W ROK PRZEZ BIBLIĘ

by Społeczność Chrześcijańska we Wrocławiu

KSIĘGA PSALMÓW – wstęp

Księga Psalmów nie jest jednorodnym dziełem, na wzór większości innych ksiąg Starego i Nowego

Testamentu, lecz zbiorem wielu pieśni, napisanych przez wielu różnych autorów, w różnych

miejscach i czasie. Choć zbiór ten jest najczęściej utożsamiany z osobą Dawida, wielki król-muzyk

jest autorem około połowy z blisko 150 zebranych tam psalmów (a przynajmniej tyle jest mu

jednoznacznie przypisanych, możliwe, że Dawid jest autorem także części psalmów, które nie

zawierają wzmianki o autorze). Mają one także bardzo zróżnicowaną tematykę – skargę, błagania,

wyznanie grzechów, refleksję na dziełem Bożym (stworzeniem), losem bezbożnych i

sprawiedliwych, uroczystość koronacji i zaślubin króla, hymnów pochwalnych, pieśni pielgrzymów

czy zapowiedzi mesjańskich – proroctw o nadchodzącym Władcy.

Studiując Księgę Psalmów należy pamiętać zarówno o ich różnorodności, jak i pewnej spójności.
Ostateczną postać księga uzyskała prawdopodobnie podczas niewoli babilońskiej; w tradycji
żydowskiej jest ona również podzielona na pięć części, nawiązując do Pięcioksięgu Mojżeszowego.
Psalmy są „pogrupowane” według podobnej tematyki, autorstwa, a przede wszystkim według
sposobów użycia ich w liturgii.
Ponieważ psalmy są pieśniami, w oryginalnym zamiarze miały one formę śpiewaną; przy wielu
psalmach zachowały się uwagi o melodii, na którą należało je wykonywać. Sam tekst psalmów ma
charakter poetycki, co znaczy, że czytając je należy wziąć pod uwagę najbardziej charakterystyczną
cechę poezji hebrajskiej: powtórzenia. Treści prezentowane są najczęściej w formie dwóch (lub
trzech) wierszy, wyrażających tę samą myśl: drugi jest powtórzeniem pierwszego, lecz w innych
słowach, albo jego przeciwstawieniem (kontrastem), ale nadal nawiązującym do tej samej idei (np.
los bogobojnego a los bezbożnych). Nie należy doszukiwać się w takich wersach różnych znaczeń,
gdyż mają one wzmacniać lub dopełniać swoją wymowę.
Księgi Nowego Testamentu zawierają wiele cytatów z Księgi Psalmów, co potwierdza ważną rolę,
jaką odgrywały one w życiu religijnym Izraelitów. Choć z założenia psalmy wyrażają postawy,
myśli i emocje człowieka wobec Boga, jak część natchnionego Bożego Słowa stają się również
przesłaniem Boga dla człowieka, a czasami wręcz proroctwami, które znalazły swe spełnienie w
Chrystusie i Jego dziele.

Księga Psalmów 1 – 10

Psalm 1 jest w istocie wstępem do całej Księgi Psalmów, zaznaczając kilka z najważniejszych

wątków tego zbioru: wielką rolę rozmyślania nad Bożym Prawem i błogosławieństwa, jakie to z

sobą niesie, skontrastowane są z niepewnym losem bezbożnych i ich ostatecznym potępieniem.

Podobnie Psalm 2, w którym wprowadzone są wątki walki bezbożnych z wiernym pomazańcem

Pana (królem) i pewne zwycięstwo ludu Bożego nad wszystkimi, którzy występują przeciw nim,

nie z powodu ich własnej siły, lecz wielkości Boga.

Kolejne psalmy, od 3 do 7 ukazują jednak człowieka dalekiego od triumfu, przeciwnie,
przeżywającego liczne trudności, niesłusznie oskarżanego, prześladowanego i przejętego potęgą
Bożego gniewu, a jednocześnie jedynie w Bogu upatrującego nadzieję na jakąkolwiek odmianę
swojego losu i triumf nad przeciwnikami. Wszystkie te psalmy napisane są przez Dawida i
zestawiono je razem właśnie ze względu na wspólną tematykę, a nie chronologię. Jednocześnie
dobrze odzwierciedlają one początkowy okres życia Dawida, gdy ścigany przez Saula, zmuszony
był kryć się i uciekać, mimo swej wierności Bogu.
Ton zmienia się dopiero w Psalmie 8, będącym pochwałą Boga Stwórcy i refleksją nad miejscem
człowieka w Jego stworzeniu. Spojrzenie na wielkość Boga ułatwia uwolnienie się od ciągłych
rozmyślań nad przypadłościami własnego losu. W podobny sposób zmienia się wymowa kolejnego
Psalmu (9-10), który choć wiele uwagi poświęca postępowaniu bezbożnych, jest pochwałą Boga,
który wstawia się za ubogimi i prześladowanymi, i staje się ich obrońcą i zbawicielem.
Psalm 9 i 10 stanowiły pierwotnie jeden utwór, który został podzielony na odrębne psalmy ze
względów liturgicznych. Świadczy o tym for-ma psalmu, gdzie kolejne „zwrotki”, składające się we
współczesnym przekładzie najczęściej z 2, ale czasami z 1 lub nawet 3 wersetów, rozpoczynają się
od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego, choć z pewnymi pominięciami. Niektóre przekłady Pisma
Świętego wskazują na ten fakt zaznacząjąc te litery na marginesie.
Zwróć uwagę: Treść wielu psalmów, podobnie jak innych fragmentów Starego Testamentu, miała
często podwójny charakter: opisu ówczesnej sytuacji i zapowiedzi (proroctwa) Mesjańskiej.
Przykładem jest Psalm 2, którego fragmenty odnoszone są przez autorów Nowego Testamentu
wprost do Jezusa (np. Ps 2,7 i Dz 13,33; Hbr 1,5).

Księga Psalmów 11 – 19

Kolejne kilka psalmów rozwijają motyw człowieka nękanego przeciwnościami i wrogością

bliźnich, ale jednocześnie są wyrazem zdania się na Boga i Jego osąd. Bardziej niż wołanie o

ukaranie wrogów przebrzmiewa w nich prośba o otoczenie opieką, gdyż tylko Bóg jest w stanie

zapewnić bezpieczeństwo i oddać sprawiedliwość swemu słudze, gdy spotyka się z pogardą i

krzywdą ze strony innych. Psalmy te kontynuują wątek Dawida borykającego się z trudnościami,

które poprzedzały jego wstąpienie na tron.

Z tego tonu wybija się Psalm 15, ukazujący kryteria, jakie powinien spełniać człowiek poszukujący
oblicza Bożego w Jego Przybytku. Psalm ten jest przykładem odrębnego rodzaju psalmów, tzw.
pieśni pielgrzymów („wejścia”) zmierzających do Przybytku, a potem Świątyni Pańskiej. Tego
rodzaju psalmy miały przygotować ludzi na spotkanie z majestatem Bożym ucieleśnionym w
miejscu, jakie obrał sobie za mieszkanie.
Szczególny wydźwięk posiada również Psalm 18, podsumowujący, jak wskazuje na to przypis na
początku, okres zmagań Dawida z Saulem i innymi przeciwnikami. Pierwsza część psalmu ukazuje
Boga przybywającego swemu słudze z pomocą, poruszającego wszystkie siły natury, w potężnej
burzy, która rozgania wszystkich przeciwników. W drugiej części sługa Boży przechodzi do
„kontrataku” i zwycięża swoich wrogów dzięki temu, iż opiera się na Bogu i to z Niego czerpie siłę
we wszystkich swych podbojach. A ostatnie słowa odwołują się wprost do Dawida jako króla,
Pomazańca Bożego.
Psalm 19 ukazuje z kolei trzy rzeczy, z których Bóg czerpie szczególną chwałę. Pierwszą jest samo
stworzenie, które opowiada o wielkości Stwórcy; i nawet samo słońce, otaczane przez inne ludy
wielką czcią, jest jedynie dziełem i posłańcem Bożym. Drugim źródłem chwały Bożej jest Jego
Prawo, które darzy mądrością i wskazuje słuszną drogę. To przez nie Bóg objawia swoją wolę, a
ludzie czczą Go okazując posłuszeństwo Jego przykazaniom. A trzecim źródłem Bożej chwały jest

Jego łaska, manifestująca się w przebaczeniu, jakie okazuje swoim sługom, gdy się upamiętają. Te
trzy elementy: stworzenie, Prawo i łaska są wręcz streszczeniem Bożego postępowania z ludźmi,
których postawił na świecie – historii Jego zbawienia.
Zwróć uwagę: Treść Psalmu 14 jest powtórzona w Psalmie 53, a jego fragmenty cytowane są przez
Pawła w Rz 3,10-12.

Księga Psalmów 20 – 28

Psalmy 20 i 21 to tzw. „psalmy królewskie”, świętujące osobę króla wiernego Bogu i nawiązujący

do kolejnego etapu w życiu Dawida. Postać króla w historii Izraela miała dwojaką wymowę, gdyż

pierwotne żądanie narodu, aby prorok Samuel ustanowił im króla, było jednocześnie odrzuceniem

(a przynajmniej podważeniem) władzy Bożej nad narodem jako Króla Izraela (zob. 1 Sm 8).

Problemem nie był jednak sam fakt posiadania króla, lecz nadanie mu roli jedynego, najwyższego

władcy, jak pośród innych narodów. Psalmy królewskie, mimo iż opiewają ludzkiego króla Izraela,

podporządkowują go władzy i chwale Boga, prawdziwego suwerena.

Psalm 22 zajmuje szczególne miejsce w Piśmie Świętym jako jeden z najważniejszych psalmów
mesjańskich, zapowiadających nadejście największego przywódcy Izraela. Nieprzypadkowo Jezus
cytuje pierwsze słowa tego psalmu wisząc na krzyżu, a i inne elementy ukrzyżowania Jezusa
Chrystusa znajdują swoje odzwierciedlenie w treści psalmu. Co znaczące, nie jest to jednak psalm
epatujący jedynie cierpieniem, przeciwnie, druga część opowiada o triumfie Mesjasza i
ustanowieniu Jego królestwa. W tym świetle, słowa Jezusa na krzyżu mówią nie tylko o Jego
cierpieniu, ale także o Jego zbliżającym się triumfie.
Psalm 24 opisuje z kolei wkroczenie Boga, najwyższego Króla do swego Przybytku/Świątyni.
Motyw domu Bożego odgrywa ważną rolę w wielu psalmach i pojawia się także w kilku kolejnych
pieśniach. Za czasów Dawida Arka Przymierza, ucieleśniająca Bożą chwałę i obecność, była
przechowywana w specjalnym, świętym namiocie („przybytku”) i mimo iż chciał on wznieść Bogu
stałą świątynię, Pan odmówił mu tego przywileju i zrobił to dopiero syn Dawida, Salomon.
Możliwe więc, że wzmianki o świątyni w psalmach napisanych przez Dawida są innym
określeniem Przybytku Bożego, wyrazem jego nadziei na wzniesienie domu Bożego lub po prostu
późniejszą zmianą osób redagujących zbiór psalmów, aby lepiej odpowiadały doświadczeniom
osób, które miały z nich korzystać w oddawaniu chwały Bogu.
Innym motywem, który pojawia się w psalmach Dawida jest prośba o zachowanie od śmierci,
szczególnie w odniesieniu do kary, jaka grozi ludziom grzesznym i niegodziwym. Jedynie Bóg
może ją odwrócić.
Zwróć uwagę: Ps 26,4-5 jest bezpośrednim nawiązaniem do Ps 1,1.

Księga Psalmów 29 – 35

Psalm 29 opisuje chwałę Bożą objawioną w burzy, która wzbudza strach i przerażenie na północy

(Liban) i na południu (Kadesz) od Izraela, ale sam lud Boży doświadcza spokoju. Jednak

dominującym wątkiem w „pierwszej” Księdze Psalmów (1-41) jest Boża pomoc człowiekowi,

którego spotyka niesprawiedliwość i prześladowanie ze strony innych i kolejne psalmy, powracają

do tego wątku, łącząc go z innymi, już wcześnie zasygnalizowanymi. Wśród nich wyróżnia się

Psalm 32, jeden z siedmiu tzw. psalmów pokutnych (6, 32, 38, 51, 102, 130,143), wyznający przed

Bogiem grzech i zdający się na Jego łaskę. W życiu Dawida jednym z najważniejszych wydarzeń

było cudzołóstwo z Batszebą, morderstwo Uriasza i późniejsze upamiętanie. Z sytuacją tą związany

jest bezpośrednio Psalm 51, ale i Psalm 32 doskonale oddaje przeżycia Dawida, jakie mogły

towarzyszyć tym doświadczeniom.

Ponieważ psalmy są zapisem słów człowieka kierowanych do Boga (lub do innych ludzi), są
doskonałym narzędziem do wyrażania postaw, myśli i emocji, jakie mogą i powinny
charakteryzować wiernych Bożych. Poetycki język psalmów pomaga także ująć w słowa to, co
może być trudno wyrazić, dlatego też wielu wierzących modli się tekstem psalmów, znajdując w
nich odbicie własnych doświadczeń. A szeroki zakres tematyki psalmów sprawia, że dla niemal
każdego ludzkiego doświadczenia można znaleźć stosowny psalm lub jego fragment.
Psalm 33 jest natomiast przykładem typowego psalmu pochwalnego, skupiającego się całkowicie
na Bogu i oddaniu Mu chwały za to kim jest i co uczynił. Dotychczas najbliższymi tego były
psalmy opisujące chwałę Bożą objawioną w stworzeniu (przyrodzie lub człowieku), a teraz zostaje
to uzupełnione o wezwanie innych ludzi (słuchaczy i czytelników) do przyłączenia się do
uwielbienia Boga. Psalmy takie będą szczególnie częste w dalszych częściach całej Księgi, i przez
wielu uważane są wręcz za jej główne przesłanie. I rzeczywiście, Księga Psalmów jest zachętą do
oddania chwały Bogu, ale wezwanie to pada z wielu różnych kontekstów: czasami jest to wielkość
Boga, czasami są to doświadczenia człowieka, a kiedy indziej skłania do tego refleksja nad
stworzeniem, ludzkim losem czy prawem Bożym.
Zwróć uwagę: Znaczenie słowa sela pozostaje niejasnym dla współczesnych biblistów. Najczęściej
przyjmuje się, że jest to forma notacji muzycznej lub zachętą do rozważenia przedstawionych
treści.

Księga Psalmów 36 – 41

Wśród psalmów kończących „pierwszą” księgę zbioru na uwagę zasługuje względnie nowy motyw

refleksji nad losem bezbożnego. Dotychczas „bezbożni”, „niesprawiedliwi” i „nieprawi”

występowali przede wszystkim w znaczeniu wrogów lub prześladowców psalmisty, a w psalmach

36 i 37 stanowią temat refleksji o bardziej ogólnym charakterze, niemal jako materiał do porównań

z drogami życia ludzi bogobojnych i sprawiedliwych. Są to refleksje o typowo mądrościowym

charakterze – z podobnymi rozważaniami można spotkać się np. w Księdze Hioba lub w Księdze

Przysłów (Przypowieści). Podkreślają one, że nawet jeśli doczesny byt ludzi niesprawiedliwych

wydaje się beztroski i bardziej atrakcyjny od doświadczeń ludzi zachowujących wierność Bogu, ich

ostateczny los daleki jest od tego, czego pragną i na co mają nadzieję: Bóg odpłaci za wszelkie zło,

a nagrodzi dobro.

Nadzieją bogobojnych nie jest jednak ich własna siła i zdolności, lecz łaska Boga, który pochyla się
nad sprawiedliwymi i pokornymi, aby ich podnieść i wywyższyć. Dlatego przed Bogiem
szczególnie ważna jest postawa upamiętania, uniżenia i zawierzenia się Mu, zarówno w
codzienności doczesnego życia, jak i w obliczu zbliżającej się śmierci. Motyw refleksji nad kresem
dni jest szczególnie mocny w Psalmie 39, który jest nie tyle prośbą o zachowanie od śmierci, co
raczej o mądre życie w świadomości nieuchronnego końca i o łaskę Bożą.
Psalm 40 jest natomiast przykładem odwrócenia najczęstszego porządku w konstrukcji psalmu.
Zazwyczaj, jeśli psalm zawiera w sobie element skargi lub prośby o wybawienie, zostają one

przedstawione w pierwszej części, a końcówka psalmu jest wyrażeniem wdzięczności i chwały za
nadchodzące (lub doświadczone wybawienie Boże). Tym razem psalmista oddaje Bogu chwałę w
pierwszych słowach psalmu i składa świadectwo o Jego wielkości, a w drugiej części przedstawia i
rozwija wołanie o pomoc. Tak czy inaczej, oba te elementy najczęściej współistnieją ze sobą – i
chwała dla Boga niemal zawsze równoważy skargi i prośby zanoszone przez autora psalmu.
Trudności i emocje przeżywane przez człowieka są ważne, ale ostatecznym celem psalmu jest
zbliżenie człowieka do Boga.
Zwróć uwagę: Każda z 5 ksiąg-części Księgi Psalmów kończy się tzw. doksologią – wezwaniem
do oddania chwały Bogu (zob. Ps 41,14; 72,18-19; 89,53; 106,48 i cały Psalm 150).

Księga Psalmów 42 – 49

Psalmy otwierające II część Księgi Psalmów mają innych autorów niż te, które znalazły się w

części pierwszej. Są oni określeni jako „synowie Koracha”. Korach był Lewitą, z rodu Kehatytów

(odpowiedzialnych za niesienie sprzętów Przybytku) i jednym z przywódców buntu przeciw

Mojżeszowi (zob. Lb 16). Jednak termin „synowie Koracha” odnosi się raczej do grup śpiewaków,

ustanowionych przez Dawida dla posługi w Świątyni (zob. 1 Krn 6,16-2), którzy wsławili się m.in.

udziałem w niezwykłej bitwie za rządów króla Jehoszafata, gdy śpiewacy świątynni szli w

pierwszym rzędzie armii judzkiej, a Bóg dał im zwycięstwo.

Nic dziwnego więc, że jednym z ważnych motywów w pieśniach, które stworzyli, jest Świątynia
Pana w Jerozolimie oraz góra Syjon, na której ją wzniesiono. Choć życie religijne Izraelitów
zawsze miało charakter scentralizowany, skupiony wokół Przybytku (Namiotu Zgromadzenia), w
którym znajdowała się Arka Przymierza, jego „tymczasowa” struktura pozwala na przenoszenie go
z miejsca na miejsce. Dopiero sprowadzenie Arki do Jerozolimy przez Dawida, a następnie
wzniesienie tam Świątyni (przez Salomona) ustanowiło ostatecznie jedno jedyne miejsce, gdzie
„zamieszkiwała” chwała Boża i na zawsze już stało się ono najważniejszym miejscem w życiu
religijnym Żydów.
Ma to odzwierciedlenie także w częstym w Księdze Psalmów, zwróceniu się do innych narodów i
opiewaniu narodu izraelskiego („Jakuba”), wybranego i błogosławionego przez Boga. Psalmy
synów Koracha pochodzą więc z nieco późniejszego okresu niż psalmy Dawida, choć występuje w
nich wiele podobnych wątków. Uwagę zwraca również zastosowanie w niektórych psalmach
pierwszej osoby liczby mnogiej. Są one już nie tyle pieśniami jednostki, pojedynczego człowieka
wyrażającego swe myśli i emocje przed Panem, ale prawdziwymi hymnami wspólnoty wiernej
swemu Bogu.
Psalm 42 i 43 były pierwotnie jednym utworem, o czym świadczy m.in. ich wspólny refren („czemu
rozpaczasz, duszo moja), a Psalm 45 jest pieśnią weselną na dzień zaślubin króla.
Zwróć uwagę: Określenie „góra Syjon, na krańcach północnych”, (Ps 48,2) podczas gdy
Jerozolima utożsamiana jest z południem Ziemi Obiecanej, skłania niektórych biblistów do
upatrywania w słowach psalmu odwołań do samego tronu Boga, nie tylko Świątyni jerozolimskiej.

Oddawanie Bogu chwały przez muzykę

Odkąd Bóg objawił się człowiekowi, reakcją człowieka było oddawanie Bogu chwały; zmieniała
się jednak forma, w jakiej się to odbywało. Najbardziej pierwotnym wyrazem uwielbienia dla Boga
było składanie Mu ofiar i przez wiele stuleci ta forma dominowała w życiu religijnym patriarchów i
wszystkich bogobojnych ludzi. Innym rodzajem uwielbienia były wszelkiego rodzaju śluby, jakie
człowiek mógł złożyć przed Bogiem, albo, ściślej mówiąc, ich spełnienie.

O oddawaniu Bogu chwały śpiewem czytamy po raz pierwszy w Księdze Wyjścia 15,1-21, wkrótce
po tym, jak Izraelici przeszli przez morze, a spiętrzone wody spadły na ścigające ich wojska
egipskie. (Mojżesz jest także autorem Psalmu 90.) Od tego czasu muzyka zawsze była częścią
liturgii Izraela, choć prawo, jakie Bóg nadał przez Mojżesza, skodyfikowało w pierwszym rzędzie
pozostałe, uznane już formy uwielbienia: różne rodzaje ofiar ze zwierząt i plonów ziemi, dary
pieniężne, śluby i obietnice. O muzyce i śpiewie czytamy ponownie w Księdze Sędziów 5,1-31, gdy
Debora i Barak wznieśli pieśń po zwycięstwie nad Syserą, a nieco dalej dowiadujemy się, że córka
Jeftego wyszła mu na powitanie „z bębenkami i tańcami” (Sdz 11,34). Muzyka była także ważną
częścią życia grup prorockich, z którymi zetknął się Saul na krótko przed tym, jak został królem
Izraela (1 Sm 10,5).
Jednak najsilniejsze skojarzenia z muzyką towarzyszą w Piśmie Świę-tym postaci króla Dawida,
autora blisko połowy wszystkich psalmów. Dawid sam był muzykiem (m.in. koił grą na harfie
wahania nastroju króla Saula, 1 Sm 16,23) i chętnie korzystał z wszelkich form muzycz-nych,
pieśni, a nawet tańca, aby oddawać chwałę Bogu (np. jego taniec przy sprowadzeniu Arki
Przymierza do Jerozolimy; 2 Sm 6,5.14.16) a czyniąc przygotowania do budowy Świątyni, nie
tylko zgromadził potrzebne materiały, ale także powołał do istnienia specjalne grupy Lewitów-
muzyków, którzy mieli uwielbiać Boga poprzez swój śpiew i grę na instrumentach. Współczesne
uwielbianie Boga przez muzykę jest po prostu kontynuacją tej tradycji.

Księga Psalmów 50 – 58

Psalm 50 przedstawia kolejnego z psalmistów, Asafa, jednego z muzyków, wyznaczonego do

służby Bogu jeszcze przez Dawida i obecnego przy poświęceniu Świątyni Salomona (zob. 1 Krn

6,24 2 Krn 5,12). Jest autorem 12 psalmów, lecz pozostałe 11 znajdują się dopiero w III części

(księdze) Księgi Psalmów. Szczególna jest wymowa psalmu, w którym Bóg przypomina swemu

ludowi, że nie mogą złożyć Mu w ofierze niczego, co i tak do Niego należy, dlatego najcenniejszą

rzeczą, jaką mogą oddać Bogu jest wdzięczność, uwielbienie i posłuszeństwo.

Kolejne psalmy, aż do końca II części zbioru, są przypisane Dawidowi (lub bezimienne), a wiele z
nich opatrzono dodatkowymi uwagami łączącymi ich treść z wydarzeniami z życia króla-psalmisty.
Daje to unikalny wgląd zarówno w emocje i przemyślenia tej wielkiej postaci biblijnej w wielu
kluczowych momentach jego życia, jak i zapewnia niezwykle cenny kontekst dla zrozumienia
psalmów. Podkreśla również „chwilową” naturę ich treści. Emocje, które z tak wielką siłą wylewają
się z ust psalmisty, są często odzwierciedleniem danej chwili, trudności i radości, które przeżywa
– a tym, co nadaje im ponadczasowy i uniwersalny charakter, są odniesienia do Boga, który jest
stałą, wierną i niosącą nadzieję podporą w życiu psalmisty.
Z wielką siłą przemawia do współczesnych czytelników Psalm 51, będący wyznaniem grzechu po
cudzołóstwie z Batszebą i zabójstwie Uriasza, dla wielu stał się wzorem ukorzenia przed Bogiem i
uznania swych win, nie po to, aby się pognębić czy zgodzić się na wszystko, aby tylko uniknąć kary
Bożej, lecz aby przyznać przed Bogiem i sobą, że to Jego Słowo jest prawdą, a Jego wyroki
sprawiedliwe – i prosić Go o podniesienie i odrodzenie. Bogu bowiem nie zależy na zniszczeniu
grzesznika, ale na tym, aby przemienić go swoją łaską.
Wymowa wielu psalmów jest podobna do tych, jakie można znaleźć w I części Księgi – są
wołaniem do Boga o ochronę, pomstę w obliczu licznych i niesprawiedliwych ataków ze strony
ludzi, a jednocześnie wyznaniem wiary, że ostatecznie zatriumfuje sprawiedliwość Boża, i On sam
wywyższy tych, którzy są Mu wierni.

Zwróć uwagę: Psalm 55 nie wspomina o kontekście historycznym, ale jego treść wydaje się

odnosić do buntu Absaloma, a w szczególności do postaci Achitofela, powiernika i doradcy Dawida
(2 Sm 15–17).

Księga Psalmów 59 – 67

W powszechnym przekonaniu psalmy są przede wszystkim wezwaniem do uwielbiania Boga lub

wyrażeniem Jego chwały, dlatego przy uważnej lekturze może zaskakiwać, jak wiele uwagi

poświęcono w nich ludzkiemu postępowaniu, a szczególnie, jak ma to miejsce w psalmach Dawida,

skardze na niesprawiedliwe traktowanie. Jednak to właśnie kontrast między ludzką niewiernością i

wrogością, a Bożą miłością i wiernością najlepiej ukazuje realia życia ludu Bożego. Gdy wokół

spotykają się z wrogością, ich jedyną i najpewniejszą ucieczką jest Bóg, któremu służą, który nawet

wtedy, gdy ich „karze” (dyscyplinuje), robi to po to, aby ich podnieść, a nie pognębić, i aby im

błogosławić, a nie przekląć.

Nasze doświadczenia z Bogiem zawsze będą miały za tło to wszystko, czego doświadczamy ze
strony innych ludzi i w wyniku własnych wyborów. Błędem jest zakładać całkowite rozdzielenie
między życiem „duchowym” i „świeckim”, jakby to były niezależne od siebie obszary. Psalmy
Dawida pomagają zasklepić ten rozdźwięk, ukazując w jaki sposób trudne doświadczenia życiowe
kierowały go właśnie ku Bogu (podobnie jak wielu innych, także współczesnych chrześcijan). Gdy
Dawid pisze, „jedynie w Bogu jest uciszenie duszy mojej” (Ps 62), nie jest to „komplement”
kierowany do Boga, lecz płynąca wprost z życiowych trudności lekcja o tym, że jedynie Bóg jest
wiarygodnym oparciem.
Gdy mowa jest o uwielbianiu Boga, można dostrzec dwie główne tendencje: jedna z nich wychodzi
od wielkości Bożej i w oddawaniu chwały Bogu upatruje początku wszelkich ludzkich doświadczeń
(a także ostatecznego celu ludzkiego życia). W takim ujęciu wszystko, co oddala Boga od czystej
chwały Bożej postrzegane jest jako gorsze (a przynajmniej mniej „duchowe”) Druga perspektywa
bierze swój początek z codziennych doświadczeń i poszukuje Tego, który tym doświadczeniom
może nadać znaczenie i stać się oparciem pośród niepewnego świata. Obie perspektywy można
dostrzec w Piśmie Świętym i w samej Księdze Psalmów i to właśnie te psalmy, które wydają się
koncentrować na trudnych, „przyziemnych” doświadczeniach zapewniają nam tak
potrzebną równowagę i wielu chrześcijanom podpowiadają język, jakim mogą opowiedzieć o swym
zagubieniu i cierpieniu.
Zwróć uwagę: Pierwsze słowa Psalmu 67 są bezpośrednim nawiązaniem, cytatem wręcz, do
błogosławieństwa, jakie kapłani Izraela mieli wypowiadać nad całym ludem (zob. Lb 6,22-27).

Księga Psalmów 68 – 72

Możliwe, że Psalm 68 powstał dla upamiętnienia sprowadzenia do Jerozolimy Arki Przymierza,

które do wydarzenie stanowiło dla Dawida jedno z najważniejszych dokonań jego rządów.

Psalmista przywołuje pierwsze doświadczenia narodu Izraelskiego, kiedy Bóg zstąpił z góry Synaj,

aby poprowadzić ich przez pustynię do Ziemi Obiecanej. To sygnalizuje wątek, który będzie

powracał także w innych psalmach: wspominanie wielkich dzieł Bożych z przeszłości, co staje się

oparciem i nadzieją w teraźniejszości – gdyż Bóg jest taki sam.

Kolejne dwa psalmy są poruszającym wołaniem o pomoc. Szczególnie wymowne są obrazy z
Psalmu 69, gdzie Dawid przyrównuje swoją sytuację do grząskiego błota, z którego nie może sam

się wyrwać ani schronić się przed zalewającymi go falami – obrazem wrogości i nienawiści
otaczających go wrogów; ale także własnej grzeszności i głupoty.
W Psalmie 71 pojawia się wątek starości i polegania na wierności Bożej nie tylko w życiu
doczesnym, ale także po śmierci. Umieszczenie tego psalmu jest nieprzypadkowe, gdyż jest to
przedostatni psalm II części Księgi, a jej końcem są słowa: „koniec modlitw Dawida, syna Isajego”.
Nie są to bynajmniej ostatnie psalmy Dawida, jakie znajdujemy w Księdze Psalmów, a wspomniane
słowa mogą być pozostałością pierwotnego zbioru utworów króla-psalmisty, włączonego do
ostatecznej wersji Księgi. Psalm stanowiący refleksję Dawida nad przemijającym życiem jest
naturalnym zwieńczeniem zbioru dzieł.
Ostatni psalm (72) tej części jest typowym psalmem królewskim – modlitwą o powodzenie dla
Salomona, kolejnego władcy. Tego rodzaju utwory wykorzystywane były później w liturgiach
koronacyjnych, a z czasem nabrały charakteru zapowiedzi mesjanistycznych – obietnic
odnoszących się do przyszłego, największego władcy, Syna Dawida, zgodnie z obietnicą, jaką
złożył mu Bóg, że nigdy nie zabraknie mu potomka na tronie Izraela (zob. 2 Sm 7:16). Wynikało to
wprost z refleksji wygnańców z Judei, tak w Babilonii, jak i po powrocie do Jerozolimy: skoro Bóg
jest wierny swoim obietnicom, Izrael będzie jeszcze miał Króla.
Zwróć uwagę: Przypis do Psalmu 72, przypisujący autorstwo Salomonowi, może oznaczać
również, że jest on dedykowany Salomonowi, w takim wypadku byłby psalmem, który Dawid (?)
napisał z myślą o swoim synu, który wstąpił po nim na tron Izraela.

Księga Psalmów 73 – 77

Trzecia część Księgi Psalmów rozpoczyna się od pozostałych 11 psalmów Asafa – i one zresztą

nadają jej ton. Psalm 73 ma charakter mądrościowy, podejmując jakże ważny w tym nurcie problem

spokojnego i dostatniego życia ludzi niegodziwych. Jednak psalmista odnosi się do niego w sposób

subiektywny, skupiając uwagę raczej na swoich emocjach (zazdrości) i przemyśleniach, a nie

obiektywnym wytłumaczeniu, dlaczego tak właśnie jest. I równie osobiste jest rozwiązanie, do

jakiego dochodzi – to prawda, niegodziwych spotka w końcu sprawiedliwa odpłata, ale dla niego

najważniejsze jest to, że on sam może polegać na Bogu i nigdy się na Nim nie zawiedzie.

Psalm 74 jest lamentem wspólnoty oglądającej zniszczenie Świątyni i próbującej zrozumieć
znaczenie tego wydarzenia: jak mogło do tego dojść, skoro Bóg jest wierny swojemu przymierzu.
Najbardziej naturalnym kontekstem tego psalmu jest zburzenie świątyni przez Babilończyków w
586 r. p.n.e., jednak w takim wypadku autorem tego psalmu nie mógłby być Asaf współczesny
Dawidowi i Salomonowi, albo jego psalm miałby charakter całkowicie proroczy, odwołując się do
przyszłych, a nie osobiście znanych mu wydarzeń. Wśród wyjaśnień wysuwanych przez biblistów
na uwagę zasługuje możliwość, iż ten psalm napisał inny Asaf (w Piśmie Świętym jest kilka osób o
tym imieniu) lub jeden z potomków Asafa-psalmisty, albo iż opisane wydarzenia odnoszą się do
zdobycia Jerozolimy przez faraona Szyszaka za panowania Reheboama, syna Salomona, których
Asaf mógłby być świadkiem (1 Krl 14,25-26). Tak czy inaczej, psalm ten w poruszający sposób
opisuje doświadczenia ludu Bożego, który próbuje zrozumieć klęskę, jaką dopuścił na nich Bóg.
Podobny wydźwięk ma także Psalm 77, w którym psalmista ponownie stawia pytania o
trwałość Bożej łaski i powody tak drastycznej odmiany losu ludu Bożego. Rządy pierwszych
królów Izraela: Saula, Dawida i Salomona, choć początkowo pełne konfliktów zewnętrznych i
wewnętrznych, doprowadziły do wielkiego dobrobytu, powodzenia i stabilizacji królestwa, lecz
wszystko to legło w gruzach, gdy kraj rozpadł się na dwie części, a ludność i władcy obu obszarów
pogrążyli się w bałwochwalstwie. Rozmyślania te towarzyszyły Izraelitom już na długo przed
upadkiem północnego i południowego królestwa.

Zwróć uwagę: Psalm 73 jest zbliżony do rozważań Hioba (zob. Hi 21; 24).

Księga Psalmów 78 – 82

Psalm 78 jest utworem dydaktycznym, swoistym kazaniem; przesłaniem o wierności Boga i

niewierności ludu, wyjaśniającym historię ludu wybranego i wydarzania, które rozegrały się w

okresie poprzedzającym ustanowienie monarchii Dawida i Salomona. Najważniejszym zdarzeniem

było przeniesienie centrum kultu religijnego do Jerozolimy, poprzedzone utratą Arki Przymierza i

zniszczeniem Przybytku w Sylo (zob. 1 Sm 4). Psalm wyjaśnia, że stało się tak z powodu

bałwochwalstwa i nieposłuszeństwa Izraelitów, a Świątynia wzniesiona w Jerozolimie jest

dowodem, że Bóg powierzył odrodzenie narodu w ręce Dawida.

Psalm 79 opowiada natomiast o zniszczeniu Świątyni przez wojska pogańskie i jest wołaniem do
Boga, aby wstawił się za swoją własnością: ludem Bożym i świętym miastem. Podobną wymowę
ma Psalm 80, zawierający w sobie piękny obraz Izraela jako winorośli Bożej, przesadzonej z Egiptu
i otoczonej opieką Bożą, a teraz wystawioną na pastwę okolicznych, pogańskich narodów.
Psalm 81 jest natomiast Bożą odpowiedzią na wołanie narodu; po wezwaniu ludu do oddania
chwały Bogu, psalmista cytuje słowa Boże, ostrzegające przed bałwochwalstwem i zapewniające o
Bożej ochronie i błogosławieństwie, które nigdy by ich nie opuściły, gdyby tylko oni pozostali
wierni Bogu. Ten psalm nawiązuje wprost do treści Ksiąg Samuela i Królewskiej, opisujących
postępujący upadek narodu w wyniku swej niewierności Bogu – i stawia podobną diagnozę.
Błogosławieństwo, powodzenie, pokój i szczęście zawsze były dostępne na przysłowiowe
„wyciągnięcie ręki”, gdyż Bóg, wierny swemu przymierzu z Izraelem, był gotów i chciał im
błogosławić; jednak to sami Izraelici, myląc Boże miłosierdzie i cierpliwość (odwlekającą się karę)
z przyzwoleniem na bałwochwalstwo, sprowadzili na siebie Boży gniew i spustoszenie.
Psalm 82 jest Bożym sądem nad tymi, którzy są odpowiedzialni za opiekę nad słabymi i ubogimi, a
nie wywiązują się z tego obowiązku. Słowo elohim, przekładane najczęściej jako bogowie, może
oznaczać również sędziów, a w takim razie psalm jest wyrzutem przeciw sędziom i książętom ludu,
którzy nie biorą w obronę skrzywdzonych. Jeśli zaś słowo to odnosi się do fałszywych bóstw, psalm
można rozumieć jako satyrę na ich bezsilność i bezsensowność pokładania w nich nadziei.
Zwróć uwagę: Gdy Jezus nazwał siebie „prawdziwym krzewem winnym” (J 15,1), odwołuje się do
krzewu winnego jako symbolu Izraela.

Księga Psalmów 83 – 89

Końcowe psalmy III części księgi przyciągają uwagę różnorodnością autorów. Psalm 83, ostatni z

psalmów Asafa, jest w istocie „psalmem pomsty” – wołaniem do Boga, aby z całą surowością

odpłacił innym za zło, jakie wyrządzili ludowi Bożemu. Współcześni wierzący są czasami

zaskoczeni wymową tego rodzaju utworów, gdyż zdają się one przeczyć zasadzie przebaczenia

wrogom i modlitwy o nich, jaką głosił Jezus (np. Mt 5,44). Jednak „psalmy pomsty” służą przede

wszystkim wyrażeniu emocji i to właśnie wylanie całego swojego żalu i gniewu przed Bogiem jest

najlepszą drogą do postawy, jakiej nauczał Jezus: zdania się na Boga i pozostawienia wymierzania

sprawiedliwości w Jego rękach.

Psalm 84 jest pieśnią pielgrzymów, sławiącą korzyści płynące z przebywania przed obliczem
Bożym i podjęcia dalekiej wędrówki do Jerozolimy, miejsca, które wybrał sobie na mieszkanie.
Psalm 85 wyraża ufność w Bożą łaskę po wymierzeniu dyscypliny („karania”) swojemu ludowi
– Boże karanie ma na celu zawrócenie grzesznika z jego drogi, a nie odegranie się na nim, dlatego
gdy dobiega końca, jego naturalną częścią jest odnowienie relacji z Bogiem – i odrodzenie
człowieka lub narodu. Podobną wymowę ma Psalm 86, jedyny psalm Dawida włożony w tej części
zbioru pomiędzy psalmy „synów Koracha”.
Psalm 88 jest poruszającym lamentem człowieka stojącego na skraju śmierci (a przynajmniej tak
postrzegającego swoją sytuację) i wołającego do Boga o wybawienie, gdyż gdy odejdzie już z tego
świata, nie będzie mógł Go chwalić. Treść psalmu odzwierciedla przekonanie, jakie podzielało
wówczas wielu ludzi, iż śmierć jest kresem i wraz z nią ustaje wszelka świadoma aktywność.
Psalm 89 jest chyba najbardziej „teologicznym” utworem w tej części zbioru. Rozpoczyna się od
przypomnienia wielkości Boga, objawionej w wielkich dziełach, jakich dokonał w historii Izraela,
oraz od przywołania Jego przymierza z Dawidem, pomazańcem Pańskim, wraz z warunkami tegoż
przymierza, jakie obowiązywały potomków Dawida – a kończy bolesnym pytaniem, dlaczego
wydaje się, że to przymierze zostało zerwane, i gdzie mają teraz wypatrywać prawdziwego
Pomazańca Bożego, albo, jakbyśmy ujęli to dzisiaj: „Kiedy nadejdzie Mesjasz?”
Zwróć uwagę: Heman i Etan, autorzy psalmów 88 i 89, wspomniani są w 1 Krl 4,31 jako mędrcy
Izraela, którzy ustępowali jedynie Salomonowi.

Księga Psalmów 90 – 96

Kolejna, IV część Księgi Psalmów przynosi zauważalną zmianę nastroju: częste błagania i prośby o

wybawienie znane z wielu poprzednich psalmów ustępują miejsca chwale dla Boga wybawcy, a

okazyjne błagania brzmią bardziej jak tło dla radosnych refleksji o Bożym zbawieniu. Otwiera ją

psalm Mojżesza, jedyny w całej księdze, modlitwę wyzwoleńców z Egiptu i refleksję nad

kruchością i przemijaniem ludzkiego życia. Kontrastem dla ulotności człowieczej egzystencji jest

natomiast trwałość i nieprzemijalność Boga – i jedynie On może stać się ostoją ludu, zdolnym

zachować na wieki to, na co się porwali, przeciwstawiając się mocy całego Egiptu, bo zaufali

swemu Bogu

Także Psalm 91 opiewa pewność i bezpieczeństwo, jakie płynie z wierności Bogu. Ten psalm nie
jest jednak bezwarunkową obietnicą, a raczej przeciwwagą dla licznych w poprzednich częściach
psalmów błagalnych, w których sprawiedliwi i ufający Bogu wołali o wyzwolenie z trudnych
sytuacji, w jakich się znaleźli. Doświadczenie Bożej ochrony jest dowodem Jego łaski i powinno
pobudzać nas do oddania Mu chwały (np. Ps 92), a nie do przekonania, że nigdy nic złego nas nie
spotka. Motyw skargi na bezbożnych pojawia się w Psalmie 94, ale tym razem psalmista otwarcie i
głośno się im przeciwstawia i wzmocniony wielkością Boga wręcz wzywa innych, alby się do niego
przyłączyli. To nie bezbożni zmienili swoje postępowanie, lecz psalmista znalazł oparcie w Bogu i
spojrzał na świat wokół siebie innymi oczami.
Dwa kolejne psalmy są wezwaniem do przyłączenia się do oddawania chwały Bogu. Psalm 96
wzywa do tego inne narody, podnosząc powszechność Bożego panowania. Pan jest nie tylko
Bogiem Izraela, ale całej ziemi, Stwórcą wszechświata. W wielu psalmach okoliczne narody
przedstawiane są jako wrogowie Izraela, ale tutaj są ich partnerami w opiewaniu chwały Boga.
Psalm 95 jest z kolei refleksją nad historią narodu wybranego i jego druga część przypomina, że
nawet po triumfalnym wyjściu z Egiptu wielu ludzi zamknęło swoje serca przed Bogiem i poniosło
tego konsekwencje.

Zwróć uwagę: W Izraelu nie było wielkich rzek (z wyjątkiem Jordanu zasługiwały raczej na miano
potoków), natomiast okoliczne potęgi – Egipt i Mezopotamia – położone były nad potężnymi
rzekami i czasami były one symbolami tych narodów – możliwe, że tak jest także w Ps. 93.

Księga Psalmów 97 – 103

Mimo uwagi po Psalmie 72, „kończącej” zbiór psalmów Dawida, kolejne utwory króla-psalmisty

pojawiają się w dalszych częściach Księgi Psalmów. To świadczy o tym, iż jest ona zbiorem, który

powstawał stopniowo, fragmentami, na długo przed tym, zanim nadano mu ostateczną postać.

Różne były również „klucze” służące do aranżacji psalmów: czasami opierała się ona na osobie

autora, czasami na sposobie wykorzystania w liturgii, czasami na podobieństwie tematyki. Te

psalmy również zostały zebrane razem przez redaktora, podkreślając wątek Boga-Władcy,

Miłosiernego Króla, któremu należy się chwała nie tylko ze strony Izraelitów, ale także wszystkich

narodów. Jest to również Bóg potężny i sprawiedliwy, karzący zło i wzbudzający strach. Jednak Ci,

którym jest On bliski, nie mają powodu do przerażenia – ich „strach” jest bojaźnią Bożą, nabożnym

szacunkiem, który jest początkiem mądrości (zob. Prz 1,7); widzą, jak Bóg postępuje z tymi, którzy

sprzeciwiają się Jego prawom i wiedzą, że gdy będą Mu posłuszni i ukorzą się przed Nim, zawsze

mogą liczyć na Jego łaskę.

To właśnie poczucie bliskości Boga, jakiej doświadczają wierni Mu ludzie i całkowitej ufności, jaką
mogą w Nim pokładać, mimo iż jest On Bogiem strasznym i sprawiedliwym, karzącym zło i
nieprawość, tak bardzo porusza w treści psalmów. Dla wielu chrześcijan Psalm 103 jest jednym z
ulubionych tekstów Pisma Świętego, wyrażającym zaufanie do Boga, który jest „miłosierny i
łaskawy, cierpliwy i pełen dobroci”. Bóg wie wszystko o kruchości człowieka, o jego grzeszności i
skłonności do odstępstw, ale nie śpieszy się z karaniem i wylewaniem swego gniewu – jest raczej
gotów przebaczać i zapominać o grzechach.
To połączenie strachu przed Bożym gniewem, nabożnej czci („bojaźni”) dla Niego, świadomości
Jego wierności i miłosierdzia, a przede wszystkim łaski, jaką okazuje grzesznym ludziom, gdy
upamiętają się i wracają do Niego, jest charakterystyczne dla całego Starego Testamentu. Boża
świętość, sprawiedliwość i surowość zawsze były równoważone Jego miłością, cierpliwością i
troską – i o wiele częściej Bóg okazywał te drugie. Stary Testament przedstawia obraz Boga równie
łaskawego i miłosiernego, dokładanie taki sam, jaki znajdujemy w Nowym Przymierzu.
Zwróć uwagę: Słowa Psalmu 101, wypowiadane przez króla Izraela, brzmią jak przysięga wasala
składana przed suwerenem, że będzie dbał o przestrzeganie Jego prawa. To Bóg jest najwyższym
władcą.

Księga Psalmów 104 – 106

Trzy ostatnie psalmy IV części Księgi Psalmów są swoistymi kazaniami; pieśniami-opowieściami

sławiącymi dzieła Boże. Pierwszy z nich opowiada o dziele stworzenia, a właściwie o tym, jak

obecnie wygląda świat stworzony przez Boga, gdzie wszystko ma swoje miejsce i funkcjonuje

według Bożego planu. Bóg jest autorem Stworzenia, ale nie pozostawił swojego dzieła; przeciwnie,

każdego dnia dogląda go z troską – i świadomość tego pobudza psalmistę do oddawania Mu

chwały.

Psalm 105 opowiada historię Izraela od Abrahama aż do wejścia do Ziemi Obiecanej. Jest to jednak
opowieść o Bogu, a nie o samym Izraelu, dlatego na pierwszy plan wysuwane są Boża wierność i
łaska, a próżno szukać w treści psalmu jakichkolwiek wzmianek o uporze i niewierności Izraelitów,
choć wszyscy, którzy znali tę historię dobrze wiedzieli, że miała ona również wiele mrocznych
stron, sprowokowanych ludzką niewiarą, hardością i egoizmem. Tym bardziej podkreślona jest
postawa Boga, który okazał się miłosierny i cierpliwy, dokonał dzieła zbawienia i spełnił
swoją obietnicę.
Motyw niewierności Izraelitów zostaje przywołany dopiero w Psalmie 106. Tym razem psalmista
nie ukrywa niczego, przeciwnie, z brutalną szczerością przywołuje upadki swego narodu.
Wydarzyły się one dokładnie w tym samym okresie, o którym traktował Psalm 105, więc gdy czyta
się te psalmy jeden po drugim, tym wyraźniejsza staje się łaska Boża i tym bardziej oczywiste jest,
jak nieadekwatna była odpowiedź Izraelitów na to, co otrzymali. A jednak Bóg nie odrzucił ich, lecz
przebaczał im i podnosił po upadku – i to właśnie Boża cierpliwość i łaska jest jedyną nadzieją
psalmisty, na której opiera swe wołanie o kolej-ne zbawienie Boże – tym razem z niewoli u obcych
narodów.
Te trzy psalmy wskazują na ważną prawdę, że chwała i uwielbienie dla Boga opierają się na Jego
dziełach i Jego naturze, objawionych w Stworzeniu, a przede wszystkim w Jego postępowaniu z
ludźmi. Uwielbianie Boga to nie kwestia emocji i zatracenia się w uniesieniu, lecz pamięci o tym,
kim On jest i co uczynił – i wyciąganiu z tej wiedzy wnios-ków o tym, jak powinniśmy żyć,
opierając się na Jego łasce.
Zwróć uwagę: Określenie Egiptu jako „ziemi Chama” (np. Ps 105,23.27; 106,22) odwołuje się do
jednego z synów Noego (Sem, Cham i Jafet), uważanego za przodka mieszkańców Afryki i
Kanaanu (zob. Rdz 9,18-27).

Księga Psalmów 107 – 110

Piąta, ostatnia część Księgi Psalmów koncentruje się przede wszystkim na oddawaniu chwały

Bogu, ale to nie oznacza wcale, że znajdują się w niej jedynie psalmy pochwalne. Przeciwnie, już

pierwsze psalmy w tej części ukazują, jak różnorodne emocje i formy ich wyrażania mogą mieć

miejsce przed Bogiem.

Psalm 107 można nazwać „zbiorem świadectw”: przywołuje kolejno różne sytuacje, w jakich ludzie
doświadczyli Bożej pomocy i wzywa, aby oddać Mu za chwałę za wybawienie, jakie
zapewniał swemu ludowi w przeszłości. Nie chodzi tu jednak tylko o wspominanie tego, co Bóg
uczynił, ale raczej o czerpanie zachęty z Jego mocy, miłosierdzia i wierności.
Psalm 108 jest jednocześnie wezwaniem do oddania chwały Bogu, zachętą-przypomnieniem, jakie
psalmista kieruje do samego siebie; jak i wołaniem do Boga, aby wspomógł króla (to kolejny psalm
napisany przez Dawida) w wyprawie wojennej przeciw wrogom Izraela. Chwała poprzedza walkę,
bo jedynie Bóg może dać im zwycięstwo w sytuacji, gdy zawodzi jakakolwiek pomoc człowieka.
Psalm 109 przysparza wiele trudności czytającym go współcześnie chrześcijanom, jest to bowiem
jeden z psalmów tzw. „złorzeczących”, wzywających Boga, aby odpłacił, na wszelki możliwy
sposób, krzywdzicielowi. W Nowym Przymierzu, gdzie Chrystus wzywa nas, abyśmy błogosławili
tym, którzy nas prześladują (Mt 5,44), a te słowa wydają się wprost łamać to przykazanie. Jednak
psalmy „złorzeczące” można odczytywać nie tylko jako przekleństwo nad innym, lecz także jako
wyraz emocji psalmisty, który poruszony silnym, uzasadnionym poczuciem krzywdy, przychodzi z
tym uczuciem do Boga, zamiast wyładowywać go na innym człowieku. Psalmy „złorzeczące”,
mimo swej nazwy, nie mają na celu złorzeczenia, lecz odwołanie się pod opiekę Boga, który
jedynie może oddać człowiekowi sprawiedliwość.

Psalm 110 jest natomiast psalmem koronacyjnym, wołaniem do Boga, aby błogosławił królowi
Izraela. Co znaczące, podnosi status politycznego władcy Izraela, porównując go do Melchizedeka,
króla-kapłana, który niegdyś władał Salem – tym samym miastem, które później stało się
Jerozolimą. On również jest reprezentantem Boga.
Zwróć uwagę: W Nowym Testamencie Psalm 110 jest odniesiony do osoby Chrystusa,
największego kapłana i króla (Hbr 6,20–7,17).

Księga Psalmów 111 – 118

Psalmy 111 i 112 są typowymi utworami mądrościowymi, sławiącymi korzyści, jakie niesie z sobą

posłuszeństwo Bogu, rozmyślanie o Nim i studiowanie Jego dzieł. Człowiek, który czyni Boga

najwyższą wartością w swoim życiu może liczyć na to, że przyniesienie to błogosławieństwo jemu i

jego najbliższym. Mądrościowy charakter podkreśla forma literacka obu psalmów – są to psalmy

alfabetyczne (akrostychy), gdzie każdy wiersz zaczyna się od kolejnej litery alfabetu hebrajskiego.

Psalmy 113 do 118 stanowią tzw. Hallel („chwała”), zbiór psalmów odczytywanych podczas
uroczystych świąt żydowskich, aby oddać Bogu chwałę za Jego wybawienie i wspominać wielkie
dzieła Boże, które legły u podstaw istnienia i tożsamości narodu wybranego. Pierwszy psalm jest
uwielbieniem Boga jako Pana nad całą ziemią i narodami, a drugi jest bezpośrednim wspomnieniem
Jego wielkiej mocy, jaką objawił wyprowadzając Izraela z Egiptu. Psalm 115 przeciwstawia
żywego, potężnego i kochającego Boga niebios martwym i bezsilnym fałszywym bóstwom
tworzonym przez człowieka. Psalm 116 jest pieśnią sławiącą osobiste doświadczenie Bożego
wyzwolenia i łaski, a 117 (najkrótszy psalm) i 118 wzywają wiernych do wspominania niezawodnej
„łaski” i „wierności” Bożej i oddawania Mu za to chwały.
„Łaska” (hbr. hased) i „wierność” (hbr. emet) to kluczowe terminy opi-sujące stosunek Boga wobec
swego narodu wybranego (czy człowieka w ogóle) o znacznie szerszym znaczeniu niż polskie
słowa „łaska” i „miłosierdzie” oraz „wierność” i „prawda”, na jakie się je najczęściej przekłada.
Boża hesed to niewzruszona, niezasłużona miłość, jaką okazuje swym wybranym, nawet wtedy, gdy
oni na to nie zasługują, a emet to esencja Bożej stałości, Jego niezmienności, nie tyle w sensie
filozoficznym, co relacyjnym, wierności samemu sobie, a w związku z tym nie kończącej się
wierności przymierzu, jakie zawarł ze swoim ludem. Można wręcz wysunąć stwierdzenie, że te dwa
słowa w najbardziej zwięzły, a jednocześnie bogaty w treść i znaczenie sposób, opisują całe
postępowanie Boga wobec człowieka. On kocha nas niewzruszoną miłością i jest wierny
obietnicom, jakie nam złożył. Dlatego tak często w psalmach (i nie tylko) padają słowa: „Albowiem
na wieki trwa hesed Jego”. Bóg zawsze był Bogiem łaski i miłosierdzia.
Zwróć uwagę: Hallel recytowany, a właściwie śpiewany był np. podczas wieczerzy paschalnej,
zatem pieśnią, jaką Jezus odśpiewał z uczniami przed wyjściem do Getsemane były zapewne
psalmy 115-118.

Księga Psalmów 119

Psalm 119 jest swoistym arcydziełem literackim Księgi Psalmów, a w pewnym sensie, nawet całego

Pisma Świętego. Cały psalm zbudowany jest jako akrostych, ale w odróżnieniu od innych psalmów

alfabetycznych, od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego zaczynają się nie tylko wersety, co całe

„zwrotki” psalmu, każda obejmująca 8 wersetów – i każdy wiersz w zwrotce zaczyna się od tej

samej litery. W przekładach na inne języki bardzo trudno jest oddać tę niezwykłą cechę, dlatego

niektóre przekłady Pisma Świętego zaznaczają to, wskazując na marginesie odpowiednią dla danej

zwrotki literę alfabetu.

Treścią psalmu jest natomiast dziękczynienie Bogu za Jego Słowo. Ściśle rzecz biorąc, chodzi tu o
Torę, Boże Prawo, nadane narodowi za pośrednictwem Mojżesza, gdyż w chwili, kiedy
powstał psalm, większość ksiąg współczesnego Pisma Świętego nawet jeszcze nie istniała, ale
ponieważ celem autora psalmu nie jest przeciwstawienie Tory innym świętym tekstom, psalm ten
nadal można odczytywać jako pieśń wychwalającą Słowo Boże w całej jego rozciągłości i
różnorodności.
W Psalmie 119 szczególnie bogate jest słownictwo odnoszące się do Prawa Bożego: nazywane jest
ono: zakonem, napomnieniami, rozkazami, ustawami, przykazaniami, prawami, słowami Boga,
wskazaniami, świadectwami, postanowieniami, obietnicami, drogą, sądami itd. Nie chodzi tu
jedynie o unikanie powtórzeń (różnorodność stylistyczną), ale o ukazanie całego bogactwa znaczeń,
jakie łączą się z Prawem Bożym – jest ono normą, której mamy przestrzegać, ale także obietnicą,
podstawą osądu, ale też wskazówką, jak mamy postępować; drogą którą mamy podążać i celem, do
którego zmierzamy.
Autor psalmu ukazuje wartość Prawa Bożego nie w sposób abstrakcyjny, ale poprzez własne
przeżycia i emocje. Słowo Boże nie podlega jedynie intelektualnym rozważaniom mędrców;
przeciwnie, jest bardzo praktycznym narzędziem, jakie Bóg dał wszystkim ludziom, aby uczyli się
życia, które podoba się Stwórcy i szukali Jego sprawiedliwości na wszystkich swych drogach.
Prawo Boże jest również wybawieniem we wszelkich trudnych sytuacjach: w obliczu wrogości
ludzkiej, własnych błędów i niedojrzałości, czy też ciężarów i problemów codziennej egzys-tencji.
To prawdziwie dar, za który należy się wdzięczność Bogu.
Zwróć uwagę: Psalm 119 jest najdłuższym rozdziałem w całej Biblii.

Rodzaje psalmów

Księga Psalmów, mimo pewnej jednorodności (poetyckie utwory stworzone przez człowieka,
kierowane do Boga lub innych ludzi), jest bardzo różnorodnym zbiorem, obejmującym psalmy o
zupełnie odmiennym charakterze i roli. Istnieje wiele rodzajów psalmów oraz różne źródła i bibliści
proponują różniące się podziały, jednak ogólnie panuje zgoda co do najważniejszych wyróżnianych
typów psalmów:
Hymny pochwalne: pieśni sławiące Boga za to, kim jest, skupiające się na Jego osobie, wielkości i
chwale (np. 29, 113); często zawierają w sobie „refreny” nadające pieśni wewnętrzną strukturę lub
śpiewane przez wiernych w odpowiedzi na zawołanie prowadzącego (np. Ps 136). Częstym
motywem jest chwała oddawana Bogu za dzieło Stworzenia, przez ludzi lub wręcz przez cały świat
przyrody (np. Ps 8, 19, 104).
Psalmy dziękczynne: pieśni wyrażające wdzięczność za Boże wybawienie, błogosławieństwa lub
inne przejawy Bożej łaski; również mogą mieć charakter indywidualny (np. Ps. 9-10, 18, 30) lub
wspólnotowy (np. Ps. 106, 124, 129).
Psalmy błagalne: modlitwy o Boże wybawienie w chwilach prześladowań, trudności i zagrażającej
śmierci, mogą mieć charakter indywidualny (np. Ps 22, 38, 39, 41, 54) lub wspólnotowy (Ps 44, 74,
79); jest to jeden z najczęściej występujących rodzajów psalmów, szczególnie w pierwszych
częściach Księgi.
Psalmy pokutne: modlitwy wyrażające smutek z powodu popełnionego grzechu, upamiętanie
(zawrócenie ze złej drogi) i zdanie się na Boże miłosierdzie (np. Ps. 6, 32, 38, 51, 102, 130, 143)
Psalmy mądrościowe: psalmy o charakterze dydaktycznym, opisujące życie, jakie podoba
się Bogu i błogosławieństwa, które są wynikiem przestrzegania Bożych praw (np. Ps 1, 14, 53, 73,
111-112, 119).

Psalmy złorzeczące: psalmy wzywające Boga do wymierzenia pomsty osobom lub narodom, które
wyrządziły (lub nadal wyrządzają) krzywdę wiernym Bożym (np. Ps 35, 58, 69, 109, 137
Psalmy królewskie: psalmy skupiające uwagę na osobie króla, Bo-żego pomazańca, odnoszące się
np. do ceremonii koronacji lub królewskich zaślubin; lub sławiące sprawiedliwe rządy bogobojnego
władcy lub proszące Boga o błogosławieństwo dla niego (np. Ps 2,18, 20, 72). Szczególnym
rodzajem psalmów królewskich są pieśni sławiące Boga jako najwyższego władcę Izraela (np. 96-
99).
Psalmy pielgrzymki: psalmy śpiewane przez pielgrzymów zmierzających do Jerozolimy na jedno z
wielkich świąt żydowskich (np. Ps 120-134)
Pieśni Syjonu: psalmy sławiące Jerozolimę/górę Syjon, jako szczególne miejsce wybrane przez
Boga, w którym została wzniesiona Jego świątynia (46, 48, 76, 84, 87, 122, 132)
Hallel: od hbr. „chwała” – psalmy śpiewane podczas uroczystej liturgii najważniejszych świąt
żydowskich (113-118 i 136).
Psalmy mesjańskie: szczególna kategoria psalmów odnoszonych do postaci Mesjasza, przyszłego
Władcy i Wyzwoliciela, które znalazły swe wypełnienie w życiu i służbie Jezusa Chrystusa (np. Ps
16, 22; 27, 34, 35, 40, 41, 45, 68, 69, 82, 86, 109, 110, 118).
Bardzo często poszczególne psalmy łączą w sobie cechy różnych typów; np. wiele psalmów
błagalnych rozpoczyna się od próśb o Boże wybawienie, a kończy hymnem pochwalnym na cześć
Boga, który nadchodzi z pomocą oraz obietnicą oddania Mu chwały i złożenia świadectwa o Jego
łasce.
Należy pamiętać, że w wielu przypadkach powyższe podziały mają charakter umowny i są raczej
naszą próbą oddania całego bogactwa i różnorodności Księgi Psalmów – i już ten fakt może
świadczyć o tym, jak wiele różnych treści, emocji i formy wyrazu może zostać wykorzystanych do
oddania chwały Bogu i wyrażenia naszej całkowitej zależności od Niego.

Księga Psalmów 120 – 134

Psalmy od 120 do 134 to tzw. „pieśni pielgrzymki”, zwane czasami także „pieśniami wstępowania”

lub „stopni”, zgodnie z bezpośrednim tłumaczeniem przypisu, który znajduje się na początku

każdego z nich. Jest to zbiór psalmów napisanych przez różnych autorów, które wykorzystywane

były prawdopodobnie podczas pielgrzymek do Jerozolimy i Świątyni Bożej, znajdującej się na

górze Syjon, lub wręcz podczas wchodzenia do samej Świątyni, na kolejnych stopniach

prowadzących do jej wewnętrznych dziedzińców.

Pewną „pielgrzymkę” można odnaleźć także w samej treści psalmów. Pierwszy z nich, Psalm 120,
„rozpoczyna się” daleko od Jerozolimy, wśród pogan, co symbolizowane jest przez określenia
Meszech i Kedar, odnoszące się do odpowiednich terenów na wybrzeżach Morza Czarnego i
Pustyni Arabskiej, a Psalm 134 jest zawołaniem sług Bożych, którzy na co dzień pełnili służbę w
Świątyni. Poszczególne psalmy mają różnorodny charakter (np. błagalny, pochwalny, mądrościowy,
królewski), ale wszystkie koncentrują się wokół drogi prowadzącej do Boga i Jego Świątyni na
Syjonie.
Zgodnie z Prawem, nadanym przez Boga za pośrednictwem Mojżesza, wszyscy dorośli Izraelici
(mężczyźni), zobowiązani byli uczestniczyć w trzech wielkich świętach odbywających się
wokół Przybytku, a następnie Świątyni Pańskiej: Paschy, Tygodni i Szałasów (zob. Pwt 16,16), lecz
w miarę jak naród izraelski zajmował coraz większe tereny i ulegał rozproszeniu, pielgrzymowanie
było coraz trudniejsze i rzadsze. Gdy Dawid zdobył Jerozolimę i przeniósł tam Arkę Przymierza, a

następnie Salomon wzniósł tam pierwszą stałą Świątynię, to Jerozolima stała się (i pozostała już)
celem tychże pielgrzymek.
Możliwe, że ostateczny kształt zbioru powstał w czasach niewoli babilońskiej (lub nawet po niej);
w takim przypadku Psalm 126 można odczytać jako wzruszającą pieśń śpiewaną przez
powracających wygnańców, a także i inne psalmy (np. 124, 129) mogłyby odnosić się do
doświadczeń narodu wygnańców, podejmujących się odbudowy Świątyni (Ps 127) i odrodzenia
narodu. Będzie to możliwe jedynie dzięki powrotowi do Boga i przymierza z Nim.
Zwróć uwagę: Najdłuższy psalm w tym zbiorze, Psalm 132, jest przywołaniem Bożego przymierza
z Dawidem, które znalazło swe ostateczne spełnienie w Jezusie Chrystusie, synu Dawidowym.

Księga Psalmów 135 – 141

W kolejnym fragmencie, zawierającym psalmy o różnorodnej treści i charakterze, na pierwszy plan

wysuwają się trzy pieśni, które zyskały sobie szczególne miejsce w pamięci współczesnych

czytelników.

Psalm 136, tzw. Wielki Hallel, śpiewany podczas uroczystych świąt Izraela, jest pieśnią, w której

jak refren powracają słowa o wiernej, nieprzemijającej łasce (hased, miłosierdziu) Bożej. Była to

prawdopodobnie część psalmu recytowana (śpiewana) przez całe zgromadzenie w odpowiedzi na

kolejne wersy wypowiadane przez kantora, który z kolei opowiadał historię wybawienia Izraela z

niewoli egipskiej, historię, która legła u podstaw tożsamości narodu i na zawsze pozostała wzorcem

Bożego zbawienia, w najróżniejszych trudnych sytuacjach w życiu jednostek i całej wspólnoty. I

ponieważ Bóg jest wierny, niezmienny, także kolejne pokolenia mogą wypatrywać w Nim swego

wybawienia, tak w starym przymierzu, jak i nowym, ustanowionym dzięki ofierze Chrystusa.

Psalm 137 jest niezwykle poruszającym opisem emocji, jakie towarzyszyły wygnańcom do

Babilonii. Pamięć o zburzeniu Jerozolimy, o ojczyźnie, którą zmuszeni byli opuścić, definiowała

ich całe doświadczenie w niewoli, więc nie byli w stanie czerpać radości z pozytywnych stron swej

sytuacji, jak długo tylko byli daleko od miejsca, które Bóg wybrał sobie na mieszkanie. Dla

współczesnych czytelników trudne do przyjęcia są natomiast słowa kończące psalm, będące

typowym przykładem „psalmu złorzeczącego”, a szczególnie obraz niemowląt roztrzaskiwanych o

skały. Podobnie jak inne psalmy tego rodzaju, nie jest to przekleństwo, ale przede wszystkim wyraz

bólu i gniewu nad tym, co ich spotkało z rąk krzywdzicieli – i nawiązanie do obrazów, które

prawdopodobnie sami widzieli, gdy Babilończycy zdobyli Jerozolimę

Psalm 139 od dawna należy do ulubionych psalmów wielu czytelników Księgi, głównie ze względu

na swój osobisty, introspektywny charakter. Psalmista sławi Pana, który zna go lepiej niż

ktokolwiek inny, gdyż jest jednocześnie Stwórcą i Sędzią – i to właśnie do takiego Boga odwołuje

się w swoich sporach z bezbożnymi, prosząc Go jednocześnie, aby zachował jego drogi przed

wstąpieniem na ścieżki tych, na których spocznie gniew Boży.

Zwróć uwagę: Sychon i Og, królowie wspomniani w psalmach 135 i 136 byli władcami bogatych
królestw na wschód od Jordanu, podbitych przez Izraelitów jeszcze przed wejściem do Ziemi
Obiecanej.

Księga Psalmów 142 – 150

Ostatnie pieśni Księgi Psalmów stanowią jej słuszne zwieńczenie. Choć początkowo dominuje

jeszcze wątek błagalny, wołający do Boga o wybawienie od krzywdzicieli i nieprzyjaciół,

stopniowo ustępuje miejsca typowym psalmom pochwalnym, sławiącym Boga za to, kim jest i jaki

jest, oraz wzywający innych – inne narody i całe stworzenie – do przyłączenia się do chóru chwały

dla Wszechmocnego Pana.

Gdy czyta się tylko ostatnie psalmy (np. od Psalmu 143), albo traktuje się je tylko wybiórczo,
sięgając po ulubione fragmenty, można odnieść wrażenie, że czasami są oderwane od typowych
ludzkich doświadczeń, wzywając słuchaczy (lub czytelników) do oddawania chwały Bogu, nie
poświęcając większej uwagi na to, co przeżywają – niemal tak, jakby uwielbienie Boga było
pewnego rodzaju „ucieczką” lub „wytchnieniem” od codziennych zmagań. Czasami taki charakter
może mieć oddawanie chwały Bogu we współczesnych kościołach, gromadzących ludzi z różnych
środowisk, o różnorodnych doświadczeniach i zmagających się z odmiennymi wyzwaniami: o ile
nie wydarzy się coś, co stanie się wspólnym przeżyciem całej wspólnoty, najłatwiej jest połączyć
się w uwielbieniu dla Boga, które skupia się na Jego osobie i dziele Jego zbawienia, jakie dokonało
się w historii. Podobną perspektywę znajdziemy także w niektórych pieśniach w Księdze Psalmów.
Jednak gdy czytamy Księgę w całości, uważnie, zwracając uwagę na cały szereg doświadczeń i
emocji, jakie zostały wyrażone – nierzadko trudnych i odległych od obrazu „beztroskiego,
błogosławionego życia”, – nawołania do oddania chwały Bogu nabierają znacznie głębszego
charakteru. Wyrastają bowiem z trudnych doświadczeń, poczucia krzywdy, prześladowań i
niepewności, które kierują psalmistę ku Bogu, sprawiedliwemu i pełnemu miłosierdzia, wiernemu
swojemu przymierzu i gotowemu wymierzać sąd, a przede wszystkim przyjść z pomocą tym, którzy
są Mu wierni. I to doświadczenie Bożego wybawienia jest największym powodem do chwały;
chwały, która rozbrzmiewa czasami w podziękowaniu za zbawienie, a czasami w oczekiwaniu na
to, które dopiero ma nadejść. Na poziomie osobistym Księga Psalmów jest wezwaniem do
uwielbienia Wszechmocnego Boga, który nie przestaje ratować nas z beznadziejnych sytuacji.
Zwróć uwagę: Ps 145,13 wspomina o Bożym „królestwie wiecznym”, jednym z kluczowych
wątków Nowego Testamentu i całej Biblii.