Pilipczuk Ostolski Platyna konspekt

Marcin Pilipczuk
Wiktor Ostolski
GiG IIIA Grupa 3
2014/2015

Platyna

Charakterystyka surowca

Symbol - Pt

Wybrane właściwości fizyczne:

Stan skupienia - stały

Gęstość – 21090 kg/m³

Temperatura topnienia – 1768 ^oC

Temperatura wrzenia – 3825 ^oC

Konduktywność (przewodnictwo elektryczne) – 9,66 * 10⁶ S/m

Twardość w skali Mohsa - 3,5

Platyna jest ciężkim, srebrzystobiałym metalem, w stanie czystym dość kowalnym i ciągliwym. Rozszerzalność platyny jest zbliżona do rozszerzalności szkła.
Platyna nie ulega utlenieniu w powietrzu, w przyrodzie występuje więc zwykle w stanie wolnym. Platyna jest również odporna na działanie kwasów, także kwasu solnego. Rozpuszcza się jednak łatwo w wodzie królewskiej(mieszaninie kwasu solnego i azotowego w stosunku 3:1), tworząc kwas chloroplatynowy H2PtCl6.

Nazwa tego metalu, odkrytego dopiero w 1735 roku w Kolumbii (pomijając różne dawniejsze niezbyt pewne wzmianki), jest zdrobnieniem hiszpańskiego słowa plata (srebro); nazwą platina (sreberko) starano się podkreślić małą użyteczność nowo odkrytego metalu. Pogardliwej nazwy platina - sreberko, czyli niepełnowartościowe srebro, użył jako pierwszy Antonio de Ulloa w przygodowej opowieści (1736). Już XVI- i XVII-wieczni poszukiwacze złota określali podobnie metal znajdowany w hiszpańskiej Kolumbii, który uważali początkowo za bezwartościową odmianę srebra. Platynę znalezioną w złotodajnym piasku kilku rzek południowoamerykańskich Anglik Wood sprowadził do Anglii (1741), gdzie profesor chemii w Cambridge R. Watson uznał ją za odrębny metal (1750). Dokładniej platynę zbadał dyrektor mennicy w Sztokholmie H.T. Scheffer. W 1758 udało się francuskiemu chemikowi P. Macquerowi po raz pierwszy stopić kawałek platyny. W 1772 otrzymano platynowe blaszki i druciki, nauczono się również otrzymywać platynę kowalną z platyny gąbczastej. Platynę opisał po raz pierwszy humanista włoski G.C. Scaliger (XVI w.) jako metal nie dający się stopić ani za pomocą ognia, ani żadnych „hiszpańskich sztuczek”.^[4]

Platyna posiada 36 izotopów z zakresu mas 172–201. W naturalnym składzie izotopowym występują izotopy 190, 192, 194, 195, 196 i 198, z których 194, 195, 196 i 198 są trwałe i stanowią główną część składu.

W handlu najczęściej występują czyste platynowce ( około 99,9 – 99,99 % ) w postaci sztabek lub płytek, rzadziej gąbek, proszków i past.

Znaczenie dla organizmu człowieka:

-Jeden z ultraelementów (kilka mikrogram na gram masy ciała)

-Wykazuje własności bakteriobójcze

- Nietoksyczna i nierakotwórcza, nadaje się do pokrywania protez (bioobojętność)

- Stosowana do wypełniania ubytków w zębach, kościach

- Aktywator enzymów metabolicznych

Zastosowanie:

-głównie w przemyśle samochodowym jako elementy w katalizatorach dla silników Diesla oraz jako elementy świec zapłonowych

-jubilerstwo

-do produkcji elementów urządzeń pomiarowych w przemyśle elektronicznym, a także styki, kondensatory

-do produkcji naczyń dla laboratoriów chemicznych

-do produkcji rezystorów do pomiaru temperatury

Formy występowania:
Platyna występuje zwykle w postaci ziaren, czasem i większych bryłek, których masa nie przekracza . Zwykle zawiera domieszki żelaza (od kilku do 20%), a także inne metale z grupy platynowców. Niemal jedynym związkiem platyny występującym w przyrodzie, jest minerał sperrylit (PtAs₂), znany z Sudbury w Kanadzie. Platyna i pozostałe platynowce związane są z wczesną krystalizacją skał magmowych

metal bardzo rzadko występujący: 4-5 ppb w skałach (miliardowe części)
- zanieczyszczenie rud niklu i miedzi

- rudy platynowców

Polska

Baza zasobowa platyny w Polsce:

Jedynym źródłem pierwotnym platynowców o znaczeniu ekonomicznym są złoża rud miedzi na Monoklinie Przedsudeckiej. Platynowce (głównie platyna i pallad) występują tu przeważnie w spągu łupka miedzionośnego (tzw. łupku polimetalicznym), a największe koncentracje znane są w zachodniej części złoża Lubin i wschodniej złoża Polkowice (do 1000 ppm). Platynowce tworzą tam minerały własne (metale rodzime, stopy z żelazem itp.), a także domieszki w minerałach złota i w związkach niemetalicznych.

Źródłami wtórnymi platynowców są w Polsce głównie zużyte siatki katalityczne i wychwytujące z zakładów azotowych, a także innego rodzaju złom i odpady platynowców, z innych zakładów produkujących wyroby z ich udziałem, bądź ich związki.

Producenci platyny w Polsce:

W cyklu technologicznym produkcji KGHM „Polska Miedź” S.A. platynowce występujące głównie w rudzie łupkowej przechodzą kolejno do koncentratów rud miedzi, miedzi anodowej oraz szlamów anodowych po rafinacji miedzi. Te ostatnie są w całości przetwarzane przez Wydział Metali Szlachetnych przy HM Głogów. W stosowanej tu technologii Boliden Kaldo kolejno następuje elektrorafinacja srebra, ługowanie i strącanie złota oraz wydzielenie selenu. W efekcie otrzymywany jest szlam platynowo-palladowy zawierający 22–36% Pt i 12–22% Pd. Jego produkcja w ostatnich latach ustabilizowała się na poziomie 90–100 kg/r. Szlamy sprzedawane są głównie do Mennicy Państwowej S.A. w Warszawie, gdzie następuje rafinacja platynowców. Mniejsze ilości są użytkowane także przez POCH S.A. w Gliwicach. Sporadycznie część produkcji kierowana jest na eksport. Platyna odzyskiwana jest również z roztworów odpadowych Wydziału Metali Szlachetnych metodą redukcji w legnickim oddziale Instytutu Metali Nieżelaznych, a produktem jest koncentrat platyny zawierający około 30% Pt.

Platynowce rafinowane są wytwarzane głównie przez firmę Mennica-Metale Szlachetne Sp. z o.o. (spółka zależna Mennicy Państwowej S.A. w Warszawie), zarówno ze wspomnianych szlamów platynowo-palladowych, jak i — przede wszystkim — ze złomów i odpadów platynowców. Te ostatnie skupowane są głównie od przemysłowych użytkowników wyrobów z udziałem platynowców (szczególnie siatki katalityczne i katalityczno-wychwytujące z zakładów azotowych), jak też sprowadzane z zagranicy. Produkcja platyny ze szlamów szacowana jest na 25–30 kg/r. Znacznie większa jest produkcja platyny, palladu, rodu i innych platynowców ze złomów i odpadów. Produkcję platyny z koncentratu otrzymanego z roztworów prowadzi firma Innovator Sp. z o.o., związana z Instytutem Metali Nieżelaznych w Gliwicach, w ilości kilkunastu kilogramów na rok. Firma ta wytwarza także platynę i pallad (w formie gąbki) ze złomów. Łączna krajowa produkcja platynowców (surowych i proszków) mieściła się w ostatnich latach w przedziale 100-300 kg/r, pochodząc głównie ze źródeł wtórnych. Tylko wielkość oficjalnej produkcji w 2011 r. – – jest niejasna (tab. 1).

Mennica-Metale Szlachetne Sp. z o.o., a także POCH S.A. oraz Innovator Sp. z o.o. wytwarzają szereg związków chemicznych platynowców, m. in. kwas chloroplatynowy, chloropalladowy i chlororodowy, chloroplatyniany i chloropalladziany, azotan palladu, platyny i rodu, chlorek palladu, siarczan rodu.

Obroty:

Obroty platynowcami w latach 2008–2012 były bardzo zmienne, zarówno po stronie eksportu, jak i importu (tab. 1). Na najwyższym i stosunkowo stabilnym poziomie kształtują się obroty półproduktami platynowymi: sztabami, prętami i drutem platynowym. Obroty platynowcami surowymi i półproduktami palladowymi były bardzo zmienne, niekiedy przekraczając 100 kg/r lub nawet 1000 kg/r, a w 2011 r. nawet niemal 100 t PLATYNOWCE 789 (tab. 1). Obroty półproduktami z rodu, irydu, osmu i rutenu zwykle nie przekraczają kilku kg/r. Oficjalne obroty platynowcami surowymi i ich półproduktami prowadzone są praktycznie niemal wyłącznie z krajami Europy Zachodniej i Środkowej oraz USA. Z drugiej strony znaczące ilości tych metali wciąż mogą się pojawiać na rynku krajowym drogą nieoficjalną zza wschodniej granicy.

Wobec znacznych wahań w poziomie obrotów poszczególnymi platynowcami, zmienne są także salda ich obrotów. Łączne saldo obrotów platynowcami w formie surowej lub półproduktów zwykle jest ujemne na poziomie kilku-kilkunastu mln PLN/r. Tym niemniej w latach 2009–2011 w przypadku półproduktów, a w latach 2011–2012 w przypadku metali salda te były wysoce dodatnie (tab. 2). Wartości jednostkowe obrotów poszczególnymi platynowcami w formie surowej lub półproduktów wahają się w bardzo szerokim zakresie, co wynika ze zróżnicowanej jakości towaru w obrębie danej pozycji. Stąd zrezygnowano z prezentacji tych wartości.

Zastosowanie w Polsce:

Głównymi kierunkami zużycia platynowców w Polsce są obecnie zastosowania przemysłowe: produkcja siatek katalitycznych i katalityczno-wychwytujących, farb ceramicznych zawierających związki platyny i palladu, tzw. łódek szklarskich, sprzętu laboratoryjnego, związków chemicznych platynowców, oraz wyrobów walcowanych i ciągnionych. Wszystkie te wyroby wytwarzane są przez spółkę Mennica-Metale Szlachetne Sp. z o.o. w Warszawie, a związki chemiczne także przez firmy POCH S.A. w Gliwicach i Innovator Sp. z o.o. w Gliwicach. Najbardziej rozwinęła się produkcja siatek katalitycznych (ze stopu PtRh10) i katalityczno-wychwytujących (ze stopów PdAu20 i PdAu10), wykorzystywanych przez wszystkie krajowe fabryki nawozów azotowych. Farby ceramiczne zawierające związki platyny i palladu sprzedawane są zakładom porcelany stołowej i płytek ceramicznych, a także hutom szkła (w szczególności kryształowego). Łódki szklarskie ze stopów PtRh10 i PtRh20 sprzedawane są do zakładów wytwarzających włókno szklane przeznaczone na materiały izolacyjne. W przemyśle szklarskim do produkcji szkieł specjalnych używane są także wykładziny platynowo-rodowe do pieców szklarskich. Tradycyjnym zastosowaniem platyny (najczęściej z dodatkiem irydu — stop PtIr2) jest produkcja tygli, parownic, elektrod i innego sprzętu laboratoryjnego. Związki chemiczne platynowców, wytwarzane przez Mennicę i POCH znajdują zastosowanie głównie w różnych przemysłowych procesach chemicznych jako katalizatory. Wyroby walcowane (blachy, taśmy, folie) i ciągnione (druty termoparowe) wytwarzane są najczęściej ze stopów PtIr2, PtRh10, PtRh30, PdIr10 i AuPd20. Wyroby walcowane znajdują zastosowanie głównie w elektronice i dziedzinach pokrewnych (termoelementy, styki), a druty termoparowe — w badaniach laboratoryjnych. Od pewnego czasu platynowce stosuje się także do produkcji katalizatorów spalin samochodowych, np. Przedsiębiorstwo Produkcji Katalizatorów Lindo-Gobex Sp. z o.o. w Gorzowie Wielkopolskim produkuje katalizatory wykorzystywane zarówno przez niektórych krajowych, jak też zagranicznych producentów samochodów, a także w charakterze części zamiennych do samochodów używanych. Łączne zużycie platynowców w zastosowaniach przemysłowych nie przekracza zapewne kilkuset kg/r.

Platyna i w mniejszym stopniu pallad stosowane są od lat w jubilerstwie. Najczęściej użytkowana jest tu platyna stopowa próby 950 (z dodatkiem srebra lub miedzi), oraz stopy Au700Pt50Ag38Cu162 i Pt250Au80Ag670, a także pallad próby 950 (z dodatkiem srebra lub miedzi). Do produkcji tych wyrobów jubilerskich używane są głównie złomy jubilerskie, w niewielkim stopniu materiał importowany drogą oficjalną, i zapewne w większym stopniu drogą przemytu. Trudno o jakąkolwiek ocenę ilościową poziomu zużycia platynowców w jubilerstwie, choć nie jest to tak powszechne jak w niektórych krajach azjatyckich czy zachodnioeuropejskich.

Świat

Baza zasobowa

Największe znaczenie jako źródła platynowców mają obecnie złoża likwacyjne rud Cu-Ni (niespełna 10% światowych zasobów, lecz około 50% produkcji) oraz segregacyjno-magmowe siarczków (około 40% światowych zasobów i produkcji). Do najważniejszych obecnie złóż likwacyjnych zaliczyć należy okręgi Sudbury i Thompson w Kanadzie oraz rejon Norylska (Rosja). Największe złoża segregacyjno-magmowe związane są z kompleksami bushveld (RPA) i Great Dyke (Zimbabwe), a także Stillwater (USA) i Penikat (Finlandia). Złoża innych typów, jak iniekcyjno-szlirowe czy okruchowe, mają marginalne znaczenie. Łączne światowe zasoby platynowców ocenia się obecnie na około 66 tys. t, w tym około 35 tys. t platyny i 25 tys. t palladu. Ponad 90% łącznych zasobów, tj. około 63 tys. t, znajduje się w kompleksie Bushveld (złoża z przewagą platyny), a inne większe obszary złożowe występują w Rosji przede wszystkim w rejonie Norylska (złoża z przewagą palladu), oraz w USA i Kanadzie. Źródła wtórne platynowców nabierają stopniowo coraz większego znaczenia. Dotyczy to szczególnie złomu katalizatorów samochodowych i innych. Odzysk platynowców ze źródeł wtórnych obecnie przekracza już 70 t/r.

Produkcja

Światowa podaż platynowców pochodzi przede wszystkim z bieżącej produkcji górniczej (ok. 75% światowej podaży), podczas gdy udział źródeł wtórnych — głównie złomu katalizatorów — jest systematycznie rosnący, przekraczając 25% w 2012 r. Dość znaczący wpływ na światowy bilans podaży-popytu tych metali mają zmiany ich zapasów w rezerwach publicznych (zwłaszcza palladu z Rosji) i u prywatnych inwestorów. Światowa produkcja platynowców ze źródeł pierwotnych miała do 2007 r. silny trend wzrostowy, osiągając rekordowe 514.2 t, przy mocnej korekcie w kolejnych latach do 448 t w 2009 r. oraz wahaniu w przedziale 451–487 t/r w ostatnich trzech latach (rys. 1, tab. 3). Spadek produkcji zaznaczył się praktycznie u wszystkich znaczących producentów górniczych: w RPA, Rosji, Kanadzie i USA, a wzrosła ona widocznie tylko w Zimbabwe (tab. 3). Produkcja górnicza platynowców pochodzi w 70% ze złóż segregacyjno-magmowych rud PGM-Au-Cu-Ni-Co (całość produkcji RPA, USA, Zimbabwe, Botswany i Finlandii, i niemal 40% produkcji Kanady) oraz w ok. 28% ze złóż likwacyjnych rud Cu-Ni-Co-Au-PGM (ponad 95% produkcji Rosji i 60% — Kanady).

Rys. 1. Struktura geograficzna światowej produkcji platyny i platynowców

Obroty

Platynowce są przedmiotem ożywionych obrotów międzynarodowych. Kształtują się one na łącznym poziomie 700–1000 t/r, przekraczając dwukrotnie poziom rocznej produkcji. Wynika to z istnienia ważnych rynków formalnych i giełd, gdzie prowadzony jest handel (w tym rzeczywisty) tymi metalami. Giełdy te posiadają znaczne rezerwy tych metali, a ich zmiany mogą sięgać dziesiątek, a nawet setek ton w skali roku. Głównymi eksporterami platynowców są ich najwięksi producenci, a więc RPA i Rosja. O ile w RPA większość dostaw pochodzi z bieżącej produkcji, to istotną część eksportu rosyjskiego stanowi upłynnianie nagromadzonych wcześniej rezerw państwowych. Łączny eksport platynowców z RPA kształtuje się w ostatnich latach na poziomie 220–280 t/r, w tym 120–160 t/r platyny, 60–80 t/r palladu i ponad 40 t/r innych platynowców. Rosja eksportuje zwykle 20–25 t/r platyny, natomiast eksport palladu z Rosji był zmienny: 90–115 t/r. Dostawy z tych dwóch krajów kierowane są głównie na rynek amerykański, zachodnioeuropejski oraz wschodnioazjatycki. Najważniejszymi giełdami prowadzącymi handel rzeczywisty i terminowy (futures) platynowcami są giełda nowojorska NymEX (New york mercantile Exchange), tokijska Tokyo commodity Exchange for industry (TOcOm), oraz londyńska london Platinum & Palladium market posiadająca składy m.in. w Wielkiej Brytanii i Szwajcarii. Wskutek tego również kraje posiadające takie giełdy mogą odnotowywać znaczący eksport tych metali, np. eksport platynowców z USA wynosi 50–100 t/r, z Japonii 30–40 t/r, ze Szwajcarii 60–180 t/r , z Wielkiej Brytanii 40–100 t/r, a z Niemiec do 40 t/r. Import platynowców odnotowywany jest zarazem w krajach, gdzie następuje faktyczne zużycie tych metali do celów przemysłowych (w mniejszym stopniu jubilerskich), jak i w krajach, gdzie występują ważne ośrodki handlu platynowcami. W niektórych z nich, jak np. w USA, Japonii i kilku Europy Zachodniej występują obydwa przypadki. Największym importerem platynowców są od lat Stany Zjednoczone (250–280 t/r, przy faktycznym zużyciu rzędu 200–280 t/r) oraz Japonia (160–180 t/r). W Europie import powyżej 50 t/r notowany jest w Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Niemczech, a w przedziale 20–50 t/r — we Włoszech, Francji i Belgii. Poważnymi importerami stały się w ostatnich latach: Korea Południowa, Singapur, Hong-Kong, Malezja, Tajwan i Tajlandia (każdy powyżej 10 t/r).

Zużycie

O zastosowaniach przemysłowych platynowców decydują ich wyjątkowe własności — obojętność chemiczna, wysoka temperatura topnienia oraz odporność na korozję. Splot tych cech sprawia, że są one doskonałymi katalizatorami w wielu dziedzinach przemysłu, szczególnie w przemyśle motoryzacyjnym, chemicznym i petrochemicznym. Bardzo istotne znaczenie mają także platynowce w przemyśle elektrycznym i elektronicznym, szklarskim, w jubilerstwie, a od niedawna także jako środek tezauryzacji(gromadzenie i przechowywanie wartości). Największe znaczenie w światowej gospodarce platynowcami, a szczególnie platyną, palladem i rodem, ma produkcja katalizatorów do samochodów. W 2012 r. znalazło tu zastosowanie 99 t platyny (40% jej zużycia światowego), 208 t palladu (67% zużycia światowego) i 25 t rodu (81% zużycia światowego). Tego typu katalizatory stosowane są od ponad 30 lat, co związane jest z wprowadzaniem coraz ostrzejszych norm emisji spalin z silników samochodowych. Obecność w katalizatorach platynowców pozwala na utlenianie i konwersję trzech najważniejszych i szkodliwych składników gazów spalinowych: tlenku węgla, węglowodorów oraz tlenków azotu. W katalizatorach używa się mieszaniny platyny, palladu i rodu, a niekiedy tylko palladu i rodu. Kryzys w przemyśle motoryzacyjnym w latach 2008-9 skutkował ponad 20% spadkiem zapotrzebowania tej branży na platynowce, ale od 2010 r. notowano ponowny wzrost ich zużycia do poziomu roku 2007.W skali świata drugie miejsce pod względem zużycia platynowców, głównie platyny, a także palladu, ma jubilerstwo. Zużycie platyny w jubilerstwie osiągnęło w ostatnim czasie 75–85 t/r (35% światowego zużycia platyny). Z kolei zużycie palladu w tej branży osiągnęło rekordowy poziom 46 t w 2005 r., lecz później uległo redukcji do zaledwie 14 t w 2012 r. (4% światowego zużycia palladu). Głównymi użytkownikami platyny w jubilerstwie są Chiny oraz Japonia. Pallad w jubilerstwie od kilku lat zużywany był głównie także w Chinach i Japonii. Ważnym rozwijającym zużycie platynowców w jubilerstwie rynkiem są Indie, podczas gdy w Ameryce Płn. zużycie to maleje (zwłaszcza platyny).Platyna i pallad jako środek tezauryzacji są zjawiskiem stosunkowo nowym. W 2012 r. zjawisko to miało miejsce szczególnie w Europie, Ameryce Płn. i Japonii. Zakupy inwestycyjne platyny w 2012 r. wyniosły 14 t (w tym 6 t w Ameryce Płn. i 4 t w Europie), a palladu — ponad 15 t (w tym 9 t w Ameryce Płn. i 5 t w Europie). Miało to ścisły związek z uruchomieniem notowanych na giełdach w Londynie i Zurychu certyfikatów inwestycyjnych na platynę i pallad, które pozwalają na inwestycje w te metale bez konieczności ich fizycznej dostawy do inwestora (zapasy metalu w formie sztabek są zdeponowane przez odpowiedni fundusz wydający certyfikaty). Zakupy inwestycyjne mogą mieć też formę: zakupu zapasów u producentów, zakupu specjalnych okolicznościowych monet i medalionów, fizycznego zakupu sztabek, zakupu wyrobów jubilerskich (także niekiedy traktowanych jako środek tezauryzacji), a nawet zakupu opcji futures na zakup tych metali. Tradycyjne i wciąż niepoślednie jest znaczenie platynowców jako składników katalizatorów w przemyśle chemicznym, głównie w zakresie reakcji katalitycznego utleniania i organicznego uwodorniania. Na tego typu katalizatory zużywa się 5–6% łącznego zużycia platyny, 5–7% palladu oraz mniejsze ilości rodu, rutenu i irydu. Katalizatory z użyciem platyny (rzadziej palladu czy rodu) są niezwykle istotne i tradycyjnie stosowane w przemyśle petrochemicznym, w procesach reformingu, hydrokrakingu i izomeryzacji. Ocenia się, że ten sektor zużywa obecnie 2–4% platyny. Do niedawna rosło znaczenie platynowców w przemyśle elektrycznym i elektronicznym, w ostatnich kilku latach spadło ono jednak o 1/4. Przypada na nie połowa światowego zużycia rutenu, 12% zużycia palladu oraz 2% zużycia platyny. W przemyśle szklarskim platyna oraz stopy platyny i rodu stosowane są w urządzeniach odpornych na korozję chemiczną i zapobiegających wprowadzeniu zanieczyszczeń do stopionego szkła przy produkcji szkieł najwyższej czystości (2-5% światowego zużycia platyny oraz 3-8% zużycia rodu). Wśród innych tradycyjnych zastosowań wymienić należy dentystykę (stopy złoto-palladowe, 5–10% zużycia palladu), a wśród nowych chemioterapię nowotworów złośliwych, protezy i implanty z ich udziałem oraz ogniwa paliwowe.

Ceny

Światowe ceny platyny ustalane są na giełdzie NYMEX w Nowym Jorku oraz na giełdzie London Platinum & Palladium Market w Londynie. Ponadto są dostępne notowania producentów, tj. Engelharda w USA, Johnson Matthey w Wielkiej Brytanii oraz włoskich producentów zgromadzonych w Assomet. Ceny te są zbliżone, a ewentualna różnica wynika z kosztów transportu i różnicy w jakości materiału. Ceny platyny, przy ożywionym popycie przemysłu, ograniczonych zapasach metalu, oraz ograniczonej pewności co do dostaw platyny z RPA i Rosji, w pierwszej połowie 2008 r. osiągnęły historycznie rekordowe wartości 2000–2250 USD/oz, by po spadku — związanym z kryzysem finansowym i gospodarczym — do niespełna 800 USD/oz pod koniec 2008 r., w roku 2009 odbudować się do około 1200 USD/oz, a po osiągnięciu 1830 USD/oz w lutym 2011 r., w kolejnych miesiącach oscylować w przedziale wciąż bardzo wysokich cen 1450-1800 USD/oz. (tab. 4).

Cena platyny znajduje się w trendzie wzrostowym od początku XXI wieku. Jednak nie zdołała przebić szczytów z 2008 roku, kiedy to wyniosła ponad 2000 dolarów za uncję. Przyszłość platyny zależy przede wszystkim od popytu na katalizatory samochodowe, w których coraz częściej stosuje się dwa razy tańszy pallad oraz od produkcji górniczej głównie w RPA, która co roku zmaga się z problemami pracowniczymi.

Produkcja

Złoża platyny koncentrują się głównie w RPA, w której zlokalizowane jest 87% wszystkich znanych złóż.

RPA odpowiada także za 73 % globalnej produkcji, 13 % przypada na Rosję, 7% na Zimbabwe. Mamy zatem 80% produkcji pochodzącej z krajów niestabilnych społecznie i politycznie.

Produkcja platyny jest zdominowana przez 3 największe koncerny: Anglo American Platinium z roczną produkcją ok 2,5 mln uncji, Impala Platinium 1,8 mln i Lomin 0,7 mln. Łącznie trzy koncerny dostarczają około 70% globalnej produkcji.

W roku 2012 wyprodukowano 5,64 mln uncji platyny odnotowując spadek o 13 % w stosunku do roku poprzedniego. Jest to jednocześnie najgorszy wynik w przeciągu ostatnich 12 lat.

Produkcja platyny z odzysku z katalizatorów wyniosła 2,03 mln uncji i praktycznie nie zmienia się rok do roku.

Popyt

a) Katalizatory do silników diesla

Około 40 % popytu przypada na produkcję katalizatorów do samochodów z silnikami diesla. O ile w Europie mieliśmy nieznaczny spadek popytu o tyle wzrósł on w krajach rozwijających się m.in. w Chinach, gdzie sprzedaż samochodów rośnie około 10% rocznie, przy czym rząd drastycznie podniósl normy dotyczące emisji spalin. Generalnie popyt na platynę w tym sektorze wzrósł niecałe 2% do 3,24 mln uncji.

b) do produkcji biżuterii zużywa się ok 34% całej produkcji. W 2012 roku popyt w tym sektorze wzrósł o 12 % w efekcie nagłego wzrostu zainteresowania biżuterią z platyny w Chinach. Łącznie do produkcji biżuterii zużyto 2,78 mln uncji

c) popyt przemysłowy odpowiadający za 21% zużycia platyny wzrósł ok 2 % do 1,68 mln uncji

d) popyt inwestycyjny odpowiadający za ok 6% popytu praktycznie się nie zmienił i wyniósł 455 tys. uncji

Popyt / Podaż

Jak widać na poniższym wykresie w latach 2004 – 2011 mieliśmy sporą nadwyżkę w produkcji platyny. W zeszłym roku na fali strajków w RPA produkcja spadła o 13% wywołując deficyt 375 tys. uncji lub inaczej to ujmując deficyt wyniósł 5% globalnej produkcji. Szacuje się, że w wyniku strajków oraz zamykania nierentownych kopalń produkcja zmniejszyła się o co najmniej 750 tys. uncji.

Co ważne jeżeli cena platyny utrzyma się poniżej 1700 USD / uncję wiele kopalni będzie zamykanych. Nakręci to nową falę strajków i dalszych opóźnień w produkcji przekładających się na powiększenie deficytu.

Poniżej prezentuję wykres przedstawiający jak zmieniła się wielkość produkcji w 2012 roku względem roku poprzedniego.

Zapasy platyny

Na koniec 2012 roku zapasy platyny wyniosły 4,3 mln uncji i są 11-krotnie większe niż tegoroczny deficyt i odpowiadają wydobyciu przez 7 miesięcy (kopalnie plus odzysk).

Koszty wydobycia platyny

W 2012 roku średnia cena platyny wyniosła 1551 USD. Obecnie jest jeszcze niższa. Trzymając się jednak średnich cen zeszłorocznych okazuje się, że ok 70% wszystkich kopalni ma koszty całkowite wyższe niż cena platyny. Co prawda wiele kopalni może funkcjonować lecz w pierwszej kolejności kopalnie są zmuszone ograniczyć poszukiwania nowych złóż oraz wstrzymać przygotowanie przyszłego wydobycia. Kopalnie, w których koszty znacznie przekraczają cenę platyny już przechodzą w stan uśpienia wydobycia.

Koszt odzysku platyny

Odzysk platyny ze zużytych katalizatorów generuje obecnie ok 2 mln uncji co odpowiada za 25% całej produkcji. Koszt odzysku jednej uncji wynosi obecnie około 1350 USD i jest niebezpiecznie blisko ceny bieżącej. Obecnie odzyskuje się platynę z ok 60 % katalizatorów. Przy marży bliskiej 7-10% są raczej nikłe szanse na wzrost odsetka w okolice 80-90%.

Sytuacja w RPA

Aby poprawnie zrozumieć sytuację, w jakiej obecnie jest platyna należy przyjrzeć się dokładnie sytuacji w RPA, z której pochodzi 73% światowego wydobycia.
Przez ostatnie 12 lat wynagrodzenia górników w RPA wzrosły blisko czterokrotnie dochodząc do 1700 USD. Stało się tak w efekcie rozrostu związkokracji. Za jakimikolwiek żądaniami płacy od razu szła groźba strajku. Co gorsza dwa główne związki zawodowe zrzeszające górników National Union of Mineworkers oraz Association of Mineworkers and Construction Union walczą ze sobą podkupując sobie członków. Robią to obiecując wzrost wynagrodzeń, za czym idą kolejne żądania. Jeżeli nie zgodzi się na nie pracodawca organizowany jest strajk. Przez lata zrodziła się patowa sytuacja. Kompania wydobywcza notując straty przy niskich cenach platyny próbuje ograniczyć wydobycie a tym samym zwolnić część załogi co kończy się protestem. W ekstremalnych sytuacjach dochodzi do zamieszek takich jak rok temu, w których zginęło 35 górników.

Kolejnym problemem są stale rosnące koszty energii oraz niska wydajność pracy. Obecnie szacuje się, że ok 25% górników jest nosicielami wirusa HIV lub choruje na gruźlicę. Produkcji nie przyśpieszy także automatyzacja produkcji. Kilka lat temu jeden z głównych koncernów w RPA postawił na automatyzację wydobycia. W sytuacji niskich kwalifikacji kadry pomysł okazał się niewypałem i kompania obecnie powraca do tradycyjnych pracochłonnych i jak się okazuje tańszych metod.

Podsumowanie

Platyna pomimo, że jest królową metali szlachetnych to w głównej mierze jest jednak metalem przemysłowym. Głównym źródłem popytu pozostaje przemysł samochodowy. Co prawda ilość sprzedawanych samochodów rośnie z roku na rok dzięki rozwojowi rynków w Chinach, Indiach czy Indonezji. Załamanie gospodarcze może jednak w znacznym stopniu ograniczyć popyt na platynę.

Co prawda popyt jubilerski rośnie w ostatnich latach za sprawą kupców z Azji lecz razem z popytem inwestycyjnym stanowi łącznie ok 40% rynku.

Z drugiej strony mamy ceny platyny niższe niż koszt wydobycia. Większość produkcji pochodzi z RPA, kraju w którym związki zawodowe blokują możliwości restrukturyzacji kopalń czy dostosowania kosztów wydobycia do realiów rynkowych. Brak zwolnień lub obniżek wynagrodzenia to w efekcie bankructwo kopalni i zmniejszenie produkcji. Próba zwolnienia części załogi to pewny strajk i przestoje w produkcji. Tak czy tak sytuacja społeczna w RPA zwiastuje dalszy spadek produkcji.

Osobiście widzę w najbliższym czasie wzrost ceny platyny za sprawą problemów z wydobyciem w RPA co nie umknęło uwadze funduszy hedingowych. Co więcej dobre perspektywy dla złota mogą podciągnąć i wyceny platyny. Z drugiej strony jednak mamy przed sobą groźbę wybuchu kryzysu finansowego. Bez wątpienia bardzo dotknie on Chiny co znacznie ograniczy popyt. Dodatkowo platyna będąc przez wielu postrzegana jako metal przemysłowy może zostać odtrącona przez inwestorów podobnie jak stało się to w 2008 roku spadając w cenie z 2100 do 800 USD w ciągu 4 m-cy.

c). Wykresy, tabele i ilustracje: