lat, w których zaznaliśmy niedoli. Lb 14,34

16 Niech sługom Twoim ukaże się Twe dzieło,

a chwała Twoja nad ich synami!

17 A dobroć Pana Boga naszego niech będzie nad nami!

I wspieraj pracę rąk naszych,

dzieło rąk naszych wspieraj!

90,17 Boga naszego. Tak tekst hebr. W BJ pominięte te słowa, a także ostatni stych — dublet poprzedniego.

Psalm 91

Pod Bożymi skrzydłami Hi 5,19-22

91,1-16 Rozwinięcie tradycyjnego nauczania mędrców (por. Hi 5,19n) na temat opieki Bożej udzielanej sprawiedliwemu. Wyrocznia Boża, która je kończy (w. 14-16), zakłada, że wierny zostanie poddany próbie, ale Bóg go z niej wyzwoli.

1 Kto przebywa pod osłoną Najwyższego

i w cieniu Wszechmocnego spoczywa,

91,1 W strofie (taki układ tekstu w BJ) złożonej z w. 1-2 zestawia się cztery imiona Boskie — Eljôn („Najwyższy”), Szaddaj (por. Rdz 17,1+), które grec. i Wulgata tłumaczy tutaj „Bóg nieba”, a gdzie indziej „Wszechmogący”, Jahwe (por. Wj 3,14+) oraz Elohim („Bóg”).

91,1. W cieniu Wszechmocnego mieszka. Cień daje ochronę i jest zwykle określany jako cień Jego skrzydeł. Zob. komentarz do Ps 17,8.

2 mówi do Pana: Ucieczko moja i twierdzo,

mój Boże, któremu ufam. Ps 18,3

91,2 mówi. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „mówię”.

3 Bo On sam cię wyzwoli

z sideł myśliwego

i od zgubnego słowa.

91,3 BJ: „z sideł / ptasznika, który się uwija, by niszczyć”. „który się uwija”, medabber, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: middeber, „od zarazy”.

91,3. Sidła myśliwego. Powszechnie znany obraz ptasznika chwytającego ptaki w sieci i sidła mógł być źródłem tej tradycyjnej metafory (zob. Joz 23,13; Ps 69,23; Iz 8,14). Istnieją liczne przykłady tego rodzaju łowów w egipskich malowidłach grobowych, pojawiają się również na sumeryjskiej Steli Sępów (zob. komentarz do Ez 12,13). Przy chwytaniu ptaków posługiwano się różnego rodzaju metodami. Chociaż łowcy mogli używać procy, rzucać kijem (zob. malowidło z grobowca w Beni Hasan) lub strzelać z łuku, by upolować pojedynczego ptaka, w większości przypadków w tekście biblijnym i sztuce starożytnej przedstawia się duże stada ptaków schwytane w siatki lub klatki. Na przykład w grobowcu Ka-Gemmi z Sakkara (Egipt, VI dynastia) ukazano ptasznika posługującego się siecią. Najwyraźniej niektórzy ptasznicy stosowali również przynętę (poświadczone w Syr 11,30).

4 Okryje cię swymi piórami

i schronisz się pod Jego skrzydła;

Jego wierność – to puklerz i tarcza. Pwt 32,11; Ps 17,8+; Rt 2,12; Mt 23,37

5 W nocy nie ulękniesz się strachu

ani za dnia – strzały, co leci, Pnp 3,8; Prz 3,25

6 ani zarazy, co nadchodzi w mroku,

ni moru, co niszczy w południe. Pwt 32,24; Oz 13,14; Jr 15,8; Syr 34,16

 91,6 Drugi stych w przekładach starożytnych: „ni demona południowego”.

7 Choć tysiąc padnie u twego boku,

a dziesięć tysięcy po twojej prawicy,

ciebie to nie spotka.

8 Ty ujrzysz na własne oczy,

będziesz widział odpłatę daną grzesznikom.

9 Albowiem Pan jest twoją ucieczką,

za obrońcę wziąłeś sobie Najwyższego.

91,9 Pierwszy stych w BJ: „ty, który mówisz: Jahwe jest moją ucieczką!”, „ty, który mówisz”, ’amarta, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’attah, „ty”.

— Drugi stych w BJ: „z Najwyższego czynisz sobie schronienie”, „schronienie”, za grec. Tekst hebr.: „mieszkanie”.

10 Niedola nie przystąpi do ciebie,

a plaga się nie przybliży do twego namiotu, Prz 12,21; Pwt 7,15

11 bo swoim aniołom nakazał w twej sprawie,

aby cię strzegli na wszystkich twych drogach. Mt 4,6; Hbr 1,14

91,11. Swoim aniołom dał rozkaz, aby cię strzegli. Na Bliskim Wschodzie to raczej bóstwa niż anioły pełniły rolę strażników. Mieszkańcy Mezopotamii wierzyli, że osobiste bóstwa lub bóstwa rodzinne dostarczały ludziom szczególnej opieki i ochrony, czym nie zawracały sobie głowy wielkie bóstwa kosmiczne i narodowe. W tekstach akadyjskich czytamy o strażnikach strzegących pomyślności i zdrowia człowieka oraz o jego duchach opiekuńczych. Duchy owe zostały człowiekowi przydzielone przez bóstwo, podobnie jak to ma miejsce w omawianym psalmie. Mieszkańcy Bliskiego Wschodu oczekiwali ochrony przed mocą demonów, które miały wywoływać chorobę i powodować kłopoty. Pokrewnym niebezpieczeństwem było wypowiedzenie magicznego zaklęcia lub rzucenie uroku. Izraelici z pewnością wierzyli w istnienie świata demonów, wielu też nigdy nie wyzwoliło się do końca od magicznego myślenia, typowego dla mentalności ludów sąsiednich. Mimo to Psalmista nie ujmuje własnych problemów w tych kategoriach. Warto zaznaczyć, że tylko w tym fragmencie Starego Testamentu pojawia się wzmianka na temat opiekuńczego anioła.

12 Na rękach będą cię nosili,

abyś nie uraził swej stopy o kamień. Prz 3,23

13 Będziesz stąpał po wężach i żmijach,

a lwa i smoka będziesz mógł podeptać. Iz 11,8; Hi 5,22; Łk 10,19

91,13 po wężach. Według grec. i przekładu syr. W BJ: „po bestiach”. Tłumaczenie niepewne.

14 Ja go wybawię, bo przylgnął do Mnie;

osłonię go, bo uznał moje imię. Ps 9,11

15 Będzie Mnie wzywał, a Ja go wysłucham

i będę z nim w utrapieniu,

wyzwolę go i sławą obdarzę. Jr 33,3 Iz 43,2

16 Nasycę go długim życiem

i ukażę mu moje zbawienie. Prz 3,2+; Prz 10,27; Hi 5,26 Ps 50,23

Psalm 92

Kantyk sprawiedliwego

92,1-16 Hymn dydaktyczny, w którym jest rozwinięta tradycyjna nauka mędrców: szczęśliwy los sprawiedliwych, a ruina bezbożnych (por. 37; 49; itd.).

1 Psalm. Pieśń. Na dzień szabatu.

92,1. Tytuł. Na dzień szabatu. Jest to jedyny psalm przeznaczony na dzień szabatu. Niewiele w Starym Testamencie wskazuje na istnienie specjalnych obrzędów kultowych związanych z szabatem. Sugerowano, że psalm ten był odczytywany podczas ofiar składanych w szabat.

2 Dobrze jest dziękować Panu

i śpiewać imieniu Twemu, o Najwyższy; Ps 33,1-3

3 głosić z rana Twoją łaskawość,

a wierność Twoją podczas nocy,

4 na harfie dziesięciostrunnej i lirze,

i pieśnią przy dźwiękach cytry.

92,4. Na harfie dziesięciostrunnej. Są to typowe instrumenty muzyczne tamtych czasów, co potwierdzają teksty z obszaru Bliskiego Wschodu oraz reliefy i malowidła, począwszy od III tysiąclecia przed Chr. Nadal jednak istnieją pewne rozbieżności w sprawie tego, które z hebrajskich słów oznacza „harfę”, a które „lirę”. Sądzi się, że słowo tłumaczone jako „lira” wskazuje na dziesięciostrunowy instrument, zaś „harfa” ma mniejszą liczbę strun. Obydwa instrumenty posiadały drewnianą ramę, którą grający trzymał w rękach. W Ugarit odkryto tekst muzyczny, który rzuca światło na muzykę późnego okresu brązu. W utworze tym zapisano akordy grane podczas akompaniowania na lirze religijnemu hymnowi Hurytów.

5 Bo rozradowałeś mnie, Panie, Twoimi czynami,

cieszę się dziełami rąk Twoich.

6 Jakże wielkie są dzieła Twoje, Panie,

jak niezgłębione Twe zamysły! Ps 8; Ps 139,6; Ps 139,17-18

7 Człowiek nierozumny ich nie zna,

a głupiec ich nie pojmuje. Mdr 13,1

8 Chociaż występni plenią się jak zielsko

i złoczyńcy jaśnieją przepychem,

i tak [idą] na wieczną zagładę. Ps 37,35-36

9 Ty zaś, o Panie, na wieki jesteś wywyższony.

10 Bo oto wrogowie Twoi, Panie,

bo oto wrogowie Twoi poginą,

rozproszą się wszyscy złoczyńcy. Ps 68,2-3

92,10 wrogowie Twoi, Panie. Tak tekst hebr. W BJ pominięte jako dublet.

11 Wywyższyłeś mój róg jak u bawołu,

skropiłeś mnie świeżym olejkiem. Ps 75,11; Pwt 33,17; Ps 23,5; Ps 54,9; Ps 91,8

92,11 skropiłeś. Dosł.: „zwilżyłeś”, za przekładem syr. i Targumami. Tekst hebr.: „zwilżam”.

92,11. Wywyższyłeś mój róg. Zob. komentarz na temat „rogu” umieszczony we wstawce poświęconej powszechnym wyobrażeniom z Księgi Psalmów.

92,11. Skropiłeś mnie świeżym olejkiem. Goście uczestniczący w starożytnych ucztach byli często hojnie obdarzani przez gospodarza doskonałym olejkiem, którym nacierali sobie czoła. Nadawało to nie tylko blasku ich obliczom, lecz również wypełniało pomieszczenie miłym zapachem. Na przykład w asyryjskim tekście z okresu panowania Assarhaddona czytamy, że władca „namaścił czoło” uczestników królewskiej uczty „wybornym olejkiem”. W egipskiej Pieśni harfiarza i mezopotamskim Eposie o Gilgameszu opisano ludzi ubranych we wspaniałe lniane szaty o obliczach namaszczonych mirrą.

12 Oko moje patrzy na nieprzyjaciół,

tych, co powstają na mnie.

Słuchają moje uszy moich przeciwników.

92,12 Pierwszy stych w BJ: „oko moje patrzy na tych, którzy mnie śledzili”, „którzy mnie śledzili”, według przekładów starożytnych, gdzie beszoreraj. Tekst hebr.: beszuraj, co jest błędne i zostało później zastąpione glosą: „moich nieprzyjaciół”.

13 Sprawiedliwy zakwitnie jak palma,

rozrośnie się jak cedr na Libanie. Ps 1,3

14 Zasadzeni w domu Pańskim

rozkwitną na dziedzińcach naszego Boga. Ps 52,10

15 Wydadzą owoc nawet i w starości,

pełni soków i zawsze żywotni,

16 aby świadczyć, że Pan jest sprawiedliwy,

moja Opoka – nie ma w Nim nieprawości. Pwt 32,4

Psalm 93

Bóg majestatu

93,1-5 Królewskość Jahwe, manifestująca się poprzez prawa, które nakłada On światu fizycznemu, i poprzez te, które daje ludziom. Według tytułu użytego w grec. i Talmudzie, psalm ten recytowano „w przeddzień szabatu, gdy ziemia została zamieszkana” (por. Rdz 1,24-31). Tekst odniesiony alegorycznie do Chrystusa.

1 Pan króluje, oblókł się w majestat,

Pan przywdział potęgę i nią się przepasał;

tak utwierdził świat, że się nie zachwieje. Ps 97,1; Ps 99,1; Ps 47,8; Ps 96,10; Iz 52,7 Ps 96,10; Ps 104,5

2 Twój tron niewzruszony od wieczności,

Ty jesteś od wieków, o Boże. Ps 90,2

3 Podnoszą rzeki, o Panie,

rzeki swój głos podnoszą,

rzeki swój szum podnoszą. Hi 7,12+; Ps 18,5+

93,2 Niebo jest pałacem Boga (8,2; itd.). Wody (w. 3-4) mogą oznaczać moce wrogie Bogu i Jego ludowi (por. Ps 18,5+; Hi 7,12+; Iz 8,7; 17,12; Dn 7,2; Ap 17,15).

4 Ponad szum wód rozległych,

ponad potęgę morskiej kipieli

potężny jest Pan na wysokościach.

93,4 Drugi stych na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „potężny, kipiel morska”.

5 Świadectwa Twoje są bardzo wiarygodne;

domowi Twojemu przystoi świętość

po wszystkie dni, o Panie! 1Krl 9,3

93,5 Te „świadectwa” (= wyroki Boże) stanowią Prawo objawione, tak niezmienne jak fizyczny wszechświat, fundament ostatecznego panowania Jahwe nad Izraelem i nad wszelkim stworzeniem.

— Świątynia, uświęcona na zawsze (1 Krl 8,13; 9,3), uświęca także zbliżających się w niej do Boga, który jest święty (Wj 19,6+; Kpł 10,3; 19,2; Ez 42,14).

93,4-5. Porównanie do morza. W Biblii oraz w kręgu kultury Bliskiego Wschodu morze symbolizuje chaos i nieład, podobnie jak morski potwór, który w nim mieszka. Wyraźne fizyczne zmagania morza z ziemią oraz gwałtowna, niepowstrzymana energia wzburzonych fal przyczyniły się do powstania kosmicznych mitów Bliskiego Wschodu. WEnuma Elisz Marduk pokonuje Tiamat, boginię wodnego chaosu, występującą pod postacią smoka. Większość z cyklu ugaryckich opowieści o Baalu opisuje jego legendarne zmagania z Jammem, bogiem morza. Podobnie w epice ugaryckiej Anat i Baal ogłaszają zwycięstwo nad Litanem, siedmiogłowym smokiem, oraz swoje panowanie nad morzami.

Psalm 94

Bóg sprawiedliwy

94,1-23 Psalm wyraża tradycyjną naukę mędrców stylem Prz.

1 Boże, Mścicielu, Panie,

Boże, Mścicielu, ukaż się! Na 1,2; Pwt 32,35

2 Powstań, Ty, który sądzisz ziemię,

daj pysznym odpłatę! Jr 51,56; Lm 3,64

3 Jak długo występni, o Panie,

jak długo będą się chełpić występni, Jr 12,1; Ml 2,17; Ml 3,14; Ps 73

4 będą pleść i gadać bezczelnie,

i przechwalać się będą wszyscy złoczyńcy?

5 Lud Twój, o Panie, depczą

i uciskają Twoje dziedzictwo,

6 mordują wdowę i przychodnia

i zabijają sieroty. Wj 22,21-22; Pwt 24,17-22

7 A mówią: Pan nie widzi,

nie dostrzega [tego] Bóg Jakuba. Ps 9,11+; Ez 9,9

8 Pojmijcie, głupcy w narodzie!

Kiedy zmądrzejecie, bezrozumni? Prz 1,22; Prz 8,5

9 Czyż nie ma usłyszeć Ten, który ucho wszczepił,

nie ma widzieć Ten, co utworzył oko, Wj 4,11; Prz 20,12

10 czy nie ma karać Ten, co strofuje ludy,

Ten, który ludzi naucza mądrości?

11 Pan zna ludzkie zamysły,

[wie], że są one marnością. 1Kor 3,20; Koh 1,2+

94,11 Wyraz „marność” często powraca w Koh.

— Ten wiersz mógł być dodany jako komentarz do poprzedniego stychu.

12 Szczęśliwy mąż, którego Ty wychowujesz, o Panie,

i prawem Twoim pouczasz, Hi 5,17; Ps 119,71

94,12 prawem Twoim. W szerszym znaczeniu Objawienia i doktryny moralnej.

13 by dać mu wytchnienie w dniach nieszczęśliwych,

nim grób wykopią dla występnego.

14 Pan bowiem nie odpycha swego ludu

i nie porzuca swojego dziedzictwa; 1Sm 12,22; Syr 47,22

15 lecz sąd powróci do sprawiedliwości,

za nią [pójdą] wszyscy, co są prawego serca.

16 Kto wystąpi w mojej obronie przeciw niegodziwcom?

Kto mnie zasłoni od złoczyńców?

17 Gdyby Pan mi nie udzielił pomocy,

wnet by moja dusza zamieszkała [w kraju] milczenia. Ps 115,17

94,17 [w kraju] milczenia. Mowa o Szeolu.

18 A kiedy myślałem: Moja noga się chwieje,

wtedy mnie podtrzymała Twoja, Panie, łaska!

19 Gdy w moim sercu pełno było niepokojów,

Twoje pociechy przyniosły mi radość.

20 Co z Tobą ma wspólnego nieprawy trybunał,

który wprowadza ucisk wbrew Prawu?

21 Choć czyhają na życie sprawiedliwego,

chociaż potępiają krew niewinną,

22 na pewno Pan będzie mi obroną

i Bóg mój dla mnie – opoką schronienia.

23 A tamtym odda za ich niegodziwość

i wytraci za własną ich złość,

nasz Pan Bóg ich wytraci. Ps 7,17; Prz 5,22; Prz 12,14; Ps 63,12; Ps 107,42

Psalm 95

Invitatorium

95,1-11 Hymn procesjonalny, recytowany być może w Święto Namiotów (por. Pwt 31,11). 95,1 Pojawiająca się ponownie w w. 8 aluzja do skały, z której wypłynęła woda na pustyni (Wj 17,1n), albo do tej, na której zbudowano świątynię (2 Sm 24,18).

1 Przyjdźcie, radośnie śpiewajmy Panu,

wznośmy okrzyki na cześć Opoki naszego zbawienia,

2 przystąpmy z dziękczynieniem przed Jego oblicze,

radośnie śpiewajmy Mu pieśni! Pwt 32,15

3 Albowiem Pan jest wielkim Bogiem

i wielkim Królem ponad wszystkimi bogami. Ps 47,3; Ps 96,4; Hi 36,22; Dn 2,47

4 Głębiny ziemi są w Jego ręku

i szczyty gór należą do Niego.

5 Morze jest Jego własnością, bo On sam je uczynił,

i stały ląd ukształtowały Jego ręce. Ps 24,1-2

6 Wejdźcie, padnijmy na twarze, uwielbiajmy,

zegnijmy kolana przed Panem, który nas stworzył.

7 Albowiem On jest naszym Bogiem,

a my ludem z Jego pastwiska

i owcami w Jego ręku.

Obyście usłyszeli dzisiaj głos Jego: Ps 100,3 Ez 34,1+; Ps 23,1-4; Ps 80,2

8 Nie zatwardzajcie serc waszych jak w Meriba,

jak na pustyni w dniu Massa, Wj 19,5; Hbr 3,7-11; Ps 81,9 Wj 17,1-7; Lb 20,2-13; Pwt 6,16; Pwt 33,8; Lb 14,22; Ps 78,8; Ps 78,37

95,8 Meriba znaczy „spór”, a Massa — „pokusa”.

95,8. Meriba, Massa. Nazwy te odnoszą się do Refidim w pobliżu Synaju i opisują żądną naturę Izraelitów. Na ich szemranie Bóg odpowiedział wydobyciem wody ze skały. Na temat dodatkowych informacji dotyczących tego incydentu zob. komentarz do Wj 16 - 17.

9 gdzie Mnie wasi przodkowie wystawiali na próbę

i doświadczali Mnie, choć dzieło moje widzieli.

10 Tamto pokolenie budziło we Mnie wstręt przez lat czterdzieści,

i powiedziałem: Są oni ludem o sercu zbłąkanym

i moich dróg nie znają. Pwt 32,5; Pwt 32,20 Hi 21,14

95,10 Tamto pokolenie. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „pokolenie”.

— ludem. Według tekstu hebr., gdzie am. BJ: „Zawsze”, ad, za jednym rkpsem hebr. i grec.

— W grec. zachowano pierwotny sposób czytania, poprawiony później w tekście hebr., żeby złagodzić oskarżenie pod adresem Izraela z czasów Wyjścia, okresu, w którym późniejsza tradycja widziała złoty wiek.

11 Przeto przysiągłem w moim gniewie:

Nie wejdą do [miejsca] mego odpoczynku. Ps 132,8; Ps 132,14; Lb 14,30; Lb 14,34; Pwt 12,9

95,11 Tym „odpoczynkiem” są Ziemia Obiecana i świątynia, w której mieszka Bóg. W Hbr 3,7 odpoczynek jest interpretowany w sensie duchowym: będzie nim ostateczny szabat.

Psalm 96

Jahwe Królem i Sędzią 1Krn 16,23-33

96,1-13 Hymn ten, który łączy dwa poematy oraz sławi królewskość Jahwe i nadejście sądu nad światem, jest pełen reminiscencji z Ps i Iz. — Kolejność wierszy inna w recenzji 1 Krn 16,23-33.

1 Śpiewajcie Panu pieśń nową,

śpiewajcie Panu, wszystkie krainy! Ps 98,1

2 Śpiewajcie Panu, błogosławcie Jego imię,

dzień po dniu głoście Jego zbawienie! Ps 98,2

3 Rozgłaszajcie Jego chwałę wśród narodów,

Jego cuda – pośród wszystkich ludów! Ps 105,1

4 Bo wielki jest Pan i godzien wielkiej chwały,

wzbudza On większy lęk niż wszystkie bóstwa. Ps 48,2; Ps 145,3

5 Bo wszystkie bóstwa pogan – to ułuda,

a Pan uczynił niebiosa. Iz 40,17-20; Ps 97,7; 1Kor 8,4-6

96,5 ułuda. Grec. tutaj: „demony”. — Temat częsty u Deutero-Izajasza (Iz 40,18n; itd.). Por. 1 Kor 8,4+.

6 Przed Nim kroczą majestat i piękno,

potęga i chwała w Jego przybytku.

7 Oddajcie Panu, rodziny narodów,

oddajcie Panu chwałę i [uznajcie] potęgę; Ps 29,1-2

8 oddajcie Panu chwałę Jego imienia!

Nieście ofiary i wchodźcie do Jego przedsionków,

96,8 W w. 7-8a poeta imituje 29,1-2, akcentując jeszcze bardziej jego uniwersalistyczny wydźwięk (por. Ps 47,10; Za 14,17).

9 oddajcie pokłon odziani w święte szaty!

Zadrżyj, cała ziemio, przed Jego obliczem! Ps 29,2

10 Mówcie wśród pogan: Pan jest królem.

Umocnił świat, by się nie poruszył;

ze słusznością wymierza ludom sprawiedliwość. Ps 93,1+ Ps 93,1

11 Niech się cieszy niebo i ziemia raduje,

niech huczy morze i to, co je napełnia; Ps 98,7

12 niech się weselą pola i wszystko, co jest na nich,

 niech się także radują wszystkie drzewa leśne Iz 55,12

13 przed obliczem Pana, bo nadchodzi,

bo nadchodzi, aby sądzić ziemię.

On będzie sądził świat sprawiedliwie,

zgodnie ze swą prawdą – narody. Ps 98,9

Psalm 97

Jahwe triumfujący

97,1-12 Hymn eschatologiczny. Są w nim liczne reminiscencje z poprzednich psalmów.

1 Pan króluje: wesel się, ziemio,

radujcie się, mnogie wyspy! Ps 93,1+

2 Obłok i ciemność wokoło Niego,

sprawiedliwość i prawo podstawą Jego tronu. Ps 85,11+

97,2. Obłok i ciemność wokoło Niego. Obraz budzącego grozę Boga burzy, przemierzającego niebo w rydwanie z obłoku, ma powszechny charakter (Ps 68,5; 104,3; Jr 4,13). Takie opisy teofanii burzy można odnaleźć w tekstach mówiących o ugaryckim bogu Baalu. W eposie o Akchat oraz w cyklu opowieści o Baalu i Anat, Baal ukazany został jako „dosiadający obłoków”. Atrybuty Baala: rozkazywanie burzy, spuszczanie błyskawic i ruszanie na wojnę pod postacią boskiego wojownika pojawiają się nawet w egipskich tekstach z Amarna. Atrybuty Jahwe jako stwórcy, źródła płodności i boskiego wojownika wiele łączy z owymi wcześniejszymi utworami epickimi. Jednym ze sposobów, w jaki Jahwe ukazuje się Izraelitom jako najwyższa Boska moc, jest przejęcie tytułów i władzy innych bóstw Bliskiego Wschodu.

3 Ogień idzie przed Jego obliczem

i pożera dokoła Jego nieprzyjaciół. Ps 18,9; Ps 50,3

4 Jego błyskawice świat rozświetlają,

a ziemia patrzy i drży. Ps 77,19

5 Góry topnieją jak wosk przed obliczem Pana,

przed obliczem Władcy wszystkiej ziemi. Ps 68,3

97,5 przed obliczem Pana. Tekst hebr.: „przed Jahwe”. W BJ pominięte jako dublet.

6 Niebiosa głoszą Jego sprawiedliwość,

a wszystkie ludy widzą Jego chwałę. Ps 50,6

7 Niech się zawstydzą wszyscy, którzy czczą posągi

i chlubią się bożkami;

wszyscy bogowie niech Mu hołd oddają. Ps 96,5

8 Słyszy o tym i cieszy się Syjon

i radują się córki Judy

z Twoich wyroków, o Panie! Ps 48,12

97,8 córki Judy. Chodzi o miasta judzkie.

9 Tyś bowiem, Panie, wywyższony – ponad całą ziemię

i niezmiernie górujesz nad wszystkimi bogami. Ps 83,19

10 Pan miłuje tych, co zła nienawidzą,

On strzeże życia swoich świętych,

wyrywa ich z ręki grzeszników.

97,10 Pierwszy stych na zasadzie domysłu (por. przekład syr.). Tekst hebr. dosł.: „ci, którzy kochają Jahwe, nienawidźcie”.

11 Światło wschodzi dla sprawiedliwego

i radość dla ludzi prawego serca. Ps 112,4; Ps 4,7; Ps 36,10

97,11 wschodzi. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „jest rozsiane”.

12 Sprawiedliwi, weselcie się w Panu

i wysławiajcie Jego święte imię! Ps 30,5

Psalm 98

Sędzia ziemi

98,1-9 Hymn eschatologiczny, inspirowany końcem Iz i bardzo bliski Ps 96.

1 Psalm.

Śpiewajcie Panu pieśń nową,

albowiem cuda uczynił.

Zwycięstwo zgotowała Mu Jego prawica

i święte ramię Jego. Ps 96,1 Iz 52,10; Iz 59,16; Iz 63,5

98,1. Święte ramię Jego. Obraz wyciągniętego ramienia lub mocarnej ręki często pojawia się w egipskich inskrypcjach opisujących potęgę faraona.

Motyw ten został wykorzystany w narracji o wyjściu Izraelitów z Egiptu, by opisać przewagę Boga nad faraonem. W pochodzących z XIV w. przed Chr. listach z Amarna, Abdi-Heba, namiestnik Jerozolimy, odwołuje się do „mocnego ramienia króla” jako podstawy swojego mianowania. Podobnie, w pochodzącym z okresu XI dynastii hymnie do Ozyrysa, jego wzrastanie do potęgi oddane zostało frazą: „gdy jego ramię było mocne”. W hymnie Horemheba na cześć Tota opisano bóstwo księżyca wiodące boską arkę po niebie „wyciągniętym ramieniem”.

2 Pan okazał swoje zbawienie,

na oczach narodów

objawił swą sprawiedliwość. Ps 96,2

3 Wspomniał na dobroć i na wierność swoją

wobec domu Izraela.

Ujrzały wszystkie krańce ziemi

zbawienie Boga naszego.

4 Radośnie wykrzykuj na cześć Pana, cała ziemio,

cieszcie się i weselcie, i grajcie! Ps 96,1 Iz 52,9

98,4 Drugi stych za tekstem hebr., gdzie dodano ostatnie słowo. W BJ pominięto je jako dublet.

5 Śpiewajcie Panu przy wtórze cytry,

przy wtórze cytry i przy dźwiękach harfy,

98,5 przy wtórze cytry. Powtórzenie za tekstem hebr. W BJ zostało ono pominięte jako dublet.

6 przy graniu trąb i głosie rogu

radujcie się przed obliczem Pana, Króla! Ps 47,6; Wj 19,16

98,6 Gra na wymienionych instrumentach muzycznych, zapowiadająca nadejście króla (2 Sm 15,10; 1 Krl 1,34), towarzyszy tu intronizacji Jahwe (Ps 47,6), na którego cześć rozbrzmiewała już na Synaju (Wj 19,16).

98,5-6. Chwalenie Boga przy wtórze instrumentów. Zob. komentarz do Ps 150,3-5.

7 Niech huczy morze i to, co je napełnia,

świat i jego mieszkańcy! Ps 96,11

8 Niech rzeki klaszczą w dłonie,

niech góry razem wołają radośnie Iz 55,12

98,8. Personifikacja natury. Nie jest niczym niezwykłym dla Biblii personifikowanie sił przyrody, autorzy biblijni nie przypisują im jednak osobowości, jak to miało miejsce w innych kręgach kulturowych Bliskiego Wschodu. W Mezopotamii, Kanaanie i Egipcie siły przyrody uważano za manifestacje poszczególnych bóstw, które panowały nad światem natury i były z nim splecione.

9 przed obliczem Pana, bo nadchodzi,

bo nadchodzi sądzić ziemię.

On będzie sądził świat sprawiedliwie

i według słuszności – narody. Ps 96,13 Ps 67,5

98,9. Będzie sądził świat sprawiedliwie. Hebrajskie słowo oznaczające „sprawiedliwość” można porównać z terminem mezopotamskim używanym podczas ogłaszania uwolnienia od długów. Na Bliskim Wschodzie uwalniano więźniów z reguły w pierwszym lub drugim roku panowania nowego króla (później zaś co jakiś czas, począwszy od tej chwili). Na przykład w okresie starobabilońskim król Ammisaduka (XVII w. przed Chr.) wymazał wszystkie długi dla uczczenia boga Szamasza. Jednym ze sposobów czynienia sprawiedliwości było przynoszenie ulgi cierpiącym za długi (zwykle bez własnej winy).

Psalm 99

Bóg Królem sprawiedliwym i świętym

99,1-9 Hymn eschatologiczny, którego obie części (w. 1-4 i 6-8) kończą się refrenem (w. 5 i 9), wysławiającym świętość Króla Izraela.

1 Pan króluje, drżą narody;

zasiada na cherubach, a ziemia się trzęsie. Ps 18,8; Ps 18,11; Ps 80,2; Ps 48,2

99,1. Zasiadanie na tronie miedzy cherubami [BT: „zasiada na cherubach”]. Postacie cherubów były związane z Arką Przymierza, której wieko zacieniały swymi skrzydłami lub ją otaczały. Połączenie motywu cherubów jako strażników tronu, skrzyni pełniącej rolę podnóżka i słów o Jahwe zasiadającym na tronie z cherubów potwierdza, że Arka Przymierza była symbolem niewidzialnego tronu Jahwe. W dniach świąt egipskich wyobrażenia bogów noszono często podczas procesji w przenośnych barkach. Na malowidłach przedstawiono je jako skrzynie wielkości Arki Przymierza umieszczone na drążkach oraz ozdobione lub otoczone strażniczymi postaciami. Biblijne opisy oraz odkrycia archeologiczne (m.in. wyroby z kości słoniowej z Nimrud w Mezopotamii, Arslan Tasz w Syrii i Samarii w Izraelu) sugerują, że cheruby były istotami o złożonej budowie (posiadającymi cechy kilku różnych stworzeń, podobnie jak egipski Sfinks), często z tułowiem zwierzęcia o czterech nogach oraz skrzydłami.

2 Wielki jest Pan na Syjonie

i wyniesiony ponad wszystkie ludy.

3 Niech wielbią imię Twoje

wielkie i straszliwe:

ono jest święte. Iz 6,3+

4 Królem jest Potężny, co kocha sprawiedliwość.

Ty ustanowiłeś to, co jest słuszne,

prawo i sprawiedliwość w Jakubie

 Ty ustanowiłeś. Ps 72,1n

99,4 BJ: „3.. / On jest święty 4 i potężny, // Królem, który kocha sprawiedliwość, Ty jesteś...”, „i potężny”, weaz, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: weoz, „potęga (króla)”.

5 Wysławiajcie Pana, Boga naszego,

oddajcie pokłon u podnóżka stóp Jego;

On jest święty.

99,5. Oddajcie pokłon u podnóżka stóp Jego. Po pierwsze, Arka Przymierza uważana była za podnóżek niewidzialnego tronu Bożego (zob. komentarz do Wj 25,10-22). Po drugie, podnóżek stanowił integralną część tronu, symbolizując bliski dostęp do króla. Po trzecie, obraz podnóżka posiada dodatkowe znaczenie, bowiem wyraża ujarzmienie przez króla jego nieprzyjaciół (zob. komentarz do Ps 110,1). Na koniec, oddawanie czci u podnóżka było sposobem okazania szacunku, podobnie jak padanie na twarz u stóp Boga lub króla. Na czarnej steli Salmanassara III izraelski król Jehu całuje ziemię przed Asyryjskim królem. W Enuma Elisz zgromadzenie bogów całuje stopy Marduka po stłumieniu przez niego buntu i ustanowieniu samego siebie głową panteonu. Był to powszechny wyraz poddania okazywany królom i bogom. Uchwycenie się czyichś nóg stanowiło wyraz samoponiżenia i usilnej prośby. Gest ten pojawia się często w literaturze akadyjskiej, gdzie uchodźcy lub zanoszący błagania chwytają się stóp króla, by wyrazić w ten sposób swoją podległość lub przekazać prośbę.

6 Wśród Jego kapłanów są Mojżesz i Aaron,

i Samuel wśród tych, co wzywali Jego imienia;

wzywali Pana, On ich wysłuchiwał.

99,6 Wymienieni są wielkimi orędownikami (por. Ps. 106,23; Wj 32,11+; Lb 17,11-13).

7 Przemawiał do nich w słupie obłoku:

zachowywali Jego nakazy i prawo, które im nadał; Wj 19,18-19; Wj 33,9; Lb 12,5

8 Panie, Boże nasz, Ty ich wysłuchiwałeś,

byłeś dla nich Bogiem przebaczającym,

ale brałeś odwet za ich występki. Wj 32,11+ Lb 20,12+

99,8 Niektórzy korygują wokalizację, by czytać końcowy stych: „uważając ich za wolnych od ich grzechów”, psalmista jednak myśli — jak się zdaje — o ukaraniu Mojżesza i Aarona, którzy nie mogli wejść do Ziemi Obiecanej (por. Lb 27,14; Pwt 3,26; itd.).

9 Wysławiajcie Pana, Boga naszego,

oddajcie pokłon przed świętą Jego górą,

bo Pan, Bóg nasz, jest święty.

Psalm 100

Wezwanie, by uwielbiać

100,1-5 Hymn doksologiczny — kończy serię psalmów, których przedmiotem jest królestwo Jahwe (93n). Recytowano je być może przy wchodzeniu do świątyni, by złożyć ofiary biesiadne (por. Kpł 7,11-12).

1 Psalm. Dziękczynienie.

Wykrzykujcie na cześć Pana, wszystkie ziemie;

2 służcie Panu z weselem!

Wśród okrzyków radości stawajcie przed Nim!

3 Wiedzcie, że Pan jest Bogiem.

On sam nas stworzył, my Jego własnością,

jesteśmy Jego ludem, owcami z Jego pastwiska. Ps 95,7; Pwt 32,39; Iz 43,10-13; Iz 64,7

4 Wstępujcie w Jego bramy wśród dziękczynienia,

wśród hymnów w Jego przedsionki;

chwalcie Go i błogosławcie Jego imię!

5 Albowiem dobry jest Pan,

łaska Jego trwa na wieki,

a wierność Jego z pokolenia na pokolenie. Jr 33,11; Ps 106,1; Ps 107,1; Ps 118,1n; Ps 136,1n

100,5 Stary refren (Jr 33,11), często powracający w psalmach jako antyfona i jako wstęp, cytowany w 2 Krn 5,13; 7,3; 20,21; Ezd 3,11; Jdt 13,21 (Wulgata); 1 Mch 4,24. Por. Mi 7,20.

Psalm 101

Zwierciadło księcia

101,1-8 Portret cnotliwego księcia przypominany w wielu miejscach Prz.

1 Dawidowy. Psalm.

Chcę opiewać łaskę i sprawiedliwość;

chcę śpiewać Tobie, o Panie!

2 Kroczyć będę drogą nieskalaną:

kiedyż do mnie przybędziesz?

Będę postępował ze szczerym sercem

pośrodku mojego domu. Ps 26,11-12 Ps 50,3 Iz 33,15; 1Krl 9,4

101,2 W drugim stychu być może aluzja do nadejścia oczekiwanego Mesjasza, „Tego, który przychodzi” (Mt 11,3; J 4,25).

3 Nie będę zwracał oczu

ku sprawie niegodziwej;

w nienawiści mam przestępstwa,

nie przylgną one do mnie. Prz 11,20

101,3 Drugi stych dosł.: „ku sprawom Beliala”, tzn. ku praktykom idolatrycznym.

4 Serce przewrotne będzie z dala ode mnie;

tego, co złe, nawet znać nie chcę.

5 Kto skrycie uwłacza bliźniemu –

takiego usunę.

Kto oczy ma pyszne i serce nadęte –

tego nie ścierpię. Prz 17,20; Prz 30,10 Prz 21,4

6 Wzrok mój kieruję na wiernych w kraju,

ażeby obok mnie mieszkali.

Ten, który chodzi drogą nieskalaną,

będzie mi służył. Ps 26,11; Ps 14,35; Ps 20,7

7 Nie będzie mieszkał w moim domu

ten, kto podstęp knuje.

Ten, który kłamstwa rozgłasza,

nie ostoi się przed mymi oczami. Prz 25,5 Ps 5,6

8 Każdego dnia będę tępił

wszystkich grzeszników ziemi,

aby usunąć z miasta Pańskiego

wszystkich złoczyńców.

101,8 Każdego dnia. BJ: „Rankiem”, dosł.: „każdego poranka”. Poranek, czas przychylności Bożej (17,15+), jest także czasem sprawiedliwości, ludzkiej i Boskiej (Ps 46,6; 73,14; 2 Sm 15,2; Hi 7,18; Iz 33,2; Jr 21,12; So 3,5).

Psalm 102

Modlitwa w nieszczęściu

102,1-29 Psalm pokutny, zawiera dwa poematy o odmiennym rytmie: jeden jest skargą osobistą (w. 1-12 i 24-28; por. Ps 69), a drugi modlitwą o odnowienie Syjonu (w. 13-23 i 29).

1 Modlitwa trapionego, który znękany wypowiada przed Panem swą udrękę.

2 Panie, wysłuchaj modlitwy mojej,

a wołanie moje niech do Ciebie dojdzie!

3 Nie kryj przede mną swego oblicza

w dniu utrapienia mojego!

Nakłoń ku mnie Twego ucha;

w dniu, w którym zawołam, śpiesznie mnie wysłuchaj! Ps 69,18; Ps 143,7

4 Dni bowiem moje jak dym znikają,

a kości moje płoną jak w ogniu.

5 Moje serce wysycha spalone jak trawa,

zapominam nawet o jedzeniu chleba.

6 Od głośnego mego jęku

przywarły mi kości do skóry.

7 Jestem podobny do kawki na pustyni,

stałem się jak sowa w ruinach.

8 Czuwam i jestem jak ptak

samotny na dachu.

102,8 i jestem. Według tekstu hebr., gdzie wa’ehjeh. BJ: „jęczę”, wa’ehemajah, na zasadzie domysłu.

9 Każdego dnia znieważają mnie moi wrogowie,

srożąc się na mnie, przeklinają moim imieniem.

102,9 srożąc się na mnie. Według tekstu hebr. W BJ: „ci, którzy mnie chwalili”, za niektórymi rkpsami hebr., grec. i przekładem syr. (różnica wokalizacji).

— przeklinają moim imieniem. Dając mnie jako przykład losu, którego życzą swoim nieprzyjaciołom (por. Jr 29,22).

10 Albowiem jako chleb jadam popiół

i ze łzami mieszam mój napój, Ps 42,4

11 na skutek zagniewania Twego i zapalczywości,

boś Ty mnie podniósł i obalił.

12 Dni moje są podobne do wydłużonego cienia,

a ja usycham jak trawa. Ps 90,6

13 Ty zaś, o Panie, na wieki zasiadasz na tronie,

a imię Twoje [trwa] przez wszystkie pokolenia. Lm 5,19

14 Powstaniesz i okażesz litość Syjonowi,

bo czas już, byś się nad nim zmiłował,

bo nadeszła godzina.

15 Twoi bowiem słudzy miłują jego kamienie

i użalają się nad jego gruzami. Iz 52,2

16 Narody będą się bały imienia Pańskiego,

i wszyscy królowie ziemi – Twej chwały, Iz 59,19; Iz 66,18

17 bo Pan odbuduje Syjon

i ukaże się w swej chwale, Iz 60,1

18 przychyli się ku modlitwie opuszczonych

i nie odrzuci ich modłów.

19 Należy to zapisać dla następnego pokolenia,

a lud, który zostanie stworzony, niech wychwala Pana! Ps 22,31-32+

102,19 Pana! Tekst hebr.: Jah. BJ: „Boga”, na zasadzie domysłu.

20 Bo Pan wejrzał z wysokiego przybytku swojego,

popatrzył z nieba na ziemię,

21 aby usłyszeć jęki pojmanych,

aby skazanych na śmierć uwolnić, Ps 79,11

22 by imię Pańskie głoszono na Syjonie

i Jego chwałę w Jeruzalem,

23 kiedy zgromadzą się razem narody

i królestwa, by służyć Panu. Iz 60,3n

24 [On] siłę moją po drodze osłabił,

dni moje skrócił. Ps 39,5; Ps 90,10

102,24 osłabił. Za tekstem hebr. BJ: „osłabła”. Na zasadzie domysłu.

25 Mówię: Boże mój,

nie zabieraj mnie w połowie moich dni;

Twoje lata trwają z pokolenia na pokolenie.

102,25 Pierwszy stych według tekstu hebr. BJ uznaje wokalizację za błędną i poprawia na „oznajmij mi”, ’emor ’elaj, za grec. i przekładem syr.

26 Ty niegdyś osadziłeś ziemię

i niebo jest dziełem rąk Twoich. Iz 51,6-8; Hbr 1,10-12; Iz 65,17; Iz 66,22; Ap 20,11; Ap 21,1; Lm 5,19; Hbr 13,8

27 Przeminą one, Ty zaś pozostaniesz.

I jak szata się zestarzeją;

Ty zmieniasz je jak odzienie i odmieniają się,

28 Ty zaś jesteś zawsze ten sam

i lata Twoje nie mają końca.

29 Synowie Twoich sług będą mogli osiąść na stałe

i potomstwo ich będzie trwało przed Twoim obliczem. Ps 69,36-37

Psalm 103

Bóg jest miłością

1 Dawidowy.

Błogosław, duszo moja, Pana,

i całe moje wnętrze – święte imię Jego!

2 Błogosław, duszo moja, Pana

i nie zapominaj o wszystkich Jego dobrodziejstwach!

3 On odpuszcza wszystkie twoje winy,

On leczy wszystkie twe niemoce,

4 On życie twoje wybawia od zguby,

On wieńczy cię łaską i zmiłowaniem, Wj 15,26; Ps 41; Hi 42,10

5 On twoje dni nasyca dobrami,

odnawia się młodość twoja jak orła. Iz 40,31

103,5 twoje dni. BJ: „twoje lata”, dosł.: „twoje istnienie”, odeki, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: edjek, „twoją ozdobę”.

6 Pan czyni dzieła sprawiedliwe,

bierze w opiekę wszystkich uciśnionych.

7 Drogi swoje objawił Mojżeszowi,

dzieła swoje synom Izraela.

8 Miłosierny Pan i łagodny,

nieskory do gniewu i bogaty w łaskę. Wj 34,6-7+; Ps 86,15; Ps 145,8

103,8 Są to przymioty imienia Jahwe, objawione Mojżeszowi (Wj 34,6+), a w całym psalmie obszernie przedstawione ze szczególnym podkreśleniem miłosierdzia i dobroci (por. w. 17-18 i Wj 20,6). Przygotowanie do 1 J 4,8.

9 Nie wiedzie sporu bez końca

i nie płonie gniewem na wieki. Jr 3,12; Iz 57,16; Jon 4,2; Jl 2,13

10 Nie postępuje z nami według naszych grzechów

ani według win naszych nam nie odpłaca.

11 Bo jak wysoko niebo wznosi się nad ziemią,

tak trwała jest Jego łaska dla tych, co się Go boją.

12 Jak jest odległy wschód od zachodu,

tak daleko odsuwa od nas nasze występki.

103,12. Jak jest odległy wschód od zachodu. W egipskim hymnie na cześć boga Amona-Re bóstwo chwali się tym, że sądzi ludzkie winy. W rezultacie sądu Bożego winni odesłani zostają na wschód, zaś sprawiedliwi na zachód.

13 Jak się lituje ojciec nad synami,

tak Pan się lituje nad tymi, co się Go boją. Ps 145,9

14 Wie On, z czego jesteśmy utworzeni,

pamięta, że jesteśmy prochem. Ps 90,3+

15 Dni człowieka są jak trawa,

kwitnie jak kwiat na polu; Iz 40,7+; Ps 90,5-6+

16 ledwie muśnie go wiatr, a już go nie ma,

i miejsce, gdzie był, już go nie poznaje. Hi 7,10

17 A łaskawość Pana na wieki wobec Jego czcicieli,

a Jego sprawiedliwość nad synami [ich] synów, Wj 20,6

18 nad tymi, którzy strzegą Jego przymierza

i pamiętają, by wypełniać Jego przykazania.

19 Pan w niebie tron swój ustawił,

a swoim panowaniem obejmuje wszechświat. Ps 22,29

20 Błogosławcie Pana, wszyscy Jego aniołowie,

pełni mocy bohaterowie, wykonujący Jego rozkazy,

posłuszni na dźwięk Jego słowa.

21 Błogosławcie Pana, wszystkie Jego zastępy,

słudzy Jego, pełniący Jego wolę!

103,20-21. Aniołowie, wszystkie Jego zastępy. Określenie „zastępy niebieskie” w kręgu kultury Bliskiego Wschodu oznacza zgromadzenie bogów, z których wielu symbolizowały ciała niebieskie (planety lub gwiazdy). Biblia posługuje się czasami tą frazą na oznaczenie niedozwolonego kultu owych bóstw (zob. komentarz do Pwt 4,19). Kiedy indziej zwrot ten oznacza anielską radę Jahwe (zob. komentarz do 2 Krn 18,18). W trzecim ze znaczeń termin ten nawiązuje do zbuntowanych aniołów (być może w Iz 24,21; zjawisko występujące powszechnie w literaturze międzytestamentalnej). Na koniec, może zwyczajnie oznaczać gwiazdy bez łączenia ich z nadprzyrodzonymi postaciami (Iz 40,26). W kręgu kultury Bliskiego Wschodu wszystkie ważne decyzje zapadały podczas zgromadzenia bogów. Bóstwa zasięgały nawzajem rady oraz wymieniały informacje i opinie. Znany obraz niebieskiego tronu otoczonego przez zgromadzenie bogów często pojawia się w tekstach ugaryckich (najwyraźniej w eposie o Kerecie), chociaż owa kananejska rada składała się z bogów panteonu. Wśród innych przykładów można wymienić inskrypcję Jehimilka umieszczoną na budowli z Byblos oraz stelę Azitawadda z Karatepe. W akadyjskim Enuma Elisz to właśnie zgromadzenie bogów wybiera na swojego przywódcę Marduka. W skład owego zgromadzenia wchodziło pięćdziesięciu bogów, spośród których siedmiu stanowiło wewnętrzny krąg. W systemie religijnym Izraelitów bóstwa zostały zastąpione przez anioły lub duchy - synów Bożych lub zastępy niebieskie. Jahwe jest często ukazywany jako „Pan Zastępów” - dowódca wojsk niebieskich.

22 Błogosławcie Pana, wszystkie Jego dzieła,

na każdym miejscu Jego panowania.

Błogosław, duszo moja, Pana!

Psalm 104

Wspaniałość stworzenia Rdz 1; Dz 17,28

104,1-35 Hymn zachowuje kolejność zawartą w kosmologii Rdz 1.

104,1-35. Porównanie z Hymnem do Atona. Istnieje znany utwór z okresu panowania faraona Echnatona (XIV w. przed Chr.), w którym występuje wiele podobieństw do Ps 104, głównie w warstwie słownej i pojęciowej. Hymn ten wielbi Atona, boga słońca, za jego troskę o stworzenie. Podobne motywy i analogie odnaleźć można w innych hymnach, napisanych na cześć innych bogów słońca. Skoro Psalmista zdecydował się już wykorzystać motyw solarny w hymnie na cześć Jahwe, pewne paralele stały się nieuchronne. Kult słońca stanowił jedną z synkretycznych dewiacji charakteryzujących wyobrażenia religijne przedwygnaniowego Izraela (zob. komentarz do 2 Krl 23,11 oraz Ez 8,16), poświadczone jest też (w Starym Testamencie zob. też Ps 84,11-12; Hi 3,4; Ml 4,2) przejęcie motywu słońca (w literaturze i ikonografii). Mimo to nie ma niczego synkretycznego w wierze wyrażonej w tym psalmie. Opisuje on jedynie Jahwe w kategoriach solarnych i wydobywa podobieństwa.

1 Błogosław, duszo moja, Pana!

O Boże mój, Panie, Ty jesteś bardzo wielki!

 Odziany we wspaniałość i majestat,

2 światłem okryty jak płaszczem.

Rozpostarłeś niebo jak namiot, Rdz 1,3 Ps 19,2n; Rdz 1,6-7; Am 9,6; Ps 68,5+

104.2. Światłem okryty jak płaszczem. W egipskim kulcie boga Atona tarcza słoneczna uważana była za obraz bóstwa. W rezultacie obraz okrycia światłem był szczególnie typowy dla kultu Atona, nie zaś dla innych bóstw słońca. Mimo to fraza ta nie pojawia się w Hymnie do Atona. Literatura akadyjska opowiada o niebiańskich bogach okrytych szatą nieba, oznacza tam ona jednak obłoki. Inne fragmenty mogą być bardziej adekwatne, np. te, w których Marduk zostaje przez inne bóstwa okryty blaskiem.

3 wzniosłeś swe komnaty nad wodami.

Za rydwan masz obłoki,

przechadzasz się na skrzydłach wiatru.

104.3. Wzniosłeś swe komnaty nad wodami. Zgodnie ze starożytnymi wyobrażeniami niebo składało się z kilku sfer posiadających podłogi, ściany i stropy (zob. komentarz do Wj 24,10). W tekstach mezopotamskich (Enuma Elisz) wody w niebie powstały z połowy ciała Tiamat, gdy Marduk odniósł nad nią zwycięstwo i stworzył kosmos. Wody te utożsamiano z najwyższą sferą niebieską, niebiosami Anu (Anu był głównym bóstwem Mezopotamii stojącym ponad Enlilem czy Mardukiem). Jeśli autor psalmu użył tutaj tego właśnie obrazu, Jahwe ukazany został jako postać zamieszkująca najwyższe niebo. W tekstach mezopotamskich wewnętrzną komnatą głównego bóstwa (Marduka) jest środkowe niebo, jednak opis przebywania Anu w najwyższych niebiosach również zakłada istnienie owego wewnętrznego cella.

104.3. Kosmos jako świątynia. Psalmista stara się wyrazić całkowite panowanie Boga nad stworzeniem za pomocą obrazu sanktuarium lub pałacu w niebie składającego się z wielu pomieszczeń lub komnat (por. Ps 78,69; Iz 66,1). W biblijnych wyobrażeniach kosmosu oraz w światopoglądzie Bliskiego Wschodu kosmos był świątynią, świątynia zaś mikrokosmosem. Kosmos mógł być zatem opisany w kategoriach architektonicznych, podobnie jak świątynia.

104.3. Za rydwan masz obłoki. Obraz przerażającego Boga burzy, przemierzającego niebo w rydwanie z obłoku, ma powszechny charakter (Ps 68,4; 104,3; Jr 4,13). Takie opisy teofanii burzy można odnaleźć w tekstach mówiących o ugaryckim bogu Baalu. W epice o Akchat oraz w cyklu opowieści o Baalu i Anat, Baal ukazany został jako „dosiadający obłoków”. Atrybuty Baala: rozkazywanie burzy, spuszczanie błyskawic i ruszanie na wojnę pod postacią boskiego wojownika pojawiają się nawet w egipskich tekstach z Amarna. Atrybuty Jahwe jako stwórcy, źródła płodności i Boskiego wojownika wiele łączy z owymi wcześniejszymi utworami epickimi. Jednym ze sposobów, w jaki Jahwe ukazuje się Izraelitom jako najwyższa Boska moc, jest przejęcie tytułów i władzy innych bóstw Bliskiego Wschodu.

4 Jako swych posłańców używasz wichry,

jako sługi – ogień i płomienie. Hbr 1,7

104.4. Jako swych posłów używasz wichry, jako sługi ogień i płomienie. W Enuma Elisz i Opowieści Anzu wichry przynoszą wieść o zwycięstwie heroicznego bóstwa nad potworem chaosu. W pierwszym utworze północny wiatr przywiewa krew Tiamat jako symbol jej klęski. W drugim - pióra pokonanego Anzu niesione są przez wiatr do Enlila. Płomienie ognia mogą oznaczać niszczycielski gniew Boga (wywołujący podobny skutek jak wicher).

5 Umocniłeś ziemię w jej podstawach,

na wieki wieków się nie zachwieje.

6 Jak szatą okryłeś ją Wielką Otchłanią,

stanęły wody ponad górami.

7 Musiały uciekać wobec Twej groźby,

na głos Twego gromu ogarnięte przerażeniem. Hi 7,12+

8 Wzniosły się na góry, opadły na doliny,

na miejsce, któreś im naznaczył. Rdz 1,9; Hi 38,8-11; Rdz 9,11-15

9 Zakreśliłeś granicę, której nie przekroczą,

nigdy nie wrócą, by zalać ziemię.

104,6-9. Wielka Otchłań. Nie chodzi tutaj o potop, lecz o pierwotną narrację o stworzeniu, w której wyznaczono miejsce suchemu lądowi i wodzie. Pokonanie sil chaosu, ukazanego jako pramorze, było jednym z najbardziej rozpowszechnionych elementów starożytnej kosmologii Bliskiego Wschodu (w tekstach ugaryckich Baal pokonuje Jamma; w Enuma Elisz Marduk zwycięża Tiamat).

104,9. Zakreślenie granicy wodom. Po pokonaniu Tiamat Marduk stworzył morza oraz ustawił straże, by wody nie przekraczały wyznaczonych granic. W babilońskim eposie Atrachasis pojawia się wzmianka o zasuwach morza, których strzeże bóg Ea (Enki). Inne teksty mówią o zaworach mórz. Jednym z głównych zadań naczelnego bóstwa starożytnego panteonu było pilnowanie morza, by chaos został powstrzymany i zwyciężył ład. Jednym z najwcześniejszych przykładów tego motywu jest Mit o Ninurcie i Azagu, w którym Ninurta wznosi kamienny mur, aby powstrzymać wody.

10 Ty zdroje kierujesz do strumieni,

co pośród gór się sączą,

11 poją one wszelkie zwierzęta polne,

[tam] onagry gaszą swe pragnienie;

12 nad nimi mieszka ptactwo podniebne,

spomiędzy gałęzi głos swój wydaje. Ez 31,6; Ez 31,13

13 Z Twoich komnat nawadniasz góry,

aby owocem Twych dzieł nasycić ziemię.

14 Każesz rosnąć trawie dla bydła

i roślinom, by człowiekowi służyły,

aby z roli dobywał chleb Rdz 1,11-12; Rdz 1,29-30; Rdz 2,16

15 i wino, co rozwesela serce ludzkie,

oliwę, co rozpogadza twarze,

i chleb, co krzepi ludzkie serce. Rdz 2,15; Rdz 3,17-19; Rdz 9,20; Za 10,7; Syr 31,27; Sdz 9,13; Rdz 5,29; Sdz 19,5; Sdz 19,8

16 Drzewa Pana mają wody do syta,

cedry Libanu, które zasadził.

17 Tam ptactwo zakłada gniazda,

na cyprysach są domy bocianów.

104,17 na cyprysach. Za tekstem hebr.: berôszîm. BJ: „na ich wierzchołkach”, bero’szam, za grec.

18 Wysokie góry dla kozic,

a skały są kryjówką dla góralków.

104,18 dla góralków. Są to małe ssaki, podobne do świstaków i żyjące w stadach (por. Prz 30,26).

19 Tyś stworzył księżyc, aby czas wskazywał; s

łońce poznało swój zachód.

104,19. Tyś stworzył księżyc, aby czas wskazywał. W przeciwieństwie do słońca, które wyznaczało swoimi wschodami i zachodami kolejne dni, fazy księżyca wyznaczały miesiące, które były z kolei powiązane z porami roku. Już na początku I tysiąclecia przed Chr. starożytni wiedzieli o różnicy pomiędzy cyklem słonecznym (365+ dni) i cyklem księżycowym (354+ dni). Mieli też coraz pełniejsze wyobrażenie na temat kalendarza, mierząc czas według kolejności pojawiania się i znikania gwiazd i konstelacji. Księżyc pozostał jednak głównym wskaźnikiem miesięcy i pór roku, chociaż co trzy lata dodawano brakujące miesiące, by dostosować kalendarz do cyklu solarnego. Jeśli do pomiaru czasu posługiwano się kalendarzem księżycowym, miesiące stopniowo oddalały się od swych dni świątecznych, które wyznaczały okres siewu i żniw (te były, oczywiście, określane na podstawie pozycji słońca).

20 Mrok sprowadzasz i noc nastaje,

w niej krąży wszelki zwierz leśny.

21 Lwiątka ryczą za łupem,

domagają się żeru od Boga. Hi 38,39

22 Gdy słońce wzejdzie, wracają

i kładą się w swych legowiskach. Hi 37,8

23 Człowiek wychodzi do swojej pracy,

do trudu swojego aż do wieczora.

24 Jak liczne są dzieła Twoje, Panie!

Ty wszystko mądrze uczyniłeś,

ziemia jest pełna Twych stworzeń. Ps 8,2; Prz 8,22-31+

25 Oto morze wielkie, długie i szerokie,

a w nim jest bez liku żyjątek

i zwierząt wielkich i małych.

26 Tamtędy wędrują okręty,

i Lewiatan, którego stworzyłeś na to,

aby w nim igrał. Hi 3,8+; Hi 40,25+

104,26. Lewiatan. Zob. komentarz do Ps 74,14.

27 Wszystko to czeka na Ciebie,

byś dał im pokarm w swym czasie.

28 Gdy im udzielasz, zbierają;

gdy rękę swą otwierasz, sycą się dobrami.

29 Gdy skryjesz swe oblicze, wpadają w niepokój;

gdy im oddech odbierasz, marnieją

i powracają do swojego prochu. Hi 34,14-15; Rdz 3,19; Koh 12,7; Ps 90,3

30 Stwarzasz je, gdy ślesz swego Ducha,

i odnawiasz oblicze ziemi. Rdz 1,2; Rdz 2,7; Dz 2,2n

104,30 Duch Boży jest u początków istnienia i życia.

31 Niech chwała Pana trwa na wieki;

niech Pan się raduje z dzieł swoich. Rdz 1,31

32 Na ziemię patrzy, a ona drży;

dotyka gór, a one dymią. Ha 3,6 Ps 144,5

104,32. Rękę swą otwierasz. Na egipskich reliefach ukazujących kult Atona otaczana boską czcią tarcza słoneczna posiada wiele wychodzących z niej ramion. Każde zakończone jest ręką symbolizującą udzielanie błogosławieństwa i okazywanie przychylności.

104,32. Obszary aktywności wulkanicznej. Ludy Bliskiego Wschodu znały zjawiska towarzyszące aktywności wulkanicznej, lecz nie miały wielu okazji, by je obserwować. Kultura Mezopotamii i Egiptu była kulturą rzeki, niewiele tam było gór, a co dopiero aktywnych wulkanów. Jednym z czynnych wulkanów na obszarze Żyznego Księżyca był Ararat. Oprócz niego kilka wulkanów znajdowało się na terenie Syrii i zaledwie garstka w południowym pierścieniu górskim okalającym obszar dzisiejszej Turcji. Najwięcej wulkanów, blisko sześć, znajdowało się w rejonie egejskim, wśród nich najstarszy, który wybuchł w okresie Starego Testamentu (Santorini, 1650 przed Chr.).

33 Póki mego życia, chcę śpiewać Panu

i grać mojemu Bogu, póki mi życia starczy. Ps 146,2 Ps 7,18+

34 Niech miła Mu będzie pieśń moja,

będę radował się w Panu.

35 Niech znikną z ziemi grzesznicy

i niech już nie będzie występnych!

Błogosław, duszo moja, Pana!

Alleluja.

104,35 Alleluja. Według tekstu hebr. W BJ umieszczono je na początku Ps 105 za grec.

Psalm 105

Cudowna historia Izraela Ps 78

105,1-45 Psalm opowiada kolejno historię patriarchów (w. 8-15) i Józefa (w. 16-23), mówi o misji Mojżesza (w. 24-27), plagach egipskich (w. 28-36), wymarszu oraz wędrówce przez pustynię (w. 37- 43) i wreszcie o wejściu do Kanaanu, ziemi obiecanej Abrahamowi (w. 44-45).

1 Sławcie Pana, wzywajcie Jego imienia,

głoście dzieła Jego wśród narodów! 1Krn 16,8-22; Iz 12,4-5; Ps 18,50; Ps 96,3; Ps 145,5

105,1 W BJ zaczyna się wezwaniem: „Alleluja” (zob. przyp. 104,35).

2 Śpiewajcie Mu i grajcie Mu,

rozpowiadajcie wszystkie Jego cuda!

3 Szczyćcie się Jego świętym imieniem;

niech się weseli serce szukających Pana!

4 Rozmyślajcie o Panu i Jego potędze,

szukajcie zawsze Jego oblicza! Ps 27,8

5 Pamiętajcie o cudach, które On zdziałał,

o Jego znakach i sądach z ust Jego,

6 potomstwo Abrahama, Jego słudzy,

synowie Jakuba, Jego wybrańcy. Iz 51,2; Iz 45,4

105,6 Jego wybrańcy. Za tekstem masoreckim. BJ: „Jego wybrańca”, za dwoma rkpsami hebr.

7 On, Jahwe, jest naszym Bogiem,

Jego wyroki obejmują świat cały.

8 Na wieki pamięta o swoim przymierzu,

obietnicę dał dla tysiąca pokoleń.

9 Zawarł je z Abrahamem

i przysięgę dał Izaakowi, Rdz 15,1+; Rdz 26,3

10 ustanowił dla Jakuba jako prawo,

dla Izraela jako wieczne przymierze,

11 mówiąc: Dam tobie ziemię Kanaan

na waszą własność dziedziczną. Rdz 15,18

12 Kiedy ich było niewielu,

nieliczni i obcy w niej,

13 i wędrowali od szczepu do szczepu,

z jednego królestwa do drugiego ludu,

14 nikomu nie pozwolił ich uciskać

i z ich powodu karał królów: Rdz 12,10-20; Rdz 20; Rdz 26,1-11

15 Nie dotykajcie moich pomazańców

i prorokom moim nie czyńcie krzywdy!

105,15 Izrael jest królestwem kapłanów (Wj 19,6; Iz 61,6; por. Ps 28,8; Ha 3,13).

105,13-15. Wędrówki patriarchów. Abraham opuścił Ur w Chaldei (w północnej lub południowej Mezopotamii; zob. komentarz do Rdz 11,28) i wyruszył do Kanaanu. Pewne epizody z jego życia rozegrały się w Gerarze i Egipcie. Jakub udał się do Paddan-Aram w północnej Mezopotamii i powrócił do Kanaanu. Józef i cała jego rodzina powędrowali do Egiptu i tam zamieszkali. W życiu każdego patriarchy widoczna była Boża opieka.

16 Potem przywołał głód na ziemię

i odebrał cały zapas chleba. Rdz 41,54 Kpł 26,26

17 Wysłał przed nimi człowieka:

Józefa sprzedano jako niewolnika. Rdz 37,28; Rdz 45,5

18 Kajdanami ścisnęli jego nogi,

w żelazo zakuli jego szyję, Rdz 39,20

105,18. Kajdany i żelazo. Chodzi najwyraźniej o kajdany na kostkach nóg, pętające więźniów. Ponieważ na szyi pojmanego znajdował się inny przedmiot, musiała nim być żelazna obręcz. Czasami używano jej do skuwania więźniów. Asyryjskie inskrypcje z IX i VIII w. przed Chr. opisują transporty więźniów lub pracę jeńców, których kark skuto żelaznym jarzmem.

19 aż się spełniła jego przepowiednia

i słowo Pańskie dało mu świadectwo. Rdz 40; Rdz 41,9-13

20 Posłał król, by uwolnić go,

i władca ludów, aby go wyzwolić. Rdz 41,14

21 Ustanowił go panem nad swoim domem

i władcą nad całą swoją posiadłością, Rdz 41,39-44

22 by po swej myśli pouczał jego dostojników,

a jego starszyznę uczył mądrości.

105,22 by... pouczał. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „by związał”.

23 Wówczas Izrael wkroczył do Egiptu,

Jakub był gościem w kraju Chama. Rdz 46,1-47,12

105,23. W kraju Chama. Jest to inna nazwa Egiptu, kraju, w którym osiedlili się niektórzy potomkowie Chama, syna Noego.

24 Licznie rozmnożył swój naród,

uczynił go mocniejszym od jego wrogów. Wj 1,7

25 Ich to serce odmienił, ażeby znienawidzili lud Jego

i wobec Jego sług postępowali zdradziecko. Wj 1,8n

26 Wtedy posłał sługę swojego, Mojżesza,

i Aarona, którego sobie wybrał. Wj 3,10 Wj 4,27

27 Przez nich uczynił w Egipcie swe znaki

i cuda w krainie Chama.

28 Zesłał ciemności i nastał mrok,

lecz nie przestrzegali słów Jego. Wj 10,21-29

105,28 nie przestrzegali. W tłumaczeniu założenie korektury hebr. lo’ maru, „nie lekceważyli”, na lo’ szameru, „nie przestrzegali”. W BJ, za przekładami starożytnymi, pozostawiono maru, a pominięto hebr. przeczenie lo’, tłumacząc: „lekceważyli Jego rozkazy”.

— słów Jego. Tak dosł. W BJ tłumaczy się rzeczownik jako „rozkaz”.

29 W krew zamienił ich wody

i powybijał ich ryby. Wj 7,14-25

30 Od żab się zaroiło na ich ziemi,

[nawet] w komnatach ich królów. Wj 7,26-8,11

31 Rzekł, i robactwo się zjawiło,

komary w całym ich kraju. Wj 8,12-15

32 Zesłał im grad zamiast deszczu

i ogień palący na ich ziemię. Wj 9,13-35

33 Poraził im winorośle i figowce

i drzewa połamał w ich kraju.

34 Rzekł, i nadciągnęła szarańcza,

niezliczone mnóstwo świerszczy. Wj 10,1-20

35 Pożarły one całą trawę w ich kraju

i pożarły owoc ich ziemi.

36 Pobił wszystkich pierworodnych w ich ziemi,

pierwociny całej ich siły. Ps 78,51; Wj 12,29-36

105,29-36. Plagi. Na temat informacji dotyczących plag zob. komentarz do Wj 7 - 1.1.

37 A tamtych wyprowadził ze srebrem i złotem

i nie było słabego w Jego pokoleniach.

38 Egipcjanie byli radzi z ich wyjścia,

bo lęk ich ogarnął przed nimi. Wj 12,33

39 Obłok rozpostarł jako osłonę

i ogień, by świecił wśród nocy. Ps 78,14; Wj 13,21-22

105,39. Obłok. Jest to nawiązanie do słupa obłoku i ognia towarzyszącego Izraelitom podczas ich wędrówki na pustyni. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Wj 13,21-22.

40 Prosili i przywiódł przepiórki,

i nasycił ich chlebem z nieba. Ps 78,24; Wj 16,2-36+

105,40 Prosili. Według przekładów starożytnych. W tekście hebr. 1. poj. (wypadła jedna litera).

41 Rozdarł skałę i spłynęła woda,

popłynęła w pustyni jak rzeka. Ps 78,15; Wj 17,1-7+

105,40-41. Przepiórki, manna, woda. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Wj 16-17.

42 Pamiętał bowiem o swym świętym słowie,

[danym] Abrahamowi, słudze swojemu.

43 I wyprowadził lud swój wśród radości,

wśród wesela – swoich wybranych. Wj 15

44 I darował im ziemie narodów,

i zawładnęli owocem pracy ludów, Pwt 4,37-40; Pwt 6,20-25; Pwt 7,8-11

45 by strzegli Jego przykazań

i prawa zachowywali.

Alleluja.

105,45 Alleluja. Tak tekst hebr. W BJ pominięte za przekładami starożytnymi.

Psalm 106

Spowiedź narodowa Ps 78

106,1-48 W. 1-5 i 48 stanowią ramę liturgiczną historycznego psalmu, inspirowanego Pwt i Lb. Jest to spowiedź narodowa, w której pokutujący lud, by oskarżyć się przed Bogiem, powraca do zbiorowych grzechów popełnionych w przeszłości. Por. 1 Krl 8,33-34; Ne 9,5-37; Iz 63,7 — 64,11; Dn 9; Ba 1,15 — 3,8.

1 Alleluja.

Chwalcie Pana, bo jest dobry,

bo Jego łaska na wieki. Ps 107,1; Ps 100,5+; 1Krn 16,34

2 Któż zdoła opowiedzieć dzieła potęgi Pana,

wypowie wszystkie Jego pochwały?

3 Szczęśliwi, którzy przestrzegają przykazań,

w każdym czasie czynią to, co sprawiedliwe. Iz 56,1-2

4 Pamiętaj o nas, Panie, gdyż masz upodobanie w swym ludzie.

Przyjdź nam z pomocą, Ne 5,19; Ne 13,14; Ne 13,22; Ne 13,31; Ps 25,7

106,4 W w. 4-5 używa się 1 os. 1. mn. według tłumaczeń starożytnych. W BJ jest 1 os. 1. poj. według tekstu masoreckiego.

5 abyśmy ujrzeli szczęście Twych wybranych,

radowali się radością Twojego ludu,

chlubili się razem z Twoim dziedzictwem.

6 Zgrzeszyliśmy jak nasi przodkowie,

popełniliśmy nieprawość, żyliśmy występnie. 1Krl 8,47; Kpł 26,40; Dn 9,5; Ps 78,11-17

7 Ojcowie nasi w Egipcie

nie pojęli Twych cudów,

nie pamiętali ogromu łask Twoich,

lecz zbuntowali się przeciw Najwyższemu nad Morzem Czerwonym. Ps 78,17; Ez 20,8-9; Ez 20,14; Ez 36,20-22; Ez 39,25

106,7 Najwyższemu. Lekcja eljôn na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: al jam, „na morzu”.

106,7. Morze Czerwone. Na temat informacji dotyczących plag zob. komentarz do Wj 14 - 15.

8 Ale ocalił ich przez wzgląd na swe imię,

aby objawić swoją potęgę.

9 Zgromił Morze Czerwone i wyschło,

i poprowadził ich przez fale jakby przez pustynię. Na 1,4; Ps 89,10+; Iz 63,11-14; Wj 14

10 I ocalił ich z ręki ciemięzcy,

i z ręki przeciwnika uwolnił.

11 Wody pokryły ich wrogów;

ani jeden z nich nie pozostał.

12 Słowom więc Jego uwierzyli

i Jemu śpiewali pochwały. Wj 14,31 Wj 15,1-21

13 Szybko o dziełach Jego zapomnieli,

na Jego radę nie czekali. Lm 3,26; Wj 15,24; Wj 16,3; Lb 11,4-6; Ps 78,18

14 Pałali żądzą na pustyni,

na próbę wystawiali Boga na odludziu.

15 Uczynił zadość ich żądaniu,

lecz zesłał na nich zarazę. Lb 11,33

106,15 zarazę. BJ: „gorączkę”. Sens odpowiedniego wyrazu hebr. jest niepewny. Grec: „sytość”.

16 Zazdrościli Mojżeszowi w obozie,

Aaronowi, świętemu Pańskiemu. Lb 16; Pwt 11,6

17 Otwarła się ziemia i połknęła Datana,

i nakryła zgraję Abirama.

106,17. Datan i Abiram. Zob. komentarz do ostatniej części Lb 16.

18 I ogień zapłonął przeciw ich zgrai,

i płomień spalił bezecnych. Iz 26,11

19 U stóp Horebu zrobili cielca

i oddawali pokłon ulanemu posągowi. Wj 32; Pwt 9,8-21; Pwt 9,25-29; Jr 2,11;

106,19. Horeb. Horeb to inna nazwa góry Synaj, przypuszczalnie położonej w południowej części Półwyspu Synajskiego. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Wj 19,1-2.

20 Zamienili swą Chwałę

na wizerunek cielca żywiącego się sianem. Rz 1,23

106,20 swą Chwałę. Lekcja pierwotna, zachowana w niektórych rkpsach hebr., musiała brzmieć: „Jego (Boga) chwałę”, tekst został jednak poprawiony, by wyeliminować wyrażenie, które wydawało się lekceważące i prawie bezbożne.

106,19-20. Cielec/byk. Zob. komentarz do Wj 32.

21 Zapomnieli o Bogu, który ich ocalił,

który wielkich rzeczy dokonał w Egipcie, Pwt 32,18; Jr 2,32; Ps 78,42

22 dziwów – w krainie Chama,

zdumiewających – nad Morzem Czerwonym.

23 Postanowił ich zatem wytracić,

gdyby nie Mojżesz, Jego wybraniec,

on wstawił się do Niego,

aby gniew Jego odwrócić, by ich nie wyniszczył. Pwt 9,25 Wj 32,11+ Ez 22,30

24 I wzgardzili wspaniałą ziemią,

nie uwierzyli Jego słowu. Lb 13,25-14,37; Pwt 1,25-36

25 Ale szemrali w swoich namiotach,

nie słuchali głosu Pańskiego.

26 I przysiągł im z ręką podniesioną,

że powali ich na pustyni, Ez 20,15; Ez 20,23; Kpł 26,33; Lb 14,29n

27 że ich potomstwo rozproszy wśród ludów,

że ich rozsypie po krajach.

28 Potem przystali do Baal-Peora,

spożywali z żertw dla [bogów] umarłych. Lb 25 Pwt 26,14+; Tb 4,17

106,28. Baal-Peor. Jest to nawiązanie do incydentu Izraelitów z kobietami moabickimi. Zob. Lb 25 i komentarz do poszczególnych wersetów.

29 Drażnili Go swymi postępkami

i spadła na nich plaga.

30 Lecz powstał Pinchas, odbył sąd

i zaraza ustąpiła. Lb 25,7n; Syr 45,23-24

31 Uznano mu to za czyn sprawiedliwy

z pokolenia na pokolenie, na zawsze. Lb 25,11-13

32 Rozdrażnili Go znowu przy wodach Meriba;

przez nich nieszczęście spotkało Mojżesza, Ps 95,8-9; Wj 17,1-7; Lb 20,2-13

33 bo rozgoryczyli jego ducha

i nierozważnie powiedział swymi wargami. Lb 20,12+

106,33 rozgoryczyli. Lekcja hemeru na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: himeru, „zlekceważyli”.

106,33. Nierozważne słowa Mojżesza. Przestępstwo Mojżesza miało miejsce podczas drugiego epizodu wydobycia wody ze skały. Zob. Lb 20 i komentarz do poszczególnych wersetów.

34 Nie wytracili narodów,

jak im to Pan nakazał. Sdz 1,21n

35 Lecz się zmieszali z poganami

i nauczyli się ich uczynków; Sdz 2,1-5; Kpł 18,3

36 zaczęli czcić ich bałwany,

które się stały dla nich pułapką. Sdz 2,11-13

37 I składali w ofierze swych synów

i swoje córki złym duchom. Kpł 18,21+; Pwt 32,17; Ba 4,7; 1Kor 10,20

106,37. Składanie ofiar złym duchom. Hebrajskie słowo, którego użyto tutaj na oznaczenie złych duchów/demonów, pojawia się w Starym Testamencie jeszcze tylko w Pwt 32,17. Oznacza ono dobrze znany w Mezopotamii rodzaj ducha/demona. Termin szedu określa tam istotę opiekuńczą, stojącą zwykle na straży zdrowia i pomyślności człowieka. Nie jest to imię własne bóstwa, lecz kategoria istot duchowych (podobnie jak „cherub” w Starym Testamencie). Szedu mógł równie łatwo zrujnować ludzkie zdrowie, jak je chronił, zalecane było więc składanie ofiar w celu jego zjednania. Demony te przedstawiano jako skrzydlate postacie (podobne do cherubów, zob. komentarz do Rdz 3,24 i Wj 25,18-20), nie posiadały jednak własnych bożków (jak bogowie), za pośrednictwem których mogłyby przyjmować wyrazy czci (zob. komentarz do Pwt 4 na temat opisu ich działania). Na temat ofiar z dzieci zob. komentarz do Księgi Rodzaju i Kpł 18,21.

38 I krew niewinną przelali:

krew synów swoich i córek,

które złożyli w ofierze posągom kananejskim.

I ziemia krwią się skalała, Lb 35,33

106,38. Bożki/posągi kananejskie. Wśród bogów Kanaanu byli: El, Baal (Hadad) i Anat.

39 a oni się splamili swoimi czynami

i występkami swymi dopuścili się wiarołomstwa.

106,39 Cudzołóstwo (73,27) i prostytucja oznaczają u proroków niewierność względem Boga oraz idolatrię (por. Oz 1,2+)

40 Gniew Pana zapłonął przeciw Jego ludowi,

tak iż poczuł wstręt do swego dziedzictwa.

41 Wydał ich w ręce pogan

i zapanowali nad nimi ich przeciwnicy. Sdz 2,14-23

42 Ich wrogowie znęcali się nad nimi,

pod ręką ich doznawali ucisku.

43 Wielokrotnie ich uwalniał,

oni zaś sprzeciwiali się Jego planom,

ginęli zatem przez swe nieprawości. Iz 63,7-9

44 Lecz wejrzał na ich utrapienie,

gdy wysłuchiwał ich błagań.

45 I wspomniał dla ich dobra na swoje przymierze,

i pożałował [ich] w swej wielkiej łaskawości. Kpł 26,42 Jr 42,10

46 I wzbudził dla nich litość

u wszystkich, co ich uprowadzili w niewolę. Ezd 9,9

47 Ratuj nas, Panie, Boże nasz,

zgromadź spośród narodów,

abyśmy wielbili święte imię Twoje

i dumni byli z Twej chwały. 1Krn 16,35-36

48 Błogosławiony Pan, Bóg Izraela,

od wieków na wieki!

A cały lud niech powie: Amen!

Alleluja! Ps 89,53

106,48 Doksologia stanowiąca zakończenie czwartej księgi Ps, po której następuje rubryka liturgiczna („A cały lud niech powie: Amen!”).

— Alleluja! Według tekstu hebr. W BJ umieszczono je na początku Ps 107 za grec.

KSIĘGA PIĄTA

Psalm 107

Bóg wybawia człowieka z każdego niebezpieczeństwa

107,1-43 Hymn dziękczynny za dobrodziejstwa Opatrzności inspirowany Deutero-Izajaszem (Iz 40-55): Wyjście (w. 4-9), powrót z wygnania (w. 10-16), pomoc Bożą dla tych, którzy cierpią (w. 17-22), i dla odbywających podróże morskie (w. 23-32). W epilogu (w. 33-34) rozwinięty mądrościowy temat odwrócenia sytuacji. Podwójny refren w. 6 i 8, 13 i 15, 19 i 21, 28 i 31.

1 Wysławiajcie Pana, bo jest dobry,

bo Jego łaska na wieki. Ps 106,1 Ps 100,5+

107,1 W BJ zaczyna się wezwaniem „Alleluja” (zob. przyp. 106,48).

2 Niechaj to mówią odkupieni przez Pana,

ci, których wybawił z rąk przeciwnika Iz 62,12

3 i których zgromadził z obcych krajów,

ze wschodu i zachodu,

z północy i południa. Iz 43,5-6; Iz 49,12; Za 8,7-8

107,3 południa. Lekcja jamîn na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: jam, „morze”.

— Ten wstęp zachęca tych, którzy powrócili z wygnania, do uwielbiania Boga.

4 Błądzili na pustyni, na odludziu,

do miasta zamieszkałego nie znaleźli drogi. Pwt 8,15; Pwt 32,10

5 Cierpieli głód i pragnienie,

i ustawało w nich życie. Iz 49,10

6 W swoim ucisku wołali do Pana,

a On ich uwolnił od trwogi. Oz 5,15; Iz 63,9

7 I powiódł ich prostą drogą,

tak że doszli do miasta zamieszkałego. Iz 35,8; Iz 40,3; Iz 43,19; Pwt 6,10

107,7 Tym „miastem zamieszkałym” jest Syjon, który uosabia całą Ziemię Świętą. Wyjście i osiedlenie się w Ziemi Obiecanej były już w Iz 40n figurą powrotu z wygnania.

8 Niech dzięki czynią Panu za Jego miłosierdzie,

za Jego cuda dla synów ludzkich,

9 bo nasycił tego, który jest zgłodniały,

i łaknącego napełnił dobrami. Iz 49,10; Iz 55,1; Łk 1,53

10 Siedzieli w ciemnościach i mroku,

więźniowie nędzy i żelaza, Iz 42,7; Iz 42,22; Hi 36,8n

107,10. Wygnańcy przebywający w więzieniu. Chociaż większość Izraelitów deportowanych do Babilonu nie została wtrącona do więzienia, byli wśród nich z pewnością więźniowie polityczni. Na większości obszarów Bliskiego Wschodu funkcję więzień pełniły specjalnie wykopane doły. Dzisiejsza idea więzienia jako miejsca resocjalizacji i przekształcenia więźniów w dobrych obywateli była obca starożytnemu światu. Ludzie, którzy nie spłacili długów, przestępcy kryminalni oczekujący na proces i więźniowie stanu byli trzymani w takim lub innym zamknięciu.

11 gdyż bunt podnieśli przeciw słowom Bożym

i pogardzili zamysłem Najwyższego. Kpł 26,40-41; Ps 106,43

12 Trudami przygiął ich serca,

chwiali się, lecz nikt im nie pomógł.

13 I w swoim ucisku wołali do Pana,

a On ich uwolnił od trwogi.

14 I wyprowadził ich z ciemności i mroku,

a ich kajdany pokruszył. Iz 42,7; Iz 42,16; Iz 49,9; Iz 51,14; Iz 52,2; Iz 61,1

15 Niech dzięki czynią Panu za Jego łaskawość,

za Jego cuda dla synów ludzkich,

16 gdyż bramy spiżowe wyłamał

i skruszył żelazne wrzeciądze. Iz 45,2; Iz 61,1

107,16. Bramy spiżowe, żelazne wrzeciądze. Grecki historyk Herodot opisuje Babilon jako miasto o „stu spiżowych bramach w zewnętrznych murach oraz wykonanych ze spiżu wspornikach i nadprożach”. Ogromne spiżowe bramy pochodzące z okresu Asyryjskiego odkryto w Balawat. Dają one pewne wyobrażenie, jak mogły wyglądać babilońskie mury. Bramy zamykano poprzecznymi wrzeciądzami, zaś wrzeciądze z żelaza były najtrudniejsze do zerwania (zob. komentarz do Pwt 33,25).

17 Chorowali na skutek swoich grzesznych czynów

i nędzę cierpieli przez swoje występki;

18 obrzydło im wszelkie jedzenie

i byli bliscy bram śmierci. Hi 6,6-7

107,18. Bramy śmierci. Podziemny świat, Szeol, miał przypominać ziemskie miasto z domami, a nawet okalającym murem (by zatrzymać jego mieszkańców). W utworze zatytułowanym Zstąpienie Isztar bogini wkracza do podziemnego świata przez kompleks bram z siedmioma wierzejami i strażnikami pilnującymi każdego wejścia.

19 W swoim ucisku wołali do Pana,

a On ich uwolnił od trwogi.

20 Posłał swe słowo, aby ich uleczyć

i uchronić ich życie od jamy dla nich przeznaczonej. Iz 55,11; Ps 147,15; Mdr 16,12; Mt 8,8

107,20 ich życie od jamy dla nich przeznaczonej. BJ: „z dołu... ich życie”, miszszachat hajjatam, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: miszszechîtôtam, „z ich dołów”.

21 Niech dzięki czynią Panu za Jego łaskawość,

za Jego cuda dla synów ludzkich!

22 I niech składają ofiary dziękczynne,

niech głoszą z radością Jego dzieła!

23 Ci, którzy na statkach ruszyli na morze,

aby uprawiać handel na ogromnych wodach,

24 ci widzieli dzieła Pana

i Jego cuda wśród głębiny.

25 Powiedział On i wzbudził wicher burzliwy,

i spiętrzył jego fale. Jon 1,4n

26 Wznosili się aż pod niebo, spadali aż do głębi;

ich dusza truchlała w nieszczęściu.

27 Zataczali się i chwiali jak pijani,

cała ich mądrość zawiodła. Iz 29,9

28 I w swoim ucisku wołali do Pana,

a On ich uwolnił od trwogi. Jon 1,14-15

29 Zamienił burzę w wietrzyk łagodny,

a fale morskie umilkły. Ps 89,10+; Mt 8,26p; Ps 65,8+; Iz 43,2; Iz 54,11; Iz 57,20

107,29. Uciszenie burzy. Morze było najpotężniejszym obrazem nieokiełznanego chaosu znanym światu starożytnemu. Motyw zwycięstwa nad chaosem pojawia się w starożytnych mitologiach i Starym Testamencie, zaś siły kosmicznego chaosu przedstawiane są najczęściej pod postacią morza. Akt stworzenia ukazywany jest czasami jako zwycięstwo nad owymi siłami i zaprowadzenie ładu w kosmosie. W tym kontekście nie chodzi jednak o prehistoryczną przeszłość, lecz o zdolność Jahwe do (ponownego) ujarzmienia, podporządkowania sobie morza i zaprowadzenia ładu ze względu na kupców. Owa idea przekształcenia aktów kosmicznych w wydarzenia historyczne pojawia się również w takich wydarzeniach jak przekroczenie Morza Czerwonego przez Izraelitów, kiedy to morze posłusznie wykonuje rozkazy Jahwe. Nie należy zapominać, że był to również ważny element cudu uciszenia morza dokonanego przez Jezusa.

30 Radowali się z tego, że nastała cisza

i że On przywiódł ich do upragnionej przystani.

107,23-30. Burze na morzu. W babilońskim hymnie na cześć Szamasza ukazano to bóstwo jako chroniące kupców (i ich towary) podczas sztormu na morzu. Nie ma tam jednak mowy o wywołaniu fal lub uciszaniu burzy przez Szamasza, lecz jedynie o tym, że strzeże podróżników i ratuje ich życie.

31 Niech dzięki czynią Panu za Jego łaskawość,

za Jego cuda dla synów ludzkich!

32 I niech Go sławią w zgromadzeniu ludu

i na radzie starszych niechaj Go chwalą!

33 Rzeki zamienia On w pustynię,

oazy w ziemię spragnioną, Iz 42,15

34 ziemię żyzną w słony ugór

skutkiem niegodziwości jej mieszkańców. Rdz 13,10; Rdz 19,23-28; Pwt 29,22; Syr 39,23 Iz 41,18+; Ps 114,8

35 Pustynię zamienił w zbiornik wody,

a ziemię suchą w oazę.

107,33-35. Motyw świata przewróconego do góry nogami. W wizji świata przewróconego do góry nogami zagrożone jest wszystko, co ludzie uznają za stałe i pewne. Wyobrażenie to może być odniesione do sfery kosmicznej (słońce, które zamienia się w ciemność), naturalnej (góry, które stają się płaskie), politycznej (upadek imperiów), społecznej (biedni stają się bogaci) i zwierzęcej (lew i baranek pasą się razem). Motyw ten bywa często wykorzystywany w literaturze prorockiej w związku z Dniem Pańskim i nadchodzącym sądem. Podobny rys pojawia się w babilońskim eposie Erra, opisującym zanik porządku stworzonego przez Mar-duka i powrót do pierwotnego przedwiecznego chaosu.

36 I tam osiedlił zgłodniałych,

i założyli miasta zamieszkałe. Ps 107,4; Ps 107,7; Ez 36,35 Jr 31,5; Iz 65,21

37 Obsiali pola, zasadzili winnice

i zyskali zbiory owoców.

38 Pobłogosławił im, a bardzo się rozmnożyli,

i dał im bydła niemało. Pwt 7,13n; Iz 49,21

39 Potem zmalała ich liczba i podupadli

pod naciskiem niedoli i utrapienia.

40 Lecz Ten, który wylewa wzgardę na władców

i każe im błądzić przez puste bezdroża, Hi 12,21; Hi 12,24

41 podniósł nędzarza z niedoli,

rozmnożył rodziny jak trzody. Iz 65,13n; Ps 113,7-9; Jr 31,27; Hi 22,19; Hi 5,16; Ps 58,11; Ps 63,12

42 Pobożni widzą to i radują się,

a wszelka niegodziwość musi zamknąć swe usta.

43 Kto mądry, niech to zachowa,

niech rozważa [dzieła] łaski Pana! Oz 14,10

Psalm 108

Hymn poranny i modlitwa narodowa

108,1-14 Późna kompilacja, powstał po uformowaniu się elohistycznego zbioru psalmów (por. Wstęp s. 699). Któryś z wydawców połączył 57,8-12 i 60,7-14, wprowadzając do nich kilka wariantów (zob. przyp, do obu).

1 Pieśń. Psalm. Dawidowy.

2 Serce moje jest gotowe, Boże,

zaśpiewam i zagram.

Zbudź się, chwało moja, Ps 57,8-12

3 zbudź się, harfo i cytro!

Chcę obudzić jutrzenkę.

108,3. Obudzenie jutrzenki. Jutrzenka (sahar) jest często personifikowana w Starym Testamencie, pojawia się również w inskrypcjach fenickich i ugaryckich. W języku akadyjskim uosobieniem jutrzenki jest Szeru. Nie ma jednak żadnych wzmianek na temat jej roli w starożytnej mitologii ani rytuałów wykonywanych w celu obudzenia jutrzenki.

4 Wśród ludów będę chwalił Cię, Panie,

zagram Ci wśród narodów,

5 bo Twoja łaskawość [sięga] aż do niebios,

a wierność Twoja po chmury.

6 Bądź wywyższony, Boże, ponad niebo,

a Twoja chwała ponad całą ziemię!

7 Aby ocaleli, których miłujesz,

wspomóż nas Twą prawicą i wysłuchaj! Ps 60,7-14

8 Bóg przemówił w swojej świątyni:

Będę triumfował i podzielę Sychem,

a dolinę Sukkot wymierzę.

108,8. Sychem, dolina Sukkot. Starożytne Sychem utożsamia się z Tell Balata, położonym na wschód od Nablusu, około 56 km na północ od Jerozolimy. Być może z powodu bliskości dwóch okolicznych szczytów, góry Garizim i góry Ebal, Sychem miało długą historię jako miejsce święte. Sychem pojawia się w wielu źródłach starożytnych, m.in. w egipskich utworach Sen-Userta III (XIX w. przed Chr.) oraz na tabliczkach z Amarna (XIV w. przed Chr.). Istnieją dowody jego niemal nieprzerwanego zasiedlenia w II i I tysiącleciu przed Chr., co wskazuje na znaczenie tego strategicznie położonego miasta na szlaku z Egiptu do Damaszku, z takimi punktami jak Beer-Szeba i Jerozolima. Sychem było też pierwszym miejscem, w którym Abram zatrzymał się na terenie Kanaanu. Urodzajna gleba nadawała się do uprawy roli i na pastwiska dla bydła. Miasto Sukkot położone jest na wschód od rzeki Jordan, w pobliżu miejsca, w którym łączy się ona z rzeką Jabbok (Sdz 8,5). Pewna liczba archeologów identyfikuje Sukkot z Tell Deir Alla na podstawie zapisków egipskich (stela Sziszaka) oraz śladów materialnych, począwszy od okresu chalkolitu po okres żelaza II. Nazwa, dosłownie oznaczająca „szałasy”, odpowiadałaby tymczasowym domostwom mieszanej populacji tego regionu obejmującej pasterskich nomadów i górników (dowody wytapiania metali odnaleziono w warstwach archeologicznych odpowiadających okresowi żelaza I). Sukkot położone jest w dolinie ciągnącej się na zachód od wyżyn Galilei i opadającej aż do doliny Jordanu.

9 Do Mnie należy Gilead, do Mnie Manasses,

Efraim jest szyszakiem na mojej głowie,

Juda moim berłem,

108,9. Szyszak, berto. Termin przetłumaczony tutaj jako „szyszak” nie jest nigdzie indziej używany w odniesieniu do zbroi lub nakrycia głowy. Tekst hebrajski mówi dosłownie o „twierdzy dla mej głowy” lub, być może, „mojej głównej twierdzy”. Za berło najczęściej uważa się zdobioną ceremonialną buławę, którą królowie trzymają czasami w dłoni jako symbol swojego urzędu. Wspomina się o berle również w Rdz 49,10 i Lb 21,18.

10 Moab jest dla Mnie misą do mycia;

na Edom but mój rzucę,

nad Filisteą będę triumfował.

108,10 Do końcowego stychu zob. przyp. 60,10.

108,10. Moab jest dla Mnie misą do mycia. Naczynie, o którym tutaj mowa, jest zwykle używane do gotowania, był to jednak wielofunkcyjny garnek/misa o różnych kształtach. Misy służyły zazwyczaj do rytualnych obmywań, pojawiają się też na liście wspaniałych darów opisanych na tabliczkach z Amarna. Obrazowość tego fragmentu pozostaje niejasna.

108,10. Na Edom but mój rzucę. Sandały były tradycyjnym obuwiem, pełniły także rolę symboliczną. Mogło to być związane z faktem, że miarą nabywanej ziemi była trójkątna działka, którą nabywca mógł przebyć w ciągu godziny, dnia, tygodnia lub miesiąca (1 Krl 21,16-17). Ziemię mierzono zatem trójkątami, zaś znaki graniczne wznoszono z kamieni polnych (Pwt 19,14). Ponieważ ziemię odmierzano w sandałach, stawały się one symbolem tytułu jej własności. Rzucenie sandała było czynnością symboliczną, gestem prawnym wykonywanym wówczas, gdy lewiracki krewny odmówił spełnienia obowiązku wobec wdowy. Kobieta zdejmowała wtedy sandał, symbol własności i dziedzictwa, i rzucała nim w krewnego. Oznaczało to, że utracił prawa dziedziczne do ziemi swojego krewniaka (zob. Pwt 25,9 i Rt 4,7-8). Przekazaniu ziemi w tekstach z Nuzi towarzyszyło zastąpienie stopy dawnego właściciela stopą jej nowego posiadacza.

11 Któż mnie wprowadzi do miasta warownego?

Kto aż do Edomu mnie doprowadzi?

108,11. Miasto warowne. Ponieważ owo „miasto warowne” stanowi odpowiednik Edomu, można sądzić, że chodzi o umocnione miasta Edomu. Była wśród nich Bosra, miasto, którego nazwa pochodzi od tego samego rdzenia co słowo użyte tutaj na oznaczenie warownej twierdzy. Bosra była stolicą starożytnego Edomu. Dziś utożsamia się ją z Buseira w północnej części kraju. Strzeże ona odcinka Drogi Królewskiej i położona jest w pobliżu starożytnych kopalni miedzi, odkrytych w odległości 8 km na południowy zachód, nad Wadi Dana. W wyniku prac wykopaliskowych prowadzonych w warstwach z VII i VI w. przed Chr. natrafiono na ślady największych umocnień i największej osady w tym rejonie.

12 Czyż nie Ty, Boże, który nas odrzuciłeś

i już nie wychodzisz, Boże, z naszymi wojskami?

108,12. Bóg wychodzący z wojskami. W motywie boskiego wojownika/mocarza wojny bóstwo samo stacza bój i pokonuje swych nieprzyjaciół. W Asyrii królem bitwy jest Nergal, zaś Isztar boginią wojny. Boskim wojownikiem jest również kananejski Baal i babiloński Marduk. Nie należy łączyć tego motywu z pojęciem „świętej wojny”, bowiem na Bliskim Wschodzie innej wojny nie znano - za każdym razem wznoszono modlitwy i badano znaki, by upewnić się o obecności bogów. Wojska niosły zwykle znaki lub posągi bóstwa, symbolizujące jego obecność. Sztandary lub posągi przedstawiające bóstwa były z reguły zabierane na wyprawy wojenne jako symbol obecności bogów. Asyryjscy królowie z IX i VIII w. przed Chr. tradycyjnie wspominają o boskim sztandarze, który podąża przed nimi. Arka Przymierza jako znak Jahwe symbolizowała Pana oczyszczającego drogę przed Izraelitami i prowadzącego ich wojska do Kanaanu. Wyobrażenie to jest pokrewne asyryjskiemu poglądowi, że bogowie udzielają mocy broni króla oraz toczą bój przed nim lub u jego boku. W niemal każdej armii Bliskiego Wschodu byli też kapłani i wróżbici (zob. teksty z Mari), prorocy (2 Krl 3) oraz przenośne święte przedmioty (asyryjskie annały Salmanassara III [858-824 przed Chr.]). Dzięki temu na polu walki można się było radzić boga (bogów) lub wzywać ich, by poprowadzili wojska do zwycięstwa. Psalmista woła tutaj Boga na pomoc, by wsparł Izraelitów podczas bitwy z nieprzyjacielem.

13 Przyjdź nam z pomocą przeciw nieprzyjacielowi,

bo ludzkie ocalenie jest zawodne.

14 W Bogu dokonamy czynów pełnych mocy

i On podepcze naszych nieprzyjaciół.

108,14. On podepcze naszych nieprzyjaciół. Egipskich królów z początku III tysiąclecia przed Chr. przedstawiano jako depczących po ciałach zabitych wrogów. Na przykład Narmer, władca, który być może zjednoczył Egipt, ukazywany jest z maczugą, którą masakruje wrogów, stąpając po ich ciałach. Podobnie sumeryjscy królowie z Lagasz przedstawiani są, gdy kroczą po martwych ciałach nieprzyjaciół. Tradycja deptania po ciałach pokonanych wrogów przetrwała w Asyrii i Babilonii do I tysiąclecia przed Chr.

Psalm 109

Psalm złorzeczący

109,1-31 Fałszywie oskarżany, oczerniany wierny odwołuje się do zemsty Bożej (por. Ps 5,11+; Jr 11,20; 18,19n). W litanię złorzeczeń (w. 6-19) zebrano przekleństwa hiperboliczne, zgodnie z zasadami stylu orientalnego. Możliwe, że w. 6-15, które w BJ ujęto w cudzysłów, są słowami nienawiści oskarżyciela (por. w. 2-3) i że dalszy ciąg to odpowiedź wiernego domagającego się, by wobec jego przeciwnika zastosowano prawo talionu (w. 16-20; por. Wj 21,25+).

1 Kierownikowi chóru. Dawidowy. Psalm.

Nie milcz, o Boże, którego wychwalam,

2 bo rozwarli na mnie usta niecne i podstępne.

Mówili ze mną językiem kłamliwym, Ps 35,22

3 osaczyli mnie nienawistnymi słowami

i bez przyczyny mnie napastowali.

4 Oskarżali mnie w zamian za miłość moją,

a ja się modliłem. Jr 18,20 Ps 35,13

109,4 Drugi stych w BJ: „a ja cały jestem modlitwą”. Dosł.: „a ja modlitwą”.

5 Odpłacili mi złem za dobro

i nienawiścią za moją miłość. Ps 35,12; Ps 38,21

6 Wzbudź przeciwko niemu grzesznika,

niech stanie po prawicy jego oskarżyciel!

109,6 oskarżyciel! Hebr. satan, „szatan”, nazwa, która później przylgnęła do diabła (por. Hi 1,6+). Jak adwokat (w. 31) stoi on po prawej stronie oskarżonego (Hi 30,12; Za 3,1).

7 Gdy go sądzić będą, niech wyjdzie jako przestępca,

niech prośba jego stanie się winą.

109,7. Niech prośba jego stanie się winą. Z kontekstu wynika, że chodzi o modlitwę zawierającą prośbę, zanoszoną podczas sądu. Modlitwy takie mogły towarzyszyć składaniu przysiąg (np. modlitwa Hioba w Hi 31). Jeśli oskarżony nie był niewinny, przysięga ta stawała się podstawą Bożej kary.

8 Niech dni jego będą nieliczne,

a urząd jego niech przejmie kto inny! Dz 1,20

9 Niechaj jego synowie będą sierotami,

a jego żona niech zostanie wdową! Wj 22,23; Jr 18,21

10 Niech jego dzieci wciąż się tułają i żebrzą

i niech zostaną wygnane z rumowisk! Hi 5,4-5

109,10 niech zostaną wygnane. Według grec. Tekst hebr.: „niech szukają”.

11 Niechaj lichwiarz czyha na całe jego mienie,

a obcy niech rozdrapią owoc jego pracy! Hi 20,18

12 Niech nikt nie okaże mu życzliwości,

niech nikt się nie zlituje nad jego dziećmi! Iz 14,21

13 Niech jego potomstwo pójdzie na zatracenie;

niech w drugim pokoleniu zaginie ich imię! Hi 18,19; Prz 10,7

14 Niech Pan zapamięta winę jego przodków,

niech grzech jego matki nie będzie zgładzony! Wj 20,5; Jr 18,23

15 Niech zawsze stoją przed Panem

i niech On wykorzeni z ziemi pamięć o nich, Ps 90,8; Ps 139,16; Ps 34,17

109,6-15. Związek złorzeczenia z rzucaniem uroku/zaklęcia. Psalm ten jest nazywany „złorzeczącym”, ponieważ jego intencją jest ściągnięcie przekleństwa na nieprzyjaciela. Na Bliskim Wschodzie takie przekleństwa zyskiwały dodatkową moc za sprawą magicznych rytuałów, jednak praktyki tego rodzaju były nie do pomyślenia w systemie biblijnym. Psalmy złorzeczące najlepiej analizować na tle zasady odpłaty (zob. komentarz we wstawce na temat powszechnych wyobrażeń w Księdze Psalmów). Ponieważ sprawiedliwość Boża oznaczała wymierzanie kary stosownej do powagi grzechu, Psalmista wzywa przekleństwa niezbędne do zachowania sprawiedliwości. Charakterem swym przekleństwa te podobne są do przekleństw, które Bóg wypowiada na swoich nieprzyjaciół (zob. Iz 13,15-16). Mocny język tego fragmentu dokładnie odpowiada wschodniosemickiej formule złorzeczącej, która wyraża ufność, iż bóstwo wywrze pomstę na nieprzyjacielskich narodach. Przykłady tego typu pośredniego przekleństwa odnaleźć można w traktatach wasalnych Asyryjskiego króla Assarhaddona - wzywa on zastępy bogów, by wyrządziły szkodę temu, kto łamie zawarte przymierze. Pojawia się ono również, oprócz rytualnych tekstów złorzeczących, w aramejskiej inskrypcji z Sefire: „Podobnie jak złamany został ten łuk i strzały, niech Inurta i Hadad połamią łuk i strzały Mati’el oraz luk jego możnych”. Psalmista wypowiada pośrednie przekleństwo w formie złorzeczenia, wzywając Boga, by „śmiał się z nich”, szydząc z daremnych gróźb, które rzucają pod adresem Izraela. Nie posługuje się jednak magicznymi zaklęciami ani rytuałami złorzeczącymi, lecz ufa, że Bóg pozbawi ich mocy - złamie ich potęgę i pozbawi ich broń siły niszczenia (zob. Jr 49,35; 51,56; Ez 39,3).

16 za to, że nie pomyślał, by okazać życzliwość,

lecz prześladował biedaka i nieszczęśliwego,

i w sercu strapionego śmiertelnie. Hi 20,19

17 Miłował złorzeczenie: niech się nań obróci;

w błogosławieństwie nie miał upodobania:

niech od niego odstąpi!

109,16 Według BJ tu się zaczyna odpowiedź wiernego na złorzeczenia wyrażone pod jego adresem w w. 6-15 (zob. przyp. 109,1-31), toteż tam w w. 15 kończy się zdanie, a w. 16 to nie tylko nowe zdanie („On nie pamiętał o tym, aby być miłosiernym”), ale również początek kolejnej strofy.

18 Niech się odzieje przekleństwem jak szatą;

niech ono jak woda przeniknie do jego wnętrzności

i jak oliwa do jego kości! Lb 5,24

109,17 Złorzeczenie i błogosławieństwo są tu upersonifikowane.

19 Niech mu będzie jak odzienie, które go okrywa,

i pas, którym stale się opina. Ps 73,6 Ps 76,11+

109,18 W drugim stychu prawdopodobna aluzja do starego rytuału gorzkich wód opisanego w Lb 5,11-31.

20 Taką niech mają zapłatę od Pana moi oskarżyciele,

którzy przeciw mnie mówią złe rzeczy.

21 Lecz Ty, Panie, mój Panie,

ujmij się za mną przez wzgląd na Twoje imię;

wybaw mnie, bo łaskawa jest Twoja dobroć. Ps 103,8+

22 Bo jestem nędzny i nieszczęśliwy,

a serce jest we mnie zranione.

23 Niknę jak cień, co się wydłuża,

strząsają mnie jak szarańczę. Ps 102,12 Hi 30,22

24 Kolana mi się chwieją od postu

i ciało moje schnie bez tłuszczu. Ps 69,11

109,24. Post. W pozabiblijnych źródłach z obszaru Bliskiego Wschodu niewiele jest wzmianek na temat postu. Zwykle post pojawia się w kontekście żałoby i opłakiwania. W Starym Testamencie post w znaczeniu religijnym ma związek z prośbą zanoszoną do Boga. Ogólna zasada jest następująca: doniosłość prośby powoduje tak wielkie zatroskanie sprawami duchowymi, że rzeczy materialne schodzą na dalszy plan. W tym znaczeniu post jest procesem prowadzącym do duchowego oczyszczenia i ukorzenia się człowieka przed Bogiem (Ps 69,10).

25 Dla tamtych stałem się urągowiskiem;

na mój widok potrząsają głowami. Ps 22,7n

26 Dopomóż mi, Panie, mój Boże;

ocal mnie w swej łaskawości,

27 aby poznali, że to Twoja ręka,

żeś Ty, o Panie, tego dokonał. Ps 22,32; Ps 64,10

28 Niech oni złorzeczą, ale Ty błogosław!

Niech się zawstydzą nastający na mnie,

Twój sługa zaś niechaj się cieszy! Lb 22,2n; 2Sm 16,12

29 Niech moi oskarżyciele okryją się hańbą,

niech się wstydem przyobleką jak płaszczem! Jr 20,11; Iz 65,13-15

30 Chcę dziękować Panu głośno swoimi ustami

i chwalić Go w pośrodku tłumów; Ps 22,26n; Ps 71,22n

31 bo stanął po prawicy biednego,

aby go wybawić od sądzących jego życie.

Psalm 110

Kapłaństwo Mesjasza Ps 2

110,1-7 Prerogatywy Mesjasza — powszechne panowanie i wiekuiste kapłaństwo (por. 2 Sm 7,1+; Za 6,12-13) — nie wypływają z żadnego ziemskiego nadania, podobnie jak prerogatywy tajemniczego Melchizedeka (Rdz 14,18+). Tę przepowiednię dokładnie zrealizuje Chrystus (por. Mt 22,44p; 27,11; 28,18; Dz 2,34-36; Hbr 1,13; Ap 19,11.16). 110,1 Po prawicy Ojca zasiadł Chrystus zmartwychwstały (Rz 8,34; Hbr 10,12; 1 P 3,22). — Z końcowym stychem por. Joz 10,24; Dn 7,14.

1 Dawidowy. Psalm.

Wyrocznia Boga dla Pana mego:

Siądź po mojej prawicy, aż Twych wrogów położę

jako podnóżek pod Twoje stopy. Mt 22,44p; Dz 2,33-35+; Hbr 1,13; Hbr 10,12-13; 1P 3,22

110,1. Zasiadanie po prawicy. W pełni uzbrojony wojownik trzymał oręż w prawej dłoni, zaś tarczę w lewej. Osoba stojąca po prawej stronie króla miała przywilej chronienia go. Umieszczenie kogoś po prawej stronie wyrażało zaufanie, było więc wyróżnieniem. Gdy Pan staje po czyjejś prawicy, jak to ma miejsce tutaj, może bronić go swoją tarczą (zob. Ps 109,31). Posąg faraona Horemheba (XIV w. przed Chr.) ukazuje władcę siedzącego po prawicy boga Horusa.

110,1. Wrogów położę jako podnóżek pod Twoje stopy. Asyryjski król Tukulti-Ninurta I (XIII w. przed Chr.) „położył stopę na karku” każdego z pokonanych królów, a także (symbolicznie) na podbitej ziemi, dając w ten sposób wyraźnie do zrozumienia, że stali się jego podnóżkiem. Podobną scenę przedstawiono na malowidle grobowym z XV w. przed Chr. ukazującym faraona Totmesa IV siedzącego na kolanach swojej matki (?) i trzymającego stopy na pudle wypełnionym stosem ciał jego nieprzyjaciół. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Ps 108,14.

2 Twoje potężne berło niech Pan rozciągnie z Syjonu:

Panuj wśród swych nieprzyjaciół!

3 Przy Tobie panowanie

w dniu Twej potęgi.

W blaskach świętości,

z łona jutrzenki

jak rosę Cię zrodziłem.

110,3 Wiersz uszkodzony. Tekst hebr.: „Twój lud jest wspaniałomyślnością w dniu twojej potęgi (błędna wokalizacja), w świętych honorach od łona jutrzenki (słowo niepewne), do ciebie należy rosa twojej młodości”. Grec: „Do Ciebie należy panowanie w dniu Twej potęgi, z łona przed jutrzenką zrodziłem Ciebie” (por. 2,7). BJ: „dla Ciebie panowanie w dniu Twoich narodzin, / święte honory od samego łona, od brzasku Twej młodości”. Zamiast: „święte honory”, w osiemdziesięciu trzech rkpsach hebr., u św. Hieronima oraz Symmacha lekcja: „na świętych górach”.

4 Pan przysiągł

i nie pożałuje:

Tyś Kapłanem na wieki

na wzór Melchizedeka. Rdz 14,18+; Hbr 5,6

110,4. Na wzór Melchizedeka. Melchizedek był kapłanem-królem Jerozolimy w czasach Abrahama (zob. komentarz do Rdz 14), a zatem w historii owego miasta można znaleźć przykład króla posiadającego pewne prerogatywy związane z urzędem kapłańskim. Na dowód, że funkcje kapłańskie sprawowano również w rodzinie Dawida, zob. komentarz do 2 Sm 8,18. W świecie starożytnym nie było niczym niezwykłym, że król pełnił równocześnie urząd najwyższego kapłana [prezydent Polski jest zwierzchnikiem sił zbrojnych; król Wielkiej Brytanii piastuje funkcję tytularnego zwierzchnika Kościoła anglikańskiego].

5 Pan po Twojej prawicy z

etrze na proch królów w dniu swego gniewu. Ps 2,9

110,5 To ów Król przewodniczy sądowi eschatologicznemu. — Jezus, Mesjasz i Syn Boży, nabył prawo do przeprowadzenia owego sądu (Mt 24,30; 26,64; J 5,22; por. Dz 7,56; 10,42; 17,31).

6 Będzie sądził narody,

wzniesie stosy trupów,

zetrze głowy jak ziemia szeroka.

7 Po drodze będzie pił ze strumienia,

dlatego głowę podniesie.

110,7 Mesjasz pije z potoku prób (18,5+; 32,6; 66,12) albo z potoku łask Bożych (36,9; 46,5; Ez 47) — sens, który najlepiej zgadzałby się z kontekstem. Albo inaczej: jest On wojownikiem ścigającym swoich wrogów, który zatrzymuje się tylko na chwilę, by się napić ze strumienia (Sdz 7,5; 15,18; 1 Sm 30,9).

— Drugi stych to tekst odnoszony do Chrystusa cierpiącego i uwielbionego (por. Flp 2,7-11).

Psalm 111

Pochwała dzieł Bożych

111,1-10 Psalm „alfabetyczny”, podobnie jak następny, do którego jest zbliżony w zakresie doktryny, stylu i struktury poetyckiej.

1 Alleluja.

Z całego serca chcę chwalić Pana

w radzie sprawiedliwych i na zgromadzeniu.

2 Wielkie są dzieła Pańskie,

mogą ich doświadczyć wszyscy, którzy je miłują.

3 Majestat i wspaniałość – to Jego działanie,

a sprawiedliwość Jego trwać będzie zawsze. Ps 112,3

4 Zapewnił pamięć swym cudom;

Pan jest miłosierny i łaskawy. Ps 103,8+; Ps 112,4

111,4 Zapewnił pamięć. Przez obchód corocznych świąt (por. Wj 23,14+).

5 Dał pokarm tym, którzy się Go boją;

pamiętać będzie wiecznie o swoim przymierzu.

111,5 W pierwszym stychu aluzja do cudu manny i przepiórek (Wj 16,1+).

6 Ludowi swemu okazał potęgę dzieł swoich,

oddając im posiadłości pogan.

7 Dzieła rąk Jego to wierność i sprawiedliwość.

Wszystkie przykazania Jego są trwałe,

8 ustalone na wieki, na zawsze,

nadane ze słusznością i mocą.

9 Zesłał odkupienie swojemu ludowi,

ustanowił na wieki swoje przymierze;

a imię Jego jest święte i lęk wzbudza.

10 Bojaźń Pańska początkiem mądrości;

wspaniała zapłata dla tych, co według niej postępują,

a chwała Jego trwać będzie zawsze. Prz 1,7+

Psalm 112

Pochwała sprawiedliwego

112,1-10 Wyrażenia w psalmie poprzednim odniesione do Boga tu są użyte w odniesieniu do sprawiedliwego.

1 Alleluja.

Szczęśliwy mąż, który się boi Pana

i wielkie upodobanie ma w Jego przykazaniach. Ps 1,1-2

2 Potomstwo jego będzie potężne na ziemi,

pokolenie prawych dozna błogosławieństwa.

3 Dobrobyt i bogactwo będą w jego domu,

a sprawiedliwość jego trwać będzie zawsze. Ps 111,3

112,3 Ta sprawiedliwość to jednocześnie cnota i szczęście, które jest nagrodą za nią.

4 Wschodzi w ciemności jako światło dla prawych,

łagodny, miłosierny i sprawiedliwy. Ps 37,6; Ps 97,11; Iz 58,10; Prz 13,9; Ps 111,6

112,4 Do sprawiedliwego odnosi się w ten sposób to, co gdzie indziej jest powiedziane o Bogu (18,29; 27,1). Wiersz ten bywa także tłumaczony: „Dla sprawiedliwego wschodzi w ciemności światło; / łaskawy i miłosierny jest człowiek prawy”.

5 Dobrze się wiedzie mężowi, który lituje się i pożycza,

postępuje w swych sprawach uczciwie.

6 Na pewno się nie zachwieje;

sprawiedliwy pozostanie w wiecznej pamięci.

7 Nie będzie się lękał niepomyślnej nowiny;

mocne jego serce, zaufało Panu.

8 Serce jego stateczne lękać się nie będzie,

aż z góry spojrzy na swych przeciwników.

9 Rozdaje – obdarza ubogich,

sprawiedliwość jego będzie trwała zawsze;

potęga jego wzmoże się ze sławą. Ps 89,18

112,9 Końcowy stych w BJ: „jego potęga podnosi jego znaczenie”. Inne możliwe tłumaczenie: „na jego chwałę (dosł.: „w chwale”) wznosi się jego potęga”.

10 Widzi to występny, gniewa się,

zgrzyta zębami i marnieje.

Pragnienie występnych wniwecz się obróci.

Psalm 113

Bogu chwały i miłosierdzia

113,1-9 Hymn rozpoczynający tzw. Hallel (Ps 113-118), który Żydzi recytowali w wielkie święta, zwłaszcza podczas uczty paschalnej (por. Mt 26,30p).

1 Alleluja.

Chwalcie, słudzy Pańscy,

chwalcie imię Pana.

2 Niech imię Pańskie będzie błogosławione

odtąd i aż na wieki!

3 Od wschodu słońca aż po zachód jego

niech imię Pańskie będzie pochwalone!

4 Pan jest wywyższony ponad wszystkie ludy,

Jego chwała sięga ponad niebiosa.

5 Któż jest jak nasz Pan Bóg,

co siedzibę ma w górze, Ps 89,7-9

6 co w dół spogląda

na niebo i na ziemię?

7 Podnosi nędzarza z prochu

i dźwiga z gnoju ubogiego, 1Sm 2,8; Ps 107,41

8 by go posadzić wśród książąt,

wśród książąt swojego ludu,

9 Ten, co niepłodnej każe mieszkać w domu

jako pełnej radości matce synów.

Alleluja. 1Sm 2,5

113,9 mieszkać. BJ: „usiąść”. Jak Sarze (Rdz 16,1; 17,15-21; 18,9-15; 21,1-7) i Annie (1 Sm 1-2). Akcent położony na uhonorowanie kobiety: normalnie stała ona, by posługiwać.

Psalm 114

Hymn paschalny

114,1-8 Hymn ten, w tłumaczeniach starożytnych niesłusznie połączony z następującym po nim psalmem, traktuje równolegle (por. Ps 66,6+) przejście przez Morze Trzcin oraz przez Jordan (Wj 14 i Joz 3).

1 Alleluja.

Gdy Izrael wychodził z Egiptu,

dom Jakuba – od ludu obcego,

114,1 Alleluja. Na początku umieszczone za grec. W tekście hebr. — na końcu poprzedniego psalmu.

2 przybytkiem Jego stał się Juda,

Izrael Jego królestwem. Wj 19,6+; Jr 2,3; Ps 78,54

114,2. Przybytkiem jego stał się Juda. Słowa te stanowią odzwierciedlenie obrazu świątyni jako państwa. Boży tron znajdował się w świątyni - podobnie jak tron króla w pałacu. Ze swych tronów Bóg i król władali państwem. Koncepcja ta sięga wstecz do najwcześniejszych dziejów, kiedy to świątynie pełniły rolę ośrodków administracyjnych w państwie. W obydwu wersetach można więc dostrzec paralelizm, bowiem przybytek stanowi główny element „królestwa”.

3 Ujrzało morze i uciekło,

Jordan bieg swój odwrócił. Ps 66,6; Ps 74,14-15; Ps 77,17; Sdz 5,4; Ps 29,6; Ps 68,9; Mdr 19,9

4 Góry skakały jak barany,

pagórki – niby jagnięta.

114,4. Góry skakały. W ugaryckiej opowieści o budowie pałacu Baala wstąpienie bóstwa na tron poprzedza jego grzmiący glos, który powoduje, że góry ziemi podskakują i drżą. W jednej z następnych strof opisano Baala trzymającego drzewo cedru w prawicy jak oręż. Podobnie w hymnie na cześć Marduka jego grzmiący głos sprawia, że ziemia drży. Słowo Marduka jest niczym potop zmywający na swojej drodze drzewa lotosu. Wielu badaczy jest zdania, że hebrajskie słowo przetłumaczone jako „skacze” oznacza igranie lub hasanie, wydaje się jednak bardziej prawdopodobne, że chodzi o falowanie stada owiec lub kóz podążających ścieżką (zob. komentarz do 2 Sm 6,14-21). Byłby to odpowiedni obraz do opisania zjawisk towarzyszących trzęsieniu ziemi.

5 Cóż ci jest, morze, że uciekasz?

Czemu, Jordanie, bieg swój odwracasz?

6 Góry, czemu skaczecie jak barany,

pagórki – niby jagnięta?

7 Zadrżyj, ziemio, przed obliczem Pana całej ziemi,

przed obliczem Boga Jakuba, Sdz 5,4; Ps 68,9

114,7 całej ziemi. Na zasadzie domysłu. W BJ pominięte za tekstem hebr.

8 który zmienia opokę w oazę,

a skałę w krynicę wody. Wj 17,1-7+; 1Kor 10,4; Ps 107,35

Psalm 115

Jedyny prawdziwy Bóg

115,1-18 Zachęta do ufności przez przywołanie na pamięć potęgi Jahwe i nicości idoli: lud, powróciwszy z wygnania, nie ma prawa tracić nadziei.

1 Nie nam, Panie, nie nam,

lecz Twemu imieniu daj chwałę

za Twoją łaskawość i wierność! Ez 36,22-23 Ps 23,3

2 Czemu mają mówić poganie:

A gdzież jest ich Bóg? Ps 79,10

3 Nasz Bóg jest w niebie;

uczyni wszystko, co zechce. Ps 135,6

4 Ich bożki – to srebro i złoto,

robota rąk ludzkich. Iz 44,9n; Jr 10,1n; Ba 6,3; Ba 6,7n

5 Mają usta, ale nie mówią;

oczy mają, ale nie widzą.

6 Mają uszy, ale nie słyszą;

nozdrza mają, ale nie czują zapachu.

7 Mają ręce, lecz nie dotykają;

nogi mają, ale nie chodzą;

z gardła swego nie wydobędą głosu.

115,4-7. Ideologia związana z bożkami. Bożki z obszaru Bliskiego Wschodu miały różnorodne kształty i rozmiary. Zwykle były wyrzeźbione w drewnie i pokryte cienką warstwą srebra lub złota, miały przy tym tradycyjnie ludzką postać (z wyjątkiem bożków egipskich łączących w sobie cechy ludzkie i zwierzęce). Wyróżniały się charakterystycznymi, często oficjalnie określonymi pozami, ubiorem i uczesaniem włosów. Wizerunki bóstwa znajdowały się tam, gdzie było ono w szczególny sposób obecne, czasami tak wyraźnie, że posąg kultowy stawał się bogiem (gdy bóg w danym miejscu udzielał szczególnych łask swoim czcicielom), chociaż stanowił jedynie jego manifestację. Sprawowano też rytuały, by tchnąć życie w bożka. W rezultacie owego związku bóstwa z bożkiem wykonywano czary, zaklęcia i inne czynności magiczne, by zagrozić, spętać lub przymusić do czegoś bóstwo. Bożki stanowiły więc symbol obrazu świata i koncepcji bóstwa zupełnie niezgodny z objawieniem udzielonym przez Jahwe. Bożek nie był bóstwem, wierzono jednak, że bóstwo w nim zamieszkuje i manifestuje poprzez niego swoją obecność oraz wolę. Archeolodzy odkryli zaledwie kilka bożków naturalnych rozmiarów, wspomnianych w tekstach starożytnych; są jednak opisy, które umożliwiają szczegółową rekonstrukcję ich wyglądu. Bóstwom codziennie składano ofiary z pokarmów (ofiary te były bez wątpienia spożywane przez personel świątyni). Kapłani ubierali i rozbierali posągi, myli je i przewozili na miejsce obchodów.

8 Do nich są podobni ci, którzy je robią,

i każdy, kto im ufa.

9 Dom Izraela pokłada ufność w Panu,

On ich pomocą i tarczą. Ps 135,19-20; Ps 118,2-4

10 Dom Aarona pokłada ufność w Panu,

On ich pomocą i tarczą. Ps 33,20

11 Bojący się Pana pokładają ufność w Panu,

On ich pomocą i tarczą. Koh 8,12; Ml 3,16

115,11 Wyliczone w w. 9-11 trzy klasy wiernych spotykamy także w 118,2-4; „bojący się Pana” to prozelici (por. 15,4+).

12 Pan o nas pamięta,

niech nam błogosławi;

niech błogosławi domowi Izraela,

niech błogosławi domowi Aarona;

13 niech błogosławi bojącym się Pana,

zarówno małym, jak i wielkim!

14 Niech Pan was rozmnoży,

was i synów waszych! Ps 127,3; Pwt 1,10-11

15 Błogosławieni jesteście przez Pana,

który stworzył niebo i ziemię.

16 Niebo jest niebem Pana,

synom zaś ludzkim dał ziemię. Rdz 1,28

17 To nie umarli chwalą Pana,

nikt z tych, którzy zstępują do Szeolu, Ps 6,6; Ps 94,17; Iz 38,18-19+

18 lecz my błogosławimy Pana

odtąd i aż na wieki.

115,18 lecz my. Według tekstu hebr. W BJ: „lecz my, żyjący”, za grec.

Psalm 116

Podziękowanie

1 Alleluja.

Miłuję Pana, albowiem usłyszał

głos mego błagania,

116,1 Alleluja. Na początku umieszczone za grec. W tekście hebr. — na końcu psalmu poprzedniego. Podobnie w dwóch następnych psalmach.

2 bo ucha swego nakłonił ku mnie

w dniu, w którym wołałem.

116,2 w dniu, w którym. Według przekładu syr. Tekst hebr.: „i w moich dniach”.

3 Oplotły mnie więzy śmierci,

dosięgły mnie pęta Szeolu,

popadłem w ucisk i udrękę. Ps 18,5-7; Jon 2,3

116,3 pęta. Tak św. Hieronim. W tekście hebr.: „udręki”, -popadłem. Tekst hebr. dodaje na końcu w. „znajduję”.

4 Ale wezwałem imienia Pańskiego:

O Panie, ratuj me życie!

5 Pan jest łaskawy i sprawiedliwy

i Bóg nasz jest miłosierny. Wj 34,6+

6 Pan strzeże ludzi pełnych prostoty;

byłem bezsilny, a On mnie wybawił.

7 Powróć, moja duszo, do swego spokoju,

bo Pan ci dobro wyświadczył. Ps 13,6

8 Uchronił bowiem moje życie od śmierci,

moje oczy – od łez,

moje nogi – od upadku. Ps 56,14; Iz 25,8; Ap 21,4; Ps 27,13; Ps 52,7; Ps 142,6; Iz 38,11

116,8 Uchronił. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „uchroniłeś”.

— moje życie od śmierci. Wydaje się być dodatkiem.

9 Będę chodził w obecności Pańskiej

w krainie żyjących.

10 Ufałem, nawet gdy mówiłem:

Jestem w wielkim ucisku. 1Kor 4,13

116,10 Tu w grec. i Wulgacie zaczyna się Ps 115.

11 Powiedziałem w swym przygnębieniu:

Każdy człowiek kłamie! Ps 12,3; Ps 62,10

12 Cóż oddam Panu za wszystko,

co mi wyświadczył?

13 Podniosę kielich zbawienia

i wezwę imienia Pańskiego. 1Kor 10,16

116,13 Ryt wyrażający dziękczynienie, zachowany w liturgii żydowskiej i chrześcijańskiej. Por. 1 Kor 10,16.

116,13. Kielich zbawienia. Związek tego wersetu z wypełnieniem ślubów w świątyni wskazuje, że ofiary z płynów (libacje) miały stanowić świadectwo Bożej dobroci i opieki. W świecie starożytnym libacja była powszechną formą dziękczynienia, często przedstawianą na egipskich, fenickich i mezopotamskich reliefach. Ofiara z płynów symbolizuje wybawienie (zbawienie) udzielone przez bóstwo, często też stanowi wybawienie od złożonego ślubu.

14 Moje śluby, złożone Panu,

wypełnię przed całym Jego ludem.

116.14. Wypełnienie ślubów. W większości kultur Bliskiego Wschodu śluby miały charakter dobrowolny i warunkowy (m.in. w państwie Chetytów, Ugarit, Mezopotamii oraz, rzadziej, w Egipcie). W świecie starożytnym śluby najczęściej składano w kontekście prośby zanoszonej do bóstwa. Warunkiem spełnienia ślubu było zwykle uzyskanie czegoś od bóstwa lub otrzymanie jego ochrony. Przedmiotem ślubu był najczęściej dar, który miał zostać złożony bogom. Dar ten przyjmował zwykle formę ofiary, zdarzały się też jednak daty na rzecz sanktuarium lub kapłanów. Śluby spełniano zwykle w sanktuarium, zaś sama uroczystość miała charakter publiczny. W literaturze ugaryckiej król Keret składa ślub, prosząc bóstwo o żonę, która urodzi mu potomka. W zamian przyrzeka złożyć bogu złoto i srebro w ilości odpowiadającej wadze oblubienicy.

15 Drogocenna jest w oczach Pana

śmierć Jego czcicieli. Iz 43,4; Ps 72,14

116,15 Tu tłumaczenie tego wiersza według przekładów starożytnych, gdzie był interpretowany w świetle dogmatu o zmartwychwstaniu. BJ: „Kosztuje w oczach Pana / śmierć Jego czcicieli” — w tym sensie, że przerywałaby ona wszelką relację pomiędzy nimi a Nim (por. 6,6+).

16 O Panie, jam Twój sługa,

jam Twój sługa, syn Twojej służebnicy –

Ty rozerwałeś moje kajdany. Ps 86,16

17 Tobie złożę ofiarę pochwalną

i wezwę imienia Pańskiego. Kpł 7,11+

18 Moje śluby, złożone Panu, wypełnię

przed całym Jego ludem, Kpł 7,11+; Jon 2,10

19 na dziedzińcach domu Pańskiego,

pośrodku ciebie, Jeruzalem.

Psalm 117

Wezwanie do uwielbienia

1 Alleluja.

Chwalcie Pana, wszystkie narody,

wysławiajcie Go, wszystkie ludy, Rz 15,11

2 bo Jego łaska nad nami potężna,

a wierność Pańska trwa na wieki.

Psalm 118

Liturgia na Święto Namiotów

118,1-29 Śpiew zamykający Hallel (por. 113,1+). Po zachęcie (w. 1-4) psalm przechodzi w hymn dziękczynny, włożony w usta upersonifikowanej wspólnoty. Jego uzupełnieniem jest zbiór odpowiedzi (w. 19n.25n) recytowanych przez rozmaite grupy, gdy procesja wchodziła do świątyni. Całości używano być może podczas święta opisanego w Ne 8,13-18 (por. Ezd 3,4; Za 14,16 i Wj 23,14+). Por. także Ezd 3,11.

1 Alleluja.

Dziękujcie Panu, bo jest dobry,

bo łaska Jego trwa na wieki. Ps 100,5+; Ps 136,1n

2 Niech mówi dom Izraela:

Jego łaska na wieki. Ps 115,9-11+; Ps 135,19-20

118,2 dom. Według grec. (por. w. 3). W tekście hebr. pominięte.

3 Niech mówi dom Aarona:

Jego łaska na wieki.

4 Niech mówią bojący się Pana:

Jego łaska na wieki.

5 Zawołałem z ucisku do Pana,

Pan mnie wysłuchał i wywiódł na wolność. Ps 4,2

6 Pan jest ze mną, nie lękam się –

cóż mi może zrobić człowiek? Ps 27,1; Ps 56,12; Hbr 13,6; Ps 54,6-9

7 Pan ze mną, mój wspomożyciel,

ja zaś będę mógł patrzeć z góry na mych wrogów.

8 Lepiej się uciec do Pana,

niż pokładać ufność w człowieku.

9 Lepiej się uciec do Pana,

niżeli zaufać książętom.

10 Wszystkie narody mnie otoczyły,

lecz starłem je na proch w imię Pańskie.

118,10 starłem. BJ: „rąbię”. Można też tłumaczyć: „każę obrzezać” (Jan Hirkan zmusił do tego Idumejczyków i Greków).

11 Otoczyły mnie, tak, otoczyły mnie,

lecz starłem je na proch w imię Pańskie.

12 Otoczyły mnie w krąg jak pszczoły,

paliły jak ogień ciernie,

lecz starłem je na proch w imię Pańskie. Pwt 1,44

118,12 paliły. BJ: „płonęły”, według grec. Tekst hebr.: „zgasły”. — Ostatni stych musi być dubletem.

13 Popchnięto mnie, popchnięto, bym upadł,

lecz Pan mi dopomógł.

118,13 Popchnięto mnie. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „Popchnąłeś mnie”.

14 Pan, moja moc i pieśń,

stał się moim zbawieniem. Wj 15,2; Iz 12,2

15 Okrzyki radości i wybawienia

w namiotach ludzi sprawiedliwych:

Prawica Pańska moc okazuje,

16 prawica Pańska wysoko wzniesiona,

prawica Pańska moc okazuje.

17 Nie umrę, lecz będę żył

i głosił dzieła Pańskie. Ps 115,17-18; Iz 38,19

18 Ciężko mnie Pan ukarał,

ale na śmierć mnie nie wydał.

19 Otwórzcie mi bramy sprawiedliwości,

chcę wejść i złożyć dzięki Panu. Ps 24,7-10

20 Oto jest brama Pana,

przez nią wejdą sprawiedliwi. Iz 26,2; Iz 1,26

21 Dziękować Ci będę, że mnie wysłuchałeś

i stałeś się moim zbawieniem.

22 Kamień odrzucony przez budujących

stał się kamieniem węgielnym. Iz 28,16; Za 3,9; Za 4,7; Mt 21,42p; Dz 4,11; Ef 2,20; 1Kor 3,11

118,22. Kamień odrzucony przez budujących. W budowlach izraelskich z okresu żelaza coraz częściej wykorzystywano ciosany kamień, który wyparł surowe głazy i tłuczeń używany w okresach wcześniejszych. W celu zapewnienia stabilności budowli i połączenia ze sobą sąsiednich murów kładziono starannie ociosany blok kamienny, który stawał się kamieniem węgielnym budowli. Zwykle był on większy od bloków tradycyjnie używanych, zaś jego umieszczenie często wymagało podjęcia specjalnych czynności lub rytuałów. Jego duża gładka powierzchnia nadawała się w naturalny sposób do umieszczenia inskrypcji z hasłami religijnymi, imieniem architekta lub króla oraz datą wzniesienia budowli. Możliwe, że kamień węgielny służył również jako podstawa, fundament budowli. Na temat dodatkowych informacji dotyczących tego ostatniego zob. komentarz do Ezd 3,3 i 3,10.

118,22. Kamień węgielny. Kamień węgielny lub lepiej - blok stanowiący fundament miał zawsze pierwszorzędne znaczenie w procesie budowy lub rekonstrukcji świątyni. Jeden z najbardziej szczegółowych tekstów dotyczących budowania świątyni opisuje, w jaki sposób Gudea wznosił świątynię dla Ningirsu (ok. 2000 przed Chr.). Uroczystość z okazji położenia pierwszej cegły to także moment symboliczny w historii każdej budowli.

23 Stało się to przez Pana,

cudem jest w oczach naszych.

118,23 Świątynia jest już odbudowana (por. Ag 1,9; Za 1,16). „Kamień węgielny” (albo „zwornik”; por. Jr 51,26), który może się stać „kamieniem potknięcia”, jest tematem mesjańskim (Iz 8,14; 28,16; Za 3,9; 4,7; 8,6) i będzie oznaczać Chrystusa (Mt 21,42p; Dz 4,11; Rz 9,33; 1 P 2,4-8; por. Ef 2,20; 1 Kor 3,11).

24 Oto dzień, który Pan uczynił,

radujmy się nim i weselmy!

118,24 W tradycji chrześcijańskiej wiersz odnoszony do dnia zmartwychwstania Chrystusa i włączony do liturgii paschalnej.

25 O Panie, wybaw!

O Panie, daj pomyślność! Ne 1,11

26 Błogosławiony, który przybywa w imię Pańskie!

Błogosławimy wam z domu Pańskiego. Mt 21,9p; Mt 23,39p

118,26 Na okrzyk rytualny z w. 25 (hebr.: hôsziah na’, „daj zbawienie”, stąd nasze Hosanna) kapłani odpowiadali tym błogosławieństwem, podjętym przez tłum w Niedzielę Palmową. Weszło ono do śpiewu Święty, święty, święty we mszy rzymskiej.

27 Pan jest Bogiem,

niech nas oświeci!

Ścieśnijcie szeregi, z gałęziami w rękach,

aż do rogów ołtarza. Kpł 23,40; Ne 8,15; 2Mch 10,7

118,27 Dosł.: „zacznijcie ceremonię z gałązkami”. Chodzi o ryt lulab, czyli wiązek kwiatów albo palm, którymi potrząsano wokół ołtarza.

118,27. Świąteczna procesja. Aby ukazać obfitość i urodzajność ziemi, Izraelici mieli obchodzić Święto Namiotów, machając gałązkami i dekorując swe szałasy owocami (cytrynami) oraz liśćmi i gałązkami wierzby i palmy. Świąteczne obchody obejmowały czasami taniec i pochody z naręczami gałęzi pokrytych liśćmi. W ten sposób ludzie dziękowali za obfite plony - dar Boga i wspólnie świętowali widome wypełnienie obietnicy przymierza. Teksty ze starożytnego Bliskiego Wschodu opisują również trasy procesji kapłańskich. Te procesje różniły się od procesji ludu, niesiono w nich bowiem wyobrażenia bóstw wraz z ich boskimi rekwizytami z jednego do drugiego miasta królestwa. Dzięki temu bóstwo mogło nawiedzać świątynie, dokonywać inspekcji włości należących do głównej społeczności kapłańskiej i uczestniczyć w dorocznych obchodach odbywających się poza stolicą. Owe święte procesje paradowały z obrazami i symbolami bogów ulicami miast, niosąc je do przybytków, gdzie składano ofiary, wykonywano tańce rytualne i inne czynności kultowe.

28 Jesteś moim Bogiem, chcę Ci dziękować;

Boże mój, chcę Ciebie wywyższać.

29 Wysławiajcie Pana, bo jest dobry,

bo łaska Jego na wieki.

Psalm 119

Pochwała prawa Bożego Ps 1; Ps 19,8-15

119,1-176 Psalm „alfabetyczny”. Osiem wierszy każdej strofy zaczyna się jedną z dwudziestu dwóch liter alfabetu hebr. i zawiera, z wyjątkiem tylko w w. 122, jeden z terminów oznaczających Prawo: świadectwo (tu: upomnienie, rozkaz, przykazanie), postanowienie, wola (tu: ustawa), przykazanie, obietnica (tu także: mowa, słowo), słowo, wyrok, droga. „Prawo” i jego synonimy należy tu rozumieć najszerzej: jako słowa oznaczające nauczanie objawione — tak jak przekazali je prorocy. W psalmie tym dostrzegamy jeden z najbardziej charakterystycznych pomników pobożności izraelskiej względem Objawienia Bożego.

1 Szczęśliwi, których droga nieskalana,

którzy postępują według Prawa Pańskiego. Ps 1,1; Ps 112,1; Mt 5,3n

119,1. Akrostych. Podział tekstu psalmu na zwrotki składające się z ośmiu wersetów rozpoczynających się od kolejnych liter hebrajskiego alfabetu wprowadzony został w większości przekładów. Każdy werset składającej się z ośmiu wersetów zwrotki rozpoczyna się tą samą hebrajską literą. Taka konstrukcja literacka nosi nazwę akrostychu. Na temat dodatkowych informacji dotyczących akrostychu zob. komentarz umieszczony we wstawce poświęconej powszechnym wyobrażeniom w Księdze Psalmów.

2 Szczęśliwi, którzy zachowują Jego upomnienia,

całym sercem Go szukają, Pwt 4,29; 2Krn 31,21

3 którzy nie czynią nieprawości,

lecz kroczą Jego drogami.

4 Ty na to dałeś swoje przykazania,

by pilnie ich przestrzegano.

5 Oby moje drogi były niezawodne

w przestrzeganiu Twych ustaw!

6 Wtedy nie doznam wstydu,

gdy zważać będę na wszystkie Twe przykazania.

7 Będę Ci dziękować szczerym sercem,

gdy się zaprawię do wyroków Twej sprawiedliwości.

8 Przestrzegać będę Twych ustaw,

nie opuszczaj mnie nigdy!

9 Jak młodzieniec zachowa ścieżkę swą w czystości? –

Przestrzegając słów Twoich.

10 Z całego serca swego szukam Ciebie;

nie daj mi odstąpić od Twoich przykazań!

11 W sercu swym przechowuję Twą mowę,

by nie grzeszyć przeciw Tobie.

12 Błogosławiony jesteś, Panie,

naucz mnie Twoich ustaw! Ps 25,4; Ps 143,10

13 Opowiadam swoimi wargami

wszystkie wyroki ust Twoich.

14 Cieszę się z drogi Twych napomnień

jak z wszelkiego bogactwa.

15 Będę rozmyślał o Twych postanowieniach

i ścieżki Twoje rozważał.

16 Będę się radował z Twych ustaw,

słów Twoich nie zapomnę.

17 Czyń dobrze słudze swojemu, aby żył

i przestrzegał słów Twoich.

119,17 „Życie” w tym psalmie należy rozumieć pełniej: jako szczęście, bezpieczeństwo, rozkwit i rozwój. Temat częsty w Ez (3,21; 18,32). Por. Pwt 4,1; Ps 133,3; itd.

18 Otwórz moje oczy, abym ujrzał

dziwy Twojego Prawa.

19 Jestem gościem na ziemi,

nie kryj przede mną Twych przykazań! Ps 39,13+

20 Dusza moja omdlewa z tęsknoty

wciąż do wyroków Twoich.

21 Zgromiłeś pyszałków;

przeklęci, co odstępują od Twych przykazań!

119,21 Pyszni i zuchwali są wielkimi wrogami Boga (w. 51, 69, 78, 85, 122; Ps 19,14; 86,14; Iz 13,11; Ml 3,19).

22 Oddal ode mnie

hańbę i pogardę,

bo zachowuję Twoje napomnienia.

119,22 Oddal. Dosł.: „tocz daleko”.

23 Choć możni zasiadają, by zmawiać się przeciw mnie,

Twój sługa rozmyśla o Twoich ustawach.

24 Bo Twoje napomnienia są moją rozkoszą,

Twoje ustawy są mi doradcami.

119,24 Twoje ustawy. Według grec. W tekście hebr. pominięte.

25 Przylgnęła do prochu moja dusza,

przywróć mi życie według Twego słowa! Ps 44,26

26 Opowiedziałem Ci moje drogi i wysłuchałeś mnie,

naucz mnie Twoich ustaw!

27 Pozwól mi zrozumieć drogę Twych postanowień,

abym rozważał Twe cuda.

28 Moja dusza nie zaznaje spoczynku ze zgryzoty;

podźwignij mnie zgodnie z Twoim słowem!

29 Drogę kłamstwa

odwracaj ode mnie,

daj mi zaś łaskę Twojego Prawa!

30 Drogę wierności obrałem,

pragnąc Twoich wyroków.

31 Lgnę do Twoich napomnień,

nie daj mi okryć się wstydem!

32 Biegnę drogą Twoich przykazań,

bo rozszerzasz mi serce.

33 Naucz mnie, Panie,

drogi Twoich ustaw,

bym przestrzegał ich aż do końca. Ps 19,12

119,33 Wierność przykazaniom jest już sama w sobie radością i nagrodą dla sprawiedliwego.

34 Pouczaj mnie, bym Prawa Twego przestrzegał,

a zachowywał je całym sercem.

119,34 Pouczaj mnie. BJ: „Daj mi zrozumieć”. Inne możliwe tłumaczenie: „daj mi zrozumienie”. Życzenie to, wielokrotnie tu powtarzane, powraca często także w księgach mądrościowych.

35 Prowadź mnie ścieżką Twoich przykazań,

bo mam w nich upodobanie.

36 Nakłoń me serce do Twoich napomnień,

a nie do zysku!

37 Odwróć me oczy,

niech na marność nie patrzą;

na Twojej drodze udziel mi życia!

119,37 na Twojej drodze. Za tekstem masoreckim. BJ: „przez twoje słowo”, według niektórych rkpsów hebr. i Targumów.

38 Spełnij wobec sługi Twego swoją obietnicę,

daną bojącym się Ciebie.

39 Odwróć moją hańbę,

która mnie trwoży,

bo Twoje wyroki są pełne dobroci.

40 Oto pożądam Twoich postanowień,

według Twej sprawiedliwości obdarz mnie życiem!

41 Niech zstąpi na mnie, Panie, Twoja łaska,

Twoje zbawienie, według Twojej obietnicy,

42 bym mógł dać odpowiedź tym, którzy mnie znieważają,

bo polegam na Twoich słowach.

43 Nie odbieraj moim ustom

słowa prawdy,

bo ufam Twoim wyrokom,

119,43 bo ufam Twoim wyrokom. W tekście hebr. dodane: „wielce”, które należy odnieść do w. 47 (BJ: „które wielce miłuję”); por. grec. i przekład syr.

44 a Prawa Twego zawsze strzec będę,

na wieki, na zawsze.

45 Chcę kroczyć drogą przestronną,

bo szukam Twoich postanowień. Ezd 7,10

119,45 Wierny pragnie jednocześnie zrozumieć Prawo i uczynić z niego regułę życia. To studium leży u podstaw literatury „midraszowej” (termin ten pochodzi od darasz, „szukać”).

46 O Twych rozkazach chcę mówić

w obecności królów,

a nie doznam wstydu.

47 I będę się weselił z Twoich przykazań,

które miłuję.

119,47 które miłuję. Zob. przyp. 119,43.

48 Wznoszę ręce moje

ku Twym przykazaniom,

które kocham,

i rozważać będę Twoje ustawy.

49 Pomnij na słowo swoje do Twojego sługi,

przez które mi dałeś nadzieję.

50 W moim ucisku jest dla mnie pociechą, 
że Twoja mowa obdarza mnie życiem.

51 Ludzie zuchwali bardzo mi ubliżają,

a ja nie odstępuję od Twojego Prawa.

52 Przypominając sobie Twe wyroki odwieczne,

Panie, doznaję pociechy.

53 Gniew mnie ogarnia z powodu występnych,

co porzucają Twe Prawo.

54 Twoje ustawy stały się dla mnie pieśniami

na miejscu mego pielgrzymowania.

55 Nocą pamiętam

o Twoim imieniu, Panie,

by zachowywać Twe Prawo.

56 Oto, co do mnie należy:

zachowywać Twe postanowienia.

57 Moim działem jest Pan – mówię,

by zachować Twoje słowa.

58 Z całego serca dbam o przychylność Twojego oblicza,

zmiłuj się nade mną według swej obietnicy!

59 Rozważam moje drogi

i zwracam moje kroki ku Twoim napomnieniom.

60 Śpieszę bez ociągania,

by przestrzegać Twoich przykazań.

61 Oplotły mnie więzy grzeszników,

nie zapomniałem o Twoim Prawie.

62 Wstaję o północy,

aby Cię wielbić

za słuszne Twoje wyroki.

63 Jestem przyjacielem

wszystkich, którzy się boją Ciebie

i strzegą Twych postanowień.

64 Twoja łaska, Panie, napełnia ziemię;

naucz mnie Twoich ustaw! Ps 33,5

65 Wyświadczyłeś dobro swojemu słudze

zgodnie z Twoim słowem, Panie!

66 Naucz mnie zrozumienia i umiejętności,

bo ufam Twoim przykazaniom.

67 Błądziłem, zanim przyszło utrapienie;

teraz jednak przestrzegam Twej mowy.

68 Dobry jesteś i dobro czynisz;

naucz mnie Twoich ustaw!

69 Zuchwali knują przeciw mnie podstęp, j

a całym sercem strzegę Twych postanowień.

70 Otępiało ich serce porosłe tłuszczem,

a ja znajduję rozkosz w Twoim Prawie. Ps 17,10; Ps 73,7

71 Dobrze to dla mnie, że doznałem poniżenia,

bym się nauczył Twych ustaw.

72 Prawo z ust Twoich jest dla mnie lepsze

niż tysiące sztuk złota i srebra.

119,72. Tysiące sztuk złota i srebra. W ten właśnie sposób Psalmista opisuje wielką fortunę. Przeciętny roczny dochód wynosił ok. 10 syklów srebra.

73 Twe ręce mnie uczyniły i ukształtowały;

obdarz mnie rozumem, bym się nauczył Twoich przykazań. Pwt 32,6; Hi 10,8

74 Bojący się Ciebie, widząc mnie, się cieszą,

bo pokładam ufność w Twoim słowie. Ps 130,5

75 Wiem, Panie, że sprawiedliwe są Twoje wyroki,

że dotknąłeś mnie słusznie.

76 Niech Twoja łaska stanie mi się pociechą

zgodnie z obietnicą, daną Twemu słudze.

77 Niech zaznam Twojej litości, abym żył,

bo Twoje Prawo jest moją rozkoszą.

78 Niech zawstydzą się zuchwali, bo niesłusznie mnie dręczą,

ja będę rozmyślał o Twoich przykazaniach.

79 Niech zwrócą się do mnie bojący się Ciebie

i ci, którzy uznają Twoje napomnienia.

80 Niech serce moje będzie nienaganne wobec Twych ustaw,

abym nie doznał wstydu.

81 Słabnie moja dusza [w drodze] ku Twemu zbawieniu;

pokładam ufność w Twoim słowie.

119,81-82 Słabnie... Słabną. Dosł.: „zniszczy się... zniszczą się”.

— Twego słowa. W tekście hebr. po tym wyrażeniu dodane „mówiąc”, co jest dittografią początku poprzedniego słowa.

82 Słabną moje oczy, [wyglądając] Twego słowa:

kiedyż mnie pocieszysz?

83 Bo chociaż jestem jak bukłak wśród dymu,

nie zapomniałem Twych ustaw. Hi 30,30; Ps 35,14

119,83. Jestem jak bukłak wśród dymu. Chociaż opisany tutaj skórzany bukłak napełniono kiedyś winem (1 Sm 16,20), nie używano go podczas procesu fermentacji, lecz do przewożenia różnych płynów (np. mleka w Sdz 4,19). Akadyjski odpowiednik tego słowa (nadu) oznacza bukłak na wodę (zwykle wykonany z owczej skóry); w tym celu mogli go też wykorzystywać Gibeonici (Joz 9,4.13).

Hebrajskie słowo przetłumaczone jako „dym” też zostało użyte w sposób niezwykły i może oznaczać raczej popiół niż dym. W Rdz 19,28 substancja, która została za jego pomocą opisana, unosiła się w powietrzu po zniszczeniu Sodomy i Gomory, wydobywając się „jak gdyby ·£ pieca, w którym topią metal”. W Ps 148,8 słowo to pojawia się wraz ze śniegiem w całej serii skutków niszczycielskich sił natury (tym razem oznacza popiół pochodzący z wulkanu, zob. Ps 104,32). Śnieg i popiół (inne słowo hebrajskie) porównano również w Ps 147,16. W Ps 119 metaforą pasującą do kontekstu byłby ktoś czekający i nieznający odpowiedzi. Skórzany bukłak umieszczano w popiele o umiarkowanej temperaturze na pewien czas, np. podczas wytwarzania jogurtu. Chociaż bardziej rozpowszechnionym produktem mlecznym było masło (zob. komentarz do Iz 7,15), w starożytności znano również jogurt.

84 Ile dni słudze Twojemu zostaje?

Kiedy wykonasz

wyrok na prześladowcach?

85 Doły wykopali dla mnie zuchwalcy,

którzy nie postępują według Twego Prawa.

86 Wszystkie przykazania Twoje są prawdą;

gdy kłamstwem mnie prześladują – pomóż mi!

87 Niemalże pokonali mnie na ziemi;

ja zaś nie porzuciłem Twoich postanowień.

88 Według swej łaski zapewnij mi życie,

ja zaś będę przestrzegać napomnień z ust Twoich.

89 Słowo Twe, Panie, trwa na wieki,

niezmienne jak niebiosa. Ps 19,10; Prz 8,22n; Iz 40,8

90 Wierność Twoja [trwa] z pokolenia na pokolenie;

umocniłeś ziemię, i trwa.

91 Wszystko trwa do dziś według Twoich wyroków,

bo wszystkie rzeczy Ci służą.

92 Gdyby Twoje Prawo nie było moją rozkoszą,

byłbym już zginął w mej nędzy.

93 Nie zapomnę na wieki Twoich postanowień,

bo przez nie dałeś mi życie.

94 Należę do Ciebie – wybaw mnie,

bo rozważam Twe postanowienia.

95 Czyhają na mnie grzesznicy, żeby mnie zgubić;

ja przestrzegam Twoich napomnień.

96 Zobaczyłem, że wszelka doskonałość ma granice:

Twoje przykazanie sięga bardzo daleko.

97 Jakże miłuję Prawo Twoje:

przez cały dzień nad nim rozmyślam.

98 Twoje przykazanie uczyniło mnie mędrszym od mych wrogów,

bo jest ono moim na wieki.

99 Jestem roztropniejszy od wszystkich, którzy mnie uczą,

bo rozmyślam o Twoich napomnieniach.

100 Jestem roztropniejszy od starców,

bo zachowuję Twoje postanowienia. Hi 32,6n; Mdr 4,8-9

101 Powstrzymuję nogi od wszelkiej złej ścieżki,

aby słów Twoich przestrzegać.

102 Nie odstępuję od Twoich wyroków,

albowiem Ty mnie pouczasz.

103 Jak słodka jest dla mego podniebienia Twoja mowa,

ponad miód dla ust moich. Ps 19,11; Jr 15,16

104 Z Twoich przykazań czerpię roztropność,

dlatego nienawidzę

wszelkiej ścieżki nieprawej.

105 Twoje słowo jest lampą dla moich kroków

i światłem na mojej ścieżce. Ps 18,29; Prz 6,23

106 Przysiągłem i postanawiam

przestrzegać Twoich sprawiedliwych wyroków.

107 Panie, jestem bardzo udręczony,

zachowaj mnie przy życiu według Twego słowa.

108 Przyjmij, o Panie, ofiary z ust moich

i naucz mnie Twoich wyroków. Ps 50,14; Ps 50,23; Hbr 13,15

109 W moim ręku ciągle jest moje życie,

i Prawa Twego nie zapominam.

119,109 Znaczenie pierwszego stychu: w każdej chwili jestem gotów ryzykować swym życiem.

110 Występni zastawili na mnie sidła,

lecz nie odstąpiłem od Twoich postanowień.

111 Napomnienia Twoje są moim dziedzictwem na wieki,

bo są radością mojego serca.

112 Serce swoje nakłaniam,

by wypełniać Twoje ustawy,

na wieki, na zawsze.

113 Nienawidzę ludzi chwiejnych,

a Prawo Twoje miłuję.

114 Ty jesteś obrońcą moim i moją tarczą,

pokładam ufność w Twoim słowie.

115 Odstąpcie ode mnie, złoczyńcy,

strzec będę przykazań Boga mojego. Ps 6,9

116 Podtrzymaj mnie według swojej obietnicy, bym żył;

nie zawiedź mojej nadziei!

117 Wesprzyj mnie, a będę ocalony

i zawsze będę zważał na Twoje ustawy.

118 Odrzucasz wszystkich, co odstępują od Twoich ustaw,

bo zamiary ich są kłamliwe.

119 Jako żużel oceniasz wszystkich występnych w kraju,

dlatego miłuję Twoje napomnienia. Ez 22,18-22

119,119 oceniasz. Według trzech rkpsów hebr., Wulgaty, Akwili i Symmacha. Tekst masorecki: „Ty sprawiasz, że ustaje”.

120 Drży moje ciało z bojaźni przed Tobą

i lękam się Twoich wyroków. Hi 4,14-15; Ps 88,17

121 Wykonuję prawo i sprawiedliwość;

nie wydawaj mnie moim ciemięzcom!

122 Chroń swego sługę dla [jego] dobra,

aby nie uciskali mnie zuchwalcy.

123 Moje oczy ustają, wypatrując Twojej pomocy

i sprawiedliwej Twej mowy.

124 Postąp ze sługą swoim według swej łaskawości

i naucz mnie Twoich ustaw!

125 Jestem Twoim sługą, daj mi rozeznanie,

bym poznał Twoje napomnienia.

126 Dla Pana czas już jest działać:

pogwałcili Twoje Prawo.

119,126 Dla Pana. Dosł.: „dla Jahwe”. Według tekstu masoreckiego. W BJ: „Jahwe”, za jednym rkpsem hebr. i św. Hieronimem.

127 Przeto miłuję Twoje przykazania

bardziej niż złoto, niż złoto najczystsze.

128 Dlatego kieruję się wszystkimi Twoimi postanowieniami

i nienawidzę wszelkiej drogi fałszu.

119,128 Pierwszy stych według grec. i św. Hieronima. Tekst hebr. skażony, dosł.: „Uważam za słuszne wszystkie postanowienia wszystkiego”.

129 Twoje napomnienia są przedziwne,

dlatego przestrzega ich moja dusza.

130 Wyjaśnianie Twoich słów oświeca

i poucza niedoświadczonych. Ps 73,17

131 Otwieram swe usta i chłonę powietrze,

bo pragnę Twoich przykazań.

132 Obróć się do mnie i zmiłuj się nade mną,

tak jak postępujesz z tymi, co imię Twe miłują. Ps 25,16; Ps 5,12; Ps 91,14

133 Moje kroki umocnij Twoją mową,

niech nie ma władzy nade mną żadna niegodziwość!

134 Wyzwól mnie z ludzkiego ucisku,

a będę strzegł Twych postanowień.

135 Rozjaśnij Twe oblicze nad swoim sługą

i naucz mnie Twoich ustaw! Ps 4,7+

136 Strumienie łez płyną z mych oczu,

bo się nie zachowuje Twojego Prawa. Ez 9,4; Ezd 9,3n

137 O Panie, jesteś sprawiedliwy

i wyrok Twój jest słuszny.

138 Swoje napomnienia dałeś sprawiedliwie

i z pełną wiernością.

139 Gorliwość mnie pożera,

bo moi przeciwnicy zapominają o Twoich słowach. Ps 69,10

119,139 Gorliwość. Grec: „Twoja gorliwość” albo „gorliwość o dom Twój” (por. 69,10). BJ: „Moja gorliwość”.

140 W ogniu wypróbowana jest Twoja mowa

i sługa Twój ją miłuje.

141 Ja jestem mały i wzgardzony,

nie zapominam o Twych postanowieniach.

142 Twa sprawiedliwość – to wieczna sprawiedliwość,

a Prawo Twoje jest prawdą.

143 Spadły na mnie strapienia i ucisk,

lecz rozkoszą moją są Twoje przykazania.

144 Sprawiedliwość Twoich napomnień trwa na wieki;

daj mi rozeznanie, abym żył.

145 Z całego serca wołam:

wysłuchaj mnie, Panie,

chcę zachowywać Twoje ustawy.

146 Wołam do Ciebie – wybaw mnie,

a będę przestrzegał Twych napomnień.

147 Przychodzę o świcie i błagam;

pokładam ufność w Twoich słowach.

148 Moje oczy się budzą przed nocnymi strażami,

aby rozważać Twą mowę. Ps 63,7; Ps 77,5

149 Usłysz mój głos, o Panie, w swojej łaskawości

i zapewnij mi życie zgodne z Twym wyrokiem.

150 Zbliżają się niegodziwi moi prześladowcy,

dalecy oni od Prawa Twojego.

119,150 moi prześladowcy. Dosł.: „ci, którzy mnie prześladują”, według dwunastu rkpsów hebr. i przekładów starożytnych. Tekst masorecki: „ci, którzy idą za (hańbą)”.

151 Jesteś blisko, o Panie,

i wszystkie Twoje przykazania są prawdą.

152 Od dawna wiem z Twoich napomnień,

że ustaliłeś je na wieki.

153 Wejrzyj na moją nędzę i wyzwól mnie,

bo nie zapomniałem Twojego Prawa.

154 Broń mojej sprawy i wybaw mnie;

zgodnie z Twą mową zapewnij mi życie! Ps 43,1

155 Zbawienie jest daleko od występnych,

bo nie dbają o Twoje ustawy.

156 Liczne są Twe zmiłowania, o Panie,

zgodnie z Twymi wyrokami zapewnij mi życie!

157 Wielu mnie prześladuje i trapi;

nie uchylam się od Twoich napomnień.

158 Widzę odstępców i wstręt mnie ogarnia,

bo mowy Twojej nie strzegą.

159 Patrz, miłuję Twoje postanowienia;

Panie, w Twojej łaskawości zapewnij mi życie!

160 Podstawą Twego słowa jest prawda,

i wieczny jest każdy Twój wyrok sprawiedliwy.

161 Możni prześladują mnie bez powodu,

moje zaś serce lęka się słów Twoich.

162 Raduję się z Twojej mowy

jak ten, co zdobył łup wielki.

163 Nienawidzę kłamstwa i wstręt mam do niego,

a Prawo Twoje miłuję.

164 Siedem razy na dzień wysławiam Ciebie

z powodu sprawiedliwych Twych wyroków.

165 Obfity pokój dla miłujących Twe Prawo,

nie przytrafi się [im] żadne potknięcie. Ps 37,11; Ps 72,7

166 Czekam, o Panie, Twojej pomocy

i wypełniam Twoje przykazania.

167 Moja dusza strzeże Twych napomnień

i bardzo je miłuje.

168 Przestrzegam Twoich postanowień i napomnień,

bo wszystkie moje drogi są przed Tobą. Prz 5,21

169 Niech wołanie moje dojdzie do Ciebie, o Panie;

przez swoje słowo daj mi rozeznanie!

170 Niech dojdzie do Ciebie moja modlitwa,

wyzwól mnie zgodnie z Twym słowem! Ps 79,11; Ps 88,3

171 Niech moje wargi hymn wypowiedzą,

bo nauczasz mnie swoich ustaw.

172 Niechaj mój język opiewa Twą mowę,

bo wszystkie Twoje przykazania są sprawiedliwe.

173 Twoja ręka niech mi będzie pomocna,

bo wybrałem Twoje postanowienia.

174 Pragnę Twojej pomocy, o Panie,

a Prawo Twoje jest moją rozkoszą.

175 Niech moja dusza żyje i niech chwali Ciebie,

niech mnie wspierają Twoje wyroki! Ps 22,27; Ps 69,33; Iz 38,19; Iz 55,3

176 Błądzę jak owca, która zginęła;

szukaj swego sługi,

bo nie zapominam o Twoich nakazach. Iz 53,6; Jr 50,6; Ez 34,1+; Łk 15,4-7

119,176 Prorocki temat zagubionych owiec (Ez 34,1+) odniesiono tu do jednostki.

Psalm 120

Nieprzyjaciele pokoju

120,1-7 „Psalmy stopni” albo „psalmy wstępowali” (120-134) były niewątpliwie śpiewane przez pielgrzymów zdążających do Jerozolimy (por. Ps 84,7; Iz 30,29). Za wyjątkiem Ps 132 składają się one z wierszy „elegijnych”, o nierównych stychach, często występuje w nich „rytm gradualny”: te same słowa lub wyrażenia są podejmowane jak echo w następnym lub w którymś z kolejnych wierszy (por. w. 2-3, 5, 6 i 7)

1 Pieśń stopni.

Do Pana w swoim utrapieniu

wołałem i wysłuchał mnie.

2 Panie, uwolnij moje życie

od warg kłamliwych

i od podstępnego języka! Ps 12,3-5; Ps 52,4; Ps 52,6

3 Cóż tobie [Bóg] uczyni

lub co ci dorzuci,

podstępny języku?

120,3 W dwu pierwszych stychach zwyczajowa formuła przysięgi złorzeczącej (por. Rt 1,17+; 1 Sm 3,17; 14,44; 20,13; 25,22).

4 Ostre strzały mocarza

i węgle z janowca.

120.4. Węgle z janowca. Pień drzewa janowca dostarczał twardego drewna, świetnie nadającego się do produkcji węgla drzewnego.

5 Biada mi, że przebywam w Meszek

i mieszkam pod namiotami Kedaru!

120,5 Kraj Meszek, zamieszkały przez ludność kaukaską (Rdz 10,2; Ez 27,13), gdzie będzie królować Gog (Ez 38,2). Arabowie Kedaru zamieszkiwali pustynię syr. Psalmista traktuje „Meszek” i „Kedar” jako synonimy wyrażenia „ludy barbarzyńskie”.

120.5. Przebywam w Meszek i mieszkam pod namiotami Kedaru. Meszek, królestwo z centralnej Anatolii, zostało podbite przez asyryjskiego króla Sargona II, najechali je też Kimmeryjczycy od strony południowej Rosji. Sądzi się, że w wyniku wojen kimmeryjskich królestwo to znalazło się pod panowaniem Lidii. Asyryjczycy nazywali ten kraj Muszku, zaś Herodot określa go mianem Moszi. U schyłku VIII w. przed Chr. królem Muszku był Mita, przez Greków nazywany Midasem (królem, który swym dotknięciem zamieniał wszystko w złoto). Jego grobowiec odnaleziono w Gordion i przeprowadzono tam prace wykopaliskowe. Kedar był drugim synem Izmaela (Rdz 25,13). Wzięło od niego początek plemię, które osiągnęło najwyższy poziom rozkwitu w okresie od VIII do IV w. przed Chr. Wzmianki o nim pojawiają się w tekstach asyryjskich i starobabilońskich, gdzie nazywane jest Kadar. Wydaje się, że imiona własne Kedarytów są spokrewnione z południową gałęzią języków semickich. Ten lud plemienny zamieszkiwał Półwysep Arabski, często odbywając wędrówki do Lewantu przez Synaj. Głównym zajęciem Kedarytów aż do okresu hellenistycznego była hodowla owiec i przewożenie towarów karawanami. Ponieważ wspomniane miejsca znajdują się po przeciwnych stronach Izraela, zostały tutaj przypuszczalnie wymienione jako symbole odległych i barbarzyńskich miejsc.

6 Zbyt długo mieszkała moja dusza

z tymi, co nienawidzą pokoju.

7 Gdy ja mówię o pokoju,

tamci prą do wojny. Ps 140,3

Psalm 121

Stróż Izraela

121,1-8 Psalm, przypominający wiernym, że Bóg jest ich stróżem, nadawał się do odmawiania przez pielgrzymów, zdążających do Jerozolimy po drogach często uciążliwych. Odnosi się on także do chrześcijan, którzy zmierzają do Jerozolimy niebieskiej.

1 Pieśń stopni.

Wznoszę swe oczy ku górom:

skądże nadejdzie mi pomoc? Jr 3,23

121,1. Pomoc w górach. Hebrajski idiom wskazuje na wzgórza (góry) jako miejsce, w którym potrzebna jest pomoc. Pielgrzymującego Psalmistę góry napawają niepokojem (z powodu zdradliwych ścieżek oraz niebezpieczeństwa ze strony rabusiów lub dzikich zwierząt) i zwraca się o Bożą ochronę podczas swojej podróży.

2 Pomoc mi przyjdzie od Pana,

co stworzył niebo i ziemię. Oz 13,9; Ps 124,8

3 On nie pozwoli zachwiać się twej nodze

ani się zdrzemnie Ten, który cię strzeże. 1Sm 2,9; Prz 3,24; Prz 3,26; Ps 66,9; Ps 91,12; Pwt 32,10

4 Oto nie zdrzemnie się ani nie zaśnie

Ten, który czuwa nad Izraelem.

121,3-4. Drzemka. W literaturze mezopotamskiej drzemiący bóg nie odpowiada na modlitwy człowieka wołającego o pomoc. Enlil miał być czujny nawet wówczas, gdy wydawało się, że śpi. W jednej z modlitw babilońskich czciciel zastanawia się, jak długo jeszcze bóstwo ma zamiar spać.

5 Pan cię strzeże,

Pan twoim cieniem

przy twym boku prawym. Iz 25,4; Ps 16,8; Ps 73,23; Iz 49,10

6 Za dnia nie porazi cię słońce,

ni księżyc wśród nocy.

121,6. Za dnia nie porazi cię słońce ni księżyc wśród nocy. Każdy, kto był na Bliskim Wschodzie, wie o niebezpieczeństwie odwodnienia organizmu lub porażenia słonecznego. Na wielu drogach wiodących do Jerozolimy wędrowcy narażeni byli na upały. Ponieważ takie wystawienie na działanie słońca mogło być fatalne w skutkach, mieszkańcy starożytnego świata wierzyli, że również długotrwała ekspozycja na działanie księżyca może stanowić zagrożenie dla zdrowia. Babilońskie i asyryjskie teksty medyczne z I tysiąclecia przed Chr. wymieniają kilka dolegliwości będących wynikiem „dłoni Sina” (Sin był bogiem księżyca), m.in. zgrzytanie zębami, drżenie rąk i nóg oraz inne symptomy epilepsji. Współczesne słowo „lunatyk” wskazuje, że wiara ta przetrwała do czasów stosunkowo niedawnych.

7 Pan cię uchroni od zła wszelkiego,

czuwa nad twoim życiem. Ps 97,10

8 Pan będzie strzegł twego wyjścia i przyjścia

teraz i po wszystkie czasy. Rdz 28,15; Pwt 28,6; Tb 5,17

Psalm 122

Pomyślność dla Jeruzalem

122,1-9 Zatrzymując się u bram świętego miasta, pielgrzymi pozdrawiali je; Szalom („Pokój”), posługując się przy tym etymologią jego nazwy: Jerozolima = „miasto pokoju” (por. 76,3). Pokój, którego mu życzono, był częścią nadziei mesjańskich (por. Iz 11,6+; Oz 2,20+). Miłość do świętego Syjonu (2 Sm 5,9+) jest jednym z rysów pobożności żydowskiej (por. Ps 48; 84; 87; 133; 137).

1 Pieśń stopni. Dawidowa.

Uradowałem się, gdy mi powiedziano:

Pójdziemy do domu Pańskiego! Ps 42,5; Ps 42,7; Ps 43,3; Ps 84,2-5

2 Już stoją nasze nogi

w twych bramach, o Jeruzalem,

3 Jeruzalem, wzniesione jako miasto

o gęstej i zwartej zabudowie. Ps 48,13-14; Ef 2,19-22

122,3 Jerozolima, solidnie odbudowana (por. Ne 2,17n), to symbol jedności ludu wybranego (BJ: „gdzie wszystko stanowi jedną całość”. Przekłady starożytne: „gdzie wspólnota jest jedna”) oraz figura jedności Kościoła.

4 Tam wstępują pokolenia,

pokolenia Pańskie,

według prawa Izraela,

aby wielbić imię Pańskie. Pwt 16,16

122,4 według prawa Izraela, / aby wielbić. Dosł.: „świadectwo dla Izraela, aby wielbił”. BJ: „jest dla Izraela powodem, aby dzięki czynić”. Miasto święte jest widzialnym znakiem dobrodziejstw Bożych, rękojmią spełnienia obietnic mesjańskich. 122,6 ci, którzy ciebie miłują! Według tekstu hebr., gdzie ’ohabajik. BJ: „twoje namioty”, ’ohalajik, za jednym rkpsem hebr.

5 Tam ustawiono

trony sędziowskie,

trony domu Dawida. 1Krl 7,7; Pwt 17,8; 2Krn 19,8

122,5. Trony sędziowskie. Jako najwyższa instancja odwoławcza w królestwie, król co jakiś czas sądził sprawy wnoszone do jego trybunału. Właśnie w tym celu ustawiano tron w sali audiencyjnej w kompleksie pałacowym lub przy głównej bramie miasta. Podczas prac wykopaliskowych w Dan odkryto takie miejsce w pobliżu bramy, gdzie król zasiadał na tronie pod baldachimem, by sądzić lud.

6 Proście o pokój dla Jeruzalem,

niech zażywają pokoju ci, którzy ciebie miłują!

7 Niech pokój będzie w twoich murach,

a bezpieczeństwo w twych pałacach! Ps 48,13; Pnp 4,4

8 Przez wzgląd na moich braci i przyjaciół

będę mówił: Pokój w tobie!

9 Przez wzgląd na dom Pana, Boga naszego,

będę się modlił o dobro dla ciebie. Ps 26,8; Tb 13,14

Psalm 123

Modlitwa człowieka nieszczęśliwego

123,1-4 Psalm pochodzi niewątpliwie z czasów, które nastąpiły po powrocie z wygnania, albo z epoki Nehemiasza, kiedy odradzająca się wspólnota żydowska była otoczona pogardą i narażona na ataki pogan (por. Ne 2,19; 3,36).

1 Pieśń stopni.

Do Ciebie wznoszę me oczy,

który mieszkasz w niebie.

2 Oto jak oczy sług są zwrócone na ręce ich panów

i jak oczy służącej

na ręce jej pani,

tak oczy nasze ku Panu, Bogu naszemu,

aż się zmiłuje nad nami. Ps 25,15; Ps 69,4; Ps 119,82; Ps 141,8

3 Zmiłuj się nad nami, Panie, zmiłuj się nad nami,

bo wzgardą jesteśmy nasyceni. Ne 3,36; Ps 44,14n

4 Dusza nasza jest nasycona

szyderstwem zarozumialców

i wzgardą pyszałków. Hi 12,5; Za 1,15

123,4 Końcowy stych w BJ: „Pogarda jest dla pyszałków!”. Dodatek z epoki machabejskiej, być może z czasów prześladowania pod rządami Antiocha Epifanesa. Tekst niejasny. Qere: „pogarda jest dla pysznych Greków”, jednak w tekście spółgłoskowym i w przekładach starożytnych słowo: jônîm, „Grecy”, połączono z poprzedzającym je wyrazem (otrzymując możliwą rozszerzoną formę wyrazu „pyszny”), by zakamuflować aluzję świadczącą o niechęci do cudzoziemców.

Psalm 124

Zbawca Izraela

124,1-8 Dziękczynienie za przebyte próby, w których opisie pojawiają się tradycyjne obrazy dzikich zwierząt, powodzi, zasadzek.

1 Pieśń stopni. Dawidowa.

Gdyby Pan nie był

po naszej stronie –

niech to już przyzna Izrael –

124,1 Końcowy stych w BJ: „niech Izrael to mówi”. Słowa skierowane do tłumu, by powtarzał pierwsze zdanie jako rodzaj antyfony.

2 gdyby Pan nie był

po naszej stronie,

gdy ludzie przeciw nam powstawali, Ps 129,1; Ps 118,2n

3 wtedy połknęliby nas żywcem,

gdy ich gniew przeciw nam zapłonął; Prz 1,12

4 wówczas zatopiłaby nas woda,

popłynąłby potok nad nami; Ps 18,5+

5 wówczas przelałyby się nad nami

wezbrane wody.

6 Błogosławiony Pan,

który nas nie wydał

na pastwę ich zębom.

7 Dusza nasza jak ptak się wyrwała

z sidła ptaszników,

sidło się porwało,

a my jesteśmy wolni. Prz 6,5

124,7. Sidła ptaszników. Powszechnie znany obraz ptasznika chwytającego ptaki w sieci i sidła mógł być źródłem tej tradycyjnej metafory (zob. Joz 23,13; Ps 69,23; Iz 8,14). Istnieją liczne przykłady tego rodzaju łowów w egipskich malowidłach grobowych, pojawiają się również na sumeryjskiej Steli Sępów (zob. komentarz do Ez 12,13). Przy chwytaniu ptaków posługiwano się różnego rodzaju metodami. Chociaż łowcy mogli używać procy, rzucać kijem (zob. malowidło z grobowca w Beni Hasan) lub strzelać z luku, by upolować pojedynczego ptaka, w większości przypadków w tekście biblijnym i sztuce starożytnej przedstawia się duże stada ptaków schwytane w siatki lub klatki. Na przykład w grobowcu Ka-Gemmi z Sakkara (Egipt, VI dynastia) ukazano ptasznika posługującego się siecią. Najwyraźniej niektórzy ptasznicy stosowali również przynętę (poświadczone w Syr 11,30).

8 Nasza pomoc jest w imieniu Pana,

który stworzył niebo i ziemię. Ps 121,2

Psalm 125

Bóg ochrania swoich

1 Pieśń stopni.

Ci, którzy Panu ufają,

są jak góra Syjon,

co się nie porusza, ale trwa na wieki. Prz 10,25

2 Góry otaczają Jeruzalem,

tak Pan swój lud otacza

i teraz, i na wieki. Pwt 32,10 Mt 28,20

3 Bo nie zaciąży

bezbożne berło

nad losem sprawiedliwych,

by sprawiedliwi nie wyciągali

rąk swoich ku nieprawości. Ps 119,134

4 Panie, dobrze czyń dobrym

i ludziom prawego serca! Ps 18,26n; Wj 21,25+

5 A tych, co schodzą na kręte swe drogi,

niech Pan odprawi wraz ze złoczyńcami.

Pokój nad Izraelem! Prz 3,32; Ps 92,10 Ps 128,6; Ga 6,16

Psalm 126

Pieśń powrotu

126,1-6 Dla tych, którzy powrócili do ojczyzny i borykają się z trudnościami czasu odnowy (por. Ne 5; itd.), powrót z wygnania babilońskiego jest figurą nadejścia ery mesjańskiej.

1 Pieśń stopni.

Gdy Pan odmienił

los Syjonu,

byliśmy jak we śnie.

2 Wtedy usta nasze były pełne śmiechu,

a język nasz – radości.

Wtedy mówiono między poganami:

Wielkodusznie postąpił z nimi Pan! Hi 8,21 Ez 36,36

3 Wielkodusznie postąpił Pan z nami,

staliśmy się radośni. Łk 1,49

4 Odmień nasz los, o Panie,

jak strumienie w [ziemi] Negeb.

126,4 Negeb to kraina prawie zawsze sucha (por. Hi 6,15), łożyska jej potoków zimą wypełniają się nagle wodą i użyźniają ziemię.

126,4. Strumienie w ziemi Negeb. Strumienie Palestyny w porze deszczowej przypominają rwące potoki. Jednak niewiele w nich wody w porze letniej, gdy woda jest najbardziej potrzebna. W suchym pustynnym rejonie rozciągającym się na południe od Jerozolimy okresowe wylewy strumieni przynosiły ludziom ulgę i przywracały wegetację.

5 Którzy we łzach sieją,

żąć będą w radości. Iz 25,8-9; Ba 4,23; Ap 21,4

6 Postępują naprzód wśród płaczu,

niosąc ziarno na zasiew;

z powrotem przychodzą wśród radości,

przynosząc swoje snopy. Jr 31,9 Iz 65,19; J 12,24; J 16,20

Psalm 127

Zawierzenie się Opatrzności

127,1-5 Praca człowieka jest skazana na niepowodzenie, jeżeli Bóg nie uczyni jej płodną. Codzienny chleb oraz potomstwo są darami Boga.

1 Pieśń stopni. Salomonowa.

Jeżeli Pan domu nie zbuduje,

na próżno się trudzą ci, którzy go wznoszą.

Jeżeli Pan miasta nie ustrzeże,

strażnik czuwa daremnie. Pwt 8,11-18; Prz 3,5-6; Prz 10,22; Mt 6,25-34; J 15,5

2 Daremne to dla was wstawać przed świtem,

wysiadywać do późna –

dla was, którzy jecie chleb zapracowany ciężko;

tyleż daje On i we śnie tym, których miłuje. Mt 6,11p

127,2 we śnie. Wyrażenie aram., być może dodane później. Końcowy stych w BJ: „podczas gdy On obsypuje swego umiłowanego, który śpi”. Przekłady starożytne: „gdy On napełnia snem swoich umiłowanych”.

— Tytuł hebr. psalmu dostrzegł w „umiłowanym” Salomona (por. 2 Sm 12,25) i być może w sformułowaniu „we śnie” — sen Salomona w Gibeonie (1 Krl 3,5).

3 Oto synowie są darem Pana,

a owoc łona nagrodą. Prz 3,24-26; Koh 2,24+; Pwt 28,11; Prz 17,6; Ps 128

4 Jak strzały w ręku wojownika,

tak synowie za młodu zrodzeni.

5 Szczęśliwy mąż, który napełnił nimi swój kołczan.

Nie zawstydzi się, gdy będzie rozprawiał

z nieprzyjaciółmi w bramie. Hi 29,5; Hi 29,7n; Prz 31,23

127,5 Brama to miejsce, gdzie się załatwia wszystkie sprawy (por. Pwt 21,19; 22,15; Rt 4,1; itd.).

Psalm 128

Błogosławieństwo nad wiernym

128,1-6 Psalm opiewa szczęście domowe, którego Bóg udziela sprawiedliwym, nauczanie mędrców o odpłacie doczesnej.

1 Pieśń stopni.

Szczęśliwy, kto boi się Pana

i kto chodzi Jego drogami! Ps 112,1; Ps 37,3-5

2 Bo z pracy rąk swoich na pewno będziesz pożywał,

będziesz szczęśliwy i dobrze będzie ci się wiodło. Ps 112,3

3 Małżonka twoja jak płodny szczep winny

we wnętrzu twojego domu.

Synowie twoi jak szczepy oliwne

dokoła twojego stołu. Prz 31 Ps 144,12; Hi 29,5

4 Oto takie błogosławieństwo dla męża,

który boi się Pana.

5 Niechaj cię Pan błogosławi z Syjonu,

obyś oglądał pomyślność Jeruzalem

przez całe swe życie. Ps 134,3; Ps 20,3; Ps 122,9 Rdz 50,23; Hi 42,16; Prz 17,6; Ps 125,5; Ga 6,16

6 Obyś oglądał dzieci twoich synów.

Pokój nad Izraelem!

Psalm 129

Przeciwko nieprzyjaciołom Syjonu

1 Pieśń stopni.

Bardzo mnie gnębili od mojej młodości –

niech powie Izrael – Ps 124,1

129,1 Mowa o czasie pobytu w Egipcie i wejścia do Kanaanu.

2 bardzo mnie gnębili od mojej młodości,

lecz nie zdołali mnie przemóc. Ps 118,13 J 16,33

3 Poorali mój grzbiet oracze,

wyżłobili długie bruzdy. Iz 51,23

4 Sprawiedliwy zaś Pan pozrywał

więzy występnych.

5 Niech się zawstydzą i odstąpią

wszyscy, co nienawidzą Syjonu.

6 Niech się staną jak trawa na dachu,

która usycha, zanim ją wyplenią. Iz 37,27

129,6 zanim ją wyplenią. Tłumaczenie niepewne. „Zanim” występuje w Biblii tylko raz. Czasem proponuje się poprawienie według Targumów, przekładu syr. i qumrańskiego tekstu Iz 37,27 (1 QIza), by czytać: „którą wypala wschodni wiatr”.

129,6. Trawa na dachu. Dach typowych domostw izraelskich zbudowany był z ułożonych w poprzek belek poprzetykanych trzciną i trawą. Taka konstrukcja była następnie oblepiana mułem i gliną, by wypełnić szczeliny i uczynić powałę wodoszczelną.

7 Nie napełni nią kosiarz swej ręki

ani ten, co wiąże snopy – swojego zanadrza.

8 Nie powiedzą także przechodnie:

Błogosławieństwo Pańskie nad wami!

Błogosławimy wam w imię Pana! Rt 2,4 Ps 118,26

Psalm 130

De profundis

130,1-8 Psalm pokutny (por. 6,1), ale jeszcze bardziej psalm nadziei. Często i z upodobaniem korzysta z niego chrześcijańska liturgia pogrzebowa, traktując go nie jako lamentację, ale jako modlitwę, w której wyrażają się pewność i zaufanie do Boga Odkupiciela.

1 Pieśń stopni.

Z głębokości wołam do Ciebie, Panie, Ps 18,5; Ps 69,3; Jon 2,3; Lm 3,55; Ps 5,2-3; Ps 55,2-3; 2Krn 6,40; 2Krn 7,15; Ne 1,6n

2 o Panie, wysłuchaj głosu mego!

Nakłoń swoich uszu

ku głośnemu błaganiu mojemu!

3 Jeśli zachowasz pamięć o grzechach, Panie,

Panie, któż się ostoi? Hi 9,2; Na 1,6 Mi 7,18; Wj 34,7; 1Krl 8,39-40

4 Ale Ty udzielasz przebaczenia,

aby Ci służono z bojaźnią.

130,4 Drugi stych tłumaczony niemal dosł. W BJ: „aby trwała Twoja bojaźń”. Grec: „z powodu Twojego Prawa”, relektura jurydyczna.

5 W Panu pokładam nadzieję,

nadzieję żywi moja dusza,

czeka na Twe słowo. Ps 56,5; Ps 119,81

6 Dusza moja oczekuje Pana

bardziej niż strażnicy świtu,

bardziej niż strażnicy świtu. Iz 21,11; Iz 26,9

7 Niech Izrael wygląda Pana.

U Pana bowiem jest łaska

i w obfitości u Niego odkupienie. Iz 30,18; Ps 68,21; Ps 86,15; Ps 100,5+; Ps 103,8; Mt 1,21; Ps 25,22; Tt 2,14

130,7 W BJ za grec. pierwszy stych tego wiersza zamyka poprzedzającą strofę. Tekst hebr. w. 5-7” skażony, dosł.: „Ufam Jahwe, ufa moja dusza, w Jego słowie oczekiwałem. Dusza moja jest bardziej dla Pana niż straże dla jutrzenki, straże dla jutrzenki. Niech Izrael oczekuje Pana”.

8 On odkupi Izraela

ze wszystkich jego grzechów.

Psalm 131

Duch dziecięctwa

131,1-3 Dusza, w której panuje pokój, zdaje się na Boga, nie żywiąc żadnych lęków ani ambicji. Takiego dziecięcego zaufania oczekuje się (w. 3) od całego ludu Bożego.

1 Pieśń stopni.

Panie, moje serce nie jest wyniosłe

i oczy moje nie patrzą z góry.

Nie gonię za tym, co wielkie

albo co przerasta moje siły. Mi 6,8 Ps 139,6

2 Przeciwnie: zaprowadziłem ład i spokój w mojej duszy.

Jak niemowlę u swej matki,

jak niemowlę – tak we mnie jest moja dusza. Iz 30,15 Mt 18,3p; Oz 11,4; Iz 66,12-13

3 Izraelu, pokładaj w Panu nadzieję

teraz i aż na wieki!

Psalm 132

Na rocznicę przeniesienia arki

132,1-18 Psalm mesjański (por. przede wszystkim w. 17-18). Obietnice dane przez Boga (2 Sm 7,1+) są tu przedstawione jako Jego odpowiedź na przysięgę złożoną przez Dawida. Któryś z uczestników obchodu (w. 6n) wspomina znalezienie i przeniesienie arki (1 Sm 6,13n; 2 Sm 6).

1 Pieśń stopni.

Pamiętaj, Panie, Dawidowi

cały trud jego,

2 o tym, jak złożył przysięgę przed Panem,

związał się ślubem przed Wszechmocnym Jakuba: Rdz 49,24

3 Nie wejdę pod dach mego domu,

nie wstąpię na posłanie mego łoża, 2Sm 7,1-2; 1Krn 28,2

4 nie użyczę snu moim oczom,

powiekom moim spoczynku,

5 póki nie znajdę miejsca dla Pana,

mieszkania – Mocnemu Jakuba.

6 Otośmy słyszeli w Efrata o arce,

znaleźliśmy ją na polach Jaaru. 1Sm 7,1; 2Sm 6,2

132,6 o arce. BJ: „o niej”, według tekstu hebr.

— na polach Jaaru. BJ: „na Polach Drzew”. Nazwa miejscowa pokrewna Kiriat-Jearim, „miasto lasów”, które — podobnie jak Betlejem — leżało w dystrykcie Efrata.

132,6. Efrata, Jaar. Efrata w kilku fragmentach określana jest mianem domu rodzinnego Dawida (Rt 4,11; Mi 5,2). „Pola Jaaru” są ogólnie uważane za Kiriat-Jearim, gdzie przez dwadzieścia lat znajdowała się Arka Przymierza. Zob. komentarz do 1 Sm 6,21.

7 Wejdźmy do Jego mieszkania,

padnijmy u podnóżka stóp Jego! Ps 99,5

132,7 Jego. Chodzi o Jahwe. wiatłem narodów (Iz 42,6; 49,6; Łk 2,32).

132,7. Padnijmy przed podnóżkiem stóp Jego. Po pierwsze, Arka Przymierza uważana była za podnóżek niewidzialnego tronu Bożego (zob. komentarz do Wj 25,10-22). Po drugie, podnóżek stanowił integralną część tronu, symbolizując bliski dostęp do króla. Po trzecie, obraz podnóżka posiada dodatkowe znaczenie, bowiem wyraża ujarzmienie przez króla jego nieprzyjaciół (zob. komentarz do Ps 110,ł). Na koniec, oddawanie czci u podnóżka było sposobem okazania szacunku, podobnie jak padanie na twarz u stóp Boga lub króla. Na Czarnej Steli Salmanassara III izraelski król Jehu całuje ziemię przed asyryjskim królem. W Enuma Elisz zgromadzenie bogów całuje stopy Marduka po stłumieniu przez niego buntu i ustanowieniu samego siebie głową panteonu. Był to powszechny wyraz poddania okazywany królom i bogom. Uchwycenie się czyichś nóg stanowiło wyraz samoponiżenia i usilnej prośby. Gest ten opisywany jest wielokrotnie w literaturze akadyjskiej, gdzie uchodźcy lub zanoszący błagania chwytają się stóp króla, by wyrazić w ten sposób swoją podległość lub przekazać prośbę.

8 Wyrusz, o Panie, na miejsce Twego odpocznienia,

Ty i Twoja arka pełna chwały! Lb 10,35; Ps 68,2; 2Krn 6,41-42

9 Niech się kapłani Twoi odzieją w sprawiedliwość,

a Twoi czciciele niech się radują!

10 Przez wzgląd na sługę Twojego, Dawida,

nie odtrącaj oblicza Twego pomazańca! Ps 2,2; Wj 30,22+; 1Sm 9,26+

132,10 Pomazaniec Jahwe, potomek Dawida, oczekiwany przez Izraela. Będzie On dzielić władzę z kapłanami (por. 110,3; Za 4,14; 6,13).

11 Pan pod przysięgą dał Dawidowi

trwałą obietnicę, której nie cofnie:

Potomstwo z ciebie zrodzone

posadzę na twoim tronie. Ps 110,4 2Sm 7,1+; Ps 89,20n

12 Jeżeli zachowają twoi synowie

moje przymierze

i moje napomnienia, których im udzielę,

także ich synowie na wieki

zasiądą na twoim tronie.

13 Pan bowiem wybrał Syjon,

tej siedziby zapragnął dla siebie: Ps 68,17; 2Sm 5,9+

14 To jest miejsce mego odpoczynku na wieki,

tu będę mieszkał, bo tego pragnąłem dla siebie.

15 Będę szczodrze błogosławił jego zasobom,

jego ubogich nasycę chlebem.

16 Jego kapłanów odzieję zbawieniem,

a ci, którzy go prawdziwie miłują, będą się radować. 2Krn 6,41 Iz 61,10; Jr 31,14

17 Wzbudzę tam moc Dawidowi,

zgotuję światło dla mego pomazańca! Ez 29,21; Iz 11,1; Jr 33,15; Za 3,8; Łk 1,69

132,17 Wzbudzę tam moc. Dosł.: „sprawię, że wykiełkuje róg” (por. 18,3+). BJ: „wzbudzę potomstwo”.

— zgotuję światło. BJ: „przygotuję lampę” (por. 1 Krl 11,36; 15,4; 2 Krl 8,19; 2 Krn 21,7 — w tych miejscach BJ zawsze „lampa”, tu — „ród”). O lampie, która gaśnie, por. Hi 18,5; Jr 25,10. Mesjasz będzie światłem narodów (Iz 42,6; 49,6; Łk 2,32).

132,17. Zgotuję światło dla mego pomazańca. Zob. komentarz do Ps 18,28.

18 Okryję wstydem jego nieprzyjaciół,

a nad nim zabłyśnie jego korona.

132,18 Element insygniów królewskich (por. 89,40; 2 Sm 1,10; 2 Krl 11,12), ale także kapłańskich (Wj 28,36; 39,30): Mesjasz Dawidowy jest jednocześnie kapłanem i królem (por. 110,4).

Psalm 133

Życie braterskie

133,1-3 Chodzi o więzy braterskie, które łączą — w świątyni i w świętym mieście — kapłanów oraz lewitów.

1 Pieśń stopni. Dawidowa.

Oto jak dobrze i jak miło,

gdy bracia mieszkają razem; Ps 87

133,1 mieszkają. Inne możliwe tłumaczenie: „zasiadają”. Prawdopodobna aluzja do posiłku wspólnotowego na zakończenie pielgrzymki związanej ze Świętem Namiotów.

2 jest to jak wyborny olejek na głowę,

który spływa na brodę,

brodę Aarona, który spływa

na brzeg jego szaty Wj 30,25; Wj 30,30

133,2 Drugi stych na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „broda, która spływa”.

133,2. Jak wyborny olejek na głowie. Goście uczestniczący w starożytnych ucztach byli często hojnie obdarzani przez gospodarza doskonałym olejkiem, którym nacierali sobie czoła. Nadawało to nie tylko blasku ich obliczom, lecz również wypełniało pomieszczenie miłym zapachem. Na przykład w asyryjskim tekście z okresu panowania Assarhaddona czytamy, że władca „namaścił czoło” uczestników królewskiej uczty „wybornym olejkiem”. Olejek umożliwiał zachowanie ładnej barwy skóry w gorącym klimacie Bliskiego Wschodu. W egipskiej Pieśni harfiarza i mezopotamskim Eposie o Gilgameszu opisano ludzi ubranych we wspaniałe lniane szaty i o obliczach namaszczonych mirrą. Oliwa używana przez kapłanów symbolizuje dary Boga dla Jego ludu, zaś namaszczenie nią wyraża złożenie odpowiedzialności za lud na barki przywódcy. W praktyce izraelskiej namaszczenie było znakiem wybrania, często blisko związanym z udzieleniem Ducha. Zob. komentarz do Kpł 8,1-9.

3 jak rosa Hermonu, która opada

na górę Syjon;

bo tam udziela

Pan błogosławieństwa,

życia na wieki. Oz 14,6 Pwt 28,8; Pwt 30,20; Ps 36,10

133,3. Jak rosa Hermonu. Hebrajskie słowo przetłumaczone tutaj jako „rosa” oznacza również słaby deszczyk lub mżawkę. Hermon miał przypuszczalnie wystarczającą ilość wilgoci z powodu wypływających z niego strumieni - symboli życia i pomyślności. Syjon ukazany został tutaj również jako odbiorca tej obfitości.

Psalm 134

Na święto nocne

1 Pieśń stopni.

Oto błogosławcie Pana,

wszyscy słudzy Pańscy,

którzy trwacie nocami w domu Pańskim. Ps 135,1-2 1Krn 9,33; 1Krn 23,30; Ps 28,2; Ps 63,5; Ps 141,2

134,1 W BJ, za grec. i zgodnie z 135,2, dodano czwarty stych: „w dziedzińcach domu naszego Boga”. W tekście hebr. pominięty.

134,1. Trwanie nocami w domu Pańskim. Hebrajski czasownik, który BT tłumaczy jako „trwać”, oznacza trwanie na posterunku lub na wyznaczonym miejscu. Nie musi się to odnosić do wykonywania jakichś czynności o charakterze rytualnym, lecz zwyczajnie do zadań tych członków personelu kapłańskiego, którzy odpowiedzialni byli za pełnienie nocnych straży. Świątynia była pilnowana bez przerwy, by nikt nie naruszył jej świętości i nie wykradł przechowywanych w niej cennych przedmiotów. Takie „przyziemne” obowiązki stwarzały okazję do kultu. Z drugiej strony nie można całkowicie wykluczyć nocnych rytuałów. Rytuały odprawiane w nocy były powszechnie znane na Bliskim Wschodzie i adresowane przede wszystkim do boga księżyca i bóstw astralnych. W jednej z asyryjskich modlitw, recytowanej podczas obchodów nowiu księżyca, czciciel wspomina o składaniu nocą czystej ofiary z kadzidła. Co interesujące, hymn asyryjski to kompozycja zwana szuilla („podniesienie rąk”).

2 Wznieście ręce wasze ku Miejscu Świętemu

i błogosławcie Pana!

3 Niechaj cię Pan błogosławi z Syjonu,

Ten, który uczynił niebo i ziemię! Ps 128,5; Ps 118,26; Lb 6,24

134,3 To liturgiczne błogosławieństwo (por. Lb 6,23n) jest zamknięciem „psalmów wstępowań” (por. 120,1-7+).

Psalm 135

Hymn pochwalny

135,1-21 Ten śpiew uwielbienia składa się wyłącznie z reminiscencji oraz zapożyczeń z rozmaitych psalmów i innych tekstów.

1 Alleluja.

Chwalcie imię Pana,

chwalcie, słudzy Pańscy, Ps 134,1 Ps 113,1

2 wy, którzy stoicie w domu Pańskim,

na dziedzińcach domu Boga naszego. Ps 7,18+

3 Chwalcie Pana, bo dobry jest Pan,

śpiewajcie Jego imieniu, bo jest wdzięczne.

135,3 śpiewajcie. BJ: „grajcie” (por. 7,18+).

4 Pan bowiem wybrał sobie Jakuba,

Izraela – na wyłączną swoją własność. Ps 33,12; Wj 19,5; Pwt 7,6+

5 Wiem, że Pan jest wielki

i że Pan nasz przewyższa wszystkich bogów. Wj 18,11; Ps 95,3

6 Cokolwiek Panu się spodoba,

to uczyni na niebie i na ziemi,

na morzu i we wszystkich głębinach. Ps 115,3

7 Sprowadza chmury z krańców ziemi,

wywołuje deszcz błyskawicami

i dobywa wiatr ze swoich komór. Jr 10,13; Jr 51,16; Hi 28,26; Hi 37,9; Ps 148,8

135,7. Sprowadza chmury z krańców ziemi. W sumeryjskim utworze zatytułowanym Enki i porządek świata bóg pogody otwiera bramy nieba. Stąd według mieszkańców Mezopotamii brały się chmury. W kosmologii mezopotamskiej określenie „krańce ziemi” oznacza horyzont. Tam też miały się znajdować bramy, bowiem wierzono, że zachodzące słońce przechodzi przez bramy nieba.

135,7. Dobywa wiatr ze swoich komór. Kananejczycy i Babilończycy łączyli zjawiska towarzyszące burzy z Adadem, bóstwem burzy i wichru. Jednak prorok Jeremiasz utrzymywał, że tylko Jahwe jest odpowiedzialny za fenomeny pogodowe. Prorok posługuje się obrazem Jahwe posiadającego komory pełne deszczu, gradu i śniegu; opady te zsyła na ziemię przy pomocy wiatru wznieconego swoim oddechem (zob. też Pwt 28,12; Ps 33,7-8; Hi 38,22). Hebrajskie słowo przetłumaczone jako „komory” może też oznaczać skarbce, w których przechowuje się wartościowe przedmioty i broń królewską. Grad, śnieg, wiatr, grom i błyskawica są często ukazywane jako oręż, którym Bóg pokonuje swoich nieprzyjaciół. Komory mogły być również wykorzystywane do przechowywania jęczmienia, daktyli, ziarna lub w ogólności dziesięciny, a Bóg wydawał stamtąd te produkty, gdy było to niezbędne. Kosmiczne spichlerze nie są obrazem powszechnie znanym na Bliskim Wschodzie.

8 Poraził pierworodnych w Egipcie,

od człowieka aż do bydlęcia. Ps 136,10; Wj 12,29

9 W tobie, kraju egipski,

zdziałał znaki i cuda przeciw faraonowi i wszystkim jego sługom. Ps 78,43

10 Poraził wiele narodów

i zgładził królów potężnych: Ps 136,17-22

11 amoryckiego króla Sichona

i Oga, króla Baszanu,

i wszystkich królów kananejskich.

135,11. Sichon i Og. Bitwy, do których nawiązuje tutaj Psalmista, zostały opisane w Lb 21. Sichon pojawia się tylko w tekstach biblijnych, archeologia mówi niewiele na temat jego stolicy lub królestwa. Niewiele jest też pozabiblijnych informacji w źródłach historycznych czy dostarczonych przez archeologię, które rzucałyby światło na postać Oga.

12 A ziemię ich dał w posiadanie,

w posiadanie Izraela, swojego narodu.

13 Twe imię, Panie, trwa na wieki,

Twa pamięć, Panie – z pokolenia w pokolenie. Iz 63,12; Ps 102,13; Wj 3,15; Pwt 32,36

14 Pan bowiem zapewnia praworządność swojemu ludowi

i lituje się nad swymi sługami.

15 Bożki pogańskie – to srebro i złoto,

dzieło rąk ludzkich. Ps 115,4-6

16 Mają usta, ale nie mówią,

mają oczy, ale nie widzą.

17 Mają uszy, ale nie słyszą;

i nie ma tchnienia w ich ustach.

135,15-17. Ideologia bożków. Zob. komentarz do Ps 115,4-7.

18 Podobni są do nich ci, którzy je robią,

i każdy, kto w nich ufność pokłada. Ps 115,8

19 Domu Izraela, błogosław Pana,

domu Aarona, błogosław Pana! Ps 115,9-11

20 Domu Lewiego, błogosław Pana,

wy, co boicie się Pana, błogosławcie Pana!

21 Niech będzie błogosławiony Pan z Syjonu,

który mieszka w Jeruzalem!

Alleluja.

135,21 Antyfona liturgiczna będąca zakończeniem całego hymnu.

Psalm 136

Wielka litania dziękczynna

136,1-26 Litania ta (por. Dn 3,52-90), nazwana przez Żydów „wielkim Hallelem”, była odmawiana w święto Paschy po „małym Hallelu” (Ps 113-118).

1 Alleluja.

Chwalcie Pana, bo jest dobry,

bo Jego łaska na wieki.

136,1 Alleluja. Na początku umieszczone za grec. W tekście hebr. — na końcu poprzedniego psalmu.

2 Chwalcie Boga nad bogami,

bo Jego łaska na wieki. Pwt 10,17

3 Chwalcie Pana nad panami,

bo Jego łaska na wieki.

4 On sam cudów wielkich dokonał,

bo Jego łaska na wieki. Ps 72,18; Wj 15,11

136,4 wielkich. Według tekstu hebr. W BJ pominięte jako zbędne.

5 On w [swej] mądrości uczynił niebiosa,

bo Jego łaska na wieki. Prz 3,19; Prz 8,27-29

6 On rozpostarł ziemię nad wodami,

bo Jego łaska na wieki. Ps 24,2

136,6. On rozpostarł ziemię nad wodami. W babilońskim obrazie kosmosu ziemia spoczywa na fundamencie nazywanym apsu. Ten przedwieczny wodny obszar znajdował się we władaniu bardzo ważnego bóstwa Enki/Ea. Z punktu widzenia geografii fizycznej apsu symbolizuje toń wody pojawiającą się np. na mokradłach i w źródłach, związaną również ze słodką wodą kosmicznych mórz i rzek. W Enuma Elisz Marduk nazywany jest Agilima, co wskazuje na niego jako bóstwo, które zbudowało ziemię nad wodami i ustanowiło wyższe regiony. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz o obrazach stworzenia we wstawce do Księgi Psalmów.

7 On uczynił wielkie światła,

bo Jego łaska na wieki. Rdz 1,16

8 Słońce, by dniem władało,

bo Jego łaska na wieki.

9 Księżyc i gwiazdy, by władały nocą,

bo Jego łaska na wieki.

10 On Egipcjanom pobił pierworodnych,

bo Jego łaska na wieki. Ps 78,51; Ps 135,8

11 I wyprowadził spośród nich Izraela,

bo Jego łaska na wieki.

12 Ręką potężną, wyciągniętym ramieniem,

bo Jego łaska na wieki. Pwt 4,34

13 On Morze Czerwone podzielił na części,

bo Jego łaska na wieki. Wj 14,21n

14 I środkiem przeprowadził Izraela,

bo Jego łaska na wieki.

15 I faraona z jego wojskiem strącił w Morze Czerwone,

bo Jego łaska na wieki.

136,15 w Morze Czerwone. W BJ pominięte jako powtórzenie części w. 13.

16 On prowadził swój lud przez pustynię,

bo Jego łaska na wieki. Pwt 8,2; Pwt 8,15

17 On pobił wielkich królów,

bo Jego łaska na wieki.

18 On uśmiercił królów potężnych,

bo Jego łaska na wieki.

19 Sichona, króla Amorytów,

bo Jego łaska na wieki. Pwt 2,30n

20 I Oga, króla Baszanu,

bo Jego łaska na wieki. Pwt 3,1n

136,19-20. Sichon i Og. Zob. komentarz do Ps 135,11.

21 A ziemię ich dał na własność,

bo Jego łaska na wieki – Ps 44,3

22 jako dziedzictwo słudze swemu, Izraelowi,

bo Jego łaska na wieki. Iz 41,8; Iz 44,21

23 On o nas pamiętał w naszym uniżeniu,

bo Jego łaska na wieki. Łk 1,48

24 I uwolnił nas od wrogów,

bo Jego łaska na wieki. Ps 106,43n; Łk 1,71

25 On daje pokarm wszelkiemu ciału,

bo Jego łaska na wieki. Ps 104,27; Ps 145,15-16

26 Dziękujcie Bogu, niebiosa,

bo Jego łaska na wieki. Dn 2,18

Psalm 137

Pieśń wygnanych

137,1-9 Psalm przywołuje upadek Jerozolimy w r. 587 i wygnanie do Babilonii.

1 Nad rzekami Babilonu –

tam myśmy siedzieli i płakali,

na wspomnienie Syjonu. Ez 3,15 Lm 3,48

2 Na topolach tamtej krainy

zawiesiliśmy nasze harfy. Iz 24,8; Jr 25,10; Lm 5,14

137,2. Topole. Topola jest drzewem pod pewnym względem przypominającym wierzbę, ponieważ najlepsze warunki do rozwoju znajduje nad brzegiem strumieni i rzek (takich jak Tygrys i Eufrat w Babilonie). Topola rosnąca w dorzeczu Eufratu jest typowa dla tego regionu, ma nisko zwisające gałęzie i konary. Na temat dodatkowych informacji dotyczących harf zob. komentarz do Ps 33,2.

3 Bo tam żądali od nas

pieśni ci, którzy nas uprowadzili,

pieśni radości ci, którzy nas uciskali:

Zaśpiewajcie nam

jakąś z pieśni syjońskich!

137,3 Drugi i trzeci stych w BJ: „pieśni nasi dozorcy, / nasi porywacze — radości”, „nasi porywacze”, szolelenu, za Targumem. Hebr. słowo tôlalenu niezrozumiałe.

4 Jakże możemy śpiewać

pieśń Pańską w obcej krainie?

5 Jeruzalem, jeśli zapomnę o tobie,

niech [o mnie] zapomni moja prawica! Jr 51,50

137,5 niech ... zapomni. Lekcja tikchasz na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: tiszkach, „niech uschnie” (wygląda to na świadome usiłowanie złagodzenia tego przekleństwa).

6 Niech język mi przyschnie do podniebienia,

jeśli nie będę pamiętał o tobie,

jeśli nie będę przedkładał Jeruzalem

ponad największą moją radość. Ps 122,1+

7 Przypomnij, Panie, synom Edomu

dzień Jeruzalem,

kiedy oni mówili: Burzcie, burzcie –

aż do samych fundamentów! Ez 25,12-14+; Ez 35; Ab 1,10-14; Lm 4,21-22

137,7 „Dniem Jeruzalem” jest albo dziewiąty dzień czwartego miesiąca (czerwiec-lipiec 587), w którym Chaldejczycy przebili mury Jerozolimy (Jr 39,2; 52,7), albo dziesiąty dzień piątego miesiąca, gdy podpalono świątynię (Jr 52,13; por. Za 7,5; 8,19). Edomici (Lb 20,23+) pomagali wtedy oblegającym. Wiele proroctw jest wołaniem o pomstę Bożą nad nimi (Iz 34,5n; Jr 49,17; Jl 4,19; Ml 1,3n).

137,7. Postępowanie synów Edomu. Głównym tematem Księgi Abdiasza jest potępienie Edomu za przestępstwa, których kraj ten dopuścił się wobec Judy. Naród Edomitów, zamieszkujący ziemie na południe i wschód od Morza Martwego, miał pewne wspólne tradycje z Izraelitami. Podobnie jak stosunki pomiędzy Jakubem i Ezawem, według tradycji założycielami obydwu narodów, Edom czasami postrzegany był jako przyjaciel i sprzymierzeniec (Pwt 2,2-6; 2 Krl 3,9), kiedy indziej zaś jako śmiertelny wróg (Lb 20,14-21; Am 1,11-15). W okresie imperium neoasyryjskiego i neobabilońskiego (734-596 przed Chr.) Edom był krajem wasalnym. Przypuszczalnie skargi wysuwane przez proroka Abdiasza po adresem Edomu, podobnie jak narzekania Psalmisty, wiążą się z udziałem tego państwa w ostatecznym zniszczeniu Jerozolimy i wygnaniu jej mieszkańców przez Nabuchodonozora w 587/586 przed Chr. Zapiski historyczne nie wypowiadają się jednoznacznie na temat udziału Edomitów w tych wydarzeniach.

8 Córo Babilonu, niszczycielko,

szczęśliwy, kto ci odpłaci

za zło, jakie nam wyrządziłaś! Iz 47,1; Jr 50,51; Ap 18,6; Iz 14,22

9 Szczęśliwy, kto schwyci i roztrzaska

o skałę twoje dzieci. Oz 14,1

Psalm 138

Hymn wdzięczności

1 Dawidowy.

Będę Cię sławił, Panie, z całego mego serca,

będę Ci śpiewał w obecności bogów. Ps 9,2

138,1 Grec. dodaje jako drugi stych: „bo usłyszałeś słowa ust moich”. W tekście hebr. pominięty.

— Zamiast „bogów” (czyli idoli, którym psalmista rzucałby wyzwanie), grec. i Wulg. mają „aniołów” (por. Ps 8,6). Targ.: „sędziów” (por. 58,2).

2 Oddam pokłon w stronę Twego świętego przybytku.

I będę dziękował Twemu imieniu

za łaskę Twoją i wierność,

bo wywyższyłeś ponad wszystko

Twoje imię i obietnicę. Ps 5,8

138,2 Dwa końcowe stychy w BJ: „Twoja obietnica przewyższyła nawet Twoją sławę”. Dosł.: „wywyższyłeś swoją obietnicę ponad wszelką Twoją sławę”. Tekst niepewny.

3 Kiedy Cię wzywałem, wysłuchałeś mnie,

pomnożyłeś siłę mej duszy. Iz 40,29

138,3 pomnożyłeś. Według przekładu syr. Tekst hebr.: „tyś mnie zaniepokoił”.

4 Wszyscy królowie ziemi będą Ci dziękować, Panie,

gdy posłyszą słowa z ust Twoich; Ps 68,33; Ml 1,11

5 i będą opiewać drogi Pańskie,

bo chwała Pańska jest wielka.

6 Tak, Pan jest wzniosły i patrzy łaskawie na pokornego,

pyszałka zaś dostrzega z daleka. Iz 57,15; Łk 1,51-52

7 Gdy chodzę wśród utrapienia,

Ty zapewniasz mi życie,

wbrew gniewowi mych wrogów;

wyciągasz swą rękę,

Twoja prawica mnie wybawia. Ps 23,5

8 Pan za mnie [wszystkiego] dokona.

Panie, na wieki trwa Twoja łaska,

nie porzucaj dzieła rąk Twoich! Ps 57,3 Ps 100,5+

Psalm 139

Chwała Temu, który wie wszystko

139,1-24 Z tą medytacją nad wszechwiedzą Bożą można porównać rozważania Hioba, będące wyrazem bojaźni człowieka żyjącego w zasięgu spojrzenia Boga (Hi 7,17+).

1 Kierownikowi chóru. Dawidowy. Psalm.

Panie, przenikasz i znasz mnie, Jr 12,3

2 Ty wiesz, kiedy siadam i wstaję.

Z daleka przenikasz moje zamysły, 2Krl 19,27; Hi 31,4; Ps 44,22; Hbr 4,13

3 widzisz moje działanie i mój spoczynek

i wszystkie moje drogi są Ci znane.

4 Choć jeszcze nie ma słowa na moim języku,

Ty, Panie, już znasz je w całości.

139,2-4. Wyobrażenia boskiej wszechwiedzy. W świecie starożytnym nie było niczym niezwykłym przekonanie, że bogowie lub władcy wiedzą wszystko i nic nie znajduje się poza obszarem ich wiedzy. Na przykład Nabonid podaje się za mędrca zorientowanego we wszystkim i znającego wszystkie rzeczy ukryte (zob. nawet w 2 Sm 14,19). Oczywiście w większości przypadków nie oznaczało to nic więcej jak tylko czcze przechwałki. Chociaż nie ma powodu, by w tej właśnie perspektywie analizować Ps 139, należy pamiętać, że utwór ten ma raczej kontekst prawny, nie zaś abstrakcyjno-teologiczny. Jahwe ukazany w nim został jako sędzia dysponujący wszelkimi informacjami koniecznymi do osądzenia sprawy Psalmisty w sposób mądry i sprawiedliwy. W hymnie do bogini Gula jej boski małżonek chwalony jest jako ten, który „przenika wysokości nieba i bada otchłanie podziemnego świata” (Fos-ter). Szamasz otrzymuje cześć jako bóstwo, które (jako bóg słońca) widzi całą ziemię; autor utworu idzie jednak jeszcze dalej, twierdząc, że bóstwo to zna ludzkie intencje i uczynki. Bardziej powszechne było wszakże przypisywanie nieograniczonej mądrości bogom niż królom.

5 Ty ogarniasz mnie zewsząd

i kładziesz na mnie swą rękę.

6 Przedziwna jest dla mnie Twa wiedza,

zbyt wzniosła, nie mogę jej pojąć.

7 Gdzież odejdę daleko od Twojego ducha?

Gdzie ucieknę od Twego oblicza? Am 9,2-3; Hi 11,8-9; Hi 23,8-9; Jr 23,23-24; Prz 15,11

8 Gdy wstąpię do nieba, tam jesteś;

jesteś przy mnie, gdy się w Szeolu położę.

139,8. Wysokości i głębokości. Kontrast ten wskazuje na zakres Boskiej jurysdykcji. W jednym z listów z Amarna Tagi, miejscowy władca, uznaje władzę faraona, powiadając: „Nawet gdybyśmy wstąpili do nieba lub zeszli do podziemnego świata, nasza głowa pozostanie w twoim ręku” (Moran). Podobnie w starożytnym hymnie do Szamasza czytamy, że bez tego bóstwa nikt „nie zstąpi do otchłani”.

9 Gdybym wziął skrzydła jutrzenki,

zamieszkał na krańcu morza,

10 tam również Twa ręka będzie mnie wiodła

i podtrzyma mnie Twoja prawica.

11 Jeśli powiem: Niech mnie przynajmniej ciemności okryją

i noc mnie otoczy jak światło,

139,11 światło. Według tekstu masoreckiego, gdzie ’ôr. BJ: „a noc będzie dla mnie jak pas”. „pas”, ’ezor, za 11 QPsa.

12 nawet ciemność nie będzie ciemna dla Ciebie,

a noc jak dzień zajaśnieje, mrok jest dla Ciebie jak światło. Hi 12,22; Hi 34,22; Dn 2,22

139,12 Końcowy stych to dodana w tekście hebr. glosa aram. W BJ pominięta.

139,8-12. Wyobrażenia boskiej wszechobecności. Trudno jest tutaj rozgraniczyć pomiędzy „posiadaniem wszędzie dostępu” a „jednoczesnym znajdowaniem się w każdym miejscu”. Pierwsze znaczenie jest wszystkim, co można wyczytać ze słów Psalmisty - wyobrażenie to stanowiło zresztą normę na Bliskim Wschodzie. Ponieważ bóg słońca był zwykle bogiem sprawiedliwości i wszędzie docierało jego światło, widział on wszystko. Poznany został nawet podziemny świat, ponieważ wierzono, że słońce dociera tam nocą, znikając po zachodniej stronie horyzontu i zmierzając na wschód, by ponownie zaświecić. W rezultacie boski sędzia posiadał wszelkie niezbędne informacje, nic nie mogło się wydarzyć w tajemnicy przed nim. W kulturze Bliskiego Wschodu nie funkcjonowała jednak koncepcja bóstwa obecnego jednocześnie we wszystkich miejscach w takim sensie, w jakim wszechobecność jest pojmowana w teologii chrześcijańskiej.

13 Ty bowiem utworzyłeś moje nerki,

Ty utkałeś mnie w łonie mej matki. Hi 10,8n

139,13. Działanie bóstwa w łonie matki. Istnieje egipski odpowiednik bóstwa znającego człowieka jeszcze przed jego narodzeniem. Oto bóg Amon znał Pianki (egipskiego faraona z XXV dynastii, panującego w VIII w. przed Chr.), gdy ten „był w łonie matki”. Amon już wówczas wiedział, że człowiek ten będzie w przyszłości władcą Egiptu. WEposie o Gilgameszu czytamy, że rola, którą pełnił, była Gilgameszowi przeznaczona, „gdy przecięto jego pępowinę”. Osobiste bóstwa opiekuńcze czczono jako „dawców potomstwa”. Nabuchodonozor chwali boga Marduka za to, że go stworzył. W poemacie Atrachasis bogini Mami nazwana została łonem, stworzycielką ludzkości. W literaturze sumeryjskiej bogini Ninursag (Nintur) odpowiedzialna jest za proces rozwoju człowieka od poczęcia do narodzin, pełni nawet rolę położnej. W Egipcie bóg Kum (bóstwo stworzycielskie ukazywane pod postacią garncarza) przedstawiany jest jako kształtujący sobie lud. Kum wstrzymuje dopływ krwi do kości i stwarza zawiązki kości. Jest więc jasne, że Psalmista nie wprowadza tutaj nowej myśli teologicznej, lecz posługuje się ogólnymi pojęciami znanymi starożytnemu światu.

14 Dziękuję Ci, że mnie stworzyłeś tak cudownie,

godne podziwu są Twoje dzieła.

I dobrze znasz moją duszę,

139,14 znasz. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „znająca”.

15 nie tajna Ci moja istota,

kiedy w ukryciu powstawałem,

utkany w głębi ziemi.

16 Mnie w zalążku widziały Twoje oczy

i w Twojej księdze zostały spisane wszystkie

dni, które zostały przeznaczone,

chociaż żaden z nich [jeszcze] nie nastał. Ml 3,16; Dn 7,10; Ps 69,29 Ps 31,16; Hi 14,5

139,16 Mnie w zalążku. BJ: „Mój płód”, golmi, za tekstem hebr. Inni: „me czyny”, gemulaj, na zasadzie domysłu. — Ostatni stych w BJ: „i każdy z nich tam figuruje”, za qere niektórych rkpsów. Tekst masorecki: „nie figuruje”. — Tekst trudny. Psalmista rozważa wszechwiedzę Bożą: Bóg zna człowieka i jego przeznaczenie jeszcze przed narodzeniem (por. 22,11; 71,6), podczas gdy dla człowieka jest to nieprzenikniona tajemnica.

139,16. Spisane w Twej księdze. W starożytnym Hymnie do Nabu cierpiący czciciel woła: „Moje życie dobiegło końca, o prowadzący księgi wszechświata!” (Foster). W jednym ze starobabilońskich listów jego autor powiada, że wyznaczono mu pomyślny los od chwili, gdy był w łonie matki. W przeciwieństwie do tego w chetyckiej modlitwie Kantuzilisa pojawia się pytanie, jak bóg mógł dopuścić jego chorobę (i nadchodzącą śmierć?) już wówczas, gdy był w łonie matki. Na temat dodatkowych informacji dotyczących podobnej księgi życia zob. komentarz do Jr 17,13 i Ml 3,16.

17 Jak niezgłębione są dla mnie myśli Twe, Boże,

jak wielkie ich mnóstwo! Hi 11,7; Syr 18,5-7; Rz 11,33; Ps 40,6

18 Gdybym je przeliczył, więcej ich niż piasku;

gdybym dosięgnął kresu, jeszcze jestem z Tobą.

139,18 gdybym dosięgnął kresu. Lekcja haqiccôtî według trzech rkpsów hebr. Tekst masorecki: heqî- cotî, „budzę się”.

19 O Boże, obyś zgładził bezbożnego,

niech krwawi mężowie idą precz ode mnie! Ps 119,115

20 Oni przeciw Tobie zmawiają się podstępnie,

za nic mają Twoje zamysły. Hi 21,14

139,20 Twoje zamysły. Lekcja reeka na zasadzie domysłu (por. w. 2 i 17). Tekst hebr.: areka, „twoje miasta”. — Cały ten wiersz jest niepewny.

21 Panie, czyż nie mam nienawidzić tych, co nienawidzą Ciebie,

i nie brzydzić się tymi, co przeciw Tobie powstają? Ps 119,158

22 Nienawidzę ich pełnią nienawiści;

stali się moimi wrogami. Ps 5,11+

23 Wybadaj mnie, Boże, i poznaj me serce;

doświadcz mnie i poznaj moje troski, Ps 17,3; Ps 26,2

24 i zobacz, czy nie podążam drogą nieprawości,

a prowadź mnie drogą odwieczną! Ps 5,9; Ps 143,10

Psalm 140

Przeciw niegodziwym

1 Kierownikowi chóru. Psalm. Dawidowy.

2 Wybaw mnie, Panie, od człowieka złego, strzeż mnie od gwałtownika,

3 od tych, którzy w sercu knują złe zamiary, każdego dnia wzniecają spory.

4 Ostre jak u węża ich języki, a jad żmijowy pod ich wargami. Rz 3,13

5 Od rąk grzesznika ustrzeż mnie, Panie, zachowaj mnie od gwałtownika, od tych, co zamyślają z nóg mnie zwalić.

6 Pyszni sidło na mnie skrycie zastawiają, powrozy rozciągają, jak sieci umieszczają pułapki na mojej drodze. Jr 18,22; Ps 56,7; Ps 57,7; Syr 12,16

140,6 powrozy rozciągają. Według tekstu hebr. W BJ dodano: „pod moje stopy”, za grec. przyjmując inny porządek stychów: 6b. 6a. 6c.

7 Mówię Panu: Jesteś moim Bogiem; usłysz, o Panie, moje głośne błaganie. Ps 31,15

8 Panie, mój Panie, mocy mego zbawienia, osłaniasz w dniu walki moją głowę.

9 Nie dawaj tego, Panie, czego pragnie niegodziwiec, nie spełniaj jego zamiarów. Niech nie podnoszą

140,9 Próba oddania tekstu hebr., niezrozumiałego w tym miejscu z powodu złego oznaczenia początku w. 10 i końca w. 9 oraz błędnej wokalizacji. Dosł.: („Spraw, by nie powiódł się) jego spisek, podnoszą się.

— 10 Głowa tych, co mnie oblegają”. BJ: „Niech ci, co mnie oblegają, nie podnoszą nade mnie 10 swojej głowy”, za grec.

10 głowy ci, którzy mnie otaczają, niech dzieło ich warg przygniecie ich samych!

11 Niech spadną na nich węgle ogniste; a On niech zwali ich do dołu, by się nie dźwignęli! Rdz 19,24; Lb 16,31n; Ps 11,6; Ps 55,24

140,11 Niech spadną. Lekcja jamter na zasadzie domysłu. Qere i przekłady starożytne: jimmôtu, „niech będą wstrząśnięci”. Ketib: jamitu, „niech się wstrząśnie”.

— ogniste. Według grec. Tekst hebr.: „w ogniu”.

140,11. Kara węgli ognistych. Kara w postaci deszczu węgli ognistych pojawia się również w wasalnych traktatach Assarhaddona jako sankcja za złamanie porozumienia. Inne teksty starożytne opisują bóstwa spuszczające deszcz węgli ognistych lub ognistych kamieni na swoich nieprzyjaciół. Jest to kara od Boga, nie zaś od ludzi.

140,11. Kara wrzucenia do ognia. Spalenie było formą egzekucji już w Kodeksie Hammurabiego. Znane są przykłady egzekucji polegającej na wrzuceniu do kadzi płonącego popiołu pochodzące z V w. przed Chr. (z Persji, z okresu panowania Dariusza II, syna Artakserksesa) oraz II w. przed Chr. (2 Mch 13,4-8).

12 Niech nie ostanie się w kraju żaden zły język; gwałtownika niech ogarną nieszczęścia.

140,12 zły język. Dosł.: „człowiek języka”. BJ: „oszczerca”.

13 Wiem, że odda Pan sprawiedliwość ubogiemu i uzna prawo biedaka.

14 Tylko sprawiedliwi będą sławili Twe imię, prawi zamieszkają przed Twoim obliczem. Ps 11,7; Ps 16,11; Ps 17,15

Psalm 141

Przeciw popełnianiu zła

1 Psalm. Dawidowy.

Do Ciebie wołam, Panie, pośpiesz mi [z pomocą];

usłysz głos mój, gdy wołam do Ciebie.

2 Niech moja modlitwa będzie stale przed Tobą jak kadzidło;

wzniesienie rąk moich – jak ofiara wieczorna! Kpł 2,2; Wj 30,8; Lb 28,4

141,2 Ofiara wieczorna była codzienną regułą. W pobożności żydowskiej również modlitwę uważano za ofiarę (por. Ps 51,18). Zob. także Ap 5,8; 8,4.

3 Postaw, Panie, straż moim ustom

i wartę przy bramie warg moich!

4 Mojego serca nie skłaniaj do złego słowa,

do popełniania czynów niegodziwych,

bym nigdy z ludźmi, co czynią nieprawość,

nie jadł ich potraw wybornych.

5 Niech sprawiedliwy mnie bije: to czyn miłości;

olejek występnego niech nigdy nie ozdabia mojej głowy!

Nieustannie [trwać będzie] moja modlitwa wbrew ich podłości. Prz 9,8; Prz 25,12; Prz 27,6; Prz 27,9

141,5 występnego. Lektura rasza za grec. i przekładem syr. Tekst hebr.: ro’sz, „wyborny”,

— moja modlitwa. Tak tekst hebr., gdzie tefilatî. BJ: „gdyż mógłbym jeszcze dać się wciągnąć w ich występki”. „uczestniczyłbym”, hitlapattî, za 11 QPsa.

— Tekst bardzo niejasny. Można go rozumieć w ten sposób, że psalmista obawia się, iż niegodziwi mogliby go zwieść swoimi pochlebstwami.

6 Niech się rozbiją o Skałę ich sędziowie

i niech usłyszą, jak łagodne były moje słowa.

141,6 ich sędziowie. W BJ 1. mn. szoftehem została zinterpretowana jako pluralis majestatis (por. 58,12) i wyrażenie odniesione do Boga: „Popadli w moc Skały, ich Sędziego” (por. 18,3; 19,15; 42,10; itd.).

7 Jak przy orce rozcina się ziemię,

tak niech się rozrzuci ich kości nad paszczą Szeolu.

141,7 przy orce rozcina się. Za tekstem hebr., gdzie dosł.: poleah uboqea, „drżąc i rozłupując”. BJ: „kamień młyński rozłupany”. Lekcja petach jebuqqa za grec. i przekładem syr.

141,7. Rozrzucono ich kości nad czeluścią grobu/Szeolu. W niektórych kulturach Bliskiego Wschodu praktykowano powtórny pochówek: zmarłego składano, np. w pieczarze, i czekano, aż ciało ulegnie rozpadowi. Wówczas kości umieszczano w miejscu ostatecznego spoczynku. Nawet gdy ciało zmarłego zostało pożarte przez dzikie zwierzęta, można było przeprowadzić właściwy pochówek, jeśli odnaleziono kości. Dlatego Asurbanipal ukarał swoich nieprzyjaciół, zabierając ich kości z Babilonu i rozrzucając na zewnątrz miasta. Chlubił się też, że pootwierał grobowce dawnych królów, jego nieprzyjaciół, i kazał rozrzucić także ich kości, „by duch ich nie zaznał spokoju”.

8 Do Ciebie bowiem, Panie mój, Panie, [zwracam] moje oczy;

do Ciebie się uciekam – Ty nie gub mej duszy.

9 Uchroń mnie od sidła, które zastawili na mnie,

i od pułapek złoczyńców.

10 Niechaj występni wpadną w swoje sieci,

podczas gdy ja ujdę cało.

Psalm 142

Modlitwa prześladowanego

142,1-8 Lamentacja indywidualna, która zostanie odniesiona do cierpiącego Chrystusa.

1 Pieśń pouczająca. Dawidowa – gdy był w jaskini. Modlitwa. Ps 57,1

142,1. Tytuł. Dawidowa [pieśń] gdy był w jaskini. W okresie ukrywania się przed Saulem, Dawid często przebywał w jaskiniach (1 Sm 22 - 26). Na pustyni Judejskiej, gdzie Dawid szukał schronienia, znajduje się wiele jaskiń rozsianych na całym obszarze.

2 Głośno wołam do Pana,

głośno błagam Pana.

3 Wylewam przed Nim swą troskę,

wyjawiam przed Nim swą udrękę.

4 Gdy duch mój we mnie ustaje,

Ty znasz moją ścieżkę.

Na drodze, po której kroczę,

zastawili na mnie sidło. Ps 139,24 Ps 141,9

5 Popatrz na prawo i zobacz:

nikt na mnie nie zważa.

Nie ma dla mnie ucieczki,

nikt nie dba o moje życie. Ps 121,5

6 Do Ciebie wołam, o Panie,

mówię: Ty jesteś moją ucieczką,

udziałem moim w ziemi żyjących. Ps 91,2; Ps 91,9 Ps 16,5

142,5 Po prawej stronie jest miejsce obrońcy (por. Ps 109,31; Iz 63,12).

7 Zważ na moje wołanie,

bo jestem bardzo słaby.

Wybaw mnie od prześladowców,

gdyż są ode mnie mocniejsi. Ps 79,8

142,6 w ziemi żyjących. Tzn. tu, na ziemi (por. 27,13; 52,7; por. także 16,5; 46,2; 91,2).

8 Wyprowadź mnie z więzienia,

bym dziękował imieniu Twojemu.

Otoczą mnie sprawiedliwi,

gdy okażesz mi dobroć. Ps 88,9; Lm 3,7

142,8 Trzeci stych w grec. i przekładzie syr.: „sprawiedliwi mają nadzieję”. Wszyscy przyjaciele Boga są solidarni, włączają się oni w modlitwę dziękczynną, którą zanosi ocalony przez Boga wierny (por. 64,11; 107,42).

Psalm 143

Pokorne błaganie

1 Psalm. Dawidowy.

Usłysz, o Panie, moją modlitwę,

przyjmij moje błaganie w wierności swojej,

wysłuchaj mnie w swej sprawiedliwości!

143,1 Psalm. Dawidowy. W grec. sprecyzowane: „kiedy ścigał go jego syn (Absalom)” (por. Ps 3,1; 2 Sm 15,13n).

2 Nie pozywaj przed sąd swojego sługi,

bo nikt żyjący nie jest sprawiedliwy przed Tobą. Hi 9,2; Hi 14,3-4; Koh 7,20; Rz 3,20

143,2 Por. 51,7; 130,3. Św. Paweł cytuje ten fragment w sposób dosyć swobodny (Rz 3,20; Ga 2,16).

3 Albowiem nieprzyjaciel mnie prześladuje,

moje życie wdeptał w ziemię,

pogrążył mnie w ciemnościach jak dawno umarłych. Ps 7,6 Lm 3,6

4 A we mnie duch mój omdlewa,

serce we mnie zamiera. Ps 142,4; Hi 17,1

5 Rozpamiętuję dni starodawne,

rozmyślam o wszystkich Twych czynach,

rozważam dzieło rąk Twoich. Ps 77,6; Ps 77,12-13

6 Wyciągam ręce do Ciebie;

moja dusza pragnie Ciebie jak wyschła ziemia. Ps 63,2

7 Prędko wysłuchaj mnie, Panie,

albowiem duch mój omdlewa.

Nie ukrywaj przede mną swego oblicza,

bym się nie stał podobny do tych, co schodzą do grobu. Ps 9,1; Ps 69,18; Ps 102,3; Ps 28,1; Ps 88,5 Ps 17,15+

8 Spraw, bym rychło doznał Twojej łaski,

bo w Tobie pokładam nadzieję.

Oznajmij, jaką drogą mam kroczyć,

bo wznoszę do Ciebie moją duszę. Ps 25,1-2; Ps 86,4

9 Wybaw mnie, Panie, od moich wrogów,

do Ciebie się uciekam.

143,9 się uciekam. Według grec. Tekst hebr.: „przykryłem”. BJ: „jestem pod osłoną”, za Wulgatą.

10 Naucz mnie czynić Twą wolę,

bo Ty jesteś moim Bogiem.

Twój dobry duch niech mnie prowadzi

po równej ziemi. Ps 25,4-5

143,10. Niech mnie prowadzi po równej ziemi. Większość dróg na Bliskim Wschodzie nie była wybrukowana (z wyjątkiem nielicznych, pochodzących z końca okresu asyryjskiego). Chociaż nieutwardzone kamieniami, drogi przeznaczone dla transportu kołowego (w tekstach z Nuzi nazywane „drogami wozów”) były stale wyrównywane i utrzymywane w należytym stanie. Jednakże niewiele tekstów starożytnych opisuje budowanie i konserwowanie owych szlaków. Ciężki transport drogowy należał do rzadkości, zaś drogi pełniły głównie rolę szlaków handlowych. I tak, król wasalny skarżył się władcy Mari, że musiał iść do stolicy Syrii okrężną drogą biegnącą obok głównego szlaku. Asyryjscy królowie rzadko chlubili się budową dróg, obowiązek ten spoczywał, jak się wydaje, na barkach miejscowych ludów. W jednym z tekstów traktatowych Assarhaddon nakazuje, że gdy na tronie zastąpi go jego syn, wasal będzie musiał okazać mu poddanie i „wygładzić pod każdym względem jego drogę”. W hymnie na cześć bogini Gula bóstwo powiada, że czyni prostą ścieżkę każdego, kto szuka bogini.

11 Przez wzgląd na Twoje imię, Panie, zachowaj mnie przy życiu;

w swej sprawiedliwości wyprowadź mnie z utrapień!

12 A w swojej łaskawości zniszcz moich wrogów

i wytrać wszystkich, którzy mnie dręczą,

albowiem jestem Twoim sługą. Ps 54,7 Ps 116,16

Psalm 144

Hymn z okazji wojny i zwycięstwa

144,1-15 Pierwsza część (w. 1-11), skrót liturgii królewskiej, inspirowana Ps 18 i innymi. W drugiej części (w. 12-15), oryginalnej, została opisana pomyślność mesjańska.

1 Dawidowy.

Błogosławiony Pan – Opoka moja,

On moje ręce zaprawia do walki,

moje palce do wojny. Ps 18,47 Ps 18,35

2 On moim wiernym sprzymierzeńcem i warownią moją,

osłoną moją i moim wybawcą,

moją tarczą i Tym, któremu ufam,

On, który mi poddaje ludy. Ps 18,3 Ps 18,48

144,2 wiernym sprzymierzeńcem. BJ: „miłością”, za tekstem hebr.

— ludy. Tak rkpsy hebr. i przekłady starożytne. Tekst hebr. oraz grec: „mój lud”. Poprawka świadoma, by uwyraźnić aluzję do Dawida.

3 O Panie, czym jest człowiek, że masz nad nim pieczę,

czym syn człowieczy, że Ty o nim myślisz? Ps 8,5

4 Człowiek jest podobny do tchnienia wiatru,

dni jego jak cień mijają. Ps 39,6-7; Hi 14,2

5 O Panie, nachyl Twych niebios i zstąp,

dotknij gór, by zadymiły, Ps 18,10 Ps 104,32; Iz 63,19; Ps 18,15

6 ciśnij piorun i rozprosz ich,

wypuść swe strzały i zmuś ich do ucieczki.

7 Wyciągnij rękę Twoją z wysoka,

wybaw mnie z wód wielkich

i uwolnij z rąk cudzoziemców, Ps 18,17

144,6-7. Wybaw mię z wód wielkich. Zob. komentarz do Ps 18,17.

8 tych, których usta na wiatr rzucają słowa,

a których prawica krzywoprzysięga.

9 Boże, pieśń nową będę Ci śpiewał,

grać Ci będę na harfie dziesięciostrunnej. Ps 33,2-3

144,9. Na harfie o dziesięciu strunach. Harfa to typowy instrument muzyczny tamtych czasów, co potwierdzają liczne przekazy oraz reliefy i malowidła, począwszy od III tysiąclecia przed Chr. Nadal jednak istnieją pewne rozbieżności w sprawie tego, które z hebrajskich słów oznacza „harfę”, a które „lirę”. Sądzi się, że słowo tłumaczone jako „lira” wskazuje na dziesięciostrunowy instrument, zaś „harfa” ma mniejszą liczbę strun. Obydwa instrumenty miały drewnianą ramę, którą grający trzymał w rękach. W Ugarit odkryto tekst muzyczny, który rzuca światło na muzykę z późnego okresu brązu. W utworze tym zapisano akordy grane podczas akompaniowania na lirze wykonaniu religijnego hymnu Hurytów.

10 Ty królom dajesz zwycięstwo,

Ty wyzwoliłeś sługę Twego, Dawida.

Od miecza złego Ps 18,51

144,10 sługę Twego, Dawida. Słowa te stały się tytułem mesjańskim (Jr 33,21; Ez 34,23-24; 37,24).

11 mnie wybaw i uwolnij z rąk cudzoziemców,

tych, których usta na wiatr rzucają słowa,

a których prawica krzywoprzysięga.

12 Daj pomyślność synom naszym jak roślinom,

rozrastającym się w czasie swej młodości;

niech będą córki nasze na modłę narożnych kolumn,

rzeźbione jak kolumny świątyni. Ps 128,3 Hi 42,14-15; Syr 26,18

144,12 narożnych kolumn. Wyraz rzadki oznaczający coś w rodzaju kariatyd.

144,12. Niech będą córki nasze na wzór narożnych kolumn, rzeźbione na wzór kolumn świątyni. Pałace starożytnego świata posiadały otwarty dziedziniec, salę audiencyjną, pawilony ogrodowe, i wszędzie wykorzystywano kolumny, zarówno w celu podparcia budowli, jak i dla dekoracji. Kariatydy (kolumny kształtem przypominające ludzkie posągi) nie są poświadczone w Izraelu, gdzie w ogóle niewiele było posągów z powodu istniejących zakazów. Kolumny przypominające kariatydy spotykano w Egipcie, gdzie na przykład świątynie grobowe posiadały kolumny w połowie przypominające ludzkie postacie. Hebrajskie słowo, które zostało tutaj użyte, wydaje się mieć coś wspólnego z narożnikami (użyto go jeszcze tylko w Za 9,15). W Izraelu kolumny zdobione były misternymi rzeźbami, które stanowiły dowód godnego podziwu kunsztu rzemieślników.

13 Niech pełne będą nasze spichlerze,

zasobne we wszelkie plony.

Niech trzody nasze po tysiąckroć płodne

na polach naszych mnożą się tysiącami; Kpł 26,4-5; Pwt 7,13

14 niech nasze zwierzęta będą dorodne!

Niech się nie przydarza wypadek czy ucieczka

ani lament na naszych ulicach! Kpł 26,6; Iz 65,19

15 Szczęśliwy lud, któremu tak się wiedzie,

szczęśliwy lud, którego Bogiem jest Pan. Ps 29,11; Ps 33,12

Psalm 145

Pochwała Króla Jahwe

145,1-21 Psalm „alfabetyczny”, w którym pewne elementy zostały zapożyczone z kilku innych psalmów.

1 Pieśń pochwalna. Dawida.

Chcę głosić Twą wielkość, Boże mój, Królu,

i błogosławić imię Twe zawsze i na wieki. Ps 44,5 Ps 34,2; Ps 68,20

2 Każdego dnia będę Ciebie błogosławił

i na wieki wysławiał Twe imię.

3 Wielki jest Pan i bardzo godzien chwały,

a wielkość Jego niezgłębiona. Ps 48,2; Ps 95,3; Hi 36,26

4 Pokolenie pokoleniu głosi Twoje dzieła

i zwiastuje Twoje potężne czyny. Ps 71,18; Ps 78,4

5 Wspaniałą chwałę Twego majestatu

i Twoje cuda będę opiewał.

6 Niech mówią o potędze Twoich dzieł straszliwych,

i ja opowiem Twą wielkość.

7 Niech przekazują pamięć o Twej wielkiej dobroci

i niech się radują Twą sprawiedliwością.

8 Pan jest łagodny i miłosierny,

nieskory do gniewu i bardzo łaskawy. Ps 103,8+

9 Pan jest dobry dla wszystkich

i Jego miłosierdzie ogarnia wszystkie Jego dzieła. Ps 103,13; Mdr 1,13-14

10 Niechaj Cię wielbią, Panie, wszystkie dzieła Twoje

i święci Twoi niech Cię błogosławią!

11 Niech mówią o chwale Twojego królestwa

i niech głoszą Twoją potęgę, Ps 93,1; 1Krn 29,11

12 aby oznajmić synom ludzkim Twoją potęgę

i wspaniałość chwały Twego królestwa.

145,12 Twoją potęgę /... Twego królestwa. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „Jego potęgę... Jego królestwa”.

13 Królestwo Twoje jest królestwem wszystkich wieków,

Twoje panowanie trwa przez wszystkie pokolenia. Dn 3,33; Dn 3,100; Ps 102,13; 1Tm 1,17; Ap 11,15 Ps 94,18 Ps 146,8

145,13 Dystych nun zachował się we wszystkich przekładach starożytnych. W tekście hebr. pominięty.

14 Pan podtrzymuje wszystkich, którzy padają,

i podnosi wszystkich zgnębionych.

15 Oczy wszystkich wyglądają Ciebie,

Ty zaś dajesz im pokarm we właściwym czasie. Ps 104,27-28; Mt 6,25n

16 Ty otwierasz swą rękę

i wszystko, co żyje, nasycasz do woli.

17 Pan jest sprawiedliwy na wszystkich swych drogach

i łaskawy we wszystkich swoich dziełach. Pwt 32,4

18 Pan jest blisko tych wszystkich, co wzywają Go,

wszystkich wzywających Go szczerze. Pwt 4,7; Jr 29,13; Iz 58,9

19 Spełnia wolę tych, którzy się Go boją,

usłyszy ich wołanie i przyjdzie im z pomocą. Ps 34,18

20 Pan strzeże wszystkich, którzy Go miłują,

a wytępi wszystkich występnych. Sdz 5,31

21 Niech usta moje głoszą chwałę Pana,

by wszelkie ciało wielbiło Jego święte imię

zawsze i na wieki.

Psalm 146

Hymn do Boga, który przychodzącego z pomocą

146,1-10 Psalm jest inauguracją trzeciego Hallelu (146-150), odmawianego przez Żydów każdego poranka (por. 113-118 i 136).

1 Alleluja.

Chwal, duszo moja, Pana,

146,2 chcę śpiewać. BJ: „chcę grać” (por. 7,18+).

2 chcę chwalić Pana, jak długo żyć będę;

chcę śpiewać Bogu mojemu, póki będę istniał. Ps 104,33 Ps 7,18+

3 Nie pokładajcie ufności w książętach

ani w człowieku, u którego nie ma wybawienia. Iz 2,22; Ps 90,3; Ps 104,29; Koh 12,7

4 Gdy tchnienie go opuści, wraca do swej ziemi,

wówczas przepadają jego zamiary. 1Mch 2,63

5 Szczęśliwy, komu pomocą jest Bóg Jakuba,

kto ma nadzieję w Panu, Bogu swoim, Jr 17,7; Ps 2,12

6 który stworzył niebo i ziemię,

i morze ze wszystkim, co w nich istnieje.

On wiary dochowuje na wieki, Ps 121,2; Ps 124,8

7 daje prawo uciśnionym

i daje chleb głodnym.

Pan uwalnia jeńców, Ps 103,6 Ps 68,7; Iz 49,9; Iz 61,1

8 Pan przywraca wzrok niewidomym,

Pan podnosi pochylonych,

Pan miłuje sprawiedliwych. Ps 145,14 Ps 11,7

9 Pan strzeże przychodniów,

chroni sierotę i wdowę,

lecz na bezdroża kieruje występnych. Wj 22,20n; Ps 68,6

10 Pan króluje na wieki,

Bóg twój, Syjonie – przez pokolenia.

Alleluja. Wj 15,18; Ps 145,13+

146,10 Alleluja. Za tekstem hebr. W BJ pominięte za grec.

Psalm 147

Hymn na cześć Wszechmogącego

147,1-20 Psalm w wielu przekładach starożytnych, między innymi w Wulgacie, podzielony — od w. 12 zaczyna się odrębny tekst, jednak obie części stanowią całość. Poeta wysławia w Jahwe Wybawcę Izraela, Stwórcę i Przyjaciela „ubogich”.

1 Alleluja.

Jak to dobrze jest grać naszemu Bogu,

jak miło jest nucić pieśń pochwalną. Ps 92,2

147,1 (Alleluja). Według grec. W tekście hebr. związane z poprzednim psalmem.

— miło. BJ: „słodko”, za grec. Tekst hebr.: „słodko, ładnie”. Proponuje się: „Śpiewajcie naszemu Bogu, bo jest słodki” (por. 135,3).

2 Pan buduje Jeruzalem,

gromadzi rozproszonych z Izraela;

3 On leczy złamanych na duchu

i przewiązuje ich rany. Iz 11,12; Iz 56,8; Jr 31,10; Jr 33,6; Iz 61,1; Hi 5,18

4 On liczbę gwiazd oznacza,

wszystkie je woła po imieniu. Iz 40,26+

147,4. Nazwy gwiazd. W Mezopotamii konstelacje gwiazd kojarzono z: postaciami zwierzęcymi, np. kozła (= Lira) i węża (= Hydra); przedmiotami, np. luk (= Syriusz) i wóz (= Wielki Wóz) oraz osobami bogów, np. Anu (Orion). Do najbardziej popularnych gwiazdozbiorów należały Plejady, często przedstawiane na pieczęciach pochodzących nawet z obszaru Palestyny i Syrii. Zachowały się neoasyryjskie rysunki konstelacji gwiazd. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Ps 8,3.

5 Pan nasz jest wielki i zasobny w siły,

mądrość Jego jest niewypowiedziana. Iz 40,28

6 Pan dźwiga pokornych,

a poniża występnych aż do ziemi. 1Sm 2,7-8

7 Śpiewajcie pieśń dziękczynną Panu,

grajcie Bogu naszemu na harfie.

8 On niebo okrywa chmurami,

deszcz przygotowuje dla ziemi;

sprawia, że góry wypuszczają trawę

i zioła, by ludziom służyły; Ps 104,10; Ps 104,14; Ps 104,27-28; Jr 14,22; Jl 2,23; Hi 5,9-10

147,8 Końcowy stych według grec. (por. 104,14). W tekście hebr. pominięty.

9 On daje pokarm bydłu,

pisklętom kruka to, o co wołają. Hi 38,41; Mt 6,26

10 Nie kocha się w sile rumaka;

nie ma też upodobania w goleniach męża. Ps 20,8-9; Ps 33,16-18

11 Podobają się Panu ci, którzy się Go boją,

którzy wyczekują Jego łaski.

12 Chwal, Jerozolimo, Pana,

chwal Boga twego, Syjonie!

147,12 Ojcowie Kościoła odnieśli tę drugą część psalmu do nowej Jerozolimy — wojującej albo triumfującej.

13 Umacnia bowiem zawory bram twoich

i błogosławi synom twoim w tobie. Jr 33,10n; Iz 65,18n; Ps 48,14; Kpł 26,6; Ps 81,17

14 Zapewnia pokój twoim granicom,

nasyca ciebie najczystszą pszenicą.

15 Na ziemię zsyła swoje orędzie,

mknie chyżo Jego słowo. Ps 29,3n; Ps 33,9; Ps 107,20; Iz 55,10-11

147,15 Słowo Boże zostało tu przedstawione jako posłaniec, prawie hipostaza. Por. Ps 107,20; Iz 55,11; J 1,14+.

16 On daje śnieg niby wełnę,

a szron jak popiół rozsiewa.

17 Ciska swój grad jak okruchy chleba;

od Jego mrozu ścinają się wody. Hi 6,16; Hi 37,10; Hi 38,22

18 Posyła słowo swoje i każe im tajać;

każe wiać swemu wiatrowi, a spływają wody.

19 Obwieścił swoje słowa Jakubowi,

Izraelowi ustawy swe i wyroki. Pwt 33,3-4

20 Żadnemu narodowi tak nie uczynił,

o swoich wyrokach ich nie pouczył.

Alleluja. Pwt 4,7-8; Dz 14,16

147,20 Alleluja. Według tekstu hebr. W BJ pominięte za grec. Podobnie w dwóch następnych psalmach.

Psalm 148

Wszechświatowe uwielbienie

148,1-14 Niebo, ziemia i całe stworzenie zostają wezwane, by wielbić Jahwe, odnowiciela ludu wybranego. Psalm recytowany przez Żydów każdego rana.

1 Alleluja.

Chwalcie Pana z niebios,

chwalcie Go na wysokościach! Ps 104; Dn 3,51-90

2 Chwalcie Go, wszyscy Jego aniołowie,

chwalcie Go, wszystkie Jego zastępy! Ps 103,20-21; Hi 38,7

3 Chwalcie Go, słońce i księżycu,

chwalcie Go, wszystkie gwiazdy świecące.

4 Chwalcie Go, nieba najwyższe

i wody, co są ponad niebem, 1Krl 8,27 Rdz 1,7

5 niech imię Pana wychwalają,

On bowiem nakazał i zostały stworzone,

148,5 W grec. i Wulgacie dodane między pierwszym a drugim stychem: „On mówi, a wszystko zaczyna istnieć” (Ps 33,9a).

6 utwierdził je na zawsze, na wieki;

nadał im prawo, które nie przeminie. Jr 31,35-36

7 Chwalcie Pana z ziemi,

potwory i wszystkie morskie głębiny,

148,7. Potwory i wszystkie morskie głębiny. W babilońskim Hymnie do Szamasza bóg słońca doznaje chwały i słyszy wyrazy czci nawet od najgorszych stworzeń. Są wśród nich przerażające potwory morskie. Hymn ukazuje zatem całkowite poddanie wszelkich istot Szamaszowi, podobnie jak tekst z Księgi Rodzaju, opowiadający, że wszystkie stworzenia są dziełem Jahwe, a więc są Mu poddane. W micie Labbu opisano stworzenie morskiego węża, którego długość wynosiła 60 stadionów.

8 ogniu i gradzie, śniegu i mgło,

gwałtowny huraganie, co pełnisz Jego słowo,

9 góry i wszelkie pagórki,

drzewa rodzące owoc i wszystkie cedry, Iz 44,23

10 dzikie zwierzęta i bydło wszelakie,

to, co się roi na ziemi, i ptactwo skrzydlate, Iz 43,20

11 królowie ziemscy i wszystkie narody,

władcy i wszyscy sędziowie na ziemi,

12 młodzieńcy, a także dziewice,

starcy wraz z młodzieżą Jr 31,3

13 niech imię Pana wychwalają,

bo tylko Jego imię jest wzniosłe,

majestat Jego góruje nad ziemią i niebem Ps 108,6; Ps 113,4; Ps 89,18

14 i pomnaża moc swojego ludu.

Pieśń pochwalna dla wszystkich Jego świętych,

synów Izraela – ludu, który Mu jest bliski. Alleluja. Pwt 7,6+; Ef 2,13

148,14 synów Izraela. To miejsce oraz 103,7 są jedynymi, gdzie w psalmach używa się podanego określenia, często występującego po wygnaniu w pismach deuteronomistycznych i kapłańskich.

148,14. Wywyższa róg [BT: „pomnaża moc”]. Zob. komentarz na temat „rogu” we wstawce poświęconej metaforom Boga w Księdze Psalmów.

Psalm 149

Pieśń triumfalna

149,1-9 Hymn narodowy z epoki hellenistycznej (bliskie mu duchowo są Ne 4,11-17; 1 Mch 2,42; 2 Mch 15,27), który opisuje przyszłość eschatologiczną (por. Iz 61,2n) i czyni z Izraela narzędzie sprawiedliwości Bożej (por. Za 9,13-16).

1 Alleluja.

Śpiewajcie pieśń nową Panu;

chwała Jego [niech zabrzmi] w zgromadzeniu świętych. Ps 40,10

2 Niech Izrael się cieszy swym Stwórcą,

niech synowie Syjonu radują się swym Królem.

3 Niech chwalą Jego imię wśród tańców,

niech grają Mu na bębnie i cytrze. Ps 87,7; Ps 150,4; Ps 68,26; Ps 81,3; Iz 61,9; Iz 62,4-5; 1Sm 2,8

149,3. Niech chwalą Jego imię wśród tańców. Wiele starożytnych wzmianek na temat tańca pojawia się w kontekście kultowym, chociaż w źródłach mezopotamskich i egipskich często opisuje się tancerzy, którzy dostarczają ludziom rozrywki. Taniec związany ze starożytnymi uroczystościami przypominał przypuszczalnie dzisiejsze tańce ludowe, składające się ze skoordynowanych układów choreograficznych, wykonywanych przez różne grupy tancerzy. Inny rodzaj tańca bardziej przypominał balet - na scenie odgrywano jakieś przedstawienie dramatyczne. Pojedynczy tancerze zwykle wykonywali obroty, przysiady, skoki lub popisy akrobatyczne przypominające dzisiejszy pokaz gimnastyczny. Niekiedy tancerze występowali w skąpych strojach lub nago. W kontekstach kultowych w tańcu uczestniczyli czasami dostojnicy (np. kapłani i urzędnicy), nie tylko zawodowi tancerze. W jednym z rytuałów Chetytów w tańcu musiała brać udział sama królowa.

149,3. Niech grają Mu na bębnie i cytrze. Zob. komentarz do Ps 150,3-5.

4 Bo Pan w ludzie swoim ma upodobanie

i zdobi pokornych zwycięstwem.

5 Niech się weselą święci wśród chwały,

niech się cieszą na swoich sofach!

149,5 na swoich sofach! Tak dosł. W BJ: „na swoich miejscach”, tzn. tam, gdzie padli na twarz, oddając cześć Bogu (por. Ps 95,6; Jdt 6,18; Syr 50,17.21), chyba że chodzi o sens: ich pieśń pochwalna nie ustaje nawet nocą (por. Ps 4,5; 63,7; Oz 7,14).

6 Niech chwała Boża będzie w ich ustach,

a miecze obosieczne w ich ręku, Ne 4,10-12; 2Mch 15,27

149,6. Miecze obosieczne. Dosłownie był to miecz o dwóch ostrzach. W okresie późnego brązu (czasy Jozuego) typowy miecz przypominał sierp, o ostrej krawędzi zewnętrznej. Kształt ten miał się przyczynić do powstania hebrajskiego idiomu „ostrze miecza” (na przykład w Joz 6,21). Możliwe, że idiom ten przetrwał mimo ewolucji kształtu oręża i miecz obosieczny nazywano „mieczem o dwóch ostrzach”, chociaż utracił on kształt sierpa leżący u podłoża idiomu. Inni badacze, starając się zachować związek określenia językowego z fizycznym kształtem przedmiotu, sugerowali, że chodzi tutaj o obusieczny topór. Chociaż słowo przetłumaczone jako „miecz” powinno być rozumiane szerzej - jako „ostrze”, hipoteza „topora” wydaje się karkołomna, chociaż nie jest nie do przyjęcia.

7 aby dokonać pomsty wśród pogan

i ukarać narody; Za 9,13-16

8 aby ich królów zakuć w kajdany,

a dostojników w żelazne łańcuchy;

149,8. Kajdany, żelazne łańcuchy. Hebrajskie terminy, których tutaj użyto, nie są typowe; pierwszy oznacza przypuszczalnie kajdany na rękach, zaś drugi łańcuchy pętające nogi (co jasne jest w Ps 105,18). Istnieją dowody wskazujące, że w VIII w. przed Chr. Asyryjczycy do ich wykonania używali żelaza.

9 by wykonać na nich zapisany wyrok.

To jest chwałą wszystkich Jego świętych.

Alleluja.

149,9 zapisany wyrok. Aluzja do przepowiedni przeciwko narodom, zawartej w księgach prorockich.

Psalm 150

Doksologia końcowa

150,1-6 Ta pochwała, bardziej rozwinięta niż te kończące cztery pierwsze księgi Ps (41,14; 72,18-20; 89,53; 106,48), zaprasza wszystkich muzyków i wszystkie istoty żyjące do chwalenia Jahwe.

1 Alleluja.

Chwalcie Boga w Jego świątyni,

chwalcie Go na wyniosłym Jego nieboskłonie!

2 Chwalcie Go za potężne Jego czyny,

chwalcie Go za wielką Jego potęgę!

3 Chwalcie Go dźwiękiem rogu,

chwalcie Go na harfie i cytrze!

4 Chwalcie Go bębnem i tańcem,

chwalcie Go na strunach i flecie!

5 Chwalcie Go na dźwięcznych cymbałach,

chwalcie Go na cymbałach brzęczących. Ap 5,13

150,5 na dźwięcznych cymbałach. BJ: „na cymbałach triumfalnych”. Dosł.: „cymbały aklamacji” (por. Lb 10,5; Ps 33,3+).

150,3-5. Instrumenty muzyczne. Instrumenty muzyczne były jednym z pierwszych wynalazków człowieka. Najstarsze egipskie flety proste pochodzą z IV tysiąclecia przed Chr. Kilka harf i lir oraz para wykonanych ze srebra fletów, odkrytych na cmentarzu królewskim w Ur, pochodzi z początku III tysiąclecia przed Chr. Flety z kości lub glinki ceramicznej datuje się co najmniej na IV tysiąclecie przed Chr. Instrumenty muzyczne dostarczały rozrywki oraz podkładu rytmicznego tańcom i obrzędom rytualnym, takim jak procesje lub dramatyczne przedstawienia kultowe. Na Bliskim Wschodzie, oprócz prostych instrumentów perkusyjnych (bębnów i grzechotek), najbardziej rozpowszechnione instrumentami były harfy i liry. Odnaleziono je w dawnych grobowcach; widnieją na malowidłach ściennych starożytnych świątyń i pałaców. W literaturze antyku opisywano je jako wydające dźwięki, które koją duszę, skłaniają bogów do przemówienia i nadają rytm maszerującym wojskom. Muzycy posiadali własne bractwa i cieszyli się powszechnym poważaniem. Uczeni w dalszym ciągu spierają się o to, które z hebrajskich słów oznacza „harfę”, które zaś należy tłumaczyć jako „lira”. „Lira” była dziesięciostrunowym instrumentem, zaś „harfa” posiadała mniej strun. Obydwa miały drewniane pudło, które grający trzymał w rękach. Na podstawie starożytnych reliefów archeolodzy zidentyfikowali tamburyn jako mały bębenek (składający się ze skórzanej błony rozpiętej na obręczy), jednak bez maleńkich dzwoneczków jak współczesny instrument. Instrument nazywany piszczałką był przypuszczalnie fletem podwójnym wykonanym z brązu lub trzciny. Cymbały były wykonywane z brązu i zaliczano je do grapy instrumentów perkusyjnych, wątpliwości dotyczą więc jedynie ich wielkości.

6 Wszystko, co żyje, niech chwali Pana!

Alleluja.