Wykład 13

I . Warunkowanie sprawcze Edward Lee Thorndike

*duża aktywność naukowa

* 1898 – Animal intelligence. An Experimental study of the associative processes in animals.

* badał kurczątka w labiryncie

* badał koty w labiryncie (skrzynka problemowa)

1. Trial and error learning

• koneksje (połączenia) pomiędzy bodźcami i reakcjami

• nie używał określenia „warunkowanie instrumentalne”

• ale według niego opiera się ono na prawie efektu

2. PRAWO EFEKTU

Jeśli po skojarzeniu bodźca z reakcją wystąpi stan przyjemności, to związek ten zostanie utrwalony. Natomiast jeśli po skojarzeniu bodźca z reakcją wystąpi stan przykrości, to związek bodźca z reakcją zostanie osłabiony.

3. Dwa rozumienia WZMOCNIENIA

sens empiryczny- warunki, które istnieją w sytuacji uczenia, powodujące zmianę prawdopodobieństwa wystąpienia reakcji

sens teoretyczny- zależy od teorii: Thorndike: stan przykrości lub przyjemności; Hull- redukcja popędu

Wzmocnienie – każde zdarzenie, które zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania, po którym to zdarzenie wystąpiło (bez względu na to czy będzie to pozytywne czy negatywne).

Musi być:

• bezpośrednio po reakcji

• mieć charakter subiektywny

rodzaje wzmocnień:

- wzmocnienie pozytywne – dodanie czegoś do sytuacji

jest to czynnik wzmacniający (błędnie nazywany nagrodą)

-wzmocnienie negatywne – usunięcie czegoś z sytuacji

jest to czynnik awersyjny (błędnie nazywany karą)

Kara:

• zastosowanie czynnika awersyjnego

• wycofanie wzmocnienia pozytywnego

Wzmacniamy zachowanie !!! - Nagradzamy osobę !!!

II. David Premack

• skoncentrował się na wzmocnieniu (wzmacniane jest zachowanie, a nie bodziec)

• W każdej sytuacji jedno zachowanie ma większe prawdopodobieństwo wystąpienia, ŚRODOWISKO determinuje sposób zachowania

• Zachowania mają wartość względną. TEORIA WZGLĘDNEJ WARTOŚCI: czy dane zachowanie będzie wzmacniać inne zachowanie, musimy znać względne wartości każdego z nich

• MIARA WZGLĘDNEJ WARTOŚCI ZACHOWANIA = pomiar czasu

• Wzmocnienie obejmuje relacje pomiędzy dwoma reakcjami

ZASADA PREMACKA: z każdych 2 zachowań, zachowanie o wyższym prawdopodobieństwie pojawienia się będzie wzmacniać zachowanie o niższym prawdopodobieństwie.

III. Klasyczne a instrumentalne:

WZMOCNIENIE

klasyczne- bez względu na wystąpienie reakcji

instrumentalne- warunkiem podania wzmocnienia jest wystąpienie reakcji

REAKCJE

klasyczne – niewolicjonalna

instrumentalne – wolicjonalna (mięśnie szkieletowe)

Biofeedback- biologiczne sprzężenie zwrotne / procedura instrumentalna w reakcjach niewolicjonalnych

IV. Julian B. Rotter

-psychologia osobowości

- psychologia kliniczna

Social learning theory of personality

teoria społeczno-uczeniowa (teoria społecznego uczenia)

learning theory ≠ theory of learning

- Teorie dotychczasowe krytykował za:

• nie uwzględnianie czynników poznawczych

• nie uwzględnianie faktów

wzmocnienie nie działa w sposób automatyczny/jest skuteczne w zależności od tego co jest spostrzegane

• badania nad uczeniem nie stosują się do sytuacji ludzkich

• zachowanie przebiega w sytuacjach społecznych [social]

• w większości teorii człowiek to bierny odbieracz bodźców, bez uwzględnienia jego aktywności

J.Poolard i Miller „Personality and psychotherapy”

- Podstawowe pojęcia:

• potencjał zachowania (prawdopodobieństwo wystąpienia)

• oczekiwanie (charakter subiektywny, problem przeceniania i niedoceniania swoich szans) Rozróżnienie na : oczekiwanie – specyficzne - uogólnione

• wartość wzmocnienia (pojawia się gdy prawdopodobieństwo osiągnięcia kilku wzmocnień jest takie samo)

Wybór zależy od tego z czego wybieramy. Wartość wzmocnienia jest determinowane przez oczekiwana, że wartość jednego do wzmocnienia doprowadzi do innego wzmocnienia

- Lista potrzeb:

• 1. UZNANIA, posiadania WYSOKIEGO STATUSU SPOŁECZNEGO

spostrzeganie siebie jako osoby kompetentnej, dobrej, lepszej od innych

• 2. DOMINACJI

wpływania na innych ludzi

• 3. NIEZALEŻNOSCI

poleganie na sobie, wyznaczanie celów bez pomocy innych

• 4. OCHRONY I ZALEŻNOSCI

inni chronią nas przed frustracjami, dostarczają poczucia bezpieczeństwa

• 5. POTRZEBA MIŁOSCI I AKCEPTACJI

lubienie przez innych, zainteresowanie ze strony innych ludzi

• 6. KOMFORTU FIZYCZNEGO

i unikania bólu, przyjemnych doznań cielesnych

- Implikacje dla teorii

• terapia to proces uczenia się w którym terapeuta pomaga osiągnąć pacjentowi planowane zmiany w zachowaniu i myśleniu

• terapeuta tak kieruje terapią aby niewłaściwe postawy i zachowania zostały wygaszone a wzmocnione zachowania właściwe

• szczególną wagę należy zwrócić na to w jaki sposób powstały niewłaściwe postawy i zachowania, bardzo ważne jak pacjent generalizuje wydarzenia ze swojego życia

• terapia powinna być rozpatrywana jako forma interakcji społecznej

LOCUS OF CONTROL

Umiejscowienie źródła kontroli SKALA I-E

Internals – wewnętrzne źródło kontroli

Externals – zewnętrzne źródło kontroli

Wynik 0-23 (29 pytań, 6 pytań buforowe)

0 – wewnętrzne, „Każdy jest kowalem własnego losu:”

INTERNALS osoby:

• rezultaty zachowań przypisują swojemu działaniu

• tendencja do kontroli zachowania innych ludzi

• opór przeciwko kontroli ze strony innych ludzi

• osoby aktywnie poszukujące

• dokładnie chcą wiedzieć

• bardzo dbają o swoje zdrowie

• z rodzin o ciepłej atmosferze, ale z dyscypliną zgodne postawy wychowawcze rodziców,

23 – zewnętrzne „Nic ode mnie nie zależy”

EXTERNALS

• wierzą w szczęście, los

• postawy konformistyczne

• zgeneralizowane

• nie zawsze przewidzą swoje zachowanie

wykład 14

I.Albert Bandura *1925

a) Rotter - wybór określonej formy zachowania w określonej sytuacji

Bandura - jak ludzie uczą się zachowań w określonych sytuacjach społecznych

zachowanie dla Bandury = łączny wynik działań zmiennych osobowościowych i środowiskowych

WCZEŚNIEJSZE UJMOWANIE RELACJI OSOBOWOWOŚĆ a ŚRODOWISKO

1) B = f (P * E)

B- zachowanie

P- osoba

E- środowisko

zachowanie jako funkcja osoby i zachowania

2) B = f ( P ←→E)

←→ interakcja

Bandura determinizm interakcyjny

b) WZMOCNIENIE

Zdaniem Bandury wzmocnienie jest ważne, wyróżnił wzmocnienie antycypowane = wzmocnieniem może być zachowanie aktualne, ale również to co może być aktualne antycypowane w wyniku przeżywania jakiegoś zachowania

c) bardzo duże znaczenie przypisywał procesom poznawczym

Główne pojęcia:

uczenie przez obserwację (ang. observational learning)

jest to uczenie czterofazowe:

• proces uwagi (po to żeby się czegoś nauczyć, musimy to wyodrębnić)

• proces zapamiętywania

• naśladowanie zachowania

• procesy motywacyjne

self-efficacy

przekonanie o skuteczności własnego zachowania

ustawicznie podejmujemy decyzje o naszych zachowaniach, przy tych decyzjach bardzo ważne jest przekonanie o skuteczności własnego zachowania:

• jeśli nie oceniamy prawidłowo to czeka nas niepowodzenie

• jeśli nisko oceniamy swoje możliwości to wyżej oceniamy trudność zadania, a co za tym idzie, wzrasta możliwość nieosiągnięcia celu

Badanie A.Bandury, E.B. Blanchard, B. Ritter

1. grupa kontrolna

2. systematyczna desensytyzacja

3. symboliczne modelowanie - osoba badana ogląda film gdzie dochodziło do bliskiego kontaktu ludzi z wężami

4. rzeczywiste modelowanie - osoba za szybą ogląda jak osoba zbliża się do węża

• pomiar początkowy:

• - stopień fobii

• - stopień lęku przed wężami

• 2,3 - znaczny spadek lęku

• 4 - największy spadek lęku

II. Skinner (1904-1990) - behawioryzm radykalny - radix (łac.) - korzeń

Najważniejsze dzieła:

1) The behavior of organisms. The experimental analysis 1938/1995

2) Walden Two 1947 !

3) Science and human behavior 1953 podręcznik

4) Verbal behavior 1957

5) Beyond freedom and dignity 1971 (Poza wolnością i godnością 1978)

6) Notebooks 1980

7) Enjoy old age 1983 (“Przyjemnej starości”)

Autobiografia

1. Particulars of my life 1976

2. The shaping of a behaviorist 1979

3. A matter of consequences 1984

Verbal behavior - 1959 recenzja Naoma Chomskiego

Nauka o zachowaniu

• da się sformułować jako zbiór reguł o funkcjonalnych związkach między zachowaniem a środowiskiem

• aby te funkcjonalne związki między były ważne trzeba je odkryć

• reguły funkcjonalne muszą mieć charakter danych psychologicznych

• !! wyjaśnienia fikcyjne - rzeczą zbędną jest wyjaśnianie tego co znajduje sie wewnątrz organizmu (są to pseudo wyjaśnienia, wyjaśnienia fikcyjne)

• najogólniejsze zasady zachowania są uniwersalne

• praktyczna użyteczność psychologii (jeśli powstanie prawdziwa nauka o zachowaniu to musi być ona praktyczna)

Zachowanie

• reaktywne - w warunkowaniu klasycznym

• sprawcze (instrumentalne, emitowane)- zachowanie wolicjonalne zależne od woli zachowującego się, Skinner badał jak te zachowania się zmieniają gdy zmieniamy warunki środowiskowe

Wzmocnienie - zawsze zwiększa prawdopodobieństwo zachowania

• wzmocnienie pozytywne - czynnik wzmacniający dodany

• wzmocnienie negatywne - odebrany czynnik awersyjny

Kara ma na celu kontrolę zachowania

• zastosowanie bodźca awersyjnego

• wycofanie wzmocnienia pozytywnego

Konsekwencje karania

• unikanie sytuacji

• wybiórcze zachowania

• sina reakcja emocjonalna

ROZKŁADY WZMOCNIEŃ

1) rozkład ciągły wzmocniona każda reakcja którą badacz sobie wyznaczył

2) rozkłady o stałych odstępach czasu pierwsza poprawna reakcja po upływnie wyznaczonego czasu po poprzednim wzmocnieniu

3) rozkład o zmiennych odstępach czasu to samo tylko że manipulujemy czasem

4) rozkład o stałych proporcjach wzmocnienie po n-reakcji

5) rozkład o zmiennych proporcjach wzmocnienie podaje się losowo

6) rozkład tandemowy w czasie jednej sesji podaje się wzmocnienie z 2 różnych rozkładów

7) rozkład wzmocnienia tempa

Operant chamber / komora sprawcza / „skrzynka skinnera”

- ważne tempo reagowania

Zastosowanie wyników badań:

• terapia behawioralna

• nauczanie programowe materiał podawany do nauczania powinien być dzielony na odpowiednie części

• zarządzanie pracownikami w firmach

• projekt „Pigeon”

ciekawostka: Aircrib/ Babt in a box/ Crib żona Skinnera była chyba leniwą kobietą, gdyż powiedziała, że urodzi dziecko jeśli Skinner zapewni jej ‘urządzenie do opieki’ (przypis. własny). Skinner skonstruował więc przeszkloną szafkę do której wkładano dziecko (stała temperatura). Przeważnie dzieciak (czyt. córka Skinnera) leżał tam na golasa i gdy się załatwił specjalny mechanizm pozwalał łatwo opróżnić ‘crib’ (nie pytajcie jak )

Dwie maksymy behawioryzmu:

Kontrola zachowania jest tam, gdzie zawsze była na zewnątrz organizmu

We do what we do because of what happens to us when we do it

Krytyka Skinnera wobec psychologii poznawczej

• nadużywanie metafor

• spekulacje na temat procesów wewnętrznych

• przyczyny zachowania to uczucia, stany umysłu. pp uznaje bodźce introspekcyjne jako przyczyna zachowania

• brak standardów naukowych- zdaniem Skinnera pp rezygnują z definicji naukowych, są bardziej bliżsi językowi potocznemu, metafizyce, co zaprzecza podejściu naukowemu

Artykuł Why I am not a cognitive psychologist

• brak związku między psychologia a oddziaływaniem środowiska

• „stosowana psychologia poznawcza” jest niczym innym jak stosowaniem reguł psychologii behawioralnej

• spekulacja metafizyczna oparta na braku dostępu do procesów psychicznych

w drugą stronę Zarzuty wobec Skinnera

• nie uwzględnia praktyki

• opowiada się za totalitaryzmem i jest przeciw demokracji (kontra: w 1970 został człowiekiem roku)

• zaprzecza istnienie myślenia, emocji, innych zjawisk psychicznych (kontra: zrozumienie Skinnera wymaga całkowitej zmiany myślenia o zachowaniu człowieka)

• zaleca stosowanie kar

• zaprzecza indywidualności jednostki

• proponuje zastępowanie nauczycieli maszynami

Ciekawostki:

Karen Prayor „Najpierw wytresuj kurczaka” w oryginale „Don’t shoot the dog!”

Hebb Czym jest psychologia? Harvardzkie prawa zachowania