Także Osgood i Tannenbaum podkreślają, iż zmiana w ocenie dokonuje się zawsze w kierunku zwiększenia zgodności w istniejącym układzie.

Przykładowo: Jeśli źródło informacji jes ocenione przez podmiot pozytywnie a pogląd - negatywnie, to podmiot może albo zmienić swą wcześniejszą ocenę źródła na mniej pozytywną

Pojęcia podstawowe: dysonans, konsonans, relacje zależne i niezależne

*Terminy: dysonans i konsonans odnoszą się do tego co jednostka wie na swój temat o swoim zachowaniu i otoczeniu - inaczej mówiąc odnoszą się do jej "poznania" czyli wiedzy (złożonej z elementów wiedzy)

* elementy poznawcze czyli wiedza odpowiadają rzeczywistości (u zdrowego psychicznie człowieka) jednak odzwierciedlają ją w sposób mniej lub bardziej wierny

* Rzeczywistość wywiera nacisk w kierunku współbrzmienia odpowiednich elementów "poznania" (wiedzy, uczuć, zachowań - postaw) z nią samą (czyli rzeczywistością fizyczną, społeczną i psychologiczną)

Między parami elementów wiedzy mogą zachodzić 3 typy relacji

*konsonans

*dysonans

*niezależność

O relacji niezależności mówimy wtedy, gdy dwa elementy wiedzy/poznania nie mają ze sobą nic wspólnego np. Ala wie, że w grudniu są Święta Bożego Narodzenia i wie, że w lutym w miejscu jej pracy będzie remont. Te dwa elementy nie mają ze sobą nic wspólnego zatem jeden z nich nie implikuje drugiego

Jednak nigdy do końca nie będziemy pewni czy między jakimiś dwoma elementami u danej osoby nie powstał związek znaczący. (Np. plany urlopowe: pracodawca wymusi na p. Ali wzięcie urlopu)

Tendencje do unikania dysonansu

* w niektórych sytuacjach działają silne tendencje do unikania:

-zwiększanie dysonansu

-wystąpienia dysonansu w ogóle

Unikanie zwiększania dysonansu jest efektem samego dysonansu. Jest szczególnie ważne wtedy, gdy podczas prób jego redukcji jednostka stara się:

*znaleźć poparcie dla nowego elementu poznawczego, którym chce zastąpić element dotychczas istniejący ("stary") lub

*kiedy nowe elementy poznawcze mają zostać dodane do "starych" elementów

W obu przypadkach - poszukiwania poparcia i próba zdobycia nowych informacji - muszą zachodzić w bardzo selektywny sposób

* po pierwsze: jednostka może starać się wchodzić w interakcje przede wszystkim z osobami, które w jej wstępnej ocenie będą akceptować bądź popierać jej nowe elementy poznawcze - a unikać kontaktów z osobami zgadzającymi się z tymi elementami poznawczymi, które pragnie ona zmienić

*po drugie: jednostka po przekształceniu postaw jest otwarta na te nowe informacje, które mogą przyczynić się do nasilenia konsonansu a zamknięta na te informacje, które zgodnie z jej przewidywaniami mogą zwiększyć dysonans

* W syt. braku dysonansu lub niewielkiego dysonansu między elementami poznawczymi jednostka nie przejawia takiej selektywności w wyborze źródeł informacji, osób, zdarzeń

* przy braku dysonansu jednostka nie jest motywowana do poszukiwania poparcia ani nowych informacji

* jednak w przypadku wcześniejszych negatywnych doświadczeń osoby związanych z dysonansem, które są źródłem jej lęku przed jego ponownym wystąpieniem - możemy spodziewać się bardzo ostrożnego postępowania wobec nowych informacji, a nawet niechęci wobec nich. Taka osoba boi się nowości, boi się zmian, eksperymentów itp

* Lęk przed wystąpieniem dysonansu może nawet doprowadzić do niechęci do podejmowania jakichkolwiek działań, do wycofywania się z kontaktów międzyludzkich

* ogólnie - do stopniowego zawężania pola aktywności człowieka i w dalszej konsekwencji - do blokady rozwoju indywidualnego

* lęk przed wystąpieniem dysonansu może także leżeć u podstaw zachowania nasilającego dysonans - otóż obawa przed nowym działaniem - (mogącym - w przekonaniu jednostki - nasilić bolesny dla niej dysonans) prowadzi do powtarzania tych działań, które wcześniej doprowadziły do jego wystąpienia

W takim przypadku - paradoksalnie - lęk przed dysonansem prowadzi do nasilenia dysonansu a tym samym do dalszego zwiększania się siły odczuwanego przez osobę lęku

*Także i w tym wariancie ograniczenia selektywności osoba zamyka się w zaklętym kręgu powtarzalnych doświadczeń, które uniemożliwiają jej prawidłowe radzenie sobie z trudnościami i dalszy rozwój. Będziemy obserwować sztywność jej zachowania i perseweracje

* Wg Festingera w przypadku , gdy decyzja i działanie nie mogą być dłużej odkładane przez jednostkę w czasie - to już w momencie ich podejmowania dochodzi u niej do negacji poznawczej. Polega to na uznaniu przez tę osobę, że aktualne podejmowane decyzje i realizowane przez nią działania są błędne. Ma to na celu ich zanegowanie - podmiot czyni to z obawy przed wystąpieniem dysonansu.

* Np. Jaś składając dokumenty na studia na kierunku socjologia i jednocześnie obawiając się dysonansu (gdyż lęka się, że nie zostanie przyjęty, że nie da sobie rady na studiach...) głosi wszem i wobec, iż nie jest słuszną decyzją wybranie przez niego socjologii

Teoria dysonansu poznawczego znajduje szerokie zastosowanie w rozwiązywaniu różnorodnych problemów występujących zarówno w życiu codziennym jak i w nauce.

Wykorzystuje się ją do wyjaśniania procesu podejmowania decyzji, ludzkiej uległości wobec norm, nacisków, perswazji, propagandy, oddziaływania reklamy, mechanizmów marketingu, zachowań tłumu, uprzedzeń i innych zjawisk psychospołecznych

Dysonans związany z podejmowaniem decyzji

A/ Dysonans jest nieuniknioną konsekwencją każdej decyzji. Decyzja wyboru jednej możliwości spośród kilku (choćby dwóch) jest sytuacją konfliktową.

B/ Jego wielkość zależy od trzech czynników:

1. ważność decyzji

2. względnej atrakcyjności odrzuconej możliwości (alternatywy) w stosunku do możliwości wybranej alternatywy

3. stopnia zazębiania się elementów poznawczych odpowiadających różnym rozważanym możliwościom (alternatywom)

Ad.1/ ważność decyzji: im ważniejsza decyzja tym silniejszy dysonans

Ad.2/ im mniejszy jest stopień zazębiania się elementów poznawczych odpowiadających różnym rozważanym możliwościom (alternatywom), tym silniejszy jest dysonans

Ad.3/ im mniejsza jest atrakcyjność odrzuconej propozycji, tym mniejszy staje się końcowy dysonans. Dla danej atrakcyjności odrzuconej alternatywy - końcowy dysonans będzie tym większy -

Istnienie powszechnego dysonansu postdecyzyjnego wywołuje - typowy dla zjawiska dysonansu - nacisk na jego redukcję. Przejawia się on:

* w próbach zwiększania względnej atrakcyjności możliwości wybranej przez osobę kosztem deprecjacji możliwości odrzuconej lub

* w kształtowaniu poznawczego zazębiania lub

* cofnięciem podjętej wcześniej decyzji na poziomie psychologicznym

POJĘCIE POZNAWCZEGO ZAZĘBIANIA

Jest to sposób na redukcję dysonansu przez połączenie elementów odpowiadających każdej z rozważanych alternatyw w takim kontekście, w którym wszystkie dają ten sam efekt ostateczny. Dzięki temu różne wcześniej elementy (związane z różnymi alternatywami) stają się identyczne w ramach znalezionego przez podmiot szerszego kontekstu - w konsekwencji dochodzi do zredukowania dysonansu

PRZYKŁAD UTWORZENIA POZNAWCZEGO ZAZĘBIANIA

Jaś rozważał złożenie dokumentów na kilka kierunków studiów: socjologię, psychologię, filozofię, nauki polityczne. Wybrał socjologię i natychmiast wystąpił dysonans. Próbując go zredukować Jaś doszedł do wniosku, że interesują go kierunki humanistyczne - jest to ich wspólny rys i obojętnie, który kierunek wybierze bo wszędzie będzie uczył się podobnych rzeczy

LIKWIDACJA DYSONANSU POPRZEZ "ZASTYGANIE PSYCHOLOGICZNE"

* Efekt zastygania decyzji jest rezultatem rozciągniętego w czasie procesu ustalania elementów poznawczych zgodnych z decyzją i sukcesywnego eliminowania elementów dysonansowych. Polega to na takim przepracowaniu wcześniej rozważanych alternatyw, iż atrakcyjność alternatyw odrzuconych stopniowo zmniejsza się a wzrasta atrakcyjność alternatywy wybranej.

* Rezultatem tego procesu jest ustabilizowanie się decyzji i zanik dysonansu a w dalszej konsekwencji - poczucie zadowolenia i podjętej decyzji

COFNIĘCIE DECYZJI NA POZIOMIE PSYCHOLOGICZNYM

Eliminacja dysonansu przez cofnięcie decyzji na poziomie psychologicznym polega na:

* przyznaniu się przed sobą samym (ewentualnie przed innymi) do podjęcia niesłusznej decyzji lub

* uznaniu iż decyzja nie została podjęta autonomicznie

W konsekwencji osoba ponownie znajduje się w sytuacji konfliktowej i doświadcza dysonansu bo:

- wybór nie może zostać juz zmieniony

- osoba nie przyjmuje za niego odpowiedzialności

Z tych ostatnich powodów ten sposób redukcji dysonansu jest rzadko stosowany