Sęk, Wsparcie społeczne, stres i zdrowie

Psychopatologia

- Pojęcie wsparcia społecznego rozbudowane, wiedza na ten temat pochodzi z obserwacji klinicznych i działania grup pomocy - nurt psychologii społeczności (jakie właściwości grupy stanowią o ich pomocnym działaniu)

- Knoll i Schwarzer - wsparcie to takie cechy jak altruizm, poczucie zobowiązania, wzajemność.

- Szerokie ujęcie wsparcia: wsparcie jako zjawisko integracji społecznej, przywiązania i więzi społecznych, jako dostępność relacji (nie tylko w sytuacjach trudnych, w celu zaspokojenia podstawowych interpersonalnych potrzb człowieka).

- Teoria porównań społecznych Festingera: wiedza o sobie i rozwój są uwarunkowane porównaniami z innymi.

- Człowiek ma potrzebę zrzeszania się i przebywania z innymi zwłaszcza w sytuacji zagrożenia. Ale występuje to tylko w określonych warunkach: gdy człowiek nie spodziewa się dewaluacji Ja i gdy unika podwyższenia pobudzenia.

- Zajonc: zjawisko poprawy wykonania zadań w obecności innych ludzi i hamowanie wykonania przy nieobecności innych.

- Wsparcie społeczne w sytuacji kryzysowej: odpowiada na potrzeby, które pojawiają się jako konsekwencja stresu (np. choroba, bezrobocie). Relacje i sieci społeczne są w tym podejściu najważniejsze.

- Wsparcie społeczne w ujęciu strukturalnym: obiektywnie istniejące i dostępne sieci społeczne (Caplan - systemy oparcia), które w przeciwieństwie do innych sieci mają funkcję pomocną w trudnej sytuacji. Wsparcie społecznie nie jest jednoznaczne z integracją i grupą społeczną - polega na jakościowych i ilościowych cechach tych struktur.

- związek interpersonalny np. małżeństwo, przyjaźń

- we wsparciu najistotniejsza jest dostępność: bliskość znajomych, telefonów pomocy, ośrodków medycznych, kryzysowych. Ważna również homogeniczność i heterogeniczność grupy - podobne przejścia np. wdowy, AA, opiekunowie osob z Alzheimerem - w takich grupach pojawia się oparcie symetryczne, odwzajemnione.

- poziom prospołeczności i alrtuizm

- Źródła wsparcia (zasoby wsparcia społecznego) - rodzinne, przyjacielskie, towarzyskie, sąsiedzkie, współpracownicy, grupy wyznaniowe, instytucje, specjaliści, grupy samopomocy.

- po utracie dziecka najważniejszą rolę odgrywają współmałżonek, przyjaciele, lekarze i opiekunowie dziecka.

- rodziny opiekujace się terminalnie chorym - oprócz rodziny, pielęgniarki zespołu opieki paliatywnej, lekarz i duchowny, ewentualnie psycholog i przyjaciele.

- wsparcie od szefa i współpracowników zmniejsza odczuwanie stresu związanego z pracą, a wsparcie rodziny zmniejsza stres psychiczny.

- Ważna jest analiza układu: specyfika trudności-źrodło wsparcia. Pomocny efekt zależy od rodzaju stresowej sytuacji, nasilenia stresu, indywidualnych potrzeb jednostki.

- Naturalne, spontaniczne sieci wsparcia są skuteczniejsze, bo nie stygmatyzują, są łatwiej dostępne i mniej kosztują. Takie społeczności najłatwiej przekształcają się w społeczności altruistyczne. Podobnie działają grupy samopomocy.

- Wsparcie społeczne w ujęciu funkcjonalnym: Wsparcie społeczne to rodzaj interakcji społecznej, która zostaje podjęta przez jednego lub obu uczestników w sytuacji problemowej, trudnej, stresowej lub krytycznej. Przekazywanie emocji, informacji, dóbr materialnych, jednostronna lub dwustronna wymiana, zmieniający się kierunek dawca-biorca. Celem jest ogólne podtrzymanie, obniżenie stresu, opanowanie kryzysu przez towarzyszenie, tworzenie poczucia bezpieczeństwa i przynależności, nadziei, zbliżenie do rozwiązania.

Tak rozumiane wsparcie może zachodzić w:

1. Diadzie (parze)

2. Między jednostką a grupą

3. Pomiędzy grupami

Rodzaje wsparcia:

1. Emocjonalne - przekazywanie emocji wspierających, uspokajających, pozytywnych itd. wyzwala to w ludziach poczucie nadziei, najpowszechniejszy rodzaj wsparcia, niekonieczny do rozwiązania problemu, ale oczekiwany.

2. Informacyjne (zwane tez poznawczym) - wymiana informacji sprzyjających zrozumieniu sytuacji. Również informacje zwrotne o skuteczności podejmowanych działań zaradczych. Dzielenie się podobnymi przeżyciami. Wsparcie to pomaga zrozumieć sens i przyczyny danej trudności, a dokonać atrybucję sprawstwa.

3. Instrumentalne - prezkazywanie informacji dotyczących sposobu rozwiązania problemu np. pomoc w poszukiwaniu pracy, informacje techniczne.

4. Rzeczowe (materialne) - pomoc materialna i bezpośrednia - pieniądze, posiłek, schronienie, lekarstwa itd. Najbardziej oczekiwany przy np. powodziach, huraganach...

5. Duchowe - szczególnie w szpitalach, hospicjach, gdzie należy zrozumieć sens cierpienia.

Willis podział wsparcia na: podtrzymujące samoocenę, prestiż, wsparcie motywacyjne i obcowanie społeczne. Obcowanie społeczne wiąże się z alternatywnymi sposobami gratyfakacji, poprzez przebywanie na koncertach, podróże, imprezy itd.

Inny podział wsparcia:

1. Wsparcie postrzegane (perceived social support) - subiektywne odczucie dostępności bliskich, przyjaciół. Poczucie od kogo i na jaką pomoc można liczyć.

2. Wsparcie otrzymywane (received social support) - obiektywnie otrzymywany rodzaj, ilość, adekwatność i trafność wsparcia.

Oba te wsparcia zależą od rodzaju trudności, potrzeb i cech sieci społecznej, ale także od cech osoby otrzymującej wsparcie - jej zasobów struktury Ja, samooceny, pozycji społecznej itd. Również potrzeba wsparcia społecznego, która zależy od wieku, płci, pozycji w społeczeństwie - są one obiektywne i subiektywne. Osoby niezależne - niska potrzeba wsparcia.

Zdolność do mobilizacji sieci wsparcia społecznego - umiejętność tworzenia i kultywowania grup wsparcia, głębokich więzi itd. wiąże się to z wysokimi kompetencjami społecznymi, komunikacją itd.

Unikanie wsparcia społecznego - rzadkie przypadki, różne przyczyny.

Procesy wsparcia społecznego - mogą działać jako droga do wentylacji uczuć, co prowadzi do obniżenia napięcia i znalezienia sposobu rozwiązania problemu. Również na drodze informacyjnej - prowadzi do reinterpretacji wydarzeń.

Zasada pomagania: Pomagaj tak, aby człowiek umiał sam sobie pomóc. + należy udzielać pomocy adekwatnie do problemu, w przeciwnym wypadku wsparcie stanowi dodatkowe obciążenie.

Wsparcie społeczne może być pozytywne i negatywne (uzależnienie od grup wsparcie, brak samodzielnego działania).

Osoby zewnątrzsterowne potrzebują więcej wsparcia, a osoby wewnątrzsterowne (autonomiczne) doskonale wykorzystują nawet najdrobniejszą formę wsparcia. Osoby, które czują zagrożenie własnej autonomii, unikają wsparcia.

Hipotezy wyjaśniające działanie wsparcia społecznego:

- efekt główny i bezpośredni (mechanizm prosty) - występuje pod dwoma postaciami:

(1) efekt bezpośredniego wpływu na stresory i wydarzenia i (2) efekt bezpośredniego wpływu na poziom zdrowia. Wsparcie pełni rolę korzystną dla zdrowia, bo niezależnie od stresu daje poczucie przynależności, co działa wzmacniająco. I odwrotnie - brak wsparcia zwiększa ryzyko chorób, a nawet śmierci. Ludzie wspierani sa mniej narażeni na stres lub odczuwają go w mniejszym stopniu.

- hipoteza buforowa - w sytuacji silnego stresu, wsparcie społeczne działa jako bufor wobec zagrożenia patologią, bo obniża napięcie stresowe i jego skutki. Może też zmieniać sposób oceny sytuacji (strata, zagrożenie postrzegane jako wyzwanie). Osoby wspierane są bardziej świadome swoich zalet i wad.

- w modelu addytywnym twierdzi się, że stres obniża dobrostan, a wsparcie poprawia samopoczucie. Jeżeli obie zmnienne są równoważne nie nastąpią zaburzenia.

- model mobilizacji wsparcia - im bardziej się stresujemy, tym bardziej poszukujemy wsparcia - korelacja pozytywna pomiędzy stresem a wsparciem.

- model deterioracji wsparcia - sytuacja sama w sobie powoduje brak wsparcia od kogoś ważnego np. rozwód, śmierć bliskiej osoby, przemoc w rodzinie.

- wiele danych wskazujących na powiązanie pomiędzy wsparciem a układem immunologicznym. U studentów, którzy czuli się wspierani odnotowano mniejsze obniżenie cytotoksyczności komórek NK (wysoka cytotoksyczność odpowiada za zwalczanie chorób nowotworowych i wirusowych).