ODZYSK I RECYKLING

WYKŁAD 18.11.2013

Obowiązujące przepisy prawne w zakresie środków żywienia zwierząt i ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego:

• Ustawa o środkach żywienia zwierząt z dnia 23 sierpnia 2001r. Dziennik Ustaw nr 123 poz. 1350 z późniejszymi zmianami,

• Rozporządzenie WE nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
  3 października 2002r. ustanawiające przepisy zdrowotne związane z ubocznymi produktami zwierzęcymi nie przeznaczonymi do spożycia przez ludzi,

• Rozporządzenie WE nr 999/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001r., ustanawiające zasady zapobiegania, kontroli i zwalczania określonych zakaźnych encefalopatii gąbczastych (TSEs),

• Rozporządzenie Komisji WE nr 808/2003 z dnia 12 maja 2003r. zmieniające rozporządzenie WE nr 1774/2002 Parlament Europejskiego i Rady ustanawiające przepisy zdrowotne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi,

• Rozporządzenie Komisji WE nr 1234/2003 z dnia 10 lipca 2003, zmieniające Rozporządzenie nr 99/2001 w sprawie zakaźnych encefalopatii gąbczastych oraz karmienia zwierząt,

• Decyzja Rada 2000/766 w sprawie zakazu stosowania przetworzonego białka zwierzęcego
  w żywieniu zwierząt, których tkanki przeznaczone są do spożycia,

• Rozporządzenie Komisji 811/2003 w sprawie żywienia ryb hodowlanych mączkami pochodzącymi od ryb dzikich,

• Decyzja Rady 2001/9 oraz Decyzji Komisji 2001/165 w sprawie skażeń krzyżowych pasz dla bydła,

• Ustawa z dnia 29 stycznia 2004r. o Inspekcji Weterynaryjnej. Dziennik Ustaw nr 33, poz. 287,

• Rozporządzenie Komisji WE 93/2005 z dnia 19 stycznia 2005r. w sprawie dokumentów handlowych, transportu produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego,

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009r. określające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi i uchylające rozporządzenie WE nr 1774/2002 (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego).

Potrzeba regulacji:

• Rozprzestrzenia się BSE i chorób zwierzęcych,

• Zanieczyszczeń chemicznych np. dioksan,

• Innego ryzyka dla zdrowia ludzi,

Najwięcej potwierdzonych przypadków choroby szalonych krów spośród państw UE w okresie od 1985r. do 2001r. było:

• W Wielkiej Brytanii – 180 764,

• W Irlandii Północnej – 1 810,

• W Republice Irlandii – 597,

• W Portugalii – 503,

• W Szwajcarii – 365,

• We Francji – 252.

Choroba szalonych krów (encefalopatia gąbczasta przeżuwaczy – BSE):

• Encefalopatie gąbczaste zwierząt i człowieka są zaraźliwymi i zakaźnymi chorobami wywołanymi przez tzw. priony zwane też wirusami powolnymi,

• Prion jest to rodzaj białka złożony z nukleotydów pozbawionych jednak kwasów detoksy-
  i rybonukleinowych (DNA i RNA). Priony są substancjami niezwykle odpornymi nawet na temperatury ok. 100-300^oC i nie ulegają strawianiu w przewodzie pokarmowym. Wykazują powinowactwo do ośrodkowego układu nerwowego. Główne miejsca ich kumulacji to móżdżek chorych zwierząt.

Objawy choroby szalonych krów (BSE):

Okres inkubacji choroby wynosi od 2 do 8 lat. Obserwuje się niepokój, podniecenie, wzmożone reakcje na dźwięk i dotyk. Krowy nie dają się wydoić, na każdy odgłos reagują lękiem. Występuje też chwiejność chodu, ogólna nerwowość, aż do napadów szału i agresji. W końcowej fazie choroby obserwuje się porażenie zadu. Choroba trwa od 2 tygodni do 8 miesięcy i zawsze kończy się śmiercią. Charakterystycznym objawem sekcyjnym (anatomopatologicznym) jest wygląd mózgu. Mózg chorych zwierząt wygląda jak gąbka, stąd nazwa choroby. Badaniem mikroskopowym stwierdza się zanik neuronów w tkance nerwowej.

Zapobieganie i zwalczanie BSE i CJD:

1. Karmienie bydła paszami naturalnymi (unikanie w żywieniu bydła mączek mięsno-kostnych
   i kostnych, szczególnie niewiadomego pochodzenia),

2. Poddawanie utylizacji padłych przeżuwaczy w wysokich temperatrach,

3. Zakaz eksportu bydła i przetworów mięsnych z krajów, w których występuje choroba do krajów wolnych od schorzenia,

4. Obserwacja bydła w krajach wolnych od choroby i zgłaszania przypadków podejrzenia o nią do służb weterynaryjnych,

5. Badanie w kierunku BSE wszystkich zwierząt (bydła) z grupy zwiększonego ryzyka zachorowania.

Rozporządzenie WE nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 października 2002 ustanawiające przepisy zdrowotne związane z ubocznymi produktami zwierzęcymi nie przeznaczonymi do spożycia przez ludzi.

Materiał szczególnego ryzyka (SRM) zwany dalej „materiałem kategorii 1” stanowią następujące niejadalne produkty zwierzęce:

1. Wszystkie części ciała, łącznie ze skórami, zwierząt:

• Podejrzanych o zakażenie gąbczastymi przenośnymi encefalopatiami lub u których przenoszące się gąbczaste encefalopatie zostały stwierdzone przez urzędowego lekarza weterynarii,

• Zabitych z nakazu organu Inspekcji Weterynaryjnej w ramach zwalczania gąbczastych przenośnych encefalopatii.

1. W przypadku przeżuwaczy:

• Czaszka wraz z mózgiem i gałkami ocznymi bydła, owiec i kóz w wieku powyżej 12 miesięcy lub owiec i kóz, u których wyrżnął się stały siekacz,

• Migdałki bydła, owiec i kóz w wieku powyżej 12 miesięcy lub owiec i kóz u których wyrżnął się stały siekacz,

• Kręgosłup wraz ze zwojami korzeni grzbietowych bez kręgów ogonowych, wyrostków poprzecznych, kręgów lędźwiowych i piersiowych oraz skrzydeł kości krzyżowej u bydła
  w wieku powyżej 12 miesięcy,

• Rdzeń kręgowy u bydła, owiec i kóz w wiek powyżej 12 miesięcy lub owiec i kóz, u których wyrżnął się stały siekacz,

• Jelito od dwunastnicy do prostnicy oraz krezka u bydła, niezależnie od jego wieku,

• Śledziona owiec i kóz, niezależnie od ich wieku.

1. Zwłoki przeżuwaczy, z których wyżej wymieniony materiał nie został usunięty:

• Domowych, egzotycznych oraz znajdujących się w cyrkach,

• Wykorzystywanych albo przeznaczonych do celów doświadczalnych i naukowych,

• Dzikich, podejrzanych o zakażenie chorobami przenoszącymi się na człowieka lub zwierzęta.

1. Produkty:

• Otrzymane ze zwierząt, którym podawano substancje niedozwolone, takie jak substancje
  o działaniu hormonalnym, termostatycznym oraz beta-ogonistycznym,

• Zawierające pozostałości zanieczyszczeń chemicznych, takich jak pestycydy fosforoorganiczne i polichlorowane bifenyle (PCB), pierwiastki toksyczne, mikotoksyny
  i barwniki.

1. Materiał zwierzęcy, którego cząstki są większe niż 6mm z:

• Osadników i sit, zebranych z zakładów przetwarzających materiał kategorii 1 w związku
  z przetworzeniem ścieków,

• Pomieszczeń produkcyjnych, rzeźni, zbiornic zwłok zwierzęcych, zakładów przetwarzających materiał kategorii 1.

1. Materiał z instalacji oczyszczających ścieki w postaci tłuszczu i mieszanin olei, mułu
   i materiału usuniętego ze studzienek ściekowych w pomieszczeniach, o których mowa powyżej.

2. Odpady kuchenne, pochodzące ze środków transportu międzynarodowego.

Materiał kategorii 2 (wysokiego ryzyka):

• Podlega niezwłocznemu zebraniu, przewiezieniu i oznakowaniu. Następnie musi być spalony lub przetworzony,

• Może zostać wykorzystany również:

- jako polepszacz gleb w przypadku powstałych materiałów białkowych (mączki),

- jako surowiec dla biogazowi lub kompostowni.

- spalony,

- zakopany na grzebowisku.

Surowiec kategorii 2 obejmuje produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego odpowiadające poniższemu opisowi lub dowolny surowiec zawierający takie produkty:

• Obornik i treść przewodu pokarmowego,

• Wszystkie surowce zwierzęce gromadzone podczas oczyszczania ścieków z rzeźni,

• Produkty pochodzenia zwierzęcego zawierające pozostałości ścieków weterynaryjnych
  i zanieczyszczeń,

• Produkty pochodzenia zwierzęcego, inne niż surowce wymienione w kategorii 1, przywiezione z państw trzecich,

• Zwierzęta i części zwierząt, które padły z innych przyczyn niż ubój z przeznaczeniem do spożycia przez ludzi, włączając w to zwierzęta ubite w celu likwidacji epidemii choroby,

• Mieszanka surowca kategorii 2 z surowcem kategorii 3, zawierające dowolny surowiec przeznaczony do przetworzenia w zakładzie przetwórczym kategorii 2,

• Produkty uboczne pochodzenia zwierzęco inne niż surowiec kategorii 1 lub kategorii 3.

Materiał kategorii 3:

• Podlega niezwłocznemu zabraniu, przewiezieniu i oznakowaniu. Następnie musi być spalony albo przetworzony,

• Może zostać wykorzystany również:

- jako surowiec do produkcji karm dla zwierząt domowych, futerkowych zwierząt mięsożernych,

- w biogazowniach i kompostowniach.

Surowiec kategorii 3 obejmuje produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego odpowiadające poniższemu opisowi lub dowolny surowiec zawierający takie produkty:

• Części zwierząt po uboju, nadające się do spożycia przez ludzi zgodnie z ustawodawstwem wspólnotowym, ale nie przeznaczone do spożycia przez ludzi ze względów handlowych,

• Części zwierząt po uboju, odrzucone jako nie nadające się do spożycia przez ludzi, ale nie noszące znamion chorób przenoszonych na ludzi i zwierzęta, otrzymane z tusz nadających się do spożycia przez ludzi zgodnie z ustawodawstwem wspólnotowym,

• Skóry i skórki, kopyta i rogi, szczecina i pióra pochodzące od zwierząt po uboju w rzeźni, po przejściu badania przedubojowego, nadających się na podstawie wyniku przeprowadzonego badania, do uboju z przeznaczeniem do spożycia przez ludzi zgodnie z ustawodawstwem wspólnotowym,

• Krew zwierząt innych niż przeżuwacze po uboju w rzeźni po przejściu badania przedubojowego, nadających się na podstawie wyniku przeprowadzonego badania, do uboju
  z przeznaczeniem do spożycia przez ludzi zgodnie z ustawodawstwem wspólnotowym,

• Produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego otrzymane podczas przetwarzania produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi, obejmujące odtłuszczone kości i skrawki,

• Wycofane środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego lub środki spożywcze zawierające produkty pochodzenia zwierzęcego inne niż odpady gastronomiczne, nie przeznaczone obecnie do spożycia przez ludzi ze względów handlowych lub w wyniku problemów spowodowanych błędami powstałymi podczas produkcji, pakowania lub innymi, które nie stwarzają żadnego ryzyka dla ludzi lub zwierząt,

• Surowe mleko pochodzące od zwierząt nie wykazujących żadnych objawów klinicznych choroby przenoszonej przez ten produkt na ludzi i zwierzęta,

• Ryby i inne zwierzęta morskie, z wyjątkiem ssaków morskich, odłowione na otwartym morzu do produkcji mączki rybnej,

• Świeże produkty uboczne rybne pochodzące z fabryk przetwarzających produkty rybne przeznaczone do spożycia przez ludzi,

• Muszle, produkty uboczne w wylęgarni i produkty uboczne otrzymane z tłuczonych jaj pochodzące od zwierząt nie wykazujących klinicznych objawów choroby przenoszonej na ludzi i zwierzęta,

• Krew, skóry i skórki, kopyta, pióra, wełna, rogi, sierść i futro pochodzące od zwierząt nie wykazujących klinicznych oznak choroby przenoszonej przez ten produkt na ludzi i zwierzęta,

• Odpady gastronomiczne inne niż z międzynarodowego transportu.

Do 2001r. podstawowym surowcem były odpady poubojowe (w tym konfiskaty), które stanowiły ok. 95-96%.

W większości polskich zakładów utylizacyjnych stosuje się system „Hartmana” lub jego modyfikację. Zasadniczymi elementami są w tym procesie destruktory (warniki). Jest to proces nieciągły, odbywa się partiami. Etapem wstępnym jest rozdrobnienie surowca. Często nie był to proces zmechanizowany w związku z czym wielkość cząsteczek przekracza wymagane 50mm. Tak przygotowana partia surowca ładowana jest mechanicznie lub ręcznie do warnika, w którym następuje obróbka termiczna pod ciśnieniem ok. 4 atmosfer i temperaturze powyżej 133^oC.

Po rozgotowaniu miazgi i odparowaniu wody pozostałą masę poddaje się działaniu prasy celem oddzielenia tłuszczu (tłuszcz techniczny). Otrzymane kruchy mieli się, a mączka składowana jest luzem lub w workach. W kilku zakładach mączka i tłuszcz magazynowane są w silosach.

W małych zakładach przetwórczych zaklasyfikowanych głównie do grupy IV przetwarzających przeważnie kości czy krew stosowane były/są autoklawy bez mieszadeł służące do wytopu tłuszczu, destruktory i suszarki bębnowe ogrzewane spalinami z pieców koksowych. Jest to przestarzała technologia nie odpowiadająca współczesnym wymaganiom sanitarnym i nieprzyjazna środowisku.

Większość zakładów polskich nie prowadziła rejestracji temperatur i ciśnienia, a w niektórych brak jest instrumentów pomiarowych lub nie spełniają one wymagań.

Schemat utylizacji odpadów:

Odpady zwierzęce

segregacja

Przygotowanie surowca mycie ścieki

rozdrabnianie odory

gotowanie

Obróbka sterylizacja woda chłodząca

suszenie para, odory

tłuszcz

Wyciskanie Przeróbka tłuszczu bielenie

ważenie ziemia bieląca

makuchy magazynowanie ścieki

Przerób makuch

chłodzenie

mielenie pył, ścieki

Mączka przesiewanie

• Lokalizacja,

• Zabezpieczenie przed dostępem osób nieupoważnionych i zwierząt,

• Zdolność do wytwarzania pary,

• Zabezpieczenie w wodę (ilość, jakość),

• Pomieszczenie sanitarno-komunalne,

• Laboratorium,

• Wydzielona część czysta i brudna (maty dezynfekcyjne i płyn do mycia rąk),

• Zatwierdzone środki transportu,

• System dezodoracji,

• Sterylizacja ścieków,

• Kanalizacja burzowa,

• Drogi wewnętrzne,

• Odzież ochronna,

• System utrzymania porządku.

Część brudna:

• Zabezpieczenie i zadaszenie miejsc do przyjmowania surowca,

• Skuteczny system odprowadzania pozostałości płynnych z podłóg,

• Ściany, sufity z możliwością łatwego mycia i dezynfekcji.

Urządzenia przetwarzająco pomiarowe:

• Urządzenia przetwarzające zaopatrzone na stałe w termometr i wskaźnik ciśnienia, które są kalibrowane co najmniej raz w roku.

Przetwarzanie:

1. Szarżowy system przetwarzania:

• Pomiar temperatur i ciśnienia w czasie rzeczywistym,

• Zapis graficzny czas/ciśnienie i czas/temperatura.

1. Ciągły system przetwarzania:

• Pomiar i zapis temperatur (termometr lub podczerwień) oraz ciśnienia w czasie rzeczywistym na drodze całego procesu,

• System zabezpieczający przed niedostatecznym ogrzaniem.

Metoda 6:

• Rozdrobnienie cząsteczek do 3mm. Następnie zmieszanie z kwasem mrówkowym do uzyskania pH 5,6. Mieszanina przechowywana przez 4 godziny przed następnymi etapami przetwarzania. Następnie ogrzanie do temperatury 60^oC przez co najmniej 30 minut.

Metoda 7:

• Inna właściwa metoda przetwarzania zatwierdzona przez powiatowego lekarza weterynarii.

Muszą być spełnione następujące normy mikrobiologiczne:

• Próbki surowca pobrane bezpośrednio po obróbce cieplnej:

- Clostridium perfringens – nieobecne w 1g produktów

• Próbki surowca pobrane podczas przechowywania lub po jego zakończeniu w zakładzie przetwórczym:

- Salmonella – nieobecna w 25g; n=5, c=0, m=0, M=0

- Enterobacter – n=5, c=2, m=10, M=300 w 1g

gdzie:

n – ilość badanych próbek,

m – wartość graniczna liczby bakterii; wynik jest uznawany za zadowalający, jeżeli liczba bakterii we wszystkich próbkach nie przekracza m;

M – maksymalna wartość dla liczby bakterii; wynik jest uznawany za niezadowalający jeżeli liczba bakterii w jednej lub kilku próbkach równa się M lub więcej;

c – liczba próbek, w których liczba bakterii zawiera się między m i M; próbka jest w dalszym ciągu uznawana za zadowalającą, jeżeli liczba bakterii pozostałych próbek jest równa m lub mniej.

Szczegółowe wymagania konieczne do zatwierdzenia wytwórni biogazu i kompostowni:

1. Pomieszczenia:

Wytwórnie biogazu muszą być wyposażone w:

• Urządzenia do pasteryzacji/oczyszczania, którego nie można ominąć wraz z:

- instalacjami do monitorowania temperatury w czasie,

- urządzeniami do ciągłej rejestracji wyników pomiarów,

- odpowiednim systemem bezpieczeństwa do zapobiegania niewystarczającemu podgrzewaniu.

• Odpowiednie urządzenia do czyszczenia i dezynfekowania pojazdów oraz pojemników opuszczających wytwórnię:

- jednakże urządzanie do pasteryzacji/oczyszczania nie jest wyposażeniem obowiązkowym dla wytwórni biogazu, które jedynie przetwarzają produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego poddane metodzie 1 przetwarzania.

Kompostownie muszą być wyposażone w:

• Zamknięty reaktor do kompostowania, którego nie można ominąć wraz z:

- instalacjami do monitorowania temperatury w czasie,

- urządzeniami do ciągłej rejestracji wyników pomiarów,

- odpowiednimi systemami bezpieczeństwa do zapobiegania niewystarczającemu podgrzewaniu.

• Odpowiednie urządzenia do czyszczenia i dezynfekowania pojazdów i pojemników przewożących nieprzetworzone produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego,

Każda wytwórnia biogazu i kompostownia musi posiadać własne laboratorium i korzystać
z laboratorium zewnętrznego. Laboratorium musi być odpowiednio wyposażone do celów przeprowadzenia niezbędnych analiz i uzyskać zatwierdzenie właściwych władz.

1. Normy przetwarzania:

Surowiec kategorii 3 używany w wytwórni biogazu wyposażonej w urządzenia do pasteryzacji/oczyszczania musi podlegać następującym minimalnym wymaganiom:

• Maksymalna wielkość cząsteczek przed wprowadzeniem ich do urządzenia – 12mm,

• Minimalna temperatura całego surowca podczas obróbki w urządzeniu – 70^oC,

• Minimalny czas obróbki w urządzeniu bez przerw – 60min.

Surowiec kategorii 3 wykorzystywany w kompostowni musi podlegać następującym minimalnym wymaganiom:

• Maksymalna wielkość cząsteczek przez wprowadzeniem ich do reaktora kompostującego – 12mm,

• Minimalna temperatura całego surowca podczas obróbki w reaktorze – 70^oC,

• Minimalny czas obróbki w reaktorze przy temperaturze 70^oC (całego surowca) – 60minut.

Jednakże do czasu przyjęcia zasad zgodnie z art. 6 ust. 2 lit. g) właściwe władze mogą, w przypadku gdy odpady gastronomiczne są jedynym produktem pochodzenia zwierzęcego używanym jako surowiec w wytwórni biogazu lub kompostowni, zezwolić na korzystanie z norm przetwarzania innych niż ustanowionych w ust. 12 i 13 pod warunkiem, że gwarantują one uzyskiwanie równoważonego skutku dotyczącego zmniejszania ilości czynników chorobotwórczych.

Polepszacze gleby:

• Materiały pochodzenia zwierzęcego wykorzystywane do poprawienia odżywiania roślin oraz fizycznych i chemicznych właściwości gleby, a także aktywności biologicznej tych gleb, stosowane raz lub osobno, w tym również odchody, treść z przewodu pokarmowego, komposty i pozostałości po produkcji biogazu.

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 grudnia 2004r. w sprawie wymagań weterynaryjnych dla dodatków do wzbogacenia gleby:

Niedopszczalne jest stosowanie polepszaczy gleb:

• Na łąkach trwałych i pastwiskach trwałych,

• Do produkcji podłoży ogrodniczych,

• Do uprawy roślin przeznaczonych bezpośrednio do spożycia przez ludzi z wyjątkiem przygotowania stanowiska pod te uprawy w roku poprzedzającym sadzenie roślin.

Polepszacze mogą być stosowane:

• Przy zakładaniu plantacji traw,

• Przed siewem zbóż, kukurydzy, roślin motylkowatych, poplonów ścierniskowych oraz roślin przeznaczonych do celów technicznych,

• W ilości 5 ton na 1 ha uprawy nie częściej niż 1 raz na 2 lata.

SKŁADNIK	UDZIAŁ PROCENTOWY MĄCZKI KATEGORII II	UDZIAŁ PROCENTOWY MĄCZKI KATEGORII III
Azot	7,5	7
Fosfor (P2O5)	14,5	17
Potas (K2O)	0,5	0,5
Magnez (MgO)	0,5	0,5
Wapń (CaO)	19	25
Wapń (CaCO3)	6,6	0,6
Siarka	0,27	0,27