J.Komeński.Powszechne kształcenie:Każdy urodził człow i ma równe prawa do kształcenia.Uczy się każdy by dojść do jakiegoś celu.Kształcić kobiety do praktycznego wykorzysta(gospod.domowe).Bez znajomości czytania,nie ma dostępu do Bibli.Może doprowadzić do naprawy ówczesnego świata wychowując dobrego chrześcijanina.Szoła:1)Sz.macierzysta-4-6lat –matka,dom2)Sz.elementarna- 6-12lat-konieczna dla wszystkich, realizująca program który można porównać do nauczania elementarnego\początkowego (język ojczysty,rachunki, początki geometrii, śpiew, religia, zarys historii powszechnej, podstawy wiedzy o stosunkach społecznych, gospodarczych i przyrodzie)3)Sz.łacińska-12-18lat,nauka języków,historia,gramatyka,matematyka,fizyka, etyka, dialektyka, retoryka.4)Akademia-18-24lat-dla elit.Zasad.kształ:1.Uczyć pożytecznych rzeczy.2.Wszystko ma cel.3.Od ogółu-szczegółu.4.By wprowadzić nowa wiedzę,trzeba ugruntować starą.5.Rozum,nie pamięciówka.6.Skrupulatnośc, wszechstronność;by uczeń wiedział gdzie jest.7.Korelacja wiedzy przyswojonej z tą do przyswojenia.8.Wiedza trwała,aby uczeń był pewny tego co umie.9.Przekazywać poznaną wiedzę.10.Słuchać i powtarzać wiedzę przekazaną prze n-la.Zasada poglądowości- podstawą nauczania jest poznanie zmysłowe,a więc poznanie rzeczy przed jej nazwą.
J.Locke(Dla dzieci chłopów i robotników- szkoły elementarne bez nauki pisania i czytania, które miały przygotować do pracy manufakturowej. Wychowaniem wszechstronnym chciał objąć klasę rządzącą, gdyż musi ona skutecznie kierować i trzymać w posłuszeństwie niższe klasy)1.zasady wych.fizycz. hartowanie,przebywanie na św.pow,ćw.na św.pow,pozwolić długo spać,żywić najprostszymi potrawami, zabronić wina i mocnych napojów,zakaz zabaw nocnych,mało lekarstw,nie za ciepłe/zimne/obcisłe ubrania,chłodno trzymać nogi i głowę,nogi często myć w zimnej wodzie. 2)wych.moralne Aby człowiek żyjąc uczciwie i roztropnie znalazł w życiu powodzenie i szczęście. Jedyną skuteczną i godną droga w wychowaniu moralnym powinno być rozbudzenie w dziecku poczucia honoru, odpowiedzialności, wstydu za złe uczynki oraz wrażliwość na dobrą opinię. Wychowanie nie może obejść się bez nagród i kar.Pochwała i uznanie, którym jest wyrażone poszanowanie dziecka. Spośród wad dziecięcych należy zwalczyć kłamstwo, zarozumiałość, egoizm, skłonność do okrucieństw3)Wych.umysłowe w domu pod kierunkiem guwernera.(w szkole dzieci zepsute i źle wychowane),j.francuski po opanowaniu j.ojczystego,nauka języków przez konwersację,nauka oparat na obserwacji,geo,astro,czyt.dobre książki,taniec,szermierka,jazda konną.
H.Kołłątaj:Magnaterie wychowywano – przede wszystkim w domu, które H.K krytykuje (stosunek rodziców i nauczycieli – byli nimi cudzoziemcy np. francuzi), powierzania edukacji swoich synów byle komu, nie interesowania się co z tej edukacji wynika. Zwraca uwagę na wiedze, a właściwie jej brak (nieznajomość języka polskiego). Następnie wyjazdy zagraniczne (peregrynacje)Magnaci unikali szkół ponieważ było to dla nich poniżające, upokarzające. Byli pyszni, próżni, nie chcieli się identyfikować z uboższą młodzieżą. Dlatego kształcili się w domu lub wyjeżdżali lub w ogóle nie edukowali się.Wychowanie szkolne przeznaczone dla magnaterii pojawiło się dopiero w 1740r. szkoła ta nazywała się Collegium Nobilium (kolegium szlacheckie) założone przez Konarskiego, specjalnie przeznaczona dla najbogatszych. Uczono w niej języka francuskiego i łaciny, Wprowadzono nowe przedmioty: geografię, , historie, lepszą filozofie, nauka prawa natury, politycznego, narodów, rzymskiego i krajowego. Dbano o poprawność języka polskiego. Chciano tym przygotować do rządzenia państwem. Główną wadą tej szkoły jest podział, to, że jest elitarna – to właśnie nie podobało się H.K. Konarski szczególną wagę przywiązywał do tego, żeby szkoła była elitarna i jego chwytem psychologicznym było to, że do tej szkoły było bardzo trudno się dostać.
Szkoły „pospolite”, które dotyczyły reszty szlachty. H.K wymienia następujące szkoły w XVIII w. w RP:akademickie – szkoły, kolonie Akademii Krakowskiej. zakonne(prowadzone przez zakony) przewagę mieli jezuici, pijarzy, bernardyni, bazylianie (zakon grecko-katolicki), teatyni.gimnazja protestanckie <-H.K uważa, że te szkoły zaniedbywały polszczyznę. Ludzie byli niedouczeni bo uczyły głównie łaciny, mało kto dochodził do retoryki, wszyscy się z tych szkół śmiali. Szkoły te podlegały władzy zakonnej bo nie było w Polsce jednej centralnej władzy, nikt poza nimi nie miał wpływu tego czego uczą. W większości szkół władze zakonne znajdowały się poza granicą państwa, byli bardziej rzecznikami Watykanu aniżeli Polski, realizowali politykę albo własnego zakonu albo Watykanu. H.K zarzuca zakonom, że chcą wszystkim rządzić, mieszają się we wszystko, że chcieli się wzbogacić – czerpali środki z testamentów od ludzi, których opamiętywali, umiejętnie pomnażali dobra, brali darowizny. Tym sposobem Jezuici doszli do ogromnej zamożności.
Szkoły pijarskie – „Pijarowie, trzymając się w prawidłach skromności, nie bili nikomu w oczy, fundusze ich wszędzie prawie były ubogie, kolegja nie bardzo liczne” . Wprowadzono inne kształcenie dla nauczycieli pijarskich. Konarski zmienił program nauczania ograniczył łacinę na rzecz: języka polskiego, przedmiotów ścisłych, geografii, polityki, znajomości bieżących wiadomości, lepszej logiki, fizyka..
O wychowaniu fizycznych w szkołach pisze H.K, że była szermierka, tańce, muzyka, rysunki. W szkołach pospolitych nie było takiego programu pięknych sztuk – zależało to od nauczycieli, którzy jeśli chcieli to organizowali zabawy, wycieczki.
H.K pisze o karach fizycznych, wyżywaniu się na uczniach, nauczyciele bili uczniów, starsi uczniowie młodszych – nikt nie stawiał tamy, co wpłynęło jego zdaniem na charakter narodowy Polaków – niedbałość, gwałtowność itp. uważa, że to jest skutek bicia, karania. Odzwierciedli się jego stosunek w ustawach, gdzie powie o zakazie bicia, przemocy.
Szkolnictwo parafialne – w XVII w. było ich sporo ale później zaczęły upadać, niechętny stosunek szlachty spowodował, że one zanikały bo nie chciała edukacji dla chłopów. H.K uważa, że jest to konieczność aby ludzie wyszli z ciemnoty, aby dbali o swoje zdrowie itp.Edukacja dziewcząt – uważa, że jako przyszłe matki powinny być wykształcone, bo od nich zależą jacy będą mężczyźni. Podkreśla aby ta edukacja nie była oddana w ręce cudzoziemców, aby były wychowane w duchu narodowym.
KEN: miała swoje pomysły na szkoły parafialne (utrzymywane i zarządzane jednak przez kościół i szlachtę);-mają być ogólnokształcące, niestanowe, powszechne -nauczcyciel; kompetentny, porządny; ma mieć wiedzę, łagodny. Nie musi być duchownym.- przepustką do awansu nauczyciela miały być wyniki uczniów; mógł się „piąć” wyżej od szkoły parafialnej, aż do wyższej.-zmienić nauczycieli w tych szkołach na nowych, bardziej kompetentnych itd.Program w szkołach parafialnych:-zaszczepić cnotę i oświecić rozum-hartować dzieci-powolna, spokojna, praktyczna nauka pisania i czytania, rachunków -praktyczna, elementarna wiedza, mająca na celu oświecenie wsi, podniesienie jej poziomu-czas edukacji – 12 lat; rok szkolny-od października do kwietnia; lekcje również w wakacyjne niedziele.
Hierarchia w szkolnictwie ustanowiona przez KEN:Rektor szkoły powiatowej wizytuje szkoły parafialne;Rektor sz. wojewódzkiej wizytuje sz. Powiatowe.Uniwersytety miały za zadanie kontrolowac sz. Średnie oraz kształcić do nich nauczycieli i rozwijać badania naukowe. Nowy program szkoły średniej:-odejście od idei szkoły humanistycznej -religia, nauka moralna (patriotyzm) -wychowanie obywatelskie-łacina +j. polski , j.francuski i niemiecki -arytmetyka, geometria, logika, fizyka, nauki przyrodnicze, geografia -wiadomości o rolnictwie i ogrodnictwie, historia kunsztów i rzemiosł, higiena i człowiek - retoryka, poetyka, historia.Program encyklopedyczny, użyteczny w życiu. Szlachcic musi rządzić, gospodarzyć wsią, być żołnierzem
Piramowicz:Powody konieczności zmiany programu:Dlatego,że przyszłe obowiązki młodzieży szlacheckiej są zawarte w nowym programie.Oni będą się tym w życiu zajmowali,muszą być dobrymi gospodarzami swych ziem,dobrą warstwą rządzącą,patriotami,urzędnikami.Zarzuty wobec programu:1.za mało łaciny-łaciny jest wystarczająco,lepiej poświęcić więcej czau na naukę czegoś co się przyda.2.KEN szuka nowości:nie dowiemy się czy coś nowego jest dobre jeśli tego sami nie wypróbujemy.3.zbyt rozbudowany program- na naukę przeznaczono 7lat,w ciągu których młódź opanuje cały program.4.może KEN błądzi-KEN zaczerpnęła wiedzę od wszystkich uczonych o nauczaniu by nie popełnić błędów.
J.Jeziorowski:Prgr.nauczania przyszłych n-li:-czytać,pisać,opowiadać i deklamować po niemiecku i polsku, -robić wolnoręczne i matem.rysunki,-rachować z pamięci i na tablicy,-matematyka,geografia,mechanika,-historia naturalna,-nauka zdrowia,-ogrodnictwo,-rolnictwo<-Program praktyczny.Wych.moralne:kształcenie rozumu,zachowywanie prawideł obyczajowośći,dobrym przykładem wdrażać moralność,źródłem moral.ma być Religia,tolerancja relig.(skupiać sięna tym co łączy, a nie na tym co dzieli)Edu.techniczna:teoria:robótki ręczne,przędzenie,plecenie koszyków,tkanie,krawiectwo.praktycznie:prace ogrodowe,zakładanie szkółek szcepnych,sadzenie i przesadzanie drzew,uprawa latorośli winnej,hodowla pszczół,jedwabiu,chmielu,tabaki,gospodarstwo rolne,oprawianie książek,tokartsow,stolarstwo<-Celem było rozpowszechnienie nowych technik,propagowanie nowych zasad gospod.,szerzenie cywilizacji kultury rolnej.Przyg.zawodowe:1.Nauka teoretyczna(psychologia,logika,katechetyka,metodyka) 2.Przysłuchiwanie i przyglądanie się na lekcji jak uczą inni:-zaczynali w szkole wzorcowej od 1kl do wyższych przechodząć,-widzieli jak doświadczeni n-le uczą,-w czasie pobytu na lekcji musieli opis ułożyć:1)teamt lekcji,2)metody którymi n-l się posługiwał,3)sposób w jakim n-l angażował dzieci do pracy,4)ile dzieci wyniosły z zajęć 3.Zatrudnienie i ćw.w nauczaniu i wych.:-lekcje które chąć przeprowadzać wpierw muszą zdać konspekt pracy na lekcji dyrektorowi.Kryteria przyjęć:dyro poprzez wzgląd na:dobroć,niezepsutość serca,zdrowy rozsądek i widoczną skłonność do nauczania przyjmuje,-miedzy 18-30r.ż.-znajomość j.polskiego i niemieckiego,-w ogólnoości mieć zwyczajne wiado. Kształcenie trwało nie więcej niż 3lata, kandydaci byli przez pół roku obserwowani czy mają moralność i powołanie do nauczania i jeśli tak stawali się Seminarzystami I porządku(mogli uczyć),jeśli nie pozostawali Semi. II porządku(brali lekcje)Exam:każdego roku przez Wielkanocą, praktyczny-trzeba było udowodnić że potrafi się uczyć.Obejmowanie posad:dobrze zdany exam,wysyłani tam gdzie był najpotrzebniejszy n-l,AWANS:poprzedzany examem i cierpliwością n-la,exam by sprawdzić czy n-le nadal się kształcąNadzór:dyrektor-wizytator szkół elementarnych.CEL:poprawa nauczania w szkołach,zapobieganie popełniania błędów,stały kontakt między seminarium a szkołami,by semi.wiedziały jakie szkoły mają problemy i pomagały im w ich rozwiązywaniu i by w innych szkołach takie problemy nie wystąpiłyOgólna zwierzchność:wieś:dwie os.z sądu wiejskiego,miasto:dwie os.z magistratu.Nawiązywanie kontaktu by szkoły i wsie/miasta współpracowały.Obowiązek nauki.
Pozytywizm:W całym okresie zaborów, kiedy tylko otwierał się jakiś zakres autonomii, Polacy podejmowali odbudowę szkoły polskiej, starali się nadać nowoczesną formę i treść.
Główne idee : pracy u podstaw, oświaty ludu, kształcenia dziewcząt sformułował Aleksander Świętochowski. Praca organiczna i praca u podstaw była częścią programu modernizacji kraju. Nastąpił ogromny rozwój piśmiennictwa pedagogicznego i oświatowego, czasopism, poradników, podręczników przeznaczonych dla rodziców i nauczycieli, pomagający rodzinie i nauczycielom prywatnym skutecznie przeciwdziałać rusyfikacji i tworzyć zastępcze formy oświatowe np. w ruchu społecznym. Wśród tych wydawnictw czołowe miejsce zajął „Przegląd Pedagogiczny”, którego treści składały się na rodzaj seminarium nauczycielskiego. W pewnym sensie rekompensował brak polskich zakładów kształcenia nauczycieli.
Rola Kościoła Kościół odgrywał ogromną rolę , utrzymywał polskość, duch polskości. Podejmował konkretne inicjatywy oświatowe – zgromadzenia zakonne prowadziły szkoły, zajmowały się dziećmi, dziewczętami, ubogimi.