BRZOZA

Charakterystyka

Pień

Korowina na pniach zazwyczaj gładka, łuszcząca się poziomo cienkimi płatami; biała (najczęściej), żółtawa, ciemnowiśniowa lub czarna. Młode gałązki okrągławe. Pączki okryte 5-6 łuskami.

Drewno

Zwane czeczota, nie jest zbyt trwałe, ale posiada wysokie własności mechaniczne. Bardzo dobrze daje się obrabiać na tokarce do drewna. Pali się nawet mokra.

Liście

Zielone długość do 10 cm. Opadające na zimę, skrętoległe, pojedyncze, ogonkowe, zwykle jajowate, rzadziej okrągławe, piłkowane, wyjątkowo słabo klapowane. Zazwyczaj nagie, tylko wiosną nieco lepkie. Jesienią pięknie żółto-złociste.

Kwiaty

Rośliny jednopienne. Kwiaty w kotkach. Kwiaty męskie siedzące, wykształcone już jesienią i zimujące, nie okryte łuskami. Pylniki bez włosków na szczycie. Kwiaty żeńskie na szypułkach, umieszczone na bocznych krótkopędach, przez zimę ukryte w pąkach, rozwijają się na wiosnę wraz z liśćmi. Kwitnienie od kwietnia do maja.

Owoce

Drobne orzeszki opatrzone dwoma błonkowatymi skrzydełkami (czasem niepozornymi), osadzone w kątach trójklapowych łusek, które odpadają wraz z dojrzałymi owocami - cały kwiatostan rozsypuje się. Owoce dojrzewają zazwyczaj w lipcu-początku września.

Brzoza produkuje ogromne ilości nasion - około 50 mln / ha. Zdolność kiełkowania jest jednak niewielka (ok. 15%) i utrzymuje się krótko - najdalej do wiosny następnego roku. Brzozę cechuje szybkie rozprzestrzenianie się. Ponadto brzoza wytwarza odrośla z pnia, utrzymujące się do ok. 80 lat.

Cechy różniące

Od grabu i leszczyny odróżnia się kwiatami żeńskimi zebranymi w kotki, a nie występującymi w luźnych gronach (grab) lub po 2 (leszczyna); od olszy zaś nie drewniejącymi i odpadającymi z owocami łuskami kwiatów żeńskich i okrągłymi w przekroju młodymi gałązkami.

Wymagania

Drzewa światłolubne, pionierskie, zazwyczaj o małych wymaganiach pokarmowych i wilgotnościowych. Występują zazwyczaj na gorszych, piaszczystych glebach, a także na północnej granicy lasu.

Zastosowanie

Roślina uprawna – metody rozmnażania:

• Z siewu, natychmiast po zbiorze nasion lub wczesną wiosną. W wypadku gatunków obcych wskazany siew w szklarni w skrzynkach. Kiełkowanie szybkie.

• Odmiany przez szczepienie lub okulizację na 2-3 letnich siewkach.

• Stosowana jako drzewo leśne (często jako tzw. przedplon przy zalesianiu).

• Drewno wykorzystywane jest w meblarstwie, przemyśle papierniczym oraz drzewnym. Jest średnio twarde, ciężkie, i niezbyt trwałe. Wykonuje się z niego sklejki, wykładziny, meble , dawniej robiono z niego koła. Używane jest także do suchej destylacji i do produkcji węgla drzewnego.

• Kora – otrzymuje się z niej garbnik oraz dziegieć.

• Sok brzozy (pobrany wiosną), nazywany oskołą, zawiera dużo cukrów i stosuje się go do produkcji napoju, a także w kosmetyce do produkcji tzw. wody brzozowej.

• Kilkanaście gatunków stosowanych szerzej jako drzewa ozdobne, ze względu na białą korę u wielu gatunków, wczesne zazielenianie się wiosną i ażurową budowę korony.

Roślina lecznicza – liście brzozy mają działanie moczopędne, przeciwreumatyczne i napotne. Poprawiają także przemianę materii i działają odtruwająco na układ krwionośny. W Polsce w celach leczniczych wykorzystywane są liście tylko b. omszonej i b. brodawkowatej^[1]. Wiosną ponadto zbierany jest sok, zawierający wiele cukrów i minerałów, cennych dla zdrowia i urody.

Gatunki flory Polski^[3]

• brzoza brodawkowata (Betula pendula Roth, syn. Betula verrucosa Ehrh.)

• brzoza czarna (Betula obscura Kotula)

• brzoza karłowata (Betula nana L.)

• brzoza niska (Betula humilis Schrank)

• brzoza ojcowska (Betula x oycoviensis Besser)

• brzoza omszona (Betula pubescens Ehrh.)

• brzoza Szafera (Betula szaferi Jentys-Szaferowa & Staszk.)