Język ustny a język pisany (Franciszek Nieckula)

Język mówiony	Język pisany
Zastosowanie języka we wszelkich wypowiedziach ustnych.	Zastosowanie języka we wszelkich wypowiedziach pisanych.
Dotyczy zespołu takich cech gramatycznych i środków leksykalnych, które objawiają się wyłącznie w żywej mowie.	Dotyczy zespołu takich cech gramatycznych i środków językowych, które objawiają się wyłącznie w tekstach pisanych.
Zastosowanie języka tylko w pewnym rodzaju wyp. ustnych: „swobodne, spontaniczne użycie języka w przygodnych, naturalnych sytuacjach komunikacyjnych” – język potoczny.	Grafemika – skupia się na samej teorii pisma.

Mówienie	Pisanie
W akcie komunikacji (językowej)
Mówionej - ustnej	pisanej
wyróżniamy samą wypowiedź, czyli
tekst mówiony	tekst pisany
Każdy normalny teks jest nośnikiem uporządkowanego pod względem logicznym i gramatycznym ciągu informacji, czyli komunikatu.
W każdym akcie komunikacji językowej wyróżniamy nadawcę tekstu, odbiorcę oraz sytuację komunikacyjną.
Tworzywem są dźwięki formowane przez aparat artykułujący człowieka i odbierane uchem.	Tworzywem tekstu pisanego są rozmieszczone na papierze lub innym materiale ciągi liter, pauzy oraz różne inne znaki graficzne wytwarzane ręką, a odbierane wzrokiem czytelnika.
Wytwarzanie mowy ma charakter fizjologiczny, każdy człowiek jest do tego zdolny.	Pisanie wymaga stosownych warunków i narzędzi.
Nie łączy się z większym wysiłkiem	Jest pracą.
Jako bezwysiłkowa psychofizyczna reakcja może odbywać się szybko i bez większego namysłu, ma charakter spontaniczny i polega na bezrefleksyjnym użyciu języka.	Wysiłek, konieczność użycia stosownych środków i materiałów oraz ze względu na znacznie wolniejszy przebieg czynności – jest czynnością przemyślaną pod względem treści i środków stylistyczno-gramatycznych.
Jest możliwe we wszystkich warunkach, np. przy pracy itd. za pomocą środków językowych w pamięci czynnej.	Wyraża również wiedzę językową, która wymaga namysłu, przypomnienia i jest zaczerpnięta np. za słowników itp.
Ulotne – ginie już w trakcie powstawania, bo jest ciągiem krótkotrwałych zjawisk akustycznych.	Ma trwałość przedmiotu materialnego.
Wypowiedzi ustne kliszowe, literatura ludowa oralna, sytuacje publiczne (mowa, wykład), spontaniczny dialog – efemeryczne i jednorazowe zdarzenie, stanowiące prywatną sprawę.	Nawet prywatny tekst pisany np. list powstaje jako rezultat przemyśleń, poprawek i przeróbek, jako przedmiot trwały może być wielokrotnie czytany i analizowany, stąd nosi piętno faktu w pewnym stopniu publicznego, obciążony większymi rygorami logicznymi, normami obyczajowymi, regułami poprawności językowej.
Struktura i długość są limitowane zdolnością koncentracji, aktywnością mózgu i pojemnością pamięci.	Nie ma ograniczeń ilościowych.
Służy zwykłym, codziennym potrzebom międzyludzkiego kontaktu i przekazaniu informacji.	Magazyn starannie zebranych i uporządkowanych informacji, przeznaczonych na dłuższy użytek.
CECHY KOMUNIKACJI
USTNEJ	PISANEJ
Komunikacja „twarzą w twarz” – partnerzy są blisko siebie, widzą się i słyszą.	Charakter jednokierunkowy – monologowy – w trakcie aktu niemożliwa jest zamiana ról.
Nadawanie i odbieranie tekstu stanowi jednolity akt, dokonuje się w tym samym miejscu i czasie.	Dezintegralny – składa się z dwóch oddzielnych faz: w innym miejscu i czasie odbywa się jego konstruowanie, a w innym odbiór.
Kod kinetyczny – językowe elementy wypowiedzi + mimika i gesty.	Brak znaków kinetycznych.
Kod proksemiczny – zmniejszanie lub zwiększanie dystansu między nadawcą i odbiorcą.	Brak znaków proktosemicznych.
Znaki sytuacyjne – wszystkie realia otoczenia i położenie partnerów.	Brak znaków sytuacyjnych.
Kod kulturowy – kulturowe reguły zachowania się w różnych okolicznościach.
	Możliwa komunikacja na wielkie odległości i w czasie
Możliwa jest zamiana ról (nadawca – odbiorca), dialog i polilog – permanentna zamiana.	Charakter jednokierunkowy – monologowy – w trakcie aktu niemożliwa jest zamiana ról.
Formy monologowe np. zwierzenia (nacechowane obecnością partnera) traktowane jako rozbudowane fragmenty dialogu: wyrażenia bez komunikatu (np. wiesz…) nadawca obserwuje odbiorcę, aby poznać jego reakcję
Anakoluty – zaburzenia w strukturze składniowej i semantycznej w dłuższej wypowiedzi mówionej z powodu ciągłej zmiany planu wypowiedzi spowodowanej reakcjami odbiorcy.

ZASIĘG KOMUNIKACJI
MÓWIONEJ
Nie występują zamiennie (tam gdzie można porozumieć się mową nie stosuje się pisma).
Np. w domu, na ulicy, w sklepie, w kawiarni.
Typowe tematy: dom, rodzina, praca, znajomi, pogoda, kulinaria, polityka, zdrowie, hobby itp.
Wspólna cecha – pewien stopień nieoficjalności, często nieważna jest treść dialogu, ale sam kulturowy nakaz.
Uczestniczy prawie każdy członek społeczeństwa w stosownych dla siebie proporcjach.

Komunikacja ustna i pisana w aspekcie historycznym:

• nie stanowią dwu równoległych i równorzędnych zastosowań języka,

• język powstał jako narzędzie porozumiewania się,

• pismo ma charakter wtórny w stosunku do mowy,

• na powstaniu języka koczy się ewolucja człowieka, a zaczyna ewolucja kulturowa (100 000)

• pismo fonetyczne (litery odpowiadają głoską – Grecy na kanwie spółgłoskowego alfabetu północnosemickiego – ok. 1000 roku p.n.e.

• z pisma greckiego wykształciły się inne alfabety – np. łaciński, a z niego polski,

• za umowną datę komunikacji pisanej w języku polskim przyjmuje się 1136 rok,

• 3000 lat – dzieje pisma fonetycznego czyli alfabetu,

• Średniowiecze – papier w Europie, druk i masowa produkcja książki (1440 rok),

• alfabet, produkcja papieru i druk – trzy najdonioślejsze odkrycia w dziejach ludzkości.

Znaczenie druku dla języka i kultury:

• druk stworzył warunki do wytwarzania tekstów masowych,

• masowy i tani tekst drukowany stworzył podwaliny pod rozwój i upowszechnienie szkolnictwa – fundament rozwoju kultury, nauki i technologii (XVI w.),

• od XVI w. i XVIII w . gazety – rozwój komunikacji w obrębie wspólnoty języka, postęp naukowy i techniczny,

• język literacki, ogólny, kulturalny, standardowy – odmiany języka,

• w obrębie ogólnego – wiele odmian stylistycznych, funkcjonalnych i zawodowych,

• przyrost słownictwa (nacechowanego stylistycznie i fachowego),

• uporządkowanie składniowej organizacji tekstu i wzrost liczby modeli zdaniowych (konstrukcje podrzędne),

• normy poprawnościowe i kodyfikacje w gramatykach,

• język pisany w obrębie morfologii i słownictwa odporniejszy na zmiany

• język pisany – odnosi się do odmiany ogólnej oraz do tekstów drukowanych

• język ustny – odmiana ogólna obiegowa i inne odmiany (gwary, żargony) istniejące tylko w komunikacji mówionej,

• ogromna różnica między tekstem pisanym ręcznie (komunikacja rękopiśmienna) i drukowanym (komunikacja drukowana).

Inne fakty kulturowe związane z pismem:

• narody europejskie korzystają z trzech alfabetów: łacińskiego, greckiego i cyrylicy (grażdanki),

• Polska przez przyjęcie chrześcijaństwa rzymskokatolickiego – alfabet łac.,

• unormowanie ortografii – narodowy wariant alfabetu łac.,

• ustalenie zasad – drukarze krakowscy w XVI wieku

• dwa okresy polskiej ortografii:

• Okres normy zwyczajowej (XVI-XVIII w.)

• Okres normy kodyfikowanej (XVIII w.)

• ostateczne unormowanie – 1936 r.

Różnice między językiem
ustnym
dialog
Współpraca kodów przejawiająca się fragmentarycznością, lukami, powtórzeniami, pozornymi defektami - spontaniczność
Metakomunikat – wszelkie środki językowe i wyrażenia do nawiązania kontaktu, podtrzymaniu go, oddziaływanie na odbiorcę itp.
Tempo mówienia prowadzi do niespójności, pojawiają się wyrażenia ekspresywne i wulgaryzmy w ramach pauzy.
Nacechowanie ekspresywne i emocjonalne.
Wypowiedzi składowe, często eliptyczne, urywane, równoważnikowe, łączą się luźno powiązane ciągi. Dłuższy monolog ciężko podzielić na zdania samodzielne.
Rzadko konstrukcje bierne.
Brak konstrukcji z imiesłowami nieodmiennymi.
Ubogie słownictwo (wykrzykniki, zaimki nieokreślone i wskazujące, wyrazy zdrobniałe)
SPÓJNIKI
ale, bo, chociaż, i , albo, zaś

O szczególnych rodzajach i zastosowaniach pisma:

• stenografia – pismo szczególnie ekonomiczne operujące maksymalnie uproszczonymi formami liter i prostymi znakami na najczęściej powtarzające się ciągi sylabiczne, morfemy lub wyrazy – tylko w tekstach rękopiśmiennych, zapis stanowi pomost między komunikacją ustna i pisaną – utrwalenie wypowiedzi ustnej, która została wcześniej przygotowana na piśmie (np. przemówienie w parlamencie).

• Alfabet Braille’a.

• Alfabet Morse’a.

• Rozmaitego typu szyfry.

Niektóre zjawiska z pogranicza mowy i pisma:

• Literatura ludowa ustna.

• Wypowiedzi ustne o wysokim stopniu oficjalności, np. przemowy, przemówienia.